Euro-Atlantische veiligheid NAVO als vredesengel of mondiale politie-agent?

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Euro-Atlantische veiligheid NAVO als vredesengel of mondiale politie-agent?"

Transcriptie

1 Euro-Atlantische veiligheid NAVO als vredesengel of mondiale politie-agent? Karl-Heinz Kamp Op 24 april 1999 werd tijdens de Topconferentie in Washington het 50-jarig bestaan gevierd van het meest succesvolle politiek-militaire bondgenootschap in de moderne geschiedenis. Precies een maand daarvoor was de NAVO begonnen met luchtaanvallen tegen Servische troepen in Kosovo. Voor de eerste keer in zijn geschiedenis gebruikte het Bondgenootschap militair geweld tegen een soevereine staat op de Balkan, zonder een specifiek mandaat van de Verenigde Naties en zonder zelf aangevallen te zijn. Beide gebeurtenissen vormen een cesuur in de ontwikkeling van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie. De top in Washington was van cruciaal belang, omdat het Bondgenootschap een aantal belangrijke besluiten nam en overeenstemming bereikte over een nieuwe strategie die de toekomstige rol van de NAVO zal bepalen. Ook de Kosovo-crisis zal de toekomstige ontwikkeling van de NAVO beïnvloeden. Niet alleen omdat het conflict als van invloed was op de formulering van de nieuwe strategie, maar ook omdat er conclusies aan kunnen worden verbonden met betrekking tot de bereidheid van de NAVO om nieuwe taken op zich te nemen in een tijd waarin regionale instabiliteit waarschijnlijk een belangrijke uitdaging wordt in de Euro-Atlantische regio. Hoe zal de NAVO zijn rol als belangrijkste Euro-Atlantische veiligheidsorganisatie vervullen? Wat zullen de toekomstige taken zijn, en waar liggen de geografische grenzen van de NAVO? Er zijn geen definitieve antwoorden te geven op deze vragen, omdat de NAVO een dynamische organisatie is zonder vastomlijnde ordening van haar verantwoordelijkheden. Toch kunnen delen van de nieuwe strategie en enige lessen uit de Kosovo-crisis een voorlopig antwoord geven op de vraag of de NAVO meer een vredesengel zal zijn die altijd bereid is zich in te zetten voor mensenrechten, of meer een mondiale politie-agent die met militaire middelen overal ter wereld vitale westerse belangen verdedigt. Het nieuwe Strategisch Concept Het werd hoog tijd voor een nieuw Strategisch Concept, aangezien de bestaande strategie dateerde uit 1991 toen de Sovjetunie nog bestond. Het duurde tot de top in Madrid in juli 1997 totdat de lidstaten de NAVO-autoriteiten de opdracht gaven het strategisch concept te herzien. De NAVO-raad ontwikkelde eerst een onderzoeksopdracht die de basis moest vormen voor de strategische aanpassing. Deze opdracht, die in december 1997 door de NAVO-ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie werd aangenomen, vormde het conceptuele raamwerk voor de zogenaamde Policy Coordination Group (PCG) die de details voor het nieuwe Strategisch Concept moest uitwerken. Zoals de term herziening van het concept al aangeeft, moest de PCG geen geheel nieuwe strategie formuleren, maar de bestaande aanpassen. Bruikbare onderdelen van het oude concept moesten behouden blijven en zouden moeten worden aangepast met regelingen die betrekking hadden op nieuwe en toekomstige risico s en uitdagingen. Ondanks aanzienlijke meningsverschillen tussen de lidstaten, vlotte de formulering van het nieuwe Strategisch Concept relatief snel. Al in september 1998 kon een eerste versie van het nieuwe concept naar de NAVO-hoofdsteden worden gestuurd. Dit werd de basistekst die werd gebruikt om de gedetailleerde bewoordingen in aan te brengen. Over enkele cruciale delen van de strategie werd echter heftig gedebatteerd tot aan de Top in Washington. Ondanks deze meningsverschillen en de crisis in de Balkan kon de PCG toch een ontwerptekst produceren waarover consensus bestond en die in het voorjaar van 1999 in Washington door de staatshoofden en regeringsleiders kon worden ondertekend. 1

2 Het nieuwe Strategisch Concept is, net als alle vorige strategieën van het Bondgenootschap, het resultaat van een consensus tussen alle NAVO-leden - met alle moeilijkheden die bij een dergelijke kleinste gemene deler komen kijken. Sommige critici hebben de nieuwe strategie afgedaan als noch nieuw, noch strategisch, noch een concept. Dit gaat echter voorbij aan de realiteit van het Bondgenootschap. Gezien de traditioneel verschillende meningen tussen de leden over het belang van militair veiligheidsbeleid, de rol van de strijdkrachten, de geografische grenzen van de NAVO en de rol van andere veiligheidsinstituties, zijn overvloedige herhalingen en open formuleringen bijna onvermijdelijk. Bovendien is het niet verwonderlijk dat gezien de snelle veranderingen in de internationale verhoudingen, strategische theorie nauwelijks gelijke tred kan houden met de politieke realiteit en dat praktische politieke activiteiten vaak plaatsvinden voordat er conceptuele discussies zijn geweest. Het is dus niet zo merkwaardig dat het nieuwe Strategisch Concept schijnbaar nieuwe taken voor de NAVO in het leven roept - zoals crisisbeheersing in de periferie van Europa - terwijl de NAVO zich daar al jaren succesvol mee bezighoudt. Afgezien van deze bezwaren geeft het nieuwe concept verschillende aanwijzingen voor de toekomstige koers van de NAVO. Met betrekking tot de kerntaken van het Bondgenootschap definieert de nieuwe strategie drie taken die ook al in de oude strategie voorkwamen: het verschaffen van veiligheid en stabiliteit aan de leden van het Bondgenootschap, te dienen als het belangrijkste forum voor transatlantisch overleg, afschrikking en verdediging tegen dreigingen met agressie, indien noodzakelijk. Deze kerntaken worden aangevuld met nieuwe taken, te weten het bijdragen aan effectieve conflictpreventie en crisisbeheersing en het bevorderen van partnerschap en dialoog op vele terreinen met niet-navo-leden in het Euro-Atlantisch gebied. Hierbij dient te worden opgemerkt dat deze opsomming zeker niet uitputtend is. Uiteindelijk bepalen de negentien lidstaten bij consensus welke taken wanneer en hoe worden uitgevoerd. De NAVO kan alleen datgene doen waar overeenstemming onder de leden over bestaat. Naast de omschrijving van de kerntaken van de NAVO staan er in het nieuwe Strategisch Concept opmerkelijke uitspraken over de legitimiteit van militaire operaties die geen betrekking hebben op zelfverdediging. In de bewoording van de nieuwe strategie zal de NAVO altijd proberen een mandaat van de Verenigde Naties (VN) of van de Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE) te verkrijgen voor het uitvoeren van alle crisisbeheersingsoperaties, behalve als het gaat om de verdediging van het NAVO-grondgebied. In uitzonderlijke gevallen echter, zoals een zelfblokkade van de OVSE of ontbrekende consensus in de VN-veiligheidsraad, behoudt de NAVO zich het recht voor militair op te treden op basis van het internationaal recht, maar zonder expliciet mandaat van een van beide organisaties. Dit is zeker geen afwijzing van het internationaal recht, zoals sommige critici menen. Integendeel, deze pragmatische beslissing houdt rekening met het feit dat de bepalingen in het VN-handvest als hoeksteen van het internationaal recht vijftig jaar geleden zijn geschreven. Zij zijn onvoldoende geschikt om het hoofd te bieden aan nieuwe uitdagingen als burgeroorlogen, verdrijving van grote groepen mensen, genocide en afscheidingsoorlogen. Lessen uit de Kosovo-crisis Toen de staatshoofden en regeringsleiders in Washington debatteerden over het nieuwe Strategisch Concept, waren de luchtaanvallen tegen de Servische troepen nog bezig. Het was toen nog niet te voorspellen of de NAVO in staat zou zijn het conflict succesvol te beëindigen en het was evenmin duidelijk wat de criteria voor dat succes zouden zijn. Er kunnen al wel enkele voorlopige lessen worden getrokken uit de Kosovo-crisis die op hun beurt enig inzicht geven in de toekomstige koers van de NAVO. 2

