o Terry van Gurp, cbk gelderland

Transcriptie

1 Geachte lezer, U heeft in uw handen de catalogus van O Fortuna!, de biënnale Gelderland Het was de zwanenzang van het Centrum Beeldende Kunst Gelderland. Het CBKG werd afgebouwd en tegelijkertijd werd er voor de kunst toch weer een mooi podium opgebouwd. Toeval? Koppigheid? Tegen alle winden in? Deze catalogus staat vol met vraagtekens maar ook vol met uitroeptekens. Waarbij de uitroeptekens, misschien onnodig te vermelden, zich vooral in het beeldgedeelte bevinden. De kunst is. Ook al roept zij zelf meestal ook vele vraagtekens op. Het thema van deze biënnale was toeval. Een zeer plezierig thema om mee te werken. Niet alleen inhoudelijk samenstellend en organisatorisch. Ook onze vormgevers hebben er dankbaar gebruik van gemaakt. Elk exemplaar van deze oplage van 500 stuks is uniek. Alle 33 deelnemende kunstenaars hebben een eigen spread gekregen, 4 pagina s dus. Deze pagina s zijn willekeurig geraapt en vormen de buitenkaternen van deze catalogus. Het is compleet van toeval afhankelijk gemaakt welke combinaties hieruit voortkomen. Het kunnen prachtige, maar ook ongelukkige samensmeltingen zijn. Er zijn dus bijgevolg ook 33 verschillende omslagen, die handmatig met een O Fortuna! zeefdruk zijn voorzien. Het middenkatern, met een overzicht van alle foto s van de werken op de tentoon stelling en de begeleidende en inhoudelijke teksten van Tiziana Nespoli en Evelien Jansen is in elke catalogus hetzelfde. Evenals dit korte voorwoord en het colofon. o Terry van Gurp, cbk gelderland Eigenhandig interview tegen beter weten in Voor een thema gekozen, het toeval. Waarom? Ik heb een doos met onderwerpen waar ik ooit nog eens iets mee wil doen, een bron van veel ellende en leed. Sommige zijn wetenschappelijk, andere meer poëtisch, sommige heel concreet en ander vrijer. Allerlei dingen die mij per ongeluk zijn gaan fascineren. Ik koos het toeval omdat het pretentieloos is. Dat leek mij wel een mooi uitgangspunt voor een biënnale, van nature een prestigieus gebeuren. Die tegenstelling vond ik een mooi gegeven. Toeval is bovendien conceptueel al moeilijk te omschrijven, laat staan dat het ooit een concrete verbeelding gekregen heeft. De zoektocht naar de interpretaties van het begrip en de vormen waarin zich dat in de werken manifesteert vond ik spannend. Een soort onmogelijke opgave die nooit tot een goed einde kon komen. Toeval, het haalt het hoogdravende geneuzel uit de kunst en uit het leven. Het heeft geen waarde en toch is het waardevol. Misschien brengt het de kunst daarmee terug naar een tastbaar niveau: de menselijke worsteling met het leven waar iedereen mee is gezegend of vervloekt. Iedereen kent toeval in zijn leven, maar niemand weet wat het is en bovendien niet iedereen heeft eenzelfde antwoord op het zogenaamde toeval dat zich aandient. Dat is misschien wel de moraal van het verhaal. Toeval is een waardeloos begrip dat iedereen volstort met eigen betekenissen en interpretaties. Net als kunst, of wetenschap. Bestaat het toeval wel? Of is het net zoiets als het gewicht dat alleen bestaat bij gratie van de massa? Of snappen wij het allemaal eigenlijk niet en is alles voorbestemd, toevallig? Toeval raakt alle hoeken en gaten. Van hoogdravende filosofische kwesties tot de fysica of tot het alledaagse leven. Ook zonder thema dezelfde selectie gemaakt? Nee. Hoe abstract en hoe vrij een thema ook te interpreteren is, het maakt dat je als curator een bepaalde afstand creëert tussen je eigen voorkeuren of misschien voorliefdes en de werken die zich aandienen. Je maakt een kader, een nieuw modelletje, van hoe de wereld er uit zou zien als je bijvoorbeeld in dit geval door de ogen van het toeval naar de wereld kijkt. Als je als curator bevooroordeeld werkt, is dat natuurlijk prima, maar in een tentoonstelling die de kunsten, het ontwerp en de mode in brede zin moet vertegen woordig en [en dan ook nog eens door verschillende generaties en steden heen] is het ook wel fijn om je voorkeuren op z n minst in te kaderen. In een thema bijvoorbeeld. Een thema kan dan een handvat worden om een balans te zoeken tussen werken die ofwel qua thematiek, ofwel qua uitvoering elkaar ruimtelijk kunnen versterken. Of die overbodig worden. Elk model, hoe fantastisch ook, maakt het leven makkelijk: een kwestie van kijken wat er allemaal in het bakje past en hoe de onderdelen uit de verschillende bakjes niet doorschieten naar... Klinkt bot, maar dat is het maken van een selectie, en het bedenken van selectiecriteria het model ook. Geen leuke klus. Een tentoonstelling maken, is altijd een evenwicht zoeken. Niet alleen tussen de werken, maar ook tussen de jonge makers voor wie de aandacht in een biënnale van groot belang kan zijn en de meer gevestigde kunstenaars en ontwerpers die er ook zijn. Wie moet je ten koste van wat laten schieten? Een concept kan in zo n geval een uitkomst bieden. Niet de vraag wie, maar welke werken, en welke werken ten opzichte van elkaar gaan dan een rol spelen. Dan wordt een tentoonstelling beeldpoëzie die net zo goed anders had uit kunnen pakken: zonder je met namen Biënnale Gelderland

