Sterrenkunde alfabet t/m oktober 2009.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Sterrenkunde alfabet t/m oktober 2009."

Transcriptie

1 Sterrenkunde alfabet t/m oktober Aardatmosfeer: Voordat het licht van een ster ons bereikt, moet het eerst door de aardatmosfeer heen, die uit bewegende luchtlagen bestaat. Deze luchtlagen buigen het licht voortdurend enigszins, waardoor het lijkt alsof de sterren schitteren, blinken of tinkelen. In werkelijkheid stralen sterren constant licht uit. Aarde: Derde planeet in ons zonnestelsel. Planeet waarop wij leven. Waarschijnlijk de enige planeet in ons zonnestelsel waar leven is. Aardse of Terrestische planeten: Planeten waarvan het oppervlak bestaat uit vaste stoffen. Aardmagnetisch veld: het magnetisch veld dat de Aarde omringt Absorptie: Wanneer een lichtstraal door een stofwolk heengaat, wordt het licht verzwakt door dit stof. Achtergrondstraling: De straling die werd uitgezonden tijdens de oerknal en nog steeds merkbaar en meetbaar is AE (astronomische eenheid): De gemiddelde afstand tussen de zon en de aarde. Albedo: Het lichtweerkaatsend vermogen van het oppervlak van een lichaam, bijvoorbeeld van een planeet of planetoïde. Het albedo is 1 als ál het licht wordt weerkaatst (het is dus een volmaakte spiegel) en 0 als er totaal geen licht wordt weerkaatst (volmaakt zwart). Alien: Buitenaards wezen. Het bestaan van aliens is nog niet aangetoond. Andromeda: Sterrenstelsel dat het dichtst bij ons sterrenstelsel (de melkweg) ligt, op ongeveer 2,2 miljoen lichtjaren afstand. Ook de naam van een sterrenbeeld. Aphelium: De plek in zijn omloopbaan waar een planeet het verst van de Zon is verwijderd. Apollo project: Amerikaans ruimtevaartprogramma in de jaren met, onder andere, als doel de eerste mens op de maan te zetten. Dit lukt met de Apollo 11 in Over de problemen met de Apollo 13 is een beroemde film gemaakt. Armstrong, Neil: Eerste mens op de maan (1969), lid van de bemanning van de Apollo 11. Asteroïden, ook wel planetoïden genoemd. Stukken materie die in een baan om de zon bewegen. Van zo klein als stof tot meer dan 1000 km groot. Vooral in gebied tussen de banen van de planeten Mars en Jupiter bevinden zich heel veel asteroïden. Astrofysica: De astrofysica is het deel van de astronomie dat de processen die zich afspelen in sterren probeert te verklaren met natuurkundige wetten en meer in het algemeen de processen die in het heelal waarneembaar zijn probeert te verklaren. Astrofysica gaat dus over de natuurkunde van astronomische objecten, dat wil zeggen over dingen die zich in de kosmos bevinden. Astrologie: De theorie dat de stand van de sterren verband houdt met gebeurtenissen op aarde. Het heeft te maken met het sterrenbeeld waaronder je geboren bent en men doet toekomstvoorspellingen door middel van horoscopen. Astronaut: Ruimtevaarder, in oostbloklanden kosmonaut genoemd. Astronomie: Sterrenkunde, de wetenschap die de structuur en de evolutie van het heelal bestudeert; ook kosmologie. Astronomische eenheid: Afstandsmaat die gebruikt wordt voor afstanden in het heelal, vooral binnen het zonnestelsel. Eén astronomische eenheid is de gemiddelde afstand van de aarde tot de zon, ongeveer 150 miljoen kilometer. Astronoom: Beoefenaar van de wetenschap astronomie. Atmosfeer, dampkring: Het totaal van de omhullende gassen die zich om een vast hemellichaam bevinden. Atomen: Bouwstenen van moleculen; moleculen zijn de bouwstenen van alle stoffen. Bemande missie: Ruimtereis met menselijke bemanning. Om mensen mee te nemen op ruimtereizen is zo lastig, dat meestal gekozen wordt voor onbemande vluchten. Big Bang: Oerknal. De beginknal waarbij het hele heelal vanuit het niets vanuit één punt is ontstaat, bijna 14 miljard jaar geleden. Sindsdien dijt het heelal steeds verder uit. Binnenplaneet: Een planeet die een baan beschrijft tussen de zon en de baan van de Aarde. Blauwe ster: Tijdens de laatste levensfase van een ster kan de ster een blauwe ster worden. Na het opzwellen tot een rode reus verliest een ster de buitenste gaslagen, waarna de kern door de zwaartekracht samentrekt. Hierbij neemt de temperatuur sterk toe en ontstaat een blauwe ster. Het volgende stadium is de witte dwerg.

2 Bolvormige sterrenhoop: Een bolvormige groep sterren die rond een melkwegstelsel draait. Boogseconde: Het 60 ste deel van een boogminuut, wat weer een 60 ste deel van een booggraad is. Wordt gebruikt voor coördinaten aan de hemel,vergelijkbaar met lengte- en breedtegraden op de wereldbol. Braun, Wernher von ( ): Duitse geleerde die in de tweede wereldoorlog het raketaandrijfprincipe ontwikkeld heeft. De Duitsers gebruikten zijn raketten om Engeland te bombarderen. Na de oorlog is hij niet als oorlogsmisdadiger behandeld, doordat Amerika hem van belang vond voor de ontwikkeling van de Amerikaanse raketwetenschap. Hij was de ontwerper van de Amerikaanse raketten, o.a. van het Apollo-programma waarmee de eerste mens op de maan gezet is. Bruine dwerg: Een object dat kleiner is dan een ster, maar groter dan een planeet. Als ster te klein om echt te gaan stralen. Buitenaards: Alles wat niet afkomstig is van onze aarde. Buitenaardse wezens: Komen met vliegende schotels bij ons kijken en ontvoeren af en toe iemand voor onderzoek. Het bestaan van buitenaardse wezens is nooit bewezen, maar gezien de grootte van het heelal is het bestaan ervan zeer waarschijnlijk. Gezien de afstanden in het heelal is het wel zeer onwaarschijnlijk dat ze hier kunnen komen. Buitenplaneet: Planeet die verder bij de zon vandaan staat dan de aarde. Buran (Boeran): Naam van het Russische ruimteveer. Heeft slechts één keer gevlogen, in 1988, onbemand. Wegens geldgebrek is het hele project gestopt. Cepheïden: Veranderlijke sterren waarvan de verandering zo regelmatig is dat ze goed gebruikt kunnen voor vergelijkingen met chepheïden in andere melkwegstelsels. Challenger: Naam van een van de Amerikaanse spaceshuttles. De Challenger explodeerde in 1983 tijdens de lancering voor de 10 e vlucht. Chandra X-ray Observatory: Satelliet die foto s maakt van de Röntgenstralen (X-ray) die door sterren worden uitgezonden. Gelanceerd in Chandrasekhar-limiet: Deze grens bepaalt of een ster aan het eind van zijn leven eindigt als een witte dwerg of een neutronenster. Het Chandrasekhar-limiet ligt rond de 1,4 zonnemassa's. Een ster zwaarder dan 1,4 zonnen zal eindigen in een neutronenster, een ster minder zwaar dan 1,4 zonnen (zoals onze eigen zon) zal eindigen in een witte dwerg. Christus: Er is een christelijk feest met de naam Christus, koning van het heelal. Het werd ingevoerd door paus Pius XI in Chromosfeer: Het 5000 km dikke gebied tussen de fotosfeer en de corona van de zon. De chromosfeer heeft een rode kleur (zichtbaar tijdens zonsverduisteringen, wanneer de fotosfeer nèt bedekt is). In de chromosfeer komen gasuitbarstingen voor met hoogtes tot km, snelheden tot 30 km/s en een levensduur van ~10 minuten. Cluster: Een verzameling van enkele tot vele duizenden sterren die door de onderlinge zwaartekracht in stand gehouden wordt. Het wordt ook wel een sterrenhoop genoemd. Columbia: De eerste van de Amerikaanse spaceshuttles. Eerste vlucht in In 2003 tijdens de terugkeer in de dampkring bij de 28 e vlucht is deze spaceshuttle geëxplodeerd. Coma: Een ijle wolk die de kern van een komeet omhult. Copernicus, Nicolaus ( ): De eerste persoon die na de opkomst van het christendom durfde te schrijven dat de aarde om de zon draaide in plaats van andersom (1530). Daarna durfde hij het boek niet uit te geven. Dat gebeurde pas enkele dagen voor zijn dood. Corona: Hete atmosfeer rond de zon, de allerbuitenste laag die zich tot miljoenen kilometers buiten de zon uitstrekt. De temperatuur ligt rond 1 miljoen graden Celsius. Hij straalt maar heel weinig licht uit. Slechts één miljoenste deel van de straling die de zon zelf geeft. Daardoor is de corona bijna nooit te zien. Het oppervlak van de zon zelf is veel te licht. De corona is wel zichtbaar tijdens een totale zonsverduistering. Dan houdt de maan het felle zonlicht tegen Cosmos: (zie Kosmos) Dag: Tijd waarin een planeet om zijn eigen as draait. Dampkring: Maakt het leven op aarde mogelijk, maar is lastig voor de ruimtevaart; veel wrijving met de lucht als een ruimteschip vanuit de ruimte met grote snelheid inde dampkring terugkeert. Maar