3 De cohesie van de NAVO Een van de verrassendste resultaten van de ervaringen in Kosovo was dat de NAVO in staat was gedurende lange tijd de interne cohesie te behouden. Wie had aan het begin van de crisis serieus gedacht dat een bondgenootschap van negentien democratische landen, met een Rood-Groene coalitie in Duitsland en een socialistische regering in Frankrijk, in staat zou zijn een militaire aanval uit te voeren op een soevereine staat in de Balkan - en dan ook nog elf weken te blijven vechten? De crisis heeft niet alleen de levensvatbaarheid van de NAVO aangetoond, maar heeft ook de positie van de NAVO als belangrijkste veiligheidsorganisatie in de Euro-Atlantische regio onderstreept. Dit politieke succes zal ongetwijfeld belangrijke gevolgen hebben voor de interne verhoudingen tussen de NAVO-bondgenoten. Zo accepteren de Europese bondgenoten in toenemende mate de superioriteit van de Verenigde Staten, zonder dat er geluiden klinken over Amerikaanse dominantie of arrogantie. Zelfs Frankrijk legde zich stilzwijgend neer bij het NAVO-commando in Kosovo en accepteerde daarmee het Amerikaanse leiderschap. Aan de andere kant erkent men in Washington dat de Verenigde Staten nauwelijks bereid en in staat zijn autonoom op te treden in internationale crises. Zelfs het machtige Amerika heeft de steun van partnerlanden nodig, hetzij in het kader van burden sharing, of vanwege de legitimiteit of binnenlandse steun voor militaire operaties. De gevolgen van de eenheid binnen de NAVO tijdens de Kosovo-crisis zijn niet alleen binnen de NAVO zelf, maar ook in andere delen van de wereld opgevallen. Een bondgenootschap van democratieën die in het verleden vaker werd gekenmerkt door onenigheid dan door harmonie, bleek bij deze dringende crisis geen papieren tijger, maar een effectieve organisatie die zeer wel in staat is zijn belangen op het gebied van humanitaire zaken te verdedigen - zelfs met militaire middelen. Het afnemende internationale gewicht van Rusland De politieke winst voor de NAVO valt samen met een Russisch verlies aan macht en internationale invloed. Ondanks het Russische permanente lidmaatschap van de VN-veiligheidsraad, was Moskou niet in staat zijn belangrijkste aanspraken en standpunten te verwezenlijken - noch aan het begin van de Kosovo-crisis, noch aan het eind. Deze ontwikkeling is niet alleen het gevolg van de economische, politieke en militaire zwakte van Rusland, maar ook van de grillige en soms zelfs verwarrende politieke koers van de Russische politieke leiders. Toch hebben de NAVO noch de Westerse industrielanden de Russische zwakheid uitgebuit in Kosovo. Integendeel, Moskou is zo veel mogelijk opgenomen in het crisisbeheersingsproces in de Balkan. Deze strategie was gebaseerd op de erkenning dat Rusland als een-na-grootste nucleaire macht ter wereld niet kan worden genegeerd. Toch zijn stappen zoals het formeel toelaten van Rusland tot de G-7/8 meer gezichtsreddende maatregelen dan een redelijke afspiegeling van de politieke en economische realiteit. Kosovo heeft ook een afname in het internationale gewicht van China laten zien. Ondanks het bij vergissing bombarderen van de Chinese ambassade in Belgrado door een Amerikaanse B-2 bommenwerper en ondanks het Chinese permanente lidmaatschap van de VN-veiligheidsraad, kon het land nauwelijks invloed uitoefenen in Kosovo. Dit was deels omdat het anti-navo-beleid van China niet veel steun kreeg in de rest van Azië en deels omdat de aanvallen van Chinese demonstranten tegen Amerikaanse instellingen als Pizza Hut en McDonalds meer een boodschap van irrationeel nationalisme en xenofobie overbrachten dan van koelbloedigheid en betrouwbaarheid. De afnemende relevantie van de VN en de OVSE Een derde les die uit de Kosovo-crisis kan worden getrokken is het afnemend belang van de Verenigde Naties en de OVSE. De achteruitgang van de rol van de VN werd al in het najaar 3