2 en grootheden bezig te houden, ga je zoeken naar beeldassociaties die je niet van te voren kunt bedenken. Kijk je naar de baarden van Peter Jordaan en denk je aan het versierde dollarbiljet van Gerard Koek, de lijnen van Rosemin Hendriks, de random CV van Peter van der Gulden, het zelfportret van Levi van Veluw of aan de ontwerpen van Malousebastiaan. En zie je door de ogen van Aristoteles een accidens. Die accidens had heel anders kunnen uitpakken als je je premissen, je aannames anders had gesteld. Als curator ben je net als een toevallige bezoeker, een waarnemer die ook niet alle antwoorden van te voren zou moeten kennen misschien. Zijn alleen de allerbeste werken geselecteerd? Nee. Alleen al gelet op het voorgaande: een model is altijd een afzwakking van de werkelijkheid. En meer menselijk: ik denk werkelijk niet dat dat kan en ook niet moet in een tentoonstelling die ambieert een dwarsdoorsnede te laten zien van het Gelderse klimaat. Er gebeurt in Gelderland zo veel, dat je je kunt afvragen wat dat Gelderse klimaat dan wel niet is, en kom je al snel tot de conclusie dat het onmogelijk is de werelden samen te vatten. Wat dat betreft is de opzet van iets als een biënnale, mijns inziens altijd en per definitie beperkt en beperkend. Net als andere modellen overigens. Alleen al door het feit dat het op een bepaald moment gemaakt wordt, in een beperkte tijd en met beperkte middelen, weet je dat het een snapshot is, dat eigenlijk alleen maar iets vertelt over wat je niet ziet. Gelukkig weet elke wetenschapper dat alle modellen tijdelijk zijn en afhankelijk. Dat geldt dan ook voor biënnales. Zijn het dan de slechtste werken? Nee. Even ter geruststelling. En dan komt het goed uit als ik het toeval even aan mag halen: toeval is waardeloos. Goed of slecht, daar bemoei ik mij niet mee. Binnen een model zijn de aannames bepalend voor de uitkosten. Het ene werk impliceerde het andere en niet datgene wat er niet te zien was. En om weer bij het thema te blijven, wanneer je één weg ingeslagen hebt, kun je alleen maar doorgaan op de keuzes die je op het kruispunt maakte. Geen leuke klus, dus. Om de biënnale daarmee zelf even aan te halen: de hele biënnale is een feest van contingent toeval geworden, al in de aannames; in de keuze van de samenstelling van de stuurgroep, in de keuze voor de curator, in de keuze van de werken. De biënnale duidt het mogelijke aan, datgene wat niet on-mogelijk is maar evenmin noodzakelijk. Dat wat is, maar niet noodzakelijk bestaat. Toevallig in de zin dat het ook anders had kunnen zijn. Niet beter of niet slechter. "Heil uns, wir sind!" zegt Kant dan maar euforisch. Maar of dat fijn is? Dat geloof ik niet. Maar. We kunnen niet anders, vrees ik soms. Het toeval dwingt ons, ons eigen verhaal te schrijven. In woorden, in geween of in beelden. Toeval is een gegeven. En als het zich aandient raken wij soms mateloos geobsedeerd. Dat zie je bij wetenschappers, dat zie je bij kunstenaars. Het toeval, het onverwachte moet een plek krijgen, waar wij het zelf kunnen begrijpen. Waar wij ons aan onze zelf bedachte regels vastklampen in de hoop en in het geloof dat wij niet zullen verdwalen. Waar wij een antwoord geven, dat ons levenslust geeft, misschien zelfs eeuwig. Al is het in de herinnering van de ander. Waar de een het onvermijdelijk verlies als eindpunt ziet, schept de ander een volgend leven. Contingentie, niet noodzakelijk lot, vraagt om een antwoord. Niet om een noodzakelijk antwoord, maar toch is het de voedingsbodem waarop bij bijvoorbeeld Andrea Stultiëns of Frank van der Weide een nieuw leven ontstaat, misschien bijna tastbaarder dan het echte. Zou de tentoonstelling er hetzelfde uitgezien hebben zonder Gelderse kunst? Nee. Vooral omdat je dan veel stringenter met een thema om gaat: je zoekt overal naar die werken die precies verbeelden wat in jouw eigenbedachte model past. Desondanks zouden verschillende Gelderse Kunstenaars of Ontwerpers daar dan weer wel in voorkomen. Prachtige voorbeelden zijn dan natuurlijk de film van Floris Kaayk en de werken van Bruno van Hooijdonk. Beiden spelen met het thema van de evolutie, het zich toevallig ontwikkelen. Of nou ja toevallig? De een gaat thematisch in op het toevalselement, de wil om van omstandigheden het beste te maken tot het onvermijdelijke verlies van controle dat ons allen bekend zal zijn, op de een of andere manier dan. De ander, Bruno, laat eindeloos vormen evolueren, als wiskundige reeksen totdat hij ziet wat ze zouden moeten zijn. Bijna een stochastisch proces. Maar ook in een jurk schuilt een evolutie die verder gaat dan de fashion, het accident van de tijd. Evolutie is het experiment waarmee Hellen van Rees haar stoffen manipuleert, een zoektocht die verder gaat dan het eindproduct die de toekomst probeert vorm te geven, misschien? Een mooie verbinding komt van Peter van der Gulden, de toevalsexpert in de tentoonstelling, die ditmaal onwetend speelt met een missing link. Toeval en onwetendheid zijn van oudsher met elkaar verbonden. Eerst in de deterministische wereld waarin God alles wist, en wij niet wisten wat zijn goede bedoelingen waren en later, na de wetenschappelijke revolutie, in een bepaalde wereld waarin oorzaken en gevolgen natuurwetten werden. Tot de wetenschappelijke revolutie in de zeventiende eeuw wist God alles: toeval was een belediging voor zijn alwetendheid en perfectie. Maar nadat Newton plotseling en vrij gemakkelijk planeetbanen bleek te kunnen beschrijven met formules, en daarmee het toeval kon voorspellen, veranderde de wereld in een wereld van wetten van oorzaken en gevolgen. Het geloof in oorzakelijkheid en de bepaaldheid in de natuur maakte God zelfs overbodig: Voor een intelligent wezen dat op een bepaald moment zowel alle krachten in de natuur kent, als de toestand van alle deeltjes zou niets onzeker zijn, en zouden zowel de toekomst als het verleden bekend zijn, schreef Laplace, de opvolger van Newton. De wereld werd een zekerheid en toeval een menselijke illusie. Weg toeval. Behale als God, of de wetten der natuur natuurlijk ineens onwetend werden. En dat mag gelukkig in een tentoonstelling, en in een kunstwerk. Of niet soms? Is toeval nog steeds een belediging voor onze alwetendheid en perfectie? Waarom toeval gekozen als thema voor een kunsttentoonstelling? Omdat het de kunst, curatoren en toevallige passanten alle kanten op kan sturen. Van de serendipiteit, l art de faire des trouvailles van Jan Vos, Jeroen Huisman, Arno Arts en van Jos Buivenga die in nietszeggende gegevens nieuwe werelden zien, tot gelukstreffers of zoekers als de Turkse Euro van Jerome Symons of de tekeningen van Albert Van Der Weide of naar de vervreemding in het werk van Lisa Vieten en Lobke Burgers. Naar een waanzinnige en eenzame zoektocht van de mens in deze onvoorspelbare natuur; A moment between insanity and enlightenment, Mark Kramer. De zoektocht om grip te krijgen op levensprocessen van Julëtte Warmenhoven. En een lot dat manipuleerbaar lijkt, Lique Schoot. Naar onze toevallige perceptie van de werkelijkheid, die maakt dat wij niet zien wat er is, of kan zijn; Roland Schimmel, Mirjam Kuitenbrouwer en De Realisten. Naar de ogenschijnlijke willekeur, de randomness, Marcel Kronenburg en de zoektocht naar ogenschijnlijke beheersbaarheid Suze May Sho. Om te komen bij een volkomen en pijnlijke overgave aan het leven dat zich onttrekt aan beschrijvingen en modellen, Imme van der Haak. Zonder een bestaande Exit Strategy; Gerard Koek. But Mousie, thou art no thy lane, In proving foresight may be vain: The best laid schemes o' mice an' men Gang aft agley, An' lea'e us nought but grief an' pain, For promis'd joy! Still thou are blest, compared wi' me! The present only toucheth thee: But och! I backward cast my e'e, On prospects drear! An' forward, tho' I canna see, I guess an' fear! o Robert Burns But Mouse, you are not alone, In proving foresight may be vain: The best laid schemes of mice and men Go often askew, And leaves us nothing but grief and pain, For promised joy! Still you are blest, compared with me! The present only touches you: But oh! I backward cast my eye, On prospects dreary! And forward, though I cannot see, I guess and fear! Het leven lacht je achter je rug om uit, O.K. parking. Maar kent daarmee ook een onvoorspelbare schoonheid; studio026. En de tijd gaat onzichtbaar, maar niet ongezien en toevallig misschien niet onomkeerbaar voorbij. Simon van Til. Toeval? Fortuna? Niet meer of minder dan een grote doos. Een doos van Pandora, vol voorspelbare onvoorspelbaarheden. Rob Verwer. Ach, Mens Erger Je Niet. Jan Vos. Amen o Tiziana Nespoli, Amsterdam, november 2010 Per ongeluk Omdat het toeval ons verwart en verbaast, en ons dwingt om al wat ons overkomt vanuit onze persoonlijke belevingswereld betekenis te geven. We scheppen een wereld in beelden, in woorden, in zinnen en geluiden. Doelbewust, kiezen wij observeren wij en modelleren wij de ongrijpbare wereld om ons heen. Heeft alles een doel? Heeft alles een richting? Hebben wij alles zo bedoeld? Alles zo bedacht en gezien? Per ongeluk. Het klinkt zo zwaar, zo negatief. Stel dat alles per ongeluk zo was. Per ongeluk leven, per ongeluk scheppen, per ongeluk. Toevallig viel mijn oog op, toevallig liet ik na. Toevallig? Kun je daarmee aankomen zetten? Ben je nog geloofwaardig als je toevallig alleen nog maar geld had voor een potje rood? Toevallig, was het wel je beste werk. Toevallig resoneerde het net iets beter. Toevallig werd net dat ene werk er wel uitgepikt. Waarom? Is toeval, is het per ongeluk iets dat wij angstvallig moeten verbergen of is het toeval en het waarderen van het toeval nou eigenlijk net datgene wat ons leven menselijk maakt. Zijn sommige mensen beter voorbereid op het toeval en kunnen zij onbevangen waar nemen? Durven zij werkelijk van richting te veranderen? En herkennen anderen het, ineens, als bij een donderslag? Is het toeval iets dat je moet kunnen zien en waarderen? Of is toeval iets dat je per ongeluk overkomt. Een onbedoeld moment, dat je of kunt vergeten of kunt volgen. Het toeval, het per ongeluk, er zijn al vele woorden aan vuil gemaakt inmiddels. Serendipiteit, niet het zoeken maar het zomaar vinden. Een speld in een hooiberg zoeken en eruit rollen met een lekkere boerenmeid. Het toeval bracht ons vele mooie nuttige dingen. Kandinsky, penicilline, post it s en erger nog, misschien bracht het toeval ons wel in het echt de hemelen en de aarde, de planeten, de sterren, het leven, de patronen. Biënnale Gelderland