3 dat heeft weer als voordeel dat allerlei andere vanuit de ruimte vallende voorwerpen meestal in de dampkring verbranden en dus niet beneden terechtkomen. Declinatie: Wordt gebruikt voor het meten van de plaats van hemellichamen aan de hemel. Te vergelijken met breedtegraad op de kaarten in een atlas. Delta Missie: Ruintereis in 2004, waarbij de Nederlander André Kuipers een van de astronauten was. Dierenriem: De serie sterrenbeelden van de kalender. Zie astrologie en ecliptica. Discovery: Naam van een van de Amerikaanse spaceshuttles. Donkere materie: Materie in het heelal, die niet te zien is met optische middelen en dus niet waarneembaar is via de elektromagnetische straling die ons op aarde bereikt. Doppler-effect: Genoemd naar Christian Johann Doppler ( ). Effect dat optreedt bij golven, dus ook bij geluidsgolven en licht. Als bron en waarnemer naar elkaar toe bewegen ontvangt de waarnemer meer golven in dezelfde tijd; bij van elkaar af bewegen minder golven. Bij geluid verandert daardoor de toonhoogte; bij licht verandert de kleur. Door de kleurverandering van de sterren is aangetoond dat alle sterren van ons af bewegen; het heelal dijt uit. Dubbelster: Twee sterren die om elkaar heen bewegen, doordat ze elkaar aantrekken door hun zwaartekracht. De meeste sterren zijn deel van dubbelsterren, waarschijnlijk ongeveer 60%. Dwergplaneet: Om een ster draaiend object dat kleiner is dan Mercurius (kleinste planeet van ons zonnestelsel), maar dat wel door eigen zwaartekracht bolvormig zijn geworden. Dwergster: Kleine ster, die weinig licht uitstraalt. Eagle: Naam van het ruimteschip dat als eerste op de maan geland is. Eagle has landed. Eclips: Als een ster, gezien vanuit een hemellichaam, schuil gaat achter een ander hemellichaam. De ster en de beide andere hemellichamen bevinden zich in een rechte lijn. Ecliptica: De schijnbare jaarlijkse baan van de zon aan de hemel tussen de andere sterren, veroorzaakt doordat de aarde in een jaar om de zon draait. De sterrenbeelden waar deze baan langs gaat, worden de sterrenbeelden van de dierenriem genoemd; het sterrenbeeld waaronder je geboren bent. Elektromagnetische straling: Golven van straling, zoals radiogolven en licht, die door de ruimte gaan. Emissie: Ander woord voor uitstraling. Een gaswolk in het heelal kan soms vlak bij enkele hete sterren staan. Het gas wordt dan erg heet. De temperatuur kan zo hoog worden, dat het gas zelf licht gaat uitstralen. We hebben het dan over de emissie van licht. Het tegengestelde van absoptie. Equatoriale diameter: Diameter van een hemellichaam, gemeten bij de evenaar (de equator). ESA: Europese sterrenkundige organisatie: European Space Agency. Eta Carinae: Een ster die momenteel niet met het blote oog zichtbaar is. De ster is een van de meest lichtsterke in ons melkwegstelsel en heeft een nova-achtig karakter. Je kunt het licht van de ster soms niet zien, want het licht wordt geabsorbeerd door een stofnevel die waarschijnlijk gevormd is toen de ster was ontploft. Exoplaneet: Planeet buiten ons zonnestelsel, dus draaiend om een andere ster. Het bestaan van deze planeten is vooral afgeleid uit metingen en berekeningen. Ze zijn veel te donker om naast de bijbehorende, fel lichtgevende ster gezien te kunnen worden. Expeditie: Reis met het doel informatie te verkrijgen over onbekende gebieden. Explorer: De naam van vele onbemande onderzoeksruimtevaartuigen. De Explorer 1 was de eerste succesvolle satelliet die door de USA in een baan om de aarde werd gebracht op 1 februari Extragalactisch: Buiten ons melkwegstelsel. Fotografie: In het ruimteonderzoek veel gebruikt. Onbemande ruimtevaartuigen seinen enorme hoeveelheden foto s naar de aarde. Foton (Photon): Energiepakketje. Voorstelling van bijvoorbeeld licht als golven verdeeld in massaloze deeltjes. Fotosfeer: Eerste van de drie buitenlagen van de zon, vóór de chromosfeer en corona. 400 km dik en van buiten naar binnen ~4300 K tot ~9000 K. De fotosfeer is de plek waar het zichtbare licht van de zon vandaan komt. De zonnevlekken op het zonsoppervlak zijn te zien in deze laag. Ook de granulatie bevindt zich in de fotosfeer. In het algemeen wordt met het zonsoppervlak de buitengrens van de fotosfeer bedoelt. Frimout, Dirk: De eerste Belgische astronaut.

4 Gagarin, Joeri ( ): Allereerste ruimtevaarder (kosmonaut). Maakte op 12 april 1961 de eerste bemande ruimtereis in de Vostok 1; een Russiche raket. In 1968 neergestort met een straaljager en omgekomen. Galactische polen: Soort noord- en zuidpool van ons melkwegstelsel. Galactisch is afgeleid van galaxy. Galaxy: Zie Melkwegstelsel. Galilei, Galileo ( ): Was een van de eersten die met een telescoop (nieuwe uitvinding) de sterren ging bestuderen. Ontdekte bijvoorbeeld 4 manen van Jupiter, kraters op de maan en de ringen van Saturnus. Kwam door zijn waarnemingen tot de conclusie dat de aarde om de zon draait en niet andersom. Werd daarvoor door de paus op het matje geroepen en hield verder zijn mond. Gammaflitsers: De meest krachtige explosies in het heelal voor zover bekend. Hierbij ontstaat veel gammastraling. Maar in oktober 2008 is ontdekt dat er ook zwakke gammaflitsers bestaan. Gammastraling: Straling die zo blauw is dat het menselijk oog er ongevoelig voor is.. Ganymedes: Een van de manen van Jupiter, de grootste maan in ons zonnestelsel, zelfs groter dan de planeet Mercurius. Gasplaneet: Planeet die vooral uit gas bestaat. Meestal een grote planeet, zoals Jupiter. Gasreus: Grote planeet die voornamelijk uit gassen bestaat. Bijvoorbeeld Jupiter en Saturnus. Gassen: Behalve in de dampkring van planeten komen er in het heelal grote gaswolken voor. De totale massa aan gas is waarschijnlijk vele malen groter dan de massa aan vaste stof. Gele ster: Type ster, waarbij ook onze zon hoort. Geminiden: De naam van een meteorenzwerm die aan de hemel verschijnt van 7 tot 16 december. Gemini project: Amerikaans ruimtevaartprogramma, voorafgaand aan het Apollo project. Geocentrisch wereldbeeld: Wereldbeeld waarin de Aarde als middelpunt van het heelal wordt gezien. Geofysica: de wetenschap die zich bezig houdt met de fysische (natuurkundige) verschijnselen van de aarde, de aardoppervlakte en de dampkring. Geofysische verschijnselen in het inwendige van de aarde zijn aardbevingen en aard magnetisme. Gewichtloosheid: Niet het ontbreken van zwaartekracht, want in het hele heelal is wel zwaartekracht. Gewicht heb je pas als je door de zwaartekracht ergens een kracht op uitoefent, dus op het steunpunt. Een vrije val is gewichtloosheid; neerkomen niet. Gravitatiekracht: Zwaartekracht. Grote Beer: Het bekendste sterrenbeeld op het noordelijk halfrond. Halley, Edmund ( ): Engelse astronoom die de bewegingen van kometen verklaarde met dezelfde regels als de beweging van de planeten; de wetten van Newton. Hij voorspelde op correcte wijze de terugkomst van de komeet die nu naar hem genoemd is; de komeet van Halley, een komeet die om de 77 jaar langskomt. De aarde is ooit door de staart van de komeet van Halley gegaan (zonder kwalijke gevolgen overigens). Halo: de min of meer bolvormige ruimte die een melkwegstelsel omsluit waarbinnen de zwaartekracht van het melkwegstelsel nog invloed uitoefent. Hawking, Stephen (1942-.): Brits natuurkundige, zwaar gehandicapt, zit in een rolstoel door een ziekte die zijn zenuwcellen aantast. Hij kan ook niet meer spreken en kan alleen nog communiceren via een computer. Heelal: Ook kosmos, universum. Het hele tijd-ruimte continuüm, alle materie en energie. Helios: Grieks voor zon. Heliocentrisch wereldbeeld: Wereldbeeld waarbij uitgegaan wordt van de zon als het middelpunt van het heelal. Heliopauze: De grens van het zonnestelsel, waar de zonnewind opgeheven wordt door de straling vanuit het heelal. Hemelbol: Schijnbaar bolvormig gewelf boven het aardoppervlak. In de oudheid dacht men dat de hemel als een soort bol, bedekt met sterretjes, om de aarde heen lag. Hemelevenaar: De denkbeeldige cirkel, die de hemelbol als het ware in twee delen verdeelt, een noordelijk en een zuidelijk halfrond. Hemellichaam: Object dat zich in het heelal bevindt en dat zichtbaar is aan de hemel.