4 van 1998 duidelijk toen de NAVO dreigde met luchtaanvallen tegen het regime van Milosevic als de Servische troepen niet zouden stoppen met hun wreedheden tegen de Albanese bevolking in Kosovo. De NAVO deed deze mededeling zonder dat er een mandaat van de Veiligheidsraad was en met instemming van landen als Duitsland en Frankrijk die oorspronkelijk sterk voorstander waren van toestemming van de Verenigde Naties. Met het begin van de luchtaanvallen in het voorjaar van 1999 was de breuk met het idee van VN-mandaten helemaal duidelijk. Ook toen de VN tegen het einde van het conflict terug kwam in het crisisbeheersingsproces, was dit meer vanwege de politieke legitimiteit dan als onderstreping van het VN-monopolie op het gebruik van geweld. De OVSE was in het geheel niet in staat het eigen imago van kernelement bij conflictbeheersing in Europa waar te maken. De 600 OVSE-waarnemers die eind 1998 in Kosovo aanwezig waren hadden nauwelijks enige invloed op het verloop van de crisis. In tegendeel, ze hadden de situatie kunnen verergeren als sommigen van hen gegijzeld waren door Servische troepen. De afwezigheid van een Europese pilaar Net als tijdens de hele crisis in de Balkan sinds het begin van de jaren 90, heeft ook Kosovo weer de afwezigheid van een echte Europese veiligheids- en defensie-identiteit aangetoond. Ondanks alle lippendienst die wordt bewezen aan het creëren van een Europese pilaar binnen de NAVO of een Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid in de Europese Unie, is Europa op een aantal doorslaggevende terreinen nog steeds politiek en militair afhankelijk van de Verenigde Staten. Wat politici in Brussel of in andere hoofsteden van EU-landen tijdens de Kosovo-crisis ook beweerden, Europa was nooit in staat geweest een militaire operatie in de Balkan uit te voeren zonder Amerikaanse vliegtuigen, inlichtingen, transportcapaciteit of communicatiemiddelen. Gezien de huidige trends met betrekking tot defensiebegrotingen in Europa, zal deze situatie niet snel veranderen. Ambitieuze doelstellingen, zoals geformuleerd tijdens de NAVO-top in Washington of de EU-top in Keulen kunnen op z n best leiden tot institutionele verbeteringen (zoals een Europese Militaire Staf of een Hoge Vertegenwoordiger voor Buitenlands Beleid). Ze zullen echter niet leiden tot werkelijke verbeteringen in de Europese defensiecapaciteiten. Het gevolg hiervan is dat de kloof tussen Amerikaanse en Europese militaire capaciteiten groter wordt. Op de lange termijn zal dit negatieve gevolgen hebben voor de transatlantische betrekkingen en kan het de mogelijkheden voor de NAVO om gemeenschappelijk militair op te treden ernstig belemmeren. De toekomst van de NAVO vredesengel of politieman? Wat betekent dit alles voor de toekomst van de NAVO? Wordt het Bondgenootschap puur een crisisbeheersingsorganisatie, een vredesengel die altijd klaar staat om op te treden tegen onderdrukking en onrecht - met of zonder zegen van de Verenigde Naties? Of wordt het de mondiale politie-agent of Globocop die klaar staat overal ter wereld het internationale recht te overtreden om de westerse belangen met militaire middelen te verdedigen. Een nadere beschouwing leert dat geen van beide karikaturen in de buurt komt van de toekomstige vorm van de NAVO. Sinds het optreden van het Bondgenootschap in Bosnië en zeker sinds het Dayton-akkoord in 1995 heeft de NAVO bewezen effectieve crisisbeheersingstaken uit te kunnen voeren. Daarnaast is het sinds Kosovo duidelijk dat de NAVO ook na vele weken vechten de eenheid kan bewaren. Tegelijkertijd hebben Bosnië en Kosovo echter de aarzeling bij de NAVO laten zien met betrekking tot het gebruik van militair geweld. Het duurde drie jaar voordat de NAVO zich serieus mengde in het conflict in de Balkan en inmiddels waren er meer dan slachtoffers en 130 geschonden wapenstilstanden. Zelfs in Kosovo duurde het vijf maanden voordat de NAVO-lidstaten het eens waren over militaire actie. Ook heeft de NAVO zeer omzichtig opgetreden in Kosovo om snelle escalatie en slachtoffers onder de eigen soldaten 4

5 te voorkomen. Sommige critici beweren dat een dergelijke terughoudendheid de mogelijkheid de oorlog snel te winnen ernstig heeft belemmerd. Daarnaast hebben peace-enforcement-operaties in andere regio s in de wereld duidelijk aangetoond dat de politieke en publieke steun voor humanitaire hulp snel slinkt wanneer er slachtoffers aan eigen kant vallen. De westerse crisisbeheersingsoperatie tijdens de oorlog in Somalië werd abrupt afgebroken, en de Verenigde Staten en alle bondgenoten vertrokken halsoverkop nadat voor een televisiecamera het lichaam van een gedode Amerikaanse soldaat door de straten van Mogadishu was gesleept. Sindsdien is er niets veranderd met betrekking tot de humanitaire ramp in dit Afrikaanse land. Bescherming van mensenrechten alleen is dus voor westerse landen niet genoeg reden om ver over de grenzen de risico s van militaire betrokkenheid te lopen. Er moeten ook nationale of bondgenootschappelijke belangen op het spel staan. In het licht van deze ontwikkelingen en tendensen is de NAVO dus helemaal niet geschikt vredesengel te worden. Het Bondgenootschap zal alleen dan militair optreden als niet alleen mensenrechten worden geschonden, maar ook fundamentele belangen van alle lidstaten in het geding zijn. Het scenario van de NAVO als Globocop is nog minder overtuigend. De afgelopen jaren zijn er in de Verenigde Staten geluiden te horen geweest die pleitten voor een drastische uitbreiding van de geografische horizon van de NAVO, ver buiten de Europese grenzen. Deze stemmen - zowel in het Congres als in de regering-clinton - vonden dat de NAVO in staat moest zijn de vitale belangen van de leden daar waar nodig zou moeten verdedigen - hetzij in de Golf of in Oost-Azië. Sommigen hadden het zelfs over een gemondialiseerde NAVO. Deze gedachten kregen echter niet voldoende steun bij de Europese bondgenoten. Sterker nog, zij die het overdreven beeld van de mondiale politie-agent schetsen, vergeten een cruciaal element: alles wat de NAVO doet moet worden goedgekeurd door de regeringen van negentien democratische landen. Een bondgenootschap dat altijd moet steunen op unanimiteit onder de leden, zal niet neigen naar militair activisme en is zeker niet geschikt voor militaire escapades om vitale belangen te verdedigen. Die vitale NAVO-belangen zijn bovendien allerminst duidelijk. De mondiale belangen van de Verenigde Staten zullen naar alle waarschijnlijkheid zeer verschillen van de regionale zorgen van veel Europese bondgenoten. Niemand zal ontkennen dat de Verenigde Staten een veel grotere rol binnen de NAVO (moeten) spelen in vergelijking met de Europese bondgenoten. Maar de NAVO is zeker geen bondgenootschap dat werkt met opdrachten van bovenaf. De goedkeuring van alle negentien leden is vereist bij alle belangrijke besluiten en dus is de stem van Luxemburg of IJsland even belangrijk als de voorkeur van de Verenigde Staten, Frankrijk of Duitsland. Kosovo is dus zeker geen voorproefje van de nieuwe NAVO. De crisis in de Balkan is een bijzonder geval dat onder zeer specifieke omstandigheden tot stand is gekomen. In het licht van het beperkte succes van de NAVO-luchtaanvallen op de Servische troepen is het waarschijnlijk dat de ervaringen in Kosovo zullen leiden tot nog meer voorzichtigheid en terughoudendheid van de kant van de NAVO als het gaat om het toekomstig gebruik van militair geweld. Toch is de NAVO als pure zelfverdedigingsorganisatie ook geen reële optie, aangezien het strategische landschap de afgelopen jaren aanzienlijk veranderd is. Ook al zijn de Amerikaanse verzoeken voor een mondiale NAVO overdrijvingen die voorbij gaan aan de dynamiek binnen het Bondgenootschap en de Europese prioriteiten, toch zit er een kern van waarheid in het idee de geografische horizon van de NAVO aanzienlijk uit te breiden. Militaire conflicten kunnen nauwelijks meer in regio s worden ingedeeld. De proliferatie van massavernietigingswapens en de verspreiding van rakettechnologie verschaffen steeds meer landen de mogelijkheid op grote afstand vernietigende macht uit te oefenen. Schurkenstaten in Afrika of Azië zullen niet langer alleen een probleem voor hun buurlanden vormen, maar in toenemende mate ook voor landen in Europa of Noord-Amerika. Het belang van geografische afstanden neemt af in de risicoanalyses van morgen. 5