3 Blindstaren Toeval heeft geen intentie. Toeval overkomt, per ongeluk. Maar is toeval dan wel een bruikbaar begrip om een hele biënnale aan op te hangen? Heeft toeval wel iets met kunst en design te maken? Zegt toeval iets over de context van een werk? Is toeval alleen maar per ongeluk of is toeval een trechter waarin toevalligheden zich mengen met bedoelingen? Welke elementen uit het leven leiden ertoe dat wij gaan spelen met gegevens? Waarom wordt iets wat zich bij toeval aandient ineens zo belangrijk? Traditioneel gezien wordt van ieder van ons verwacht dat wij op een zeker punt in ons leven keuzes maken. Je wordt dichter of fysicus, leest Komrij of de tweede wet van de thermodynamica, je verstaat Rachmaninoff of DNA, Rubens of relativiteit. Maar is deze tweedeling wel realistisch? Kunstenaars en wetenschappers denken beiden buiten de gebaande paden. Het lijkt er soms op dat kunstenaars en weten schappers toevallig tot dezelfde structuren aangetrokken worden, toevallig met dezelfde grote vragen rondlopen. Slechts de verbeelding van de werkelijkheid neemt een andere vorm aan in kunst en wetenschap. Toeval speelt een belangrijke rol in het creatieve proces. In de eerste fase, het krijgen van een idee, wordt met bekende elementen geschoven totdat er een beeld ontstaat. De elementen staan toevallig naast elkaar, de maker moet bereid en in staat zijn te beoordelen of hier een o Arno Arts fotografie: Vink veelbelovend product of werk in zit. De maker moet de toevallige relaties vastleggen, hetzij objectief hetzij subjectief. Daarna gaat hij met vakmanschap te werk om dat liedje wat hij bedacht heeft, dat beeld dat hem aansprak zodanig concreet vorm te geven dat zijn lezer/luisteraar/ kijker dat beeld ook zal kunnen zien. [Bert Oosterhout] De wetenschapper doet niet veel anders. Hij stuit bij toeval op bepaalde gegevens die hij combineert met andere gegevens, die hij probeert in te passen in bestaande denkkaders. Alleen als de gegevens waar hij op stuit in geen enkel bestaand model te vatten zijn, dwingt het toeval hem om nieuwe modellen te formuleren, en een revolutie te ontketenen [of om zijn ogen te sluiten]. We denken dat we kiezen, maar we hebben al gehandeld voor we kiezen konden. We zijn geautomatiseerd en de waarnemers van ons eigen mechaniek. Is het het toeval dat ons daar brengt waar we denken voor gekozen te hebben? Ons bewustzijn volgt ons op de voet, maar we waren de weg al ingeslagen voor we er erg in hadden, toevallig of niet. Als we werkelijk voor ons kiezen uit konden denken dan zou er minder per ongeluk zijn. En serendipiteit al helemaal niet. Toeval vraagt om erkenning als belangrijk gegeven in ons leven. In een artikel voor de British Journal for the Philosophy of Science [augustus 1992] beschrijft Pek van Andel dat veel dingen bij toeval zijn ontdekt. Volgens de auteur moet we wetenschappelijk rekening gaan houden met diverse vormen van toeval. Toeval vraagt erom om een handje te worden geholpen door werkelijk open te staan voor nieuwe mogelijkheden. En zeker niet door te geloven dat God alles organiseert, dat is arrogant, zo meent hij. [Evert van der Geest] De paradox van het toeval: betekenisvol en betekenisloos Een toeval is dat wat je toevalt als je er voor open staat. o Max Frisch Het woord toeval heeft zowel in de omgangstaal als in het wetenschappelijk gebruik, uiteenlopende betekenissen. Toeval is niet rechtlijnig, en kent een complexe en soms zelfs verwarrende geschiedenis. Het toeval is een veelzijdig en ongrijpbaar fenomeen, dat zich maar moeilijk conceptueel laat vangen. Aristoteles onderscheidde drie grondbetekenissen van het toeval die via hun Latijnse vertaling in onze taal terecht zijn gekomen: het accidentele, het contingente, en het door het lot bepaalde. kunst zoekt Those who do not want to imitate anything, produce nothing. o Salvador Dali Toeval is per ongeluk, is een accidens, Aristoteles' begrip symbeb_kos. Toeval is wat Aristoteles de bijkomstige, als de niet wezenlijke eigenschappen van iets ziet. Het bijkomstige, het ongeluk, is alles wat je aan uiterlijke kenmerken, of kwaliteiten, aan een object kunt waarnemen: de kleur, de textuur, de grootte, de vorm. De ongelukken tasten de werkelijkheid, het zijn, van het object niet aan. Of een stoel nu van hout, plastic of metaal is; een stoel is een stoel. Toeval als accidens maakt onderscheid tussen het wezenlijke en bijkomstige. Het wezenlijke is bijna vergelijkbaar met de perfectie in de ideeënwereld van Plato. Het bijkomstige is de schijn, zijn de mimetische eigenschappen van de kunsten: slechts de verwijzing naar het goddelijke, het perfecte. Schoonheid wordt het uitwendig decorum, de fashion. De vraag naar het schone, naar datgene wat waard is gezien te worden, verandert in Plato s dialogen in de vraag naar het goede, het waarachtig schone: het verblindende ware. De kunsten zijn de accidens, de toevallige bijproducten van onze zoektocht naar het ware en vertellen daarmee iets over het goede en het slechte. kunst kiest In the depth of winter I finally learned that within me there lay an invincible summer. o Albert Camus Behalve als accidenteel wordt het woord toevallig ook vaak gebruikt als synoniem van contingent afkomstig van het Latijnse contingens, de vertaling van Aristoteles' endechomenon. Bij Aristoteles heeft dit begrip een logische betekenis: het duidt het mogelijke aan, datgene wat niet onmogelijk is maar evenmin noodzakelijk. Contingent is dat wat is, maar niet noodzakelijk bestaat. Het is toevallig in de zin dat het ook anders had kunnen zijn. Alleen al het feit dat ik besta zoals ik besta met mijn hele levensgeschiedenis eraan vast, is een opeenstapeling van het contingente toeval. "Heil uns, wir sind!" stelt Kant euforisch vast. De toevalligheid van het menselijk individu, geldt overigens ook voor onze hele menselijke soort. Omdat toevallige mutaties in de evolutie een belangrijke rol spelen, had de ontwikkeling die tot de huidige homo sapiens heeft geleid, ook anders kunnen uitpakken. Het belangrijkste kenmerk van het contingente toeval is dat de gerealiseerde mogelijkheden het verdere verloop van de ontwikkeling bepalen. De samenloop der omstandigheden dicteert welke keuzes er gemaakt worden bij het verdere verloop van het proces. Handelen is mogelijk binnen een speelruimte van mogelijkheden, in plaats van de gekozen handeling hadden wij net zo goed iets anders kunnen doen of kiezen. Contingent toeval is kiezen uit de mogelijkheden die zich aandienen, is de illusie van de keuzevrijheid misschien? Contingent toeval vertelt ons meer over de context waarbinnen wij opereren. Wij zijn kinderen van onze tijd en schrijven, verbeelden en bedenken datgene waar wij de bouwstenen voor krijgen uitgereikt. Wij opereren binnen bepaalde denkkaders, en hebben de illusie dat wij vrij zijn. Contingent toeval vertelt ons over de relaties tussen kunsten, wetenschappen en samenlevingen en individuen die op elkaar anticiperen, reageren, en evolueren. Contingent toeval bepaalt onze plek in de geschiedenis, in de tijd waarbinnen wij onze keuzes bepalen. kunst gelooft We moeten ons boven onze eigen liefde verheffen en wat wij aanbidden in gedachten Vernietigen. o Schlegel Maar zijn wij werkelijk vrij? Of vallen de dingen ons toe, ingegeven door hogere machten? Zijn wij een speelbal van de goden? Is toeval eigenlijk wel toeval? Bestaat toeval wel? Ons bestaan wordt niet alleen bepaald door ons contingente handelen. Het kent ook talloze toevalligheden die zich geheel aan onze keuzevrijheid onttrekken. Toeval is niet alleen bijkomstig of contingent maar toeval is ook een [on]gelukstreffer: een door het lot ingegeven gebeurtenis. In deze betekenis is het begrip toeval de vertaling van het latijnse fortuna dat weer een vertaling vormt van het Griekse tych. In de oudere Griekse tragedies duidt dit begrip het treffen van de godheid aan, maar ontneemt het de mens niet de verantwoordelijkheid voor zijn handelen [hetgeen juist de tragische dimensie ervan uitmaakt]. In het Hellenisme wordt tych_ echter steeds meer tot een wispelturige schikgodin, een noodlotsmacht die op volstrekt onvoorspelbare wijze het menselijk handelen beïnvloedt en die zich volledig onttrekt aan het menselijk ingrijpen. Toeval in deze zin is het noodlot, de i tjing, waar wij ons maar naar te voegen hebben. Toeval is iets dat de mens overkomt, wat een eigen buiten de mens gelegen dynamiek heeft. Hetzij een Goddelijke dynamiek, hetzij een dynamiek die terug te vinden is in de natuurwetten: entropie, chaos, patronen. Het vreemde aan toeval is dat het niet lijkt te bestaan net als gewicht niet bestaat. Zelfs in wiskundige zin zou het toeval te berekenen zijn. En toch moeten wij maar roeien met de riemen die het toeval ons ingeeft.noodlottig toeval vertelt ons iets over de romantiek in de kunsten het doet ons in toevallige constellaties een verborgen planmatigheid ontdekken en wordt zo een model van het universum. De dichter aanbidt het toeval schrijft Novalis, omdat het toeval ons verwart en verbaast, en ons dwingt om al wat ons overkomt vanuit onze persoonlijke subjectieve belevingswereld betekenis te geven. Dit noodlottige toeval geeft de worsteling van de mens binnen het universum weer; een combinatie tussen de pathos van de thuiskomst en de terugkeer uit de vervreemding en het verlies van de eigen potenties. Pas als wij het onverwachte [h]erkennen en verheffen tot belangrijk wordt de werkelijkheid het product van de subjectiviteit. Het menselijk lichaam wordt dan in zijn toevallige feitelijkheid het model van goddelijke subjectiviteit. De mens wordt de homo ludens die het toeval neemt en integreert in eigenbedachte denkkaders, die speelt met het toeval dat zich aandient. Toeval wordt het substraat van eigen experiment, een hoogst persoonlijke zoektocht naar een betekenisvol antwoord op datgene wat zich aan ons opdringt. Toeval in deze zin geeft het spectrum van onze persoonlijke idealen en particuliere fascinaties weer. Fascinaties die bedoeld of onbedoeld kunnen leiden tot nieuwe verbeeldingen, nieuwe gebeurtenissen en nieuwe modellen. o Tiziana Nespoli, Amsterdam, november 2010 Biënnale Gelderland