5 Herdermanen: Manen die door hun zwaartekracht de stofdeeltjes van een planetaire ring bij elkaar houden, zoals bij de ringen van Saturnus. Hitteschild: Hittebestendig gedeelte van de buitenkant van een ruimtevaartuig dat zich aan de voorkant bevindt bij de terugkeer in de dampkring. Door de wrijving met de dampkring wordt de temperatuur anders zo hoog dat het ruimteschip zou verbranden. Houston: De stad in Texas (USA) vanwaaruit de Amerikaanse ruimtevluchten gecoördineerd en gevolgd worden. Bij het ongeluk met de Apollo 13: Houston, we ve had a problem. Hubble, Edwin ( ): Ontdekte de relatie tussen snelheid en afstand van op grote afstand gelegen sterren(stelsels) wat aanleiding gaf tot de theorie van het uitdijende heelal. Hubble ruimtetelescoop: Telescoop in een baan om de aarde, die sinds 1990 (!) de beste ruimtefoto s tot nu toe weet te maken. Genoemd naar Erwin Hubble. Huygens, Christiaan ( ): Nederlandse astronoom, wis- en natuurkundige. Ontdekker van Titan, de grootste maan van Saturnus. Uitvinder dan het slingeruurwerk, doordat hij voor zijn astronomische waarnemingen een nauwkeuriger klok nodig dan in die tijd beschikbaar was. Hypernova: Een hypernova is de zwaarst bekende explosie in het heelal, afgezien van de oerknal. Een hypernova wordt veroorzaakt door het ineenstorten van een zeer zware ster tot een zwart gat. De massa van de kern van de ineenstortende ster is meer dan 25 keer die van de zon. De kracht van de explosie is 100 keer zo groot als die van een supernova. Infrarood licht: Wordt naast het zichtbare licht ook door de zon en andere sterren uitgestraald. Het menselijk oog is er niet gevoelig voor, dus is deze straling niet zichtbaar. Infrarood is warmtestraling. Pas bij ongeveer 1000 C gaat een voorwerp ook zichtbaar licht uitstralen. IAU, Internationale Astronomische Unie: Een commissie die eens in de drie jaar bijeenkomt. Op de 26 e vergadering (in 2006) is besloten dat Pluto geen echte planeet is maar een dwergplaneet of planetoïde. Interstellaire materie: De ruimte tussen de sterren is niet helemaal leeg. Er bevinden zich talloze gasen stofdeeltjes. Deze deeltjes noemen we interstellaire materie. Onder materie verstaan we alles wat ruimte inneemt. Interstellair betekent 'tussen de sterren' IJsreus: Een planeet groter dan de Aardse planeten en kleiner dan de gasreuzen, opgebouwd uit vaste stoffen, bijvoorbeeld Uranus en Neptunus. Ionen: Moleculen/atomen met te veel of te weinig elektronen in de buitenste schil. Ionosfeer: Een gebied (een laag) van de dampkring waarin de moleculen/atomen door de straling van de zon geïoniseerd worden. De ionosfeer weerkaatst radiogolven voor een deel, waardoor zendmasten een veel groter bereik hebben dan je zou verwachten met de kromming van de aarde. ISS: International Space Station. Groot gezamenlijk (internationaal) ruimtestation dat momenteel om de aarde draait. Jaar: Tijd waarin een planeet om een ster draait. Jupiter: Vijfde planeet in ons zonnestelsel. Kernreactie: Bij kernreacties veranderen de kernen van de atomen. Bij kernfusie vormen twee kleine kernen samen een grote, waardoor twee atomen samen één nieuw atoom vormen. Bij kernsplitsing valt een atoom uit elkaar in twee of deel delen, waardoor er meerdere kleinere atomen ontstaan. Bij radioactief verval vliegen er losse deeltjes uit de atoomkern, waardoor zo n atoom een atoom van een andere stof wordt. Krater: Kuil in het oppervlak van een planeet of maan, veroorzaakt door vulkanisme of door de inslag van een meteoriet. Komeet: Klein hemellichaam van ijs, gas en stof (1 tot 100 km). Door warmte en straling van de zon raken er deeltjes los, die samen een zichtbare staart kunnen veroorzaken die altijd van de zon af gericht is. Kometen kunnen van buiten het zonnestelsel komen, maar kunnen ook zo n langgerekte baan om de zon beschrijven dat ze maar eens in de honderden jaren langs komen. Kosmische straling: Verzamelnaam voor alle straling die ons vanuit het heelal (de kosmos) bereikt. Kosmogonie: Weertenschap die zich bezighoudt met de studie van het ontstaan en de structuur van het heelal in zijn geheel (in tegenstelling tot de astronomie die zich bezighoudt met het bestuderen van bepaalde hemellichamen). Een kosmogonie is dus een verhaal over hoe het heelal is ontstaan.

6 Kosmologie: De wetenschap die de structuur en de evolutie van het heelal bestudeert. Kosmonaut: Ruimtevaarder, in westerse landen astronaut genoemd. Kosmos: Zie Heelal. Kuipergordel: Genoemd naar de Nederlandse astronoom Gerard Kuiper. Gebied achter de baan van de laatste planeet Neptunus, waarin vele objecten zich rond de zon bewegen met formaten van 100m tot 1000km doorsnede. Pluto wordt nu gezien als een object in de Kuipergordel in plaats van als de negende planeet. De gordel bevindt zich op 30 AE tot 50 AE afstand van de zon. Kunstmaan: Een door de mens gemaakt voorwerp dat om een planeet draait. Laika: Het Russische hondje Laika in de Spoetnik II was het eerste levende wezen in de ruimte (1958). De Spoetnik II was niet ontworpen om weer te landen en verbrandde bij terugkeer in de atmosfeer, maar Laika was toen al lang dood. Het plan was geweest haar voor die tijd door een vergif in het voedsel te laten sterven maar in oktober 2002 werd bekend dat Laika al na een paar uur in de ruimte was overleden aan oververhitting en stress. Leven: De grote vraag: Is er ergens anders in het heelal ook leven? Volgens sommige mensen komen de virussen, die jaarlijks terugkerende (griep)epidemieën veroorzaken, rechtstreeks uit de ruimte op het moment dat de aarde in haar baan om de zon bepaalde gebieden passeert. Licht: Elektromagnetische straling. Bedoeld wordt vooral het deel waarvoor onze ogen gevoelig zijn. Direct buiten het zichtbare gebied (het kleurenspectrum) zitten de kleuren infrarood en ultraviolet. Lichtjaar: De afstand die licht in één jaar aflegt in een luchtledige ruimte. (9,5 x km) Lichtsnelheid: De snelheid van het licht; de maximaal mogelijke snelheid. De lichtsnelheid is blijkt onafhankelijk van of je met het licht meebeweegt of er tegenin. ( km/s) Lichtvervuiling: de verhoogde helderheid van de nachtelijke omgeving door overmatig gebruik van kunstlicht. Hierdoor is de sterrenhemel niet meer goed waar te nemen. Lokale bel: de superbel waar ons zonnestelsel zich in bevindt. Lokale groep: De groep van sterrenstelsels waar ons melkwegstelsel bij hoort. Deze groep bevat daarnaast de Andromedanevel en een veertigtal kleinere sterrenstelsels. Luchtledig: Vacuüm. Meestal wordt bedoeld dat er in een luchtledige ruimte behalve geen lucht ook geen andere gassen zitten. Lunatie: De tijd die verloopt tussen op elkaar volgende fasen van Nieuwe Maan. Dus de tijd tussen Nieuwe Maan en de eerstvolgende Nieuwe Maan. Een lunatie wordt ook wel synodische maand genoemd en duurt ongeveer 29 dagen. Lyriden: Meteorenzwerm in een baan om de zon. De baan van de aarde kruist jaarlijks in april de baan van de Lyriden, waardoor er dan extra veel vallende sterren te zien zijn. De eerste waarnemeningen zijn al beschreven in 678 voor Christus. Maan: Hemellichaam dat om een planeet draait. Met Dé maan wordt de enige maan bedoeld die om onze aarde draait. Maansverduistering: Ontstaat als de aarde zich tussen de zon en de maan bevindt, waardoor de maan in de schaduw van de aarde komt. Magnitude: Maat voor de helderheid van een ster, gezien vanaf de aarde. Hoe kleiner het getal, hoe helderder de ster. Mars: Vierde planeet in ons zonnestelsel. Mars Exploration Rover: Onbemand voertuig dat wetenschappelijk onderzoek doet op Mars. Melkweg: Een spiraalvormig sterrenstelsel. Meestal wordt het stelsel bedoeld waarin wij ons bevinden. Doordat zo n stelsel schijfvormig is, zijn er precies in het vlak van het stelsel extra veel sterren aan de hemel te zien. Deze baan van sterren wordt ook de melkweg genoemd. Mercurius: Eerste planeet in ons zonnestelsel. Messier-objecten: Aan de hemel zichtbare objecten die geen kometen zijn en door Charles Messier beschreven zijn in Om sterrenkundigen makkelijker onderscheid te kunnen laten maken tussen steeds zichtbare objecten en nieuwe objecten zoals kometen. Meteoor: Een kortdurend lichtspoor aan de hemel, doordat een stuk steen (meteoriede) vanuit de ruimte komend in de dampkring verbrandt. Ook wel vallende ster genoemd. Meteoriede: Een zich door de ruimte bewegend stuk steen.

7 Meteoriet: Als de meteoriede niet geheel in de dampkring verbrandt als een meteoor, dan heet het overblijvende stuk dat op aarde neerkomt een meteoriet. Meteorieten slaan grote kraters in de grond als ze de aarde raken. Zo bevindt zich in Arizona (VS) een enorme krater, de Barringerkrater, die ca jaar geleden ontstond, met een doorsnede van 1265 meter. Multiversum: Verwijst naar de idee dat er naast het zichtbare universum, waar wij in leven, nog vele (volgens sommigen oneindig veel) andere universa zijn. Mythologische namen. Alle planeten, op één na, zijn genoemd naar goden en godinnen uit de Griekse en Romeinse mythologie. NASA: National Aeronautics and Space Administration. Amerikaanse organisatie die verantwoordelijk is voor het Amerikaanse ruimtevaartprogramma. Neptunus: Achtste planeet in ons zonnestelsel. Neutronenster: Het eindstadium van een ster die eerste als supernova ontploft is. Alle protonen en elektronen zijn versmolten tot neutronen. Eigenlijk is de hele ster een soort gigantische atoomkern geworden.een korreltje neutronenster weegt vele tonnen. Nevel: Ook gaswolk. Wordt beschouwd als de geboorteplaats van sterren. Als er veel sterren in zo n nevel ontstaan kunnen die samen een sterrenhoop vormen. Newton, Isaac ( ): Ontwikkelde de theorieën van de zwaartekracht, doordat hij zich afvroeg waarom een appel uit een boom wel naar beneden valt en de maan niet. Noorderlicht: (Zuiderlicht op het zuidelijk halfrond). Het poollicht dat na een zonsuitbarsting (protuberansen) s nachts in de buurt van de polen van de aarde schijnt. Nova: Nieuwe ster die eerder niet te zien was. (Zie ook Supernova). Nucleon: Nucleon is het woord dat wordt gebruikt om een neutron of een proton aan te duiden, de deeltjes die samen de atoomkern vormen. Het woord nucleon is gebaseerd op de Latijnse nucleus, dat kern betekent. Ockels, Wubbo (1946- ): Eerste Nederlandse ruimtevaarder. Is slechts één keer in de ruimte geweest, in 1985 met de Challenger. Oerknal: Zie Big Bang. OGLE, Optical Gravitational Lensing Experiment: Manier voor het aantonen van niet lichtgevende objecten in de ruimte door middel van het meten van afbuigingen van lichtstralen door de zwaartekracht van het object. Optisch: Heeft te maken met het zichtbare deel van het lichtspectrum. Ontsnappingssnelheid: Snelheid die minstens nodig is om van een hemellichaam vandaan te komen. Oort, Jan Hendrik ( ): Nederlands sterrenkundige van internationaal belang. Is voor een groot deel verantwoordelijk voor het bouwen van de radiotelescopen in Westerbork. De Oortwolk is naar hem genoemd. Oortwolk: Gebied aan de uiterste randen van ons zonnestelsel waarvandaan waarschijnlijk de kometen komen. Dit gebied is zover weg dat het bestaan ervan nog niet bewezen is. Orion: Een sterrenbeeld. Ozon: Gas waarvan de moleculen bestaan uit 3 zuurstofatomen. Gewone zuurstofmoleculen bestaan uit 2 zuurstofatomen. Ozon heeft een sterke, scherpe geur en is erg giftig. Een dunne laag ozon hoog in de dampkring houdt een groot deel van de schadelijke UV-stralen van de zon tegen. Parallax: Het verschijnsel dat de schijnbare positie van een voorwerp ten opzichte van de achtergrond verandert als men het vanuit verschillende posities bekijkt. Hierdoor verandert de sterrenhemel iets als de aarde in een jaar om de zon draait. Parsec: Een zeer grote afstandsmaat die gebruikt om afstanden in het heelal mee uit te drukken. Van de afstand van 1 parsec is de hoek tussen de lijn naar de aarde en de lijn naar de zon 1 boogseconde (1/3600 deel van een graad). Perihelium: De plek in zijn omloopbaan waar een planeet het dichtst bij de Zon staat. Planeet: Hemellichaam dat om een ster draait. Planetaire ring: een ring die om een planeet draait en bestaat uit steen en ijsdeeltjes, zoals de ring van de planeet Saturnus.