6 Dit zal ingrijpende gevolgen hebben voor de NAVO. Willen de Bondgenoten voorbereid zijn op toekomstige uitdagingen dan moeten zij hun politieke en militaire middelen dienovereenkomstig aanpassen. Op het ogenblik ontbreken bij de meeste Europese NAVO-leden hiervoor de belangrijkste ingrediënten. Ook zijn er onvoldoende strategische inlichtingenfaciliteiten en transport- en communicatiecapaciteiten beschikbaar. Om dit te veranderen zijn politieke wil en middelen vereist. Het verlangen naar een effectieve NAVO is niet verenigbaar met een lage kosten-benadering, Dit is iets dat sommige Europese bondgenoten nog steeds moeten leren. Het is echter geen kenmerk van alleen de nieuwe NAVO, maar gold evenzeer voor de oude NAVO. Niet alleen in dit opzicht zal de toekomst van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie in sterke mate worden gekenmerkt door de kernelementen continuïteit en flexibiliteit. Dr. K.H. Kamp is als onderzoeker verbonden aan de Konrad-Adenauer-Stiftung. Het artikel is een bewerking van de lezing die hij op 7 juni heeft gehouden voor de afdeling Amsterdam van het Nederlands Genootschap voor Internationale Zaken. Vertaling: Niklaas Hoekstra 6

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS 2004 NETHERLANDS Q1. Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de wereldpolitiek mengen? 1

Nadere informatie

Come home or go global, stupid

Come home or go global, stupid Come home or go global, stupid Een nieuwe toekomst voor de Noord Atlantische Verdragsorganisatie?! Drs. S.N. Mengelberg 1 De NAVO is een puur militaire organisatie! 2 De NAVO is niet langer de hoeksteen

Nadere informatie

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad

Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Moeilijke besluiten voor de Europese Raad Korte omschrijving: Leerlingen gaan aan de slag met actuele Europese dilemma s. Er zijn vijf dilemma s. U kunt zelf kiezen welke dilemma s u aan de orde stelt.

Nadere informatie

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS

TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS TRANSATLANTIC TRENDS - NETHERLANDS VRAAG 10 Denkt u dat het voor de toekomst van Nederland het beste is als wij actief deelnemen in de wereldpolitiek of moeten wij ons niet in de werelpolitiek mengen?

Nadere informatie

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam

Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2637 Advies Luchtaanvallen IS(IS) Datum 24 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper

Nadere informatie

Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie

Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie 951-370 Instelling expertgroep voor vraagstuk politieke steun bij interstatelijk geweld en humanitaire interventie nr. Lijst van vragen en antwoorden Vastgesteld (wordt door griffie ingevuld als antwoorden

Nadere informatie

De NAVO na de. Koude Oorlog

De NAVO na de. Koude Oorlog De NAVO na de Koude Oorlog Inleiding Het websheet De NAVO na de Koude Oorlog is het tweede websheet dat in het teken staat van internationale organisaties en Europese veiligheid. Het sheet heeft als doel

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 28 676 NAVO Nr. 127 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 25 maart 2011

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2515 XP Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 16 april 2018 Betreft Beantwoording vragen

Nadere informatie

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK.

DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK. DE LEGALITEIT VAN DE INTERNATIONAALRECHTELIJKE RECHTVAARDIGINGSGRONDEN VOOR DE WESTERSE INTERVENTIES IN SYRIË EN IRAK STARTPUNT In beginsel art. 2 (4) HVN: geweldsverbod interstatelijke betrekkingen Uitzonderingen:

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET

TRACTATENBLAD VAN HET 72 (2009) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 2010 Nr. 96 A. TITEL Aanvullend Protocol bij het Europees Handvest inzake lokale autonomie betreffende het recht op participatie

Nadere informatie

HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU

HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU DE EUROPESE RAAD HET STRATEGISCH ORGAAN VAN DE EU De Europese Raad is de EU-instelling die de algemene koers en prioriteiten van de Europese Unie bepaalt. De Europese Raad bestaat uit de staatshoofden

Nadere informatie

De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen

De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. De Vietnam-oorlog. Twee grote processen Koude Oorlog Amerikaanse buitenlandse politiek communisme rivaliteiten tussen de Sovjet-Unie en China nationalistische bewegingen dekolonisatie Twee grote processen Koude oorlog Nationalisme en dekolonisatie

Nadere informatie

De (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie:

De (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie: RIJKSUNIVERSITEIT GRONINGEN De (on)rechtmatigheid van humanitaire interventie: Respect voor staatssoevereiniteit versus bescherming van mensenrechten? PROEFSCHRIFT ter verkrijging van het doctoraat in

Nadere informatie

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië?

Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Belangen: Wel of niet ingrijpen in Syrië? Korte omschrijving werkvorm: Leerlingen moeten zich inleven in een permanent lid van de Veiligheidsraad van de VN. Ze gaan aan de slag met het vraagstuk of de

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2019-I Opgave 2 Defensiesamenwerking in Europa Bij deze opgave horen tekst 3, figuur 1 en tekst 4. Inleiding In december 2017 is in de Europese Unie (EU) op het gebied van defensie een Permanente Gestructureerde

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 21 501-02 Raad Algemene Zaken en Raad Buitenlandse Zaken Nr. 1362 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede

Nadere informatie

Interventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht

Interventie Syrië. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Faculteit der Rechtsgeleerdheid Afdeling Internationaal en Europees recht Oudemanhuispoort 4-6 1012 CN Amsterdam Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 5252833 Interventie Syrië Datum 29 augustus 2013 Opgemaakt

Nadere informatie

NAVO-plus en Bosnië-missie Publieke opinies in vier landen

NAVO-plus en Bosnië-missie Publieke opinies in vier landen NAVO-plus en Bosnië-missie Publieke opinies in vier landen Marijke de Konink Voor 1998 zijn de belangrijkste onderwerpen op de agenda van de NAVO de parlementaire ratificatie van het NAVO-uitbreidingsproces

Nadere informatie

Advies IS - Irak. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law. Postbus BA Amsterdam T

Advies IS - Irak. Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law. Postbus BA Amsterdam T Faculteit der Rechtsgeleerdheid Amsterdam Center for International Law Postbus 1030 1000 BA Amsterdam T 020 535 2632 Advies IS - Irak Datum 3 september 2014 Opgemaakt door Prof. dr. P.A. Nollkaemper Op

Nadere informatie

Flitspeiling NAVO. Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek. Ministerie van Defensie

Flitspeiling NAVO. Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek. Ministerie van Defensie Flitspeiling NAVO Opinieonderzoek naar het draagvlak voor de NAVO onder het Nederlands publiek Inleiding en onderzoeksverantwoording Op verzoek van het ministerie van Defensie heeft Veldkamp een flitspeiling

Nadere informatie

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie) Praktische-opdracht door J. 1743 woorden 12 september 2011 6,1 32 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Hoofdvraag Wat betekenden de verschillen tussen Noord en Zuid-Korea voor de Koude Oorlog? (conclusie)

Nadere informatie

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING

NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: 1 Goedkeuring en machtiging tot ondertekening van de overeenkomst tot oprichting van de internationale

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Plein 4 MPC 58 B Postbus 20701 2500 ES

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 10.7.2017 JOIN(2017) 24 final 2017/0157 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

Praktische opdracht Geschiedenis Korea Oorlog

Praktische opdracht Geschiedenis Korea Oorlog Praktische opdracht Geschiedenis Korea Oorlog Praktische-opdracht door een scholier 1407 woorden 1 februari 2003 4,5 118 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Opdracht 1: Wat zijn volgens jouw de oorzaken van

Nadere informatie

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten

3 september 2014. Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten 3 september 2014 Onderzoek: Internationale spanningen en conflicten Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 30.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van

Nadere informatie

DE PUBLIEKE OPINIE EN HET EUROPA VAN DE DEFENSIE: Resultaten van een Europese opiniepeiling

DE PUBLIEKE OPINIE EN HET EUROPA VAN DE DEFENSIE: Resultaten van een Europese opiniepeiling DE PUBLIEKE OPINIE EN HET EUROPA VAN DE DEFENSIE: Resultaten van een Europese opiniepeiling In het lange proces van de uitbouw van een gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid vertegenwoordigt

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 28 676 NAVO Nr. 117 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Woord vooraf... 11

Inhoudsopgave. Woord vooraf... 11 Inhoudsopgave Woord vooraf... 11 Benelux... 13 1 Ontstaan en historische ontwikkeling... 13 2 Institutionele structuur en werking... 15 2.1 Benelux Secretariaat-Generaal... 16 2.1.1 Samenstelling... 16

Nadere informatie

INLEIDING. De Europese Alliantie voor de Vrijheid verdedigt de volgende belangrijke veranderingen:

INLEIDING. De Europese Alliantie voor de Vrijheid verdedigt de volgende belangrijke veranderingen: INLEIDING De volgende Europese verkiezingen zullen gehouden worden van tot 5 mei 014 in alle 8 lidstaten. Dit handvest bevat de politieke standpunten die de leden van de Europese Alliantie voor de Vrijheid

Nadere informatie

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!!

MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! MODULE III BESLISSINGEN NEMEN IN EUROPA? BEST LASTIG!!! De Europese Unie bestaat uit 27 lidstaten. Deze lidstaten hebben allemaal op dezelfde gebieden een aantal taken en macht overgedragen aan de Europese

Nadere informatie

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken Den Haag, 29 juni 2017 Voortouwcommissie: vaste commissie voor Buitenlandse Zaken DEF i.v.m. agendapunt 4, 10, 16, 18 EU i.v.m. agendapunt 12, 13 EZ i.v.m. agendapunt 9 I&M i.v.m. agendapunt 7, 9 KR i.v.m.

Nadere informatie

14098/15 VER/mt 1 DG C 1

14098/15 VER/mt 1 DG C 1 Raad van de Europese Unie Brussel, 17 november 2015 (OR. fr) 14098/15 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 17 november 2015 aan: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties COAFR 334 CFSP/PESC 757

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl DVB/VD 135/2017 Datum 27 november 2017

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 1996 1997 25 243 Uitbreiding van de NAVO en de stabiliteit in Europa Nr. 4 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 28 676 NAVO Nr. 116 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN BUITENLANDSE ZAKEN EN VAN DEFENSIE Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

Internationaal Toetsingskader voor Gewapende Humanitaire Interventie

Internationaal Toetsingskader voor Gewapende Humanitaire Interventie Internationaal Toetsingskader voor Gewapende Humanitaire Interventie Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten 7 maart 2001 Inhoudsopgave I Algemene overwegingen p. 2 II Criteria voor een toetsingskader

Nadere informatie

VR DOC.0098/1

VR DOC.0098/1 VR 2019 0102 DOC.0098/1 DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Principiële goedkeuring van het voorontwerp van decreet houdende instemming

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 28 676 NAVO Nr. 317 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 25 maart 2019

Nadere informatie

Examenopgaven VMBO-KB 2004

Examenopgaven VMBO-KB 2004 Examenopgaven VMBO-KB 2004 tijdvak 1 dinsdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING VBO-MAVO-C Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 28 676 NAVO Nr. 308 BRIEF VAN DE MINISTERS VAN DEFENSIE EN VAN BUITEN- LANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den

Nadere informatie

De Raad van Europa. I. Ontstaan en karakter. Iemand die zich inzicht wil

De Raad van Europa. I. Ontstaan en karakter. Iemand die zich inzicht wil De Raad van Europa I. Ontstaan en karakter Iemand die zich inzicht wil verschaffen in de ontwikkeling van het internationalisme van na de 2e wereldoorlog zal heel wat moeite moeten doen om door de brei

Nadere informatie

Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. ingediend overeenkomstig artikel 123, lid 2, van het Reglement

Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. ingediend overeenkomstig artikel 123, lid 2, van het Reglement Europees Parlement 2014-2019 Zittingsdocument B8-0352/2017 16.5.2017 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van een verklaring van de vicevoorzitter van de Commissie/hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 3.11.2017 COM(2017) 635 final 2017/0278 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD inzake het standpunt dat namens de Europese Unie moet worden ingenomen in de bij het Verdrag

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 28 676 NAVO Nr. 106 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BUITENLANDSE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den Haag, 17 mei 2010

Nadere informatie

10997/19 DAU/cg 1 RELEX.1.B

10997/19 DAU/cg 1 RELEX.1.B Raad van de Europese Unie Brussel, 8 juli 2019 (OR. en) 10997/19 RESULTAAT BESPREKINGEN van: d.d.: 8 juli 2019 aan: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties nr. vorig doc.: 9233/19 Betreft:

Nadere informatie

Vragen & antwoorden: de Europese Vredesfaciliteit

Vragen & antwoorden: de Europese Vredesfaciliteit 13/06/2018-10:55 FAQS Vragen & antwoorden: de Europese Vredesfaciliteit Vandaag stelt hoge vertegenwoordiger Federica Mogherini, met de steun van de Commissie, een Europese Vredesfaciliteit (EVF) voor.