4 Arno Arts Jos Buivenga Lobke Burgers Peter van der Gulden Imme van der Haak Rosemin Hendriks Bruno van Hooijdonk Jeroen Huisman Peter Jordaan Floris Kaayk F o r t u n a! 33 Kunstenaars Biënnale Gelderland o fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh tenzij anders vermeld 01 o Arno Arts 02 o Jos Buivenga 07 o Bruno van Hooijdonk 08 o Jeroen Huisman Gerard Koek F.E. van der Weide Albert Van Der Weide installatie met ruim 700 plastic flessen 200x250cm fotografie: Arno Arts 2010 Chandelier print op textieldoek 250x270cm 2010 O FORTUNA installatie met vijf objecten van polyethyleen diverse afmetingen 2010 unfolded ultrachrome print op archival papier op aluminium variabele afmetingen 2003/2010 fragmented city series 03, o Lobke Burgers 04 o Peter van der Gulden 09 o Peter Jordaan 10 o Floris Kaayk Mark Kramer Marcel Kronenburg Jan Vos draaimolen van textiel, hout en schuimrubber 300x420x420cm 2010 Mary Go Round vijf objecten uit ribkarton, ca. 11x40x25cm 2010 Missing link tekening op papier 157x193cm 2010 zonder titel still uit animatiefilm speelduur: 11' The Origin of Creatures Malousebastiaan 05 o Imme van der Haak 06 o Rosemin Hendriks 11 o Gerard Koek 12 o Mark Kramer Lisa Vlamings Lisa Vieten O.K. Parking Juliëtte Warmenhoven Mirjam Kuitenbrouwer Rob Verwer variabele afmetingen 2010 Elastic Mind Levi van Veluw Simon van Til tekening van houtskool, pastel en conté op papier 101x120cm 2010 zonder titel Jerome Symons Suze May Sho Andrea Stultiëns installatie van hout, karton en stoel 400x170x97cm 2010 Domestic 4 / fragment studio026 Lique Schoot geperforeerd aluminium, ijzer, plastic en nylon 230x194x410cm 2010 A moment between insanity and enlightenment Roland Schimmel Hellen van Rees De Realisten