8 Planetaire nevel: De uitdijende gasschil in de ruimte geproduceerd door bepaalde types sterren aan het eind van hun leven. Planetarium: Op schaal nagebouwd model van het zonnestelsel. Planetoïde: Zie Asteroïde. Pluto: Negende planeet in ons zonnestelsel. Poolster: Heldere ster die precies in het verlengde bevindt van de draaiingsas van de aarde, waardoor hij altijd exact in het noorden te zien is. Protuberans: Een lange, grillig gevormde materieboog in de atmosfeer van de zon. Als een protuberans zichtbaar is met de zonneschijf als achtergrond dan ziet hij er donker uit en wordt hij filament genoemd. Pulsar: Een ster die zeer regelmatig korte pulsen van radiostraling uitzendt. Pulsars zijn snelroterende neutronensterren. Quantum: Een afgebakende hoeveelheid, bijvoorbeeld een energiepakketje, een foton. Quantumtheorie: Natuurkundige theorie waarmee me de beweging, plaats en gedrag van deeltjes en energie kan beschrijven. De theorie is ontstaan in het begin van de 20 ste eeuw. Quarks: Zeer kleine bouwstenen van alle stoffen: quarks > protonen, neutronen, elektronen > atomen > moleculen > stoffen. Quarks spelen een belangrijke rol in de quantumtheorie. Quarkster: Eindstadium van een ster. Kan voorkomen na het stadium van supernova. Quasar: Objecten aan de uiterste randen van het heelal. Een miljoen keer zo klein als een sterrenstelsel, maar ze stralen een energie uit vergelijkbaar met die van 1000 sterrenstelsels. Radioastronomie: Tak van sterrenkunde die gebruik maakt van radiotelescopen om radiostraling op te vangen uit het heelal. Radiovenster en optisch venster: De meeste straling vanuit de ruimte wordt door de dampkring van de aarde tegengehouden. Slechts twee soorten straling kunnen het aardoppervlak bereiken: het zichtbare licht (optisch venster) en radio golven (radiovenster). Radioactieve straling: Verschillende soorten straling (soms alleen energie, soms deeltjes) die zeer schadelijk zijn voor onze gezondheid. Straling komt ook uit de grond, maar vooral uit de ruimte. Gelukkig kan het grootste deel van deze straling uit de ruimte niet door de dampkring heen komen. Boven op een berg of in een vliegtuig ontvang je meer straling dan op zeeniveau. Radiotelescoop: Antennes om elektromagnetische straling (niet het zichtbare deel: licht) te ontvangen. Raket: Vliegend voorwerp met een speciaal aandrijfsysteem, vooral gebruikt voor de voortstuwing van ruimtevaartuigen. Wordt tijdens oorlogvoering ook gebruikt voor bombardementen op grote afstand. In de tweede wereldoorlog vooral ontwikkeld door de Duitsers voor het bombarderen van Engeland vanuit Nederland, België en Frankrijk. Zie Wernher von Braun. Reflectienevel: Een type nevel die zelf geen licht geeft, maar zichtbaar is doordat licht van sterren wordt weerkaatst. Reuzenster: Ster die groter van formaat is dan de meeste andere sterren. Robot: Computergestuurde machine die mechanische handelingen kan verrichten. Robotexpedities: Expedities in de ruimte waarbij gebruik gemaakt wordt van robots, voor foto s, films en metingen. Rode dwerg: Kleine ster (0,08 tot 0,5 keer onze zon) die zo zuinig met zijn energiebron omgaat, dat de temperatuur erg laag is (2500 K) en de levensduur erg lang (100 miljard jaar). Hoe ze zich precies verder ontwikkelen is onbekend, doordat de levensduur zo ontzettend lang is. Waarschijnlijk doven ze uiteindelijk gewoon uit en worden een zwarte dwerg. Rode reus: Bepaalde types van sterren zwellen aan het eind van hun levensfase op tot een gigantisch grote ster, die in verhouding weinig licht geeft. Na het stadium van rode reus storten ze weer in en vormen juist een kleine donkere ster of zwart gat. Röntgenstralen: Zie X-ray. Röntgenastronomie of röntgensterrenkunde: is een jonge tak van de sterrenkunde, die hemellichamen bestudeert aan de hand van de röntgenstraling die zij uitzenden of wegvangen (absorbtie). Roodverschuiving: Wanneer het licht van hemellichamen die van ons af bewegen, is verschoven naar de rode kant van het spectrum. Ruimte: De ruimte is het heelal.

9 Ruimtestation: Ruimtevaartuig dat langere tijd in een baan om de aarde blijft en waar geregeld nieuwe bemanningen naar toe gaan. Ruimtevaart: Reizen in de ruimte buiten de dampkring. Ruimteveer: Ruimteschip dat meermalen gebruikt kan worden en als een soort vliegtuig terugkeert in de dampkring en landt. In Amerika hebben ze de spaceshuttles; van de acht exemplaren zijn er twee verongelukt (Challenger, Columbia). Rusland heeft een soortgelijk ruimtevaartuig gehad: Buran. Saturnus: Zesde planeet in ons zonnestelsel. Saggitarius: Sterrenbeeld boogschutter, een groep sterren aan de hemel in de vorm van een boogschutter. De ecliptica loopt erdoorheen, waardoor dit sterrenbeeld hoort bij de dierenriem. Satelliet: Voorwerp (al of niet door mensen gemaakt) dat draait om een ander voorwerp. De maan is bijvoorbeeld een satelliet van de aarde. Schwarzschildradius: De afstand rond een hemellichaam (zwart gat) waar de ontsnappingsnelheid gelijk is aan de lichtsnelheid. Sedna: Een in november 2003 ontdekt object, dat in het nieuws kwam als de 10 e planeet. Inmiddels, net als de 9 e planeet Pluto, ingedeeld bij de dwergplaneten. Skylab: Eerste echte ruimtestation, gelanceerd in In 1973 zijn er drie bemande vluchten naar toe geweest. In 1979 is Skylab grotendeels in de dampkring verbrand, maar ook zijn er meerdere grote stukken op aarde neergestort in en ten westen van Australië. Spaceshuttle: Zie Ruimteveer. Spectrum: De opeenvolgende kleuren licht die samen wit licht geven. Spoetnik: Russische ruimtevaartuigen. Ster: Gasvormig hemellichaam dat licht uitstraalt. De energie wordt verkregen door kernreacties in het binnenste van de ster. Sterrenbeeld: Verzameling van zichtbare sterren die op een bepaalde figuur lijkt. In werkelijkheid hebben de sterren van een sterrenbeeld niets met elkaar te maken. Ze zijn toevallig zichtbaar in dezelfde richting. Sterrenhoop: Verzameling van duizenden sterren die door de onderlinge zwaartekracht bij elkaar blijven. Sterrenkunde: zie astronomie. Sterrennevel: Verzameling van zoveel sterren, op grote afstand van ons, dat het een lichtgevende vlek aan de hemel zichtbaar is, zonder duidelijke randen. Sterrenregen: Nacht met extra veel vallende sterren. Sterrenstelsel: Grote verzameling sterren die zich in verhouding dicht bij elkaar bevinden. Ons sterrenstelsel, de melkweg, heeft de vorm van een schijf met spiraalarmen die uit sterren bestaan. De doorsnee ervan is circa lichtjaar. Sterrenwacht: Een instituut van waaruit de sterren en andere hemellichamen bekeken en bestudeerd worden door middel van (radio)telescopen. Stofschijf: Een schijf die bestaat uit gas- en stofdeeltjes. Deze schijf draait vaak om een (zeer) jonge ster, waar later planeten uit gevormd worden. Straling: Uitgezonden energie als golven (elektromagnetische straling) of als deeltjes (deeltjesstraling, zoals alfastraling en bètastraling) Superbel: een grote, hete, bijna lege ruimte van tientallen tot honderden lichtjaren in het heelal. Supercluster: meerdere clusters, die zo dicht bij elkaar staan, dat ze zich in een gezamenlijk zwaartekrachtsveld bevinden. Superholte: is een gebied in het heelal waar geen sterrenstelsels voorkomen. Supernova: Plotseling zeer heldere ster, veroorzaakt door het ontploffen van een bepaald soort ster aan het einde van zijn bestaan. Nova = nieuw, dus een nieuwe ster aan de hemel. Soms zo fel dat hij overdag goed te zien is. Symbolen voor de planeten: Alle planeten van ons zonnestelsel hebben behalve een naam ook een symbool gekregen, zoals: = Mars, = Venus