Nadere informatie

TYPES INSTRUMENTEN OVERZICHT

TYPES INSTRUMENTEN OVERZICHT TYPES INSTRUMENTEN OVERZICHT Aanbeveling... 2 Advies... 2 Algemeen commentaar... 2 Beleidsdocument... 3 Besluit... 3 Decreet... 3 Europees besluit... 3 Grondwet... 3 Koninklijk besluit... 3 Mededeling...

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA Den Haag >Retouradres Postbus 20010, 2500 EA Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag Bijlagen 1 1 van 5 Datum 13 mei 2019 Betreft Antwoorden op vragen van

Nadere informatie

NAVO hv123. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/73227

NAVO hv123. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie. https://maken.wikiwijs.nl/73227 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres VO-content 25 januari 2017 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie https://maken.wikiwijs.nl/73227 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet.

Nadere informatie

Nederland is helemaal geen representatieve democratie

Nederland is helemaal geen representatieve democratie 8 sept 2013 Nederland is helemaal geen representatieve democratie Politici in Nederland zeggen dat Nederland een representatieve democratie is. Dat roept een paar vragen op. Allereerst wat een representatieve

Nadere informatie

De Bilderberg Groep. Democratie? Welke Democratie?

De Bilderberg Groep. Democratie? Welke Democratie? De Bilderberg Groep. Democratie? Welke Democratie? http://www.youtube.com/watch?v=vsax6nds1ey Vorige dinsdag eindigde de Bilderberg conferentie uitgave 2014 in Denemarken in plaats van het gebruikelijke

Nadere informatie

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C

13617/16 van/ons/sv 1 DG E 1C Raad van de Europese Unie Brussel, 4 november 2016 (OR. en) 13617/16 JEUN 84 NOTA van: aan: nr. vorig doc.: 13344/16 JEUN 76 Betreft: Na raadpleging van de Groep jeugdzaken heeft het voorzitterschap bijgaande

Nadere informatie

VR DOC.0432/1

VR DOC.0432/1 VR 2018 0405 DOC.0432/1 DE VLAAMSE MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED EN DE VLAAMSE MINISTER VAN CULTUUR, MEDIA, JEUGD EN BRUSSEL NOTA AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Definitieve goedkeuring

Nadere informatie

Boodschap aan de vijfde Top Europese Unie Latijns-Amerika en het Caribisch gebied op 16 en 17 mei 2008 in Lima

Boodschap aan de vijfde Top Europese Unie Latijns-Amerika en het Caribisch gebied op 16 en 17 mei 2008 in Lima EURO-LATIJNS-AMERIKAANSE PARLEMENTAIRE VERGADERING Boodschap aan de vijfde Top Europese Unie Latijns-Amerika en het Caribisch gebied op 16 en 17 mei 2008 in Lima donderdag 1 mei 2008 Lima (Peru) DV\721105.doc

Nadere informatie

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2017/2036(INI)

ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL. Europees Parlement 2017/2036(INI) Europees Parlement 2014-2019 Commissie buitenlandse zaken 2017/2036(INI) 27.3.2017 ONTWERPVERSLAG met een niet-wetgevingsontwerpresolutie over het voorstel voor een besluit van de Raad inzake de sluiting,

Nadere informatie

1. Inleiding. 2. Volkenrechtelijke mandaten voor gebruik geweld

1. Inleiding. 2. Volkenrechtelijke mandaten voor gebruik geweld 1. Inleiding Deze brief geeft uitvoering aan de toezegging van de Minister van Buitenlandse Zaken tijdens het Algemeen Overleg van 29 augustus 2013 over de ontwikkelingen in Syrië om alternatieve volkenrechtelijk

Nadere informatie

29 maart 2019 Auteur: Rozemarijn Lubbe. De brexit

29 maart 2019 Auteur: Rozemarijn Lubbe. De brexit 29 maart 2019 Auteur: Rozemarijn Lubbe De brexit Samenvatting Meerderheid wil dat GB lid blijft van EU Samenvatting Meeste mensen willen in EU blijven Veel mensen in Nederland zien het liefst dat de brexit

Nadere informatie

TRACTATENBLAD VAN HET. JAARGANG 1993 Nr. 51. Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992

TRACTATENBLAD VAN HET. JAARGANG 1993 Nr. 51. Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992 10 (1992) Nr. 2 TRACTATENBLAD VAN HET KONINKRIJK DER NEDERLANDEN JAARGANG 1993 Nr. 51 A. TITEL Verdrag betreffende de Europese Unie, met Protocollen; Maastricht, 7februari 1992 B. TEKST De Nederlandse

Nadere informatie

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG!

MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! MODULE I EUROPA: NOOIT MEER OORLOG! I.I De geboorte van de Europese Unie Zoals jullie waarschijnlijk wel weten zijn er de vorige eeuwen veel oorlogen in Europa geweest. Vooral de Eerste en de Tweede Wereldoorlog

Nadere informatie

BIJLAGEN. bij het. Gezamenlijk voorstel voor een Besluit van de Raad

BIJLAGEN. bij het. Gezamenlijk voorstel voor een Besluit van de Raad EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 10.7.2017 JOIN(2017) 23 final ANNEXES 1 to 2 BIJLAGEN bij het Gezamenlijk voorstel voor een Besluit

Nadere informatie

III BESLUITEN OP GROND VAN TITEL V VAN HET EU-VERDRAG

III BESLUITEN OP GROND VAN TITEL V VAN HET EU-VERDRAG 13.12.2008 Publicatieblad van de Europese Unie L 335/99 III (Besluiten op grond van het EU-Verdrag) BESLUITEN OP GROND VAN TITEL V VAN HET EU-VERDRAG GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB VAN DE RAAD

Nadere informatie

13.1. De geschiedenis van de Europese Unie

13.1. De geschiedenis van de Europese Unie Hoofdstuk 13: De Europese Unie 13.1. De geschiedenis van de Europese Unie 1945 V.S. heeft West-Europa versus Sovjet-Unie heeft Oost-Europa - V.S. heeft Marshallplan voor economische steun - Oprichting

Nadere informatie

PUBLIC. Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11603/06 LIMITE YU 3 COWEB 159

PUBLIC. Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11603/06 LIMITE YU 3 COWEB 159 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 12 juli 2006 (13.07) (OR. en) 11603/06 LIMITE PUBLIC YU 3 COWEB 159 INGEKOMEN DOCUMENT van: de heer Jordi AYET PUIGARNAU, directeur, namens de secretarisgeneraal

Nadere informatie

Wat is internationaal recht?

