Inhoud. Thema 1: Inleiding en situering 5 1 Basisbegrippen 5 2 Welvaart en welzijn 16 3 De economische kringloop 24

Transcriptie

1

2 2

3 Inhoud Thema 1: Inleiding en situering 5 1 Basisbegrippen 5 2 Welvaart en welzijn 16 3 De economische kringloop 24 Thema 2: Ondernemingen en bedrijven 32 1 De bedrijfskolom 32 2 Btw 43 3 Indeling van de ondernemingen 52 4 Hoe een faillissement vermijden? 66 5 Hoe motiveer ik mijn personeel? 80 6 Mijn werknemers doen wat ik wil, of niet...? 90 7 Als ondernemer moet je met iedereen rekening houden 99 Thema 3: Handel en handelaar Functies van de handel Verplichtingen en rechten van de handelaar 129 Thema 4: Kopen en verkopen Het verkoopproces De handelsdocumenten De verkoopsvoorwaarden 163 Thema 5: Betaling De rechtstreekse betaling De onrechtstreekse betaling De elektronische betalingstechnieken E-bankieren of e-banking Andere betaalvormen 217 Thema 6: Verzekeringen Wat zegt de wetgeving Waarom verzekeren de mensen zich? Hoe sluit je een verzekeringscontract af? Het verzekeringscontract of de polis Soorten verzekeringen De schaderegeling 241 Thema 7: Krediet Begrip en belang Krediet op korte termijn Krediet op lange termijn Intrestberekening Intrestvergelijking 266 3

4 6 Valkuilen voor de kredietnemer Bescherming van de kredietnemer: wet op het consumentenkrediet Steunmaatregelen bij specifieke financieringsvormen 274 Thema 8: Gezinnen Inkomensvorming De inkomensbesteding 300 Tijdens je ontdekkingstocht door de fascinerende wereld van de economie zul je in je handboek deze icoontjes terugvinden: Info & analyse Kernleerstof Oefeningen Wat-en-hoe-overzicht Wist je dat... Aan de hand van teksten, foto s, grafieken, tekeningen... en onderzoeksopdrachten verken je de wereld van de economie. Hier vind je de sleutelwoorden, een samenvatting van de leerstof in de vorm van een tekst of een oefening. Hier vind je oefeningen, toepassingen of uitdieping van de leerstof. Na ieder item vind je hier wat je moet kennen en kunnen en hoe je de leerstof kunt herhalen. In deze rubriek vind je extra informatie bij het onderwerp. Meestal gaat het om leuke weetjes. Dit logo verwijst naar oefeningen of extra informatie op de methodesite 4

5 Thema 1 Inleiding en situering 1 Basisbegrippen Wat zul je leren? Het begrip behoefte omschrijven en concretiseren via voorbeelden. De begrippen goederen en diensten omschrijven en concretiseren via voorbeelden. De begrippen produceren (productie) en consumeren (consumptie) omschrijven en concretiseren via voorbeelden. De productiefactoren (natuurlijke hulpbronnen, arbeid en kapitaal) opsommen en omschrijven aan de hand van zelf verzamelde informatie. Het begrip economie omschrijven en illustreren. Een procentberekening maken. Een schematische synthese van een tekst maken. Info & analyse 1 Wat heb je allemaal nodig? Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 5

6 Je hebt de voorbije maand waarschijnlijk heel wat geld uitgegeven aan allerlei dingen. Voor sommige zaken heb je je eigen zakgeld gebruikt, maar voor andere zul je geld van je ouders gebruikt hebben Som 10 zaken op waaraan je de voorbije maand geld hebt uitgegeven Lees onderstaand artikel over de uitgaven bij jongeren. Jongeren hebben geld genoeg Uit een onderzoek bij bijna 4000 Vlaamse jongeren tussen 16 en 18 jaar blijkt dat jongeren veel geld hebben. Op hun kamer staat steeds vaker een computer met internetaansluiting naast de tv met dvdspeler. Een derde van de jongeren heeft wel eens een aankoop gedaan die hij of zij zich niet kon veroorloven, wat bij twee derde tot discussies met de ouders leidde. Die ouders blijven wel de grootste bron van inkomen voor jongeren. Gemiddeld krijgt een Vlaamse jongere EUR zakgeld. Jongens krijgen gemiddeld 2 EUR meer dan meisjes. Maar 40 % van de jongeren heeft ook een job tijdens het schooljaar en 50 % van de jongeren werkt tijdens de zomervakantie. Alles samen verdienen jongeren ongeveer 18 EUR per week uit eigen arbeid. Een van de vaste uitgaven zijn gsmfacturen. 90 % heeft een eigen gsm en 50 % van de gsm-bezitters betaalt de helft van die factuur. Voor 25 % komen de ouders tussenbeide in de kosten en voor 25 % betalen de ouders zelfs de hele factuur. Ook aan cd s, dvd s en kleren wordt veel geld besteed. Over welke jongeren handelt deze studie? Naar: De Morgen, Waaraan geven deze jongeren hun (zak)geld uit? Komt dat overeen met de zaken waaraan jij je geld uitgeeft? Waarom (niet)? Waarom besteden jongeren zoveel geld aan hun gsm-gesprekken of aan cd s? 6 Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen

7 Met andere woorden: ze hebben er behoefte aan. Zijn er in jouw lijstje behoeften waarzonder je niet zou kunnen overleven als ze niet bevredigd worden? Waarom? Zijn er in je lijstje ook behoeften die niet echt levensnoodzakelijk zijn? Welke? In het artikel kun je ook lezen dat heel wat jongeren tussen de 16 en 18 jaar een eigen tv met dvd-speler op hun kamer hebben. Dat is toch een echte luxe! We kunnen de behoeften dus onderverdelen in drie categorieën: de levensnoodzakelijk behoeften of de primaire behoeften. de niet-levensnoodzakelijke behoeften of de secundaire behoeften. de luxebehoeften of de tertiaire behoeften. Het onderscheid tussen secundaire en tertiaire behoeften is niet altijd zo eenvoudig te bepalen. Is een mp3-speler een luxe? Waarschijnlijk niet, maar als je die vraag stelt aan een jongere van 15 jaar in de achterwijken van Mexico-Stad, zal die waarschijnlijk anders antwoorden Hecht jij veel belang aan luxegoederen? Waarom (niet)? We zullen eens kijken! Kun je jouw eigen lijstje met 10 behoeften ook indelen in: primaire behoeften: secundaire behoeften: tertiaire behoeften: Wat is je besluit? 2 Wat koop je? Behoeften worden bevredigd door bepaalde zaken te kopen. De meeste goederen uit het artikel op de vorige pagina of in jouw lijstje kun je aanraken, zoals een cd. Toch besteed je ook zakgeld aan dingen die je niet kunt aanraken, zoals een bezoek aan de tandarts. Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 7

8 Aanraakbaar Niet-aanraakbaar Internet Kun je de zaken uit het artikel indelen in de tabel? Zet een kruisje in de juiste kolom. Vul de tabel aan met een voorbeeld uit elke categorie. Kleren Cd s Dvd s Gsm-gesprekken De eerste kolom noemen we goederen, de tweede diensten. Behalve dat een goed tastbaar is en een dienst niet-tastbaar, is er nog een belangrijk verschil: van goederen kun je een voorraad aanleggen in een winkel of het bedrijf, van een dienst niet. Je kunt bijvoorbeeld een stapel gsm s bewaren in een winkel, maar dat is moeilijk voor een doktersbezoek Als je geen onderscheid wilt maken tussen goederen en diensten, noem je ze best producten. Kun je uit het artikel afleiden waar die jongeren het geld halen om de producten te betalen? Kunnen ze daarmee alles kopen wat hun hartje verlangt? Wat doe jij als je op een bepaald ogenblik van alles wilt kopen, maar je hebt niet genoeg geld op zak? 3 Waarom koop je niet alles wat je wilt? Aangezien je maar een beperkte hoeveelheid geld hebt, moet je dus een keuze maken tussen al je behoeften! Bovendien moet je kiezen uit de beschikbare producten, zelfs al heb je genoeg geld: je wilt een cd van Lily Allen kopen, maar die laatste van Moby is ook niet slecht Dat is de kern van de economie. Zou je andere dingen kopen als je zakgeld zou verhogen met 10 %? Hoeveel bedraagt je zakgeld in dat geval? 8 Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen

9 In het artikel heb je gelezen dat men vooral geld uitgeeft aan kleren. Welke kledij zouden de jongeren van 15 jaar vooral kopen, m.a.w. waardoor laten ze zich leiden bij de aankoop van hun kleren? 4 Eerst produceren en dan consumeren Steeds meer jongeren kopen milieubewust of ethisch verantwoord. Dat betekent dat men onder andere rekening houdt met de omstandigheden waarin bijvoorbeeld het T-shirt is gemaakt of welke grondstoffen men gebruikt. Denk maar aan de kinderarbeid in sommige Aziatische landen of het gebruik van schadelijke onderdelen in batterijen. Nu zijn er kleine bedrijfjes die inspelen op die behoefte van de jongeren en milieuvriendelijke T-shirts op de markt brengen. Van een gat in de markt gesproken! Wij produceren voor de milieubewuste consument! Natuurlijk comfort Bamboe T-shirts zijn de meest comfortabele, zachte, milieuvriendelijke, bacteriebestrijdende, reukvrije, snel drogende en verkoelende modetrend sinds jaren. Bamboe shirts zijn ecologisch verantwoord, duurzaam en van hoge kwaliteit. Ze worden doorgaans voor 70 % van bamboevezels geproduceerd en voor 30 % van katoen, maar er komen ook shirts die volledig van bamboevezels zijn gemaakt. Milieuvriendelijk Bamboe is van nature volledig afbreekbaar en dus in het geheel niet milieuverontreinigend. Omdat bamboe zo snel groeit en vaker geoogst kan worden, is het een verantwoord product dat niet bijdraagt aan de ontbossing. Hightechrevolutie Bamboe T-shirts veroorzaken binnenkort een revolutie in de modewereld, omdat gemak en kwaliteit hand in hand gaan met natuurvriendelijke productie en dat voor een aangename prijs. De bamboe wordt in China geoogst en vermalen tot een brij waarvan zijdezachte draden worden gesponnen. Daarmee worden stoffen geweven die eerst een aantal behandelingen ondergaan, zoals voorkrimpen en op kleur brengen, voordat de kledingstukken worden gemaakt in het naaiatelier. Trendy patronen worden wereldwijd aangeleverd om de meest modieuze modellen te kunnen leveren. Wat bedoelt men in de titel met de woorden: produceren: consument: Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 9

10 Om de behoeften te bevredigen, heb je dus telkens twee groepen, nl. de producent en de consument. De consument gebruikt of verbruikt goederen en diensten die worden geleverd door de producent. Wat is er zo speciaal aan het bamboe T-shirt? Wat is er allemaal nodig om zo n T-shirt te produceren? 5 Wat heeft een producent nodig? Bij de productie van een goed moet de producent een beroep doen op: natuur of natuurlijke hulpbronnen, zoals lucht, zonlicht, water, olie, gas... Als je een bamboe T-shirt wilt maken, heb je natuurlijk bamboe, vruchtbare grond, water... nodig. arbeid: dit is de geestelijke en de lichamelijke inspanning die mensen leveren voor de productie van goederen of diensten. Kun je bij de productie van ons T-shirt een voorbeeld geven van: een geestelijke inspanning: een lichamelijke inspanning: kapitaal: dit zijn de machines en werktuigen die in het productieproces worden ingeschakeld om het eindproduct te maken. Het zijn de zogenaamde kapitaalgoederen. Die factoren heb je nodig om een bamboe T-shirt te produceren. We noemen ze dan ook de drie productiefactoren. Natuurlijk moeten die productiefactoren goed met elkaar samenwerken: als je arbeiders klaarstaan om de bamboe te snijden, maar er is geen vervoer naar de fabrieken, klopt er iets niet De ondernemersactiviteiten die alles op elkaar afstemmen, worden daarom ook wel de vierde productiefactor genoemd. Zo, nu ken je al heel wat basisbegrippen uit de economie. Vul onderstaande zin aan, zodat je een mooie omschrijving krijgt van het begrip economie. Gebruik de woorden: middelen, keuze maken, behoeften. Economie is de wetenschap die ernaar streeft zoveel mogelijk te bevredigen met een beperkt aantal Daarvoor moet iedereen een. 10 Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen

11 Kernleerstof Iedereen, ook jij, heeft enorm veel behoeften. Spijtig genoeg kun je slechts beschikken over je zakgeld, en misschien krijg je nog wat geld toegestopt van je ouders. Sommige jongeren gaan zelfs nog wat bijklussen, maar ze zullen niet al hun behoeften kunnen bevredigen. Je zult dus