10 Taurus: Sterrenbeeld Stier. Een van de sterrenbeelden van de dierenriem. Telescoop: Verrekijker voor zeer grote vergrotingen. Tele-scoop = ver-kijker (Grieks) Terrestrische planeet: Een planeet waarvan het oppervlak is opgebouwd uit vaste stoffen, vegelijkbaar met de aarde. Terrestial Planet Finder: Nieuw type ruimte-telescoop voor het zoeken naar exoplaneten, die waarschijnlijk pas rond 2015 gelanceerd zal worden. Tijd: Doordat de afstanden in de ruimte zo groot zijn, is tijd altijd een belangrijke factor. Een reis door de ruimte duurt (veel te) lang. Het licht van andere sterren is een lange tijd onderweg geweest (tot miljarden jaren). Titan: De grootste maan van de planeet Saturnus. En de naam van een bepaald type raket. Transneptunisch object: een planetoïde of dwergplaneet die zich buiten de baan van Neptunus bevindt. Tweelingster: Twee sterren die zo dicht bij elkaar staan dat ze om elkaar heen draaien, net zoals een planeet om een ster draait. UFO: Unindentified Flying Object, onbekend vliegend voorwerp. Vaak vliegende schotel genoemd, omdat er veel waarnemingen zijn geweest van schijfvormige onbekende vliegende voorwerpen. Volgens science fiction verhalen zijn ze bemand met buitenaardse wezens; volgens regeringen gaat het om gezichtsbedrog, ballonnen, wolken, enz. Universum: Het heelal. Uranus: Zevende planeet in ons zonnestelsel. Ursa Major: Andere naam voor het sterrenbeeld Grote Beer. Een bijnaam voor dit sterrenbeeld is de steelpan. Ursa Minor: Andere naam voor het sterrenbeeld Kleine Beer. UV-straling: Ook wel UV-licht. Ultra Violette straling. Wordt naast zichtbaar licht ook door de zon en andere sterren uitgestraald. Het menselijk oog is er niet gevoelig voor, dus is deze straling niet zichtbaar. V1 en V2: De naam van de rakettypes waarmee Duitsland in de tweede wereldoorlog bommen naar Engeland schoot. Ontwikkeld door Wernher von Braun. De verdere ontwikkeling van deze raketten heeft geleid tot de grote raketten die voor de ruimtevaart worden gebruikt. Vallende ster: Ook wel een meteoor genoemd. Het is een stuk gesteende dat vanuit de ruimte met hoge snelheid in de atmosfeer komt, daardoor sterk wordt afgeremd en door de wrijvingswarmte meestal totaal verbrandt. Dat kun je zien als een lichtstreep aan de hemel. Heeft dus niets met een ster te maken. Venus: Tweede planeet in ons zonnestelsel. Veranderlijke ster: Ster waarvan de helderheid niet altijd hetzelfde is Verne, Jules ( ): Franse schrijver, die een meester was in het schrijven van science-fiction boeken. Boeken over de toekomst, over reizen naar de maan en naar het middelpunt van de aarde en over allerlei fantastische uitvindingen. Veel van de door hem beschreven toekomstfantasieën zijn later aardig uitgekomen. VLA (Very Large Array): Eén van de bekendste astronomische observatoria ter wereld dat zich in de Amerikaanse staat New Mexico bevindt en bestaat uit 27 identieke radioantennes die gebruikt worden voor tal van astronomische doeleinden. Dit reusachtig grote observatorium maakt deel uit van de National Radio Astronomy Observatory van Amerika en het hele complex bevindt zich op een vlakte die zich meter boven de zeespiegel bevindt. Elke radioantenne heeft een gewicht van 209 ton, een diameter van 25 meter en kunnen afzonderlijk verplaatst worden door middel van een netwerk van spoorlijnen waarop deze antennes gemonteerd werden. Water: Belangrijke stof op aarde. Zonder water is er nauwelijks leven mogelijk, dus zoeken de wetenschappers naar het voorkomen van water op de maan en op andere planeten. Dat wij ons geen leven zonder water kunnen voorstellen, betekent natuurlijk niet dat het onmogelijk is. Misschien is buitenaards leven helemaal niet met ons leven te vergelijken. Waterstof: Het lichtste element. Komt in gigantische hoeveelheden voor in sterren en gasplaneten, zoals Jupiter en Saturnus. Wereld: Onze leefomgeving, dus de aarde. Een wereldkaart is een kaart van de hele aarde.

11 Witte dwerg: Eindstadium van een ster. Afhankelijk van de grootte van de ster kan hij eindigen als witte dwerg, neutronenster, quarkster of zwart gat. Wormgat: Een soort binnendoorweggetje in het heelal, de tijdruimte. Alleen als uitkomst van rekenwerk theoretisch misschien mogelijk, maar misschien ook wel grote onzin. X-ray: Ooit de naam voor pasontdekte en nog onbekende straling, later röntgenstraling genoemd. Komt in grote hoeveelheden voor in de ruimte. Sommige sterren stralen meer röntgenstraling uit dan licht. Yang, Liwei (1965- ): Eerste Chinese ruimtevaarder. Maakte ruimtereis in 2003, ongeveer 40 jaar na de Russen en de Amerikanen. Zenit: Het punt dat recht boven je ligt aan de hemel. Zon: De ster waar de aarde omheen draait en die zo dichtbij staat dat de aarde daar haar licht en warmte vandaan krijgt, waardoor het leven op aarde mogelijk is. Zonnemassa: een standaard eenheid, gelijk aan de massa van de Zon, die sterrenkundigen gebruiken om de massa van andere objecten in het heelal uit te drukken, zoals van andere sterren en melkwegstelsels. Zonnestelsel: Gebied van een ster met alle daar omheen draaiende voorwerpen, zoals planeten, kometen, gaswolken. Zonnevlekken: Iets koelere en donkerder plekken op de zon die slechts tijdelijk aanwezig zijn. Er zijn periodes met veel en periodes met weinig zonnevlekken, waarbij het nog onduidelijk is of ze invloed hebben op het klimaat op aarde. Zonnewind: De stroom geladen deeltjes die de zon uitzendt. Zonsverduistering: Ontstaat al de maan zich tussen de aarde en de zon bevindt. Als de maan zich precies midden voor de zon bevindt, ontstaat er een totale zonsverduistering. Zuurstof: Zie de tekst bij water en vervang het woord water door zuurstof. Zwaartekracht: Aantrekkingskracht die massa s op elkaar uitoefenen. Hoe groter de massa, hoe sterker de zwaartekracht. Door de zwaartekracht van de aarde valt alles naar beneden. Door de zwaartekracht van de zon blijft de aarde er om heen draaien. Zwarte dwerg: Een afgekoelde witte dwerg. Zwart gat: Object in de ruimte dat zo compact is en daardoor een zo sterke zwaartekracht heeft, dat zelfs lichtstralen er niet uit kunnen ontsnappen. Een zwart gat kan dus nooit zichtbaar zijn, maar moet aangetoond worden door de verstoorde beweging van sterren in de buurt ervan.

Basiscursus Sterrenkunde

Basiscursus Sterrenkunde Basiscursus Sterrenkunde Les 1 Sterrenwacht Tweelingen te Spijkenisse 24 April 2019 Inhoud van de cursus Inleiding Geschiedenis Afstanden in het heelal Het zonnestelsel Onze zon en andere sterren Sterrenstelsels

Nadere informatie

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde

Samenvatting door D woorden 28 november keer beoordeeld. Aardrijkskunde Samenvatting door D. 1387 woorden 28 november 2016 0 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Kosmografie Onderzoeken van heelal basis wetenschap = fysica Hoofdstuk 1: Structuur van het heelal 1.1 Samenstelling

Nadere informatie

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal

Sterrenstof. OnzeWereld, Ons Heelal Sterrenstof OnzeWereld, Ons Heelal Mesopotamie: bestudering van de bewegingen aan het firmament vooral voor astrologie. Veel van de kennis, ook over bedekkingen (waaronder maans- en zonsverduisteringen)

Nadere informatie

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten. Boekverslag door J. 1981 woorden 29 juli 2003 6.3 208 keer beoordeeld Vak Nederlands Ik doe mijn spreekbeurt over de ruimte omdat ik het een interessant onderwerp vind en ik er graag meer over wilde weten.

Nadere informatie

De ruimte. Thema. Inhoud

De ruimte. Thema. Inhoud Thema De ruimte Inhoud 1. Het heelal 2. Het ontstaan van het heelal en het zonnestelsel 3. Sterren en sterrenstelsels 4. De zon 5. De planeten van ons zonnestelsel 6. De stand van de aarde de maan de zon

Nadere informatie

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten

Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk Natuurkunde Negen planeten Werkstuk door een scholier 1608 woorden 3 januari 2005 5,7 93 keer beoordeeld Vak Natuurkunde Planeten Ontstaan van het zonnestelsel Vlak na een explosie, de Big Bang

Nadere informatie

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel

Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt Aardrijkskunde Zonnestelsel Spreekbeurt door een scholier 2417 woorden 16 december 2006 6,7 138 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde Het zonnestelsel Inleiding Mijn spreekbeurt gaat over het

Nadere informatie

Het draait allemaal om de Zon!

Het draait allemaal om de Zon! Het draait allemaal om de Zon! De zon: een doodgewone ster Henny J.G.L.M. Lamers Sterrenkundig Instituut Universiteit Utrecht lamers@astro.uu.nl astro.uu.nl Een reusachtige gloeiend hete gasbol De zon

Nadere informatie

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk

Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk Nederlands De Ruimte werkstuk Werkstuk door Denise 1472 woorden 24 maart 2019 0 keer beoordeeld Vak Nederlands Het zonnestelsel Inhoudsopgave Inleiding Onderzoeksvraag Het ontstaan Planeten De

Nadere informatie

De mens verovert de ruimte!