Wat is internationaal recht? Wat is internationaal recht? Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet, dan

Nadere informatie

Om der gerechtigheids wille? - over humanitaire interventie. Inleiding.

Om der gerechtigheids wille? - over humanitaire interventie. Inleiding. Om der gerechtigheids wille? - over humanitaire interventie. Inleiding. Zolang er mensen zijn op aarde, zijn er conflicten. Verschillen van mening, verschillen in bezit, in macht, de redenen voor conflicten

Nadere informatie

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in:

In deze les werk je in groepen van drie of vier personen. Vul hier de namen van de groepsleden in: Congo De Democratische Republiek Congo is nu vaak in het nieuws. Er is een verschrikkelijke burgeroorlog aan de gang. Verschillende groepen in het land vechten met elkaar. De Europese Unie wil misschien

Nadere informatie

GEZAMENLIJK BESLUIT VAN DE EUROPESE COMMISSIE EN DE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID

GEZAMENLIJK BESLUIT VAN DE EUROPESE COMMISSIE EN DE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 27.8.2015 JOIN(2015) 32 final GEZAMENLIJK BESLUIT VAN DE EUROPESE COMMISSIE EN DE HOGE VERTEGENWOORDIGER

Nadere informatie

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7

De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 De koude oorlog Jesse Klever Groep 7 1 Voorwoord Tijdens het maken van mijn spreekbeurt over Amerika kwam ik de Koude oorlog tegen. De koude oorlog leek mij een heel interessant onderwerp waar ik niet

Nadere informatie

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I

maatschappijwetenschappen pilot vwo 2015-I Opgave 1 Kroatië toegetreden tot de EU Bij deze opgave horen de teksten 1 tot en met 3 en figuur 1. Inleiding Kroatië is een van de staten in de Balkan die voorheen tot Joegoslavië behoorden. In 1991 verklaarde

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inhoud Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inleiding Je hoort of leest vaak over mensenrechten. Maar kun je ook een paar mensenrechten opnoemen?

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2

Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting Geschiedenis Koude oorlog h1 en h2 Samenvatting door een scholier 568 woorden 9 juni 2016 7,3 15 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Kapitalisme-Communisme: Kapitalisme: West -landen:

Nadere informatie

*** ONTWERPAANBEVELING

*** ONTWERPAANBEVELING EUROPEES PARLEMENT 2009-2014 Commissie burgerlijke vrijheden, justitie en binnenlandse zaken 23.5.2013 2012/0271(E) *** ONTWERPAANBEVELING over het ontwerp van besluit van de Raad betreffende de sluiting

Nadere informatie

PUBLIC. Brussel, 11 november 1999 (15.12) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11662/99 LIMITE OJ/CONS 52 JAI 84

PUBLIC. Brussel, 11 november 1999 (15.12) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 11662/99 LIMITE OJ/CONS 52 JAI 84 Conseil UE RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 11 november 1999 (15.12) (OR. en) 11662/99 LIMITE PUBLIC OJ/CONS 52 JAI 84 ONTWERP-NOTULEN Betreft: 2203e zitting van de Raad (justitie en binnenlandse zaken),

Nadere informatie

Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko

Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko Kiev tussen Brussel en Moskou Een interview met ambassadeur Vasyl Korzachenko David den Dunnen Van 7-10 oktober 2009 vond de 55 e Algemene Vergadering van de Atlantic Treaty Association (ATA) plaats in

Nadere informatie

Communicatie en strategie van de Afghaanse Taliban, vanuit het perspectief van het leiderschap

Communicatie en strategie van de Afghaanse Taliban, vanuit het perspectief van het leiderschap , vanuit het perspectief van het leiderschap Auteurs: Godfried Wessels Seran de Leede Edwin Bakker Samenvatting Op 28 december 2014 is een einde gekomen aan de ISAF-missie (International Security and Assistance

Nadere informatie

CONV 246/02 smu/pm/ls 1

CONV 246/02 smu/pm/ls 1 EUROPESE CONVENTIE SECRETARIAAT Brussel, 10 september 2002 (11.09) (OR. fr) CONV 246/02 WG VIII 1 NOTA van: aan: Betreft: de heer Barnier de leden van de Conventie Mandaat van de Werkgroep defensie Hierbij

Nadere informatie

Wat is inter - nationaal recht?

Wat is inter - nationaal recht? Wat is inter - nationaal recht? 2 Elk land heeft wetten en regels waar iedereen zich aan moet houden. Als je naar een ander land gaat, moet je je aan andere regels en wetten houden. Als je dat niet doet,

Nadere informatie

Europese en internationale instellingen en organisaties

Europese en internationale instellingen en organisaties Europese en internationale instellingen en organisaties relevant voor criminologie en strafrechtsbedeling Gert Vermeiden Maklu Antwerpen / Apeldoorn Inhoud Woord vooraf 13 1. Benelux 15 A. Ontstaan en

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Rijnstraat 8 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 26 april 2018 Betreft Kabinetsreactie op

Nadere informatie

Vakgebiedenlijst. Prof. dr. Joyce Outshoorn. Dr. Oda van Cranenburgh Prof. dr. Mohamed Salih Dr. Lee Seymour

Vakgebiedenlijst. Prof. dr. Joyce Outshoorn. Dr. Oda van Cranenburgh Prof. dr. Mohamed Salih Dr. Lee Seymour Vakgebiedenlijst Onderwerpen Autoritaire regimes Abortus Afganistan Afrika Belangengroepen Bestuur/ Goed Bestuur Bevolkingsgrootte en democratie Bewapening Bosnië en Herzegovina Brits veiligheidsbeleid

Nadere informatie

Helemaal neutraal? Oostenrijk en Europese veiligheidssamenwerking

Helemaal neutraal? Oostenrijk en Europese veiligheidssamenwerking Helemaal neutraal? Oostenrijk en Europese veiligheidssamenwerking Nienke Baars In deze serie, waarin de achtergronden en politiek van de neutrale of ongebonden landen in Europa worden belicht, neemt Oostenrijk

Nadere informatie

9405/08 CS/lg DG E VIII

9405/08 CS/lg DG E VIII RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 27 mei 2008 (OR. en) 9405/08 COSDP 383 PESC 562 COAFR 143 CONUN 46 CHAD 26 WETGEVINGSBESLUITEN EN ANDERE INSTRUMENTEN Betreft: Besluit van de Raad betreffende de sluiting

Nadere informatie

Hoe pak ik het aan? 1. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? 2. De Nieuwe Revolutionaire Golf 3. Het omslagpunt 4. Hoe nu verder?