5 Arno Arts Jos Buivenga Lobke Burgers Peter van der Gulden Imme van der Haak Rosemin Hendriks Bruno van Hooijdonk Jeroen Huisman Peter Jordaan Floris Kaayk F o r t u n a! 33 Kunstenaars Biënnale Gelderland o fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh tenzij anders vermeld 13 o Marcel Kronenburg / Carpets for Buildings 14 o Mirjam Kuitenbrouwer 19 o Roland Schimmel 20 o Lique Schoot Gerard Koek F.E. van der Weide Albert Van Der Weide FP 1000 tapijtkwaliteit chromojetprint 800 process colour printing 200x500cm 2010 unrepeatable carpet fotokopie 7 c-prints op paneel, 3 barietfoto s op paneel, 2 polaroidfoto s, ijzerconstructie, gewit eiken en optische instrumenten 290x360x140cm 2010 Proefopstelling muurschildering met acrylverf 365x466cm 2010 Black Sun Rise silhouet van tape variabele afmetingen 2010 Site Specific Self-portrait Regnavi - ik regeerde 15 o Malousebastiaan 16 o O.K. Parking 21 o studio o Andrea Stultiëns Mark Kramer Marcel Kronenburg Jan Vos kleding van gekookt schapen- en geitenleer 150x100cm 2010 malousebastiaan installaties met webcam s 122x48x48cm 2009 SMILE v2 boek/papier: elementa 17x23cm 2010 krant/krantenpapier 70x100cm 2008 Pathfinder & De unieke schoonheid van de papieren krant i.s.m. Vrouwkje Tuinman foto 20x28cm fotografie: Andrea Stultiëns 2010 Intensive Care Malousebastiaan 17 o De Realisten / Carel Lanters & Jan Wierda 18 o Hellen van Rees 23 o Suze May Sho 24 o Jerome Symons Lisa Vlamings O.K. Parking Lisa Vieten Juliëtte Warmenhoven Mirjam Kuitenbrouwer installatie met Wheatstone-opstelling: 3D-fotografie met spiegeltechniek variabele afmetingen 2010 Stereobewakingsunit ontwerp in zijde variabele afmetingen 2010 Floating Figures i.s.m. Berndnout Smilde gemengde techniek 435x450cm i.s.m. de Turkse Staatsmunt en Nalan Yerlibucak met steun van Fonds BKVB div. materialen variabele afmetingen 2010 First Turkish Euro De Realisten Rob Verwer Levi van Veluw Simon van Til Jerome Symons Suze May Sho Andrea Stultiëns studio026 Lique Schoot Roland Schimmel Hellen van Rees