De mens verovert de ruimte! Gerwin De Decker Astronowat? Geschiedenis van de astronomie Heel lang geleden al dachten mensen na over de beweging van de hemellichamen. Ze gebruikten die om wat op aarde gebeurde te verklaren of om voorspellingen

Nadere informatie

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen

1) Mercurius. 2) Zoek informatie over vallende sterren. Muurkrant opdracht in 2-tallen 1) Mercurius 2) Zoek informatie over vallende sterren. 1) De Zon. 1 Wat is de zon voor iets? 2 Hoe komt hij aan zijn naam? 3 Waar staat hij in het zonnestelsel? 4 Wat is de afstand tot de aarde? 5 Wat

Nadere informatie

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal

Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting Natuurkunde Hoofdstuk 7 + zonnestelsel en heelal Samenvatting door C. 1741 woorden 24 juni 2016 1,4 1 keer beoordeeld Vak Methode Natuurkunde Nu voor straks Natuurkunde H7 + Zonnestelsel en

Nadere informatie

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet?

Planeten. Zweven in vaste banen om een ster heen. In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Planeten Zweven in vaste banen om een ster heen In ons zonnestelsel zweven acht planeten rond de zon. Maar wat maakt een planeet nou een planeet? Een planeet: zweeft in een baan rond een ster; is zwaar

Nadere informatie

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4.

inhoud 1. Inleiding 2. Wat is een planeet 3. Soorten planeten 4. Het ontstaan van planeten 5. De planeten 1.Mercurius 2. Venus 3. De Aarde 4. Planeten inhoud 1. Inleiding 3 2. Wat is een planeet 4 3. Soorten planeten 5 4. Het ontstaan van planeten 6 5. De planeten 7 1.Mercurius 8 2. Venus 9 3. De Aarde 10 4. Mars 11 5. Jupiter 12 6. Saturnus

Nadere informatie

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld

6.1. Boekverslag door K woorden 22 mei keer beoordeeld Boekverslag door K. 1555 woorden 22 mei 2002 6.1 301 keer beoordeeld Vak ANW 1. Inleiding Ik doe mijn werkstuk over ons zonnestelsel, omdat het me boeit wat er verder is dan onze aarde. Ook doe ik mijn

Nadere informatie

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is.

Werkblad. Ons zonnestelsel. Naam Ruimte-ontdekkingsreiziger. Zon en planeten Missie opdracht 1: Streep door wat niet goed is. pagina 1 Met Space Expo de ruimte in is een werkblad bestemd voor leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs en brugklassers. Door middel van vraag en opdracht verwerven de leerlingen zelfstandig

Nadere informatie

Het zonnestelsel en atomen

Het zonnestelsel en atomen Het zonnestelsel en atomen Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen die men sferen noemt. Woorden als atmosfeer en stratosfeer

Nadere informatie

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar

RIETVELD-LYCEUM. les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU. de compononenten. V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar RIETVELD-LYCEUM les 3. dd. 20 NOVEMBER 2012 HET ZONNESTELSEL NU de compononenten V.s.w. Corona Borealis, Zevenaar de Zon KERNFUSIE: waterstof >> helium. t.g.v. de ZWAARTEKRACHT >> temperatuur inwendig

Nadere informatie

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1

T2b L1 De ruimte of het heelal Katern 1 Het heelal of de kosmos is de ruimte waarin de zon, de maan en de sterren zich bevinden. Het heelal bestaat uit een oneindig aantal hemellichamen waarvan er steeds nieuwe ontdekt worden. De hemellichamen

Nadere informatie

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal.

Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari Het heelal. Naam: Janette de Graaf. Groep: 7. Datum:Februari 2017. Het heelal. Inhoudsopgaven. Hoofdstuk 1. Ons zonnestelsel. Blz 3 Hoofdstuk 2. De zon. Blz 4-5 Hoofdstuk 3. De maan. Blz 6 Hoofdstuk 4. Planeten. Blz

Nadere informatie

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren

Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren JongerenWerkGroep voor Sterrenkunde Presentatie bij de cursusbrochure Sterrenkunde voor Jongeren 1 Inhoud Wat is de JWG Sterren en dwaalsterren Alles draait! De zon en de maan Het zonnestelsel Buiten het

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting ANW Hoofdstuk 6: het heelal Samenvatting door A. 929 woorden 29 juni 2014 0 keer beoordeeld Vak ANW P1 Breedtegraad: s Nachts: hoek van poolster met horizon Overdag: hoogste hoek van de zon

Nadere informatie

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1

Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk aanvullen. 3.1 Samenvatting door een scholier 2291 woorden 19 januari 2010 4,6 42 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar Blik op oneindig Sorry voor de gaten, daar horen plaatjes te zitten. Met google kun je deze makkelijk

Nadere informatie

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy

Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld. Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Tweede Bijeenkomst: Zoektocht naar het Verborgen Hemelbeeld Rond de Waterput donderdag 31 oktober 2013 Allan R. de Monchy Twee bijeenkomsten: Donderdag 17 oktober 2013: Historische ontwikkelingen van Astrologie.

Nadere informatie

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019

Basiscursus Sterrenkunde. Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019 Basiscursus Sterrenkunde Sterrenwacht Tweelingen, Spijkenisse 1 Mei 2019 Deze les Zijn er nog na vorige keer nog vragen? Deze les: Planeten in het zonnestelsel Zonnestelsel - overzicht Mercurius Is de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting 9.1 De hemel Wanneer s nachts naar een onbewolkte hemel wordt gekeken is het eerste wat opvalt de vele fonkelende sterren. Met wat geluk kan ook de melkweg worden gezien als een

Nadere informatie

Clusters van sterrenstelsels

Clusters van sterrenstelsels Nederlandse samenvatting In dit proefschrift worden radiowaarnemingen en computer simulaties van samensmeltende clusters van sterrenstelsels besproken. Om dit beter te begrijpen wordt eerst uitgelegd wat

Nadere informatie

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6

Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting ANW Hoofdstuk 6 Samenvatting door een scholier 1776 woorden 4 november 2006 6,4 15 keer beoordeeld Vak Methode ANW Solar H6 Het zonnestelsel H6.1 Dagen, maanden, jaren Rondom de zon in een

Nadere informatie

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach

Ontdek de planeten van ons zonnestelsel. In 90 minuten door het helal. Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Ontdek de planeten van ons zonnestelsel In 90 minuten door het helal Tijdens een wandeling tussen Ehrenfriedensdorf en Drebach Zonnestelsel Sonnensystem Het zonnestelsel bestaat uit de Zon en de hemellichamen

Nadere informatie

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen

Hoofdstuk 8. Samenvatting. 8.1 Sterren en sterrenhopen Hoofdstuk 8 Samenvatting Een verlaten strand en een onbewolkte lucht, zoals op de voorkant van dit proefschrift, zijn ideaal om te genieten van de sterren: overdag van de Zon de dichtstbijzijnde ster en

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Planeten

Praktische opdracht ANW Planeten Praktische opdracht ANW Planeten Praktische-opdracht door een scholier 1867 woorden 7 juni 2004 7,5 58 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1: HOE ONTSTAAN PLANETEN? Het woord planeet komt van het Griekse

Nadere informatie

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7

Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Het eetbare zonnestelsel groep 5-7 Hoe groot is de aarde? En hoe groot is de zon in vergelijking met de aarde? Welke planeet staat het dichtst bij de zon en welke het verst weg? Deze les leren de leerlingen

Nadere informatie

Projectboekje ruimte Oudste kleuters

Projectboekje ruimte Oudste kleuters Projectboekje ruimte Oudste kleuters 2016-2017 De zon (tekening: Lily Louise) De zon is eigenlijk een hele grote ster Het is er heel erg heet De zon is heel erg groot Alle planeten en sterren die rond

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014

Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Inleiding Astrofysica in 90 vragen en 18 formules Ignas Snellen, Universiteit Leiden, 2014 Het tentamen van Inleiding Astrofysica zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van de punten) zal

Nadere informatie

3,9. Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni keer beoordeeld

3,9. Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 738 woorden 25 juni 2004 3,9 14 keer beoordeeld Vak ANW 4.1.1 Wegwijs in tijd en ruimte -Vraagstuk: vorm van de aarde. Waarnemen aan de hand v/d schaduw -De zon -> komt op

Nadere informatie

Als je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging.

Als je met je gezicht naar het zuiden gericht staat lijkt de hemel van links naar rechts te draaien, dit noemt men de dagelijkse beweging. Samenvatting door een scholier 2951 woorden 14 november 2004 6,4 36 keer beoordeeld Vak Methode ANW ViaDELTA ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HOOFDSTUK 1 1.1 Vroeger dacht men dat de aarde het middelpunt van

Nadere informatie

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal

Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden ANW Blok 4 Heelal Antwoorden door een scholier 2235 woorden 20 maart 2007 5,9 9 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Hoofdstuk 1 1) Bewegingen in ons zonnestelsel a. Lees de inleiding. Noem

Nadere informatie

Werkstuk ANW Supernova's

Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk ANW Supernova's Werkstuk door een scholier 1622 woorden 18 oktober 2010 4,8 24 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Ik heb het onderwerp supernova s gekozen omdat ik in dit onderwerp twee onderwerpen

Nadere informatie

het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman

het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman het grote boek van de ruimte met professor astrokat Tekst van dr. dominic walliman Ontwerp en illustraties van ben newman Iedere avond zetten de laatste stralen van de ondergaande zon de hemel in vlammende

Nadere informatie

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry

Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Dr. Jonathan F. Henry Wat weten we van ASTRONOMIE? Wetenschappelijk jeugdboek 1 Geactualiseerde eerste druk: 2008 Vertaling: stichting De Oude Wereld www.oude-wereld.nl Distributie:

Nadere informatie

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen

Sterrenstelsels. prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels prof.dr. Paul Groot Afdeling Sterrenkunde, IMAPP Radboud Universiteit Nijmegen Sterrenstelsels Uur 1: Ons Melkwegstelsel Uur 2: Andere sterrenstelsels De Melkweg Galileo: Melkweg bestaat

Nadere informatie

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197

Zon, aarde en maan. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/87197 Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 16 december 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/87197 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zwarte gaten

Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk ANW Zwarte gaten Werkstuk door een scholier 2033 woorden 8 juni 2001 6,5 152 keer beoordeeld Vak ANW Wat is een zwart gat? Een object van een bepaalde massa, oefent aantrekkingskracht uit op een

Nadere informatie

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley

Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Leerkrachten handleiding werkboekje sterrenwacht Halley Doel Kinderen van groep 7 bereiden zich voor op een bezoek aan sterrenwacht Halley in Heesch. Resultaat De voorkennis van de leerlingen is geactiveerd.