Hoe pak ik het aan? 1. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? 2. De Nieuwe Revolutionaire Golf 3. Het omslagpunt 4. Hoe nu verder? Hoe pak ik het aan? 1. Wat kunnen we leren van de geschiedenis? 2. De Nieuwe Revolutionaire Golf 3. Het omslagpunt 4. Hoe nu verder? Revolutionaire golven zijn niet uniek 1848, 1917, 1968, 1989, 2010 Overeenkomsten

Nadere informatie

AEG deel 3 Naam:. Klas:.

AEG deel 3 Naam:. Klas:. AEG deel 3 Naam:. Klas:. 1-Video Grensverleggend Europa; Het moet van Brussel. a-in welke Europese stad staat Jan Jaap v.d. Wal? b-beschrijf in het kort waarom een betere Europese samenwerking nodig was.

Nadere informatie

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad tijdens de in hoofde genoemde bijeenkomst heeft aangenomen.

Hierbij gaan voor de delegaties de conclusies die de Europese Raad tijdens de in hoofde genoemde bijeenkomst heeft aangenomen. Europese Raad Brussel, 16 juli 2014 (OR. en) EUCO 147/14 CO EUR 9 CONC 3 BEGEEIDENDE NOTA van: het secretariaat-generaal van de Raad aan: de delegaties Betreft: Bijzondere bijeenkomst van de Europese Raad

Nadere informatie

Brussel, 27 februari 2014 (28.02) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 6490/1/14 REV 1. Interinstitutioneel dossier: 2013/0255 (APP)

Brussel, 27 februari 2014 (28.02) (OR. en) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE 6490/1/14 REV 1. Interinstitutioneel dossier: 2013/0255 (APP) RAAD VAN DE EUROPESE UNIE Brussel, 27 februari 2014 (28.02) (OR. en) Interinstitutioneel dossier: 2013/0255 (APP) 6490/1/14 REV 1 EPPO 9 EUROJUST 38 CATS 23 FIN 117 COPEN 53 GAF 10 NOTA van: het voorzitterschap

Nadere informatie

2016D05361 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

2016D05361 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG 2016D05361 INBRENG VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG Binnen de vaste commissie voor Buitenlandse Zaken bestond bij enkele fracties de behoefte de Minister van Buitenlandse Zaken enkele vragen en opmerkingen

Nadere informatie

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas

Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Kijktip: Nieuwsuur in de Klas Korte omschrijving werkvorm De leerlingen beantwoorden vragen over de Europese politiek aan de hand van korte clips van Nieuwsuur in de Klas. Leerdoel De leerlingen leren

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2

Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting Geschiedenis Hoofdstuk 2 Samenvatting door D. 971 woorden 31 mei 2013 5,7 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Memo 1848 Censuskiesrecht Grondrechten Ministeriele verantwoordelijkheid

Nadere informatie

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken

vaste commissie voor Buitenlandse Zaken Den Haag, 25 april 2019 Voortouwcommissie: vaste commissie voor Buitenlandse Zaken Volgcommissie(s): BuHa-OS i.v.m. agendapunt 7, 9 DEF i.v.m. agendapunt 7, 8, 9, 10 EU i.v.m. agendapunt 12, 14 J&V i.v.m.

Nadere informatie

Samenvatting Geschiedenis De Koude Oorlog

Samenvatting Geschiedenis De Koude Oorlog Samenvatting Geschiedenis De Koude Oorlog Samenvatting door een scholier 2027 woorden 26 juni 2005 6 127 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Paragraaf 1: Toenemend wantrouwen tussen Oost en West Al sinds

Nadere informatie

Handvest van de grondrechten van de EU

Handvest van de grondrechten van de EU Handvest van de grondrechten van de EU A5-0064/2000 Resolutie van het Europees Parlement over de opstelling van een handvest van de grondrechten van de Europese Unie (C5-0058/1999-1999/2064(COS)) Het Europees

Nadere informatie

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE Brussel, 30.4.2015 COM(2015) 183 final 2015/0095 (NLE) Voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD betreffende de ondertekening, namens de Europese Unie, van de stabilisatie- en associatieovereenkomst

Nadere informatie

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD EUROPESE COMMISSIE HOGE VERTEGENWOORDIGER VAN DE UNIE VOOR BUITENLANDSE ZAKEN EN VEILIGHEIDSBELEID Brussel, 28.11.2016 JOIN(2016) 54 final 2016/0366 (NLE) Gezamenlijk voorstel voor een BESLUIT VAN DE RAAD

Nadere informatie

e) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board Niet opgesteld

e) Nr. impact assessment Commissie en Opinie Impact-assessment Board Niet opgesteld Fiche 6: Gezamenlijke mededeling EU-Birma/Myanmar 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Gezamenlijke mededeling aan het Europees Parlement en de Raad: Elementen voor een strategie van de EU ten aanzien

Nadere informatie

DE NAVO GETRANSFORMEERD

DE NAVO GETRANSFORMEERD DE NAVO GETRANSFORMEERD DE NAVO GETRANSFORMEERD Noot: Iedere vermelding in deze publicatie van de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië is gemarkeerd met een sterretje (*), dat verwijst naar de

Nadere informatie

EUROPEES PARLEMENT. Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie

EUROPEES PARLEMENT. Zittingsdocument ONTWERPRESOLUTIE. naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie EUROPEES PARLEMENT 2004 Zittingsdocument 2009 21.2.2005 B6-0123/2005 ONTWERPRESOLUTIE naar aanleiding van de verklaringen van de Raad en de Commissie ingediend overeenkomstig artikel 103, lid 2 van het

Nadere informatie

Voor de delegaties gaan hierbij de conclusies van de Raad over Iran, die op 4 februari 2019 door de Raad zijn aangenomen.

Voor de delegaties gaan hierbij de conclusies van de Raad over Iran, die op 4 februari 2019 door de Raad zijn aangenomen. Raad van de Europese Unie Brussel, 4 februari 2019 (OR. en) 5744/19 RESULTAAT BESPREKINGEN van: aan: Betreft: het secretariaat-generaal van de Raad de delegaties Conclusies van de Raad over Iran MOG 7

Nadere informatie