6 Arno Arts Jos Buivenga Lobke Burgers Peter van der Gulden Imme van der Haak Rosemin Hendriks Bruno van Hooijdonk Jeroen Huisman Peter Jordaan Floris Kaayk F o r t u n a! 33 Kunstenaars Biënnale Gelderland o fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh tenzij anders vermeld 25 o Simon van Til 26 o Levi van Veluw 31 o Juliëtte Warmenhoven 32 o Albert Van Der Weide Gerard Koek F.E. van der Weide Albert Van Der Weide c-print 88x68,5cm 2010 Continuum object van 3600 deeltjes die elk bestaan uit drie rombussen met wortelfineer 120x100x60cm bruikleen: Herkemij Collectie fotografie: Levi van Veluw 2010 Veneer Object III installatie met metaal, messing, kunststof en zijde 170x60x80cm 2010 Writers Desk 27 o Rob Verwer 28 o Lisa Vieten 33 o F.E. van der Weide print op textiel fotografie: Albert Van Der Weide 2010 MET&VOOR XIAMEN China o Overzichtsfoto Mark Kramer binnenkant container van installatie installatie met gerecyclede materialen 300x200x200cm 2010 De doos van Pandora en het toevallige Brein van een Kinetische sculptuur digitale fotoprint op papier 90x125cm fotografie: Lisa Vieten 2010 The preparation tekening op doek tekst gezeefdrukt op vitrage 190x230x12,5cm 2010 Bootvluchtelingen 29 o Lisa Vlamings 30 o Jan Vos o Overzichtsfoto o Overzichtsfoto Lisa Vlamings O.K. Parking Juliëtte Warmenhoven Mirjam Kuitenbrouwer Marcel Kronenburg Jan Vos Malousebastiaan Lisa Vieten fotopapier 100x200cm 2010 Overgave foto met potloodtekening 50x60cm 2009/2010 incognito De Realisten Rob Verwer Levi van Veluw Simon van Til Jerome Symons Suze May Sho Andrea Stultiëns studio026 Lique Schoot Roland Schimmel Hellen van Rees

7 01 Arno Arts 01 installatie met 24-karaats bladgoud, plastic schoonmaakflessen en glas 31x47x150cm 2010 Solo installatie van hout en 24-karaats vergulde plastic schoonmaakflessen 130x31x31cm fotografie: Arno Arts karaat herkenbare beeldtaal, maar overrompelt met zijn kanttekening die nieuwe gecreëerde werkelijkheid. Zo ontstaat een kunst werk dat verbaast, een beeld dat zich vast hecht in de wereld van de toeschouwer. Zo alle daags en bijzonder als een blijvende herinnering. Arno Arts o [ 1947] woont en werkt in Arnhem. Arts is een multimediaal kunstenaar, die zich door een beeld laat leiden naar een verbeelding in iedere denkbare vorm. Schilderij, tekening, object, keramiek of glassculptuur: elk middel of medium is dienstbaar aan het idee. Arts hanteert daarbij een installatie met ruim 700 plastic flessen 200x250cm 2010 Chandelier Arno Arts 01

8 01 Arno Arts Arno Arts o Guaranteed Work of Arts fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh 2010 Arno Arts o Guaranteed Work of Arts fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh

9 10 10 The making of The Origin of Creatures Floris Kaayk Floris Kaayk still uit animatiefilm speelduur: minuten 2010 The Origin of Creatures Floris Kaayk o [ 1982] woont in Den Haag en werkt in Tiel. In Kaayk s werk vormen fascinaties voor technologie, het insectenrijk, evolutie en de toekomst belangrijke thema s. Deze fascinaties zijn op verschillende manieren ontstaan. Terugkerende dromen of fantasieën over een mensloze wereld en zijn interesse in verlaten plekken staan hierbij aan de basis. 10

10 10 Floris Kaayk Floris Kaayk o The Origin of Creatures still uit animatiefilm speelduur: minuten 2010 Floris Kaayk o The Origin of Creatures still uit animatiefilm speelduur: minuten

11 11 11 diverse materialen,karton 60,5x90,5x10cm 2010 Domestic 4 Gerard Koek Gerard Koek piëzoprint 110x116cm 2010 Z.T. oorlogsvoering vormt het uitgangs punt voor een aantal sculpturale verkenningen. Hoe verhoudt dit begrip zich tot alles waarin we ons begeven, hoe verhoudt het dagelijks leven zich tot zoiets als een Exit Strategy? Gerard Koek o [ 1954] woont en werkt in Nijmegen. De installaties, fotowerken en tekeningen van Gerard Koek presenteren zich als een nauwkeurig georkestreerde samenloop van omstandigheden. Op O Fortuna! was werk te zien uit zijn reeks Exit Strategy. Deze term uit de heden daagse karton, hout, verf 88x60x60cm 2009 Exit Strategy 2 kleurpotloden, metaal, steenkool 105x103cm 2007 Exit Strategy

12 11 Gerard Koek o Traveller s Treat 1 piezoprint 80,5x65cm 2010 Gerard Koek o Traveller s Treat 1 piezoprint 80,5x65cm Gerard Koek 11

13 12 12 isolatie, angst, desolaatheid, fragiliteit en de nietigheid van het menselijk bestaan. De objecten tonen momentopnames uit het imaginaire landschap. Met zijn installaties transformeert hij de gehele ruimte tot zijn imaginaire wereld. naamloze individuen, naamloze vlaktes bevolken of verdwaald raken in de leegte van open ruimte. Door modelbouwfiguren te transformeren tot nieuwe figuren ontstaat een op zichzelf staande surreële wereld die een spiegelwereld lijkt te zijn van de werkelijkheid. De beelden gaan over installatie tijdens Blickachse06, Worms[DE] kunststof folie 800x500 cm detail 2006 IN THE SHADOW installatie bij Galerie GB5, Rhoon[NL] kunststof transparant folie 450x700cm 2007 UNTITLED Mark Kramer Mark Kramer perforated MDF acrylic paint 83x119cm 2010 NEBULA nr. 6 Mark Kramer o [ 1973] woont en werkt in Leuvenheim. Centraal in het werk van Mark Kramer staat de eenzaamheid van de mens. Met een oeuvre van objecten en installaties creëert hij een imaginaire wereld waarin de mens ronddwaalt. Een surrealistisch landschap waarin kunststof folie detail 2007 UNTITLED 12

14 Mark Kramer o a moment between insanity and enlightenment 230x194x410cm fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh Mark Kramer o a moment between insanity and enlightenment geperforeerd aluminium, plastic en nylon fotografie: Thea van den Heuvel/DAPh

15 2010 unrepeatable carpet afbeeldingen die variëren op een bepaalde figuur. De afbeeldingen zijn bedoeld als tapijttegels. Doordat alle tapijttegels verschillend zijn, ontstaat er een levendig en onherhaalbaar patroon. Marcel Kronenburg ideeën ontstaan die voor hem nieuw zijn. In zijn ontwerpen voor tapijten onder de naam Carpets for Buildings, speelt toeval een hele zichtbare rol. Met behulp van een at random generator ontwerpt hij Unrepeatable Carpets. Telkens verschillende rtun a! 1 Marcel Kronenburg / Carpets for Buildings werkt in Arnhem. Marcel Kronenburg werkt op een associatieve manier aan ontwerpen in de open bare ruimte. In gedachten brengt hij verschillende dingen met elkaar in verband, waardoor bij toeval F Marcel Kronenburg o [ 1965] woont en o unrepeatable carpet 13

16 13 Marcel Kronenburg o Unrepeatable carpet 2010 Unrepeatable carpet 2010 Marcel Kronenburg

17 14 Mirjam Kuitenbrouwer interieurs. In haar schilderijen en collages suggereert ze een driedimensionale ruimte op het platte vlak. Dat past in een lange traditie waarbij een schilderij wordt opgevat als een raam waar je doorheen kijkt. Van oudsher proberen kunstenaars een geloofwaardige illusie van ruimte te geven door te werken met lichtval, perspectieflijnen en detail van proefopstelling barietcontactafdruk op paneel 20,1x25,3x1,3cm 2010 zonder titel Mirjam Kuitenbrouwer verdwijnpunten. Mirjam Kuitenbrouwer lapt die regels aan haar laars. In haar werk hebben verschillende onderdelen hun eigen perspectief en hun eigen standpunt. Heel verwarrend voor het oog. Zelf zegt ze daarover: het kijken naar en in het werk is een soort biljarten met de blik. detail van proefopstelling c-print op paneel 50x66,5x1,6cm 2010 zonder titel 14 detail van proefopstelling 2010 vergrootglazen op optische balk in Proefopstelling Mirjam Kuitenbrouwer o [ 1967] woont werkt in Arnhem. Mirjam Kuitenbrouwer maakt schilderijen, collages, foto s, wandobjecten en installaties. Observeren en kijken staan centraal in haar werk. In haar atelier heeft ze dan ook een enorme verzameling kijkinstrumenten verzameld. De kunstenaar is ook gefascineerd door huizen en detail van proefopstelling totale afmeting 290x360cm detail achtergrondfotokopie 14

18 14 14 Mirjam Kuitenbrouwer o zonder titel c-print op paneel 39,4x52,3x1,6cm 2010 Mirjam Kuitenbrouwer o zonder titel c-print op paneel 39,4x52,3x1,6cm

19 15 Malousebastiaan 15 label Malousebastiaan. De twee doorliepen samen hun opleiding aan de HKU. Hun ontwerpen balanceren op de rand van mode en kunst. Malousebastiaan kleding van gekookt schapen- en geitenleer 150x100cm fotografie: Peter Stigter 2010 malousebastiaan Malousebastiaan o woont en werkt in Arnhem. Malou Verharen [ 1983] en Ferdinand [Sebastiaan] Hartgers [ 1982] vormen samen het kleding van gekookt schapen- en geitenleer 150x100cm fotografie: Peter Stigter 2010 malousebastiaan 15

20 15 malousebastiaan o Malousebastiaan kleding van gekookt schapen- en geitenleer 150x100cm fotografie: Peter Stigter malousebastiaan o Malousebastiaan kleding van gekookt schapen- en geitenleer 150x100cm fotografie: Peter Stigter