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica college 5

Inleiding Astrofysica college 5 Inleiding Astrofysica college 5 Methoden Afstanden tot de dichtstbijzijnde sterren zijn >100,000x groter dan tot planeten in ons zonnestelsel Stralen zelf nauwlijks licht uit à miljoenen/miljarden keren

Nadere informatie

Werkstuk ANW Het heelal

Werkstuk ANW Het heelal Werkstuk ANW Het heelal Werkstuk door een scholier 1996 woorden 16 april 2002 6,1 39 keer beoordeeld Vak ANW Het heelal Als we de heldere hemel s nachts bekijken, lijkt ons het aantal sterren oneindig.

Nadere informatie

Noten schieten 9 april 2009

Noten schieten 9 april 2009 Noten schieten 9 april 2009 Project Circus groep 1 t/m 8 juni/juli 2007. Op dit moment zijn alle groepen bezig met het project Circus De groepen 1 en 2 maken alle artiesten die in het circus werken en

Nadere informatie

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte.

1. Het Heelal. De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De aarde 1. Het Heelal De aarde lijkt groot, maar onze planeet is niet meer dan een stip in een onmetelijke ruimte. De oerknal Wetenschappers denken dat er meer dan 15 miljoen jaar geleden een enorme ontploffing

Nadere informatie

Werkstuk ANW Zonnestelsel

Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk ANW Zonnestelsel Werkstuk door een scholier 2012 woorden 16 mei 2004 5,8 188 keer beoordeeld Vak ANW Het zonnestelsel Het zonnestelsel waar wij in leven, bestaat uit de zon met daarom heen cirkelende

Nadere informatie

1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002

1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Leerlingproject: Kosmische straling 28 februari 2002 1 Kosmische straling Onder kosmische straling verstaan we geladen deeltjes die vanuit de ruimte op de aarde terecht komen. Kosmische straling is onder

Nadere informatie

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau

Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch begeleider: G. Tibau Schooljaar: 2010/2011 Tri-/semester: 2 Score 107 Max. Naam:... Nr.:... Studierichting: TSO Klas:... Graad: 3 Leerjaar: 1 Dag en datum: dinsdag 16 juni 2011 Leraar: H. Desmet, W.Van Dyck Handtekening: Pedagogisch

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) Frits de Mul Jan. 2017 www.demul.net/frits 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? (soorten sterren en afstanden) 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten

Nadere informatie

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal

6,5. Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober keer beoordeeld. 1. Het Heelal Werkstuk door een scholier 2235 woorden 23 oktober 2003 6,5 26 keer beoordeeld Vak Biologie 1. Het Heelal Wanneer we s nachts naar de inktzwarte hemel turen, kijken we in feite ver in de ruimte, in de

Nadere informatie

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus

4 Het heelal 6. De zon. De aarde. Jupiter. De maan. Ons zonnestelsel. Mars. Mercurius Venus Inhoud 4 Het heelal 6 De zon 10 8 De aarde De maan Jupiter 18 12 Ons zonnestelsel 14 15 16 Mars Mercurius Venus 22 Saturnus Verre planeten 24 Satellieten van het zonnestelsel 20 26 Planetoïden 27 Kometen

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Zwarte gaten

Praktische opdracht ANW Zwarte gaten Praktische opdracht ANW Zwarte gaten Praktische-opdracht door een scholier 2138 woorden 2 mei 2003 6,9 64 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding. Al heel lang speelt het heelal een rol in onze samenleving.

Nadere informatie

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen

WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september Ignas Snellen WELKOM! Inleiding Astrofysica College 1 7 september 2015 13.45 15.30 Ignas Snellen Docent: Ignas Snellen Assistenten: Joris Witstok, Charlotte Brand, Niels Ligterink, Mieke Paalvast Doel, Inleiding Astrofysica:

Nadere informatie

KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu.

KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu. KOMETEN! wat zijn het? waar komen kometen vandaan? en waar gaan ze naar toe? Henny Lamers Universiteit van Amsterdam h.j.g.l.m.lamers@uu.nl ESERO 8 oct 2014 Komeet Hartley 2010 r Komeet ISON 2013 Komeet

Nadere informatie

HOE VIND JE EXOPLANETEN?

HOE VIND JE EXOPLANETEN? LESBRIEF GEEF STERRENKUNDE DE RUIMTE! ZOEKTOCHT EXOPLANETEN Deze NOVAlab-oefening gaat over een van de manieren om planeten buiten ons zonnestelsel op te sporen. De oefening is geschikt voor de bovenbouw

Nadere informatie

Afstanden in de sterrenkunde

Afstanden in de sterrenkunde Afstanden in de sterrenkunde Inleiding. In de sterrenkunde bestaat een fundamenteel probleem; we kunnen misschien wel heel precies waarnemen waar een object aan de hemel staat, maar hoe kunnen we achterhalen

Nadere informatie

Zonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme

Zonnestraling. Samenvatting. Elektromagnetisme Zonnestraling Samenvatting De Zon zendt elektromagnetische straling uit. Hierbij verplaatst energie zich via elektromagnetische golven. De golflengte van de straling hangt samen met de energie-inhoud.

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica

Inleiding Astrofysica Inleiding Astrofysica in 110 vragen en 21 formules Henk Hoekstra, Universiteit Leiden, 2018 Het tentamen van het vak Inleiding Astrofysica (IAF) zal uit twee delen bestaan. In het eerste deel (30% van

Nadere informatie

Hoe meten we STERAFSTANDEN?

Hoe meten we STERAFSTANDEN? Hoe meten we STERAFSTANDEN? Frits de Mul voor Cosmos Sterrenwacht nov 2013 Na start loopt presentatie automatisch door 1 Hoe meten we STERAFSTANDEN? 1. Afstandsmaten in het heelal 2. Soorten sterren 3.

Nadere informatie

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde

Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Cursus Inleiding in de Sterrenkunde Sterrenbeelden naamgeving ca. 3000 v Chr. (Kreta) 48 klassieke sterrenbeelden, w.o. Dierenriem nu 88 officieel (door I.A.U.) met blote oog ca. 6000 sterren sternamen:

Nadere informatie

Verslag Module 3: Heelal

Verslag Module 3: Heelal Verslag Module 3: Heelal Door: Max van Mulken, Martijn Hendrickx, Camiel Koopmans & Bram Thomassen. Leraar: Dhr. Neiss Module: Heelal Datum: 04-11-2014 2 Inhoud Inleiding Pag. 3 Theoretisch Kader:...Pag.

Nadere informatie

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal

12/2/16. Inleiding Astrofysica College november Ignas Snellen. Kosmologie. Studie van de globale structuur van het heelal Inleiding Astrofysica College 10 28 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen Kosmologie Studie van de globale structuur van het heelal 1 12/2/16 Afstanden tot sterrenstelsels Sommige sterren kunnen als

Nadere informatie

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg

11/15/16. Inleiding Astrofysica College 8 14 november Ignas Snellen. De melkweg Inleiding Astrofysica College 8 14 november 2016 15.45 17.30 Ignas Snellen De melkweg 1 De melkweg Anaxagoras (384-322 BC) en Democritus (500-428 BC): Melkweg bestaat uit verwegstaande sterren Galilei

Nadere informatie

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op

dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op RUIMTE Naam: dag en nacht Vragen behorende bij de clip dag en nacht op www.schooltvbeeldbank.nl 1. Planeten Uit hoeveel planeten bestaat ons zonnestelsel? De aarde en dan nog.. planeten. (vul aantal in)

Nadere informatie

Lichtsnelheid Eigenschappen

Lichtsnelheid Eigenschappen Sterrenstelsels Lichtsnelheid Eigenschappen! Sinds eind 19 e eeuw is bekend dat de lichtsnelheid:! In vacuüm 300.000km/s bedraagt! Gemeten met proeven! Berekend door Maxwell in zijn theorie over EM golven!

Nadere informatie

Avontuurlijke ruimtestages. 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.)

Avontuurlijke ruimtestages. 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.) Euro Space Center 15/12/2013 1/5 ACTIVITEITENPROGRAMMA Astronomiestage 6 dagen - 5 nachten Duur 6 dagen / 5 nachten (van dag 1 om 17 u. tot en met dag 6 om 15 u.) Timing n Dag 1 17.00 u : Aankomst / onthaal

Nadere informatie

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8.

1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. De zon inhoud 1. De zon 3 2. De plaats van de zon 4 3. De geboorte van de zon 5 4. Kernfusie 6 5. Zonnevlekken 7 6. Zonnevlammen 8 7. De kracht van de zon 9 8. Een zonsverduistering 10 9. Avondrood 11

Nadere informatie

VAN STEELPAN NAAR LEEUW

VAN STEELPAN NAAR LEEUW ROUTE 1 VAN STEELPAN NAAR LEEUW SPRING VAN DE STEELPAN NAAR ZEVEN PATRONEN AAN DE STERREN HEMEL, WAARONDER POLARIS (DE NOORDELIJKE POOLSTER). SPOT ONDERWEG TWEE STERRENSTELSELS. DE LENTEHEMEL IS HET BESTE

Nadere informatie

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde

De Fysica van Sterren. Instituut voor Sterrenkunde De Fysica van Sterren Overzicht Sterrenkunde en de universaliteit van de natuurwetten Astro-fysica: wat is een ster? De kosmische cyclus van ontstaan en vergaan De vragen over het heelal zijn ook vragen

Nadere informatie

Nederlandse Samenvatting

Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting Als je iets niet op een eenvoudige manier kunt uitleggen dan begrijp je het niet goed genoeg. -Albert Einstein Onze plaats in het heelal Ons perspectief op de plaats van de mensheid

Nadere informatie

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen

Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen Mercurius Op bijna 58 miljoen kilometer afstand van de Zon staat Mercurius. Met de Zon vergeleken is het maar een kruimeltje. Hij staat op 57 miljoen kilometer van de Zon en het is er dus gloeiendheet,

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Chapter 1 Nederlandse samenvatting 1. Elementen van de sterrenkunde Het heelal is bezaaid met miljarden sterrenstelsels die als eilanden van vele soorten en maten in een donkere oceaan van onvoorstelbare

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De zon

Praktische opdracht ANW De zon Praktische opdracht ANW De zon Praktische-opdracht door een scholier 1475 woorden 17 januari 2002 6 31 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud Hoofdstuk 1: inleiding Hoofdstuk 2: zonnevlekken Hoofdstuk 3: de corona

Nadere informatie

B. Een zonnevlek is een deel in het zonsoppervlak. Zonnevlekken volgen een cyclus van elf jaar.

B. Een zonnevlek is een deel in het zonsoppervlak. Zonnevlekken volgen een cyclus van elf jaar. Antwoorden door een scholier 2617 woorden 9 februari 2014 5,8 6 keer beoordeeld Vak Methode ANW Scala Paragraaf 1 Ons zonnestelsel A. Ons zonnestelsel bestaat uit een ster van gemiddelde grootte (de zon),

Nadere informatie

Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014)

Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014) Van Astrofysica tot Kwantummechanica (Tekst gewijzigd en herzien, 22 december 2014) Lieve mensen, ik heb u over de dampkring van de aarde verteld. Een dampkring die is opgebouwd uit verschillende lagen

Nadere informatie

Wat waren de sterren? Gaatjes in het hemelgewelf waardoor het hemelse vuur scheen? Kwade demonen die s nachts naar de mensen keken?

Wat waren de sterren? Gaatjes in het hemelgewelf waardoor het hemelse vuur scheen? Kwade demonen die s nachts naar de mensen keken? Wereldbeeld, geschiedenis. Stel je voor dat je als oude Griek probeert te begrijpen hoe de wereld er uit ziet. Daarbij moeten dus ook zon, maan, sterren, seizoenen, e.d. verklaard worden. Zou het uitmaken

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 5 17 oktober 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Ons zonnestelsel Planetoiden, kometen en dwergplaneten Pluto en de Kuipergordel NASA s New Horizon Mission naar Pluto Ons zonnestelsel

Nadere informatie

Woordenlijst CHALLENGE GUIDE FIRST LEGO LEAGUE Kijk op. voor de actuele updates. firstlegoleague.nl /updates

Woordenlijst CHALLENGE GUIDE FIRST LEGO LEAGUE Kijk op. voor de actuele updates. firstlegoleague.nl /updates Kijk op firstlegoleague.nl /updates voor de actuele updates CHALLENGE GUIDE FIRST LEGO LEAGUE 2018-2019 Woordenlijst FIRST LEGO League 2018-2019 - Into Orbit - Woordenlijst - Stichting Techniekpromotie

Nadere informatie

Sterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven

Sterrenstelsels: een aaneenschakeling van superlatieven : een aaneenschakeling van superlatieven Wist u dat! Onze melkweg is een sterrenstelsel! Het bevat zo n 200000000000 sterren! Toch staat de dichtstbijzijnde ster op 4 lichtjaar! Dit komt overeen met 30.000.000

Nadere informatie

Test je kennis! De heelalquiz

Test je kennis! De heelalquiz Test je kennis! heelalquiz Introductie les 3 Planeten, sterren, manen, de oerknal. Het zijn termen die leerlingen vast wel eens voorbij hebben horen komen. Maar wat weten de leerlingen eigenlijk al van

Nadere informatie

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener

Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Sterren en sterevolutie Edwin Mathlener Kosmische raadselen? Breng ze in voor de laatste les! Mail uw vragen naar info@edwinmathlener.nl, o.v.v. Sonnenborghcursus. Uw vragen komen dan terug in de laatste

Nadere informatie

Bron: nieuwe- planeten- ontdekt- rond- rode- dwergsterren/9842 scientias.nl

Bron:  nieuwe- planeten- ontdekt- rond- rode- dwergsterren/9842 scientias.nl BEGINVRAAG: Waaruit is het heelal ontstaan? Artikel (titel) : Acht nieuwe planeten ontdekt rond rode dwergsterren ( 2 ) Bron: http://www.scientias.nl/acht- nieuwe- planeten- ontdekt- rond- rode- dwergsterren/9842

Nadere informatie

Pandora's cluster, 2/12/2018. inhoud. Het vroege heelal. HOVO-Utrecht 9 februari HOVO-Utrecht 9 februari 2018

Pandora's cluster, 2/12/2018. inhoud. Het vroege heelal. HOVO-Utrecht 9 februari HOVO-Utrecht 9 februari 2018 2/12/2018 Evolutie van het vroege heelal: proces van samenklonteringen vanaf de gelijkmatige verdeling tot de huidige structuur: de vorming van clusters en superclusters in het kosmische web vanaf 10 miljard

Nadere informatie

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld

5.6. Boekverslag door K woorden 22 december keer beoordeeld Boekverslag door K. 1768 woorden 22 december 2011 5.6 56 keer beoordeeld Vak NLT 1. De straal van de aarde is 637800000 cm. Als deze afneemt tot 0.5 cm, dan is deze in verhouding 0.5/637800000 keer de

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Hoofdstuk 10 Nederlandse samenvatting Dit proefschrift gaat over dubbelsterren: twee sterren die als gevolg van de zwaartekracht om elkaar heen draaien. Deze systemen zijn van groot belang voor de sterrenkunde,

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW Sterren

Praktische opdracht ANW Sterren Praktische opdracht ANW Sterren Praktische-opdracht door een scholier 2121 woorden 25 maart 2003 6,7 54 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Hoe vaak zouden onze voorouders wel niet naar de sterren gekeken

Nadere informatie

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig.

Inleiding. Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Het heelal Inleiding Ik heb hiervoor gekozen omdat ik het heel interessant vind en ik had een onderwerp nodig. Hoofdstukken Hoofdstuk 1 Het Heelal. blz. 3 Hoofdstuk 2 Het Zonnestelsel. blz. 4 Hoofdstuk

Nadere informatie

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster...

100 miljard sterrenstelsels... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren. In een spiraal-arm van de Melkweg. De zon is maar een gewone ster... ons zonnestelsel Planeten bij andere sterren Binnenplaneten: relatief klein, rotsachtig hoge dichtheid (Mercurius, Venus, Aarde, Mars) Buitenplaneten: gasreuzen - lage dichtheid (Jupiter, Saturnus, Uranus,

Nadere informatie

De Zon. N.G. Schultheiss

De Zon. N.G. Schultheiss 1 De Zon N.G. Schultheiss 1 Inleiding Deze module is direct vanaf de derde of vierde klas te volgen en wordt vervolgd met de module De Broglie of de module Zonnewind. Figuur 1.1: Een schema voor kernfusie

Nadere informatie

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen

Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30. Ignas Snellen Inleiding Astrofysica College 2 15 september 2014 13.45 15.30 Ignas Snellen Samenvatting College 1 Behandelde onderwerpen: Sterrenbeelden; dierenriem; planeten; prehistorische sterrenkunde; geocentrische

Nadere informatie

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster

Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische opdracht ANW De levensloop van een ster Praktische-opdracht door een scholier 2522 woorden 18 maart 2003 7 90 keer beoordeeld Vak ANW Inleiding Wij hebben er voor gekozen om ons werkstuk over

Nadere informatie

De zon heeft ongeveer 365 dagen (1 jaar) nodig om door alle sterrenbeelden heen te gaan. Deze sterrenbeelden worden ook wel de dierenriem genoemd.

De zon heeft ongeveer 365 dagen (1 jaar) nodig om door alle sterrenbeelden heen te gaan. Deze sterrenbeelden worden ook wel de dierenriem genoemd. Samenvatting door een scholier 4638 woorden 12 april 2001 6,7 115 keer beoordeeld Vak ANW Hoofdstuk 1 Een speurtocht in de ruimte Ik maak de samenvatting op mijn eigen methode, want ik meen dat die veel

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Als je op een heldere nacht op een donkere plek naar de sterrenhemel kijkt, zie je honderden sterren. Als je vaker kijkt, valt het op dat sommige sterren zich verplaatsen langs

Nadere informatie

Samenvatting ANW Zonnestelsel en heelal

Samenvatting ANW Zonnestelsel en heelal Samenvatting ANW Zonnestelsel en heelal Samenvatting door een scholier 2056 woorden 15 mei 2011 4,6 4 keer beoordeeld Vak ANW Zon Een ster die licht uitzendt doordat er in het binnenste van de zon kernfusie

Nadere informatie

Big Bang ontstaan van het heelal

Big Bang ontstaan van het heelal Big Bang ontstaan van het heelal Alfred Driessen Amsterdam A.Driessen@utwente.nl 910-heelal.ppt slide 1 datum: 2 oktober 2009 A. Driessen@utwente.nl ESO's Very Large Telescope (VLT) 910-heelal.ppt slide

Nadere informatie

Waarom zijn er seizoenen?

Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoenen? Waarom zijn er seizoen? Vorig weekeinde was het ineens zover. Volop zomer op zaterdag met ruim 24 graden en een zonnetje, de dag erna was het herfst met 15 graden en gemiezer.

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/38874 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Martinez-Barbosa, Carmen Adriana Title: Tracing the journey of the sun and the

Nadere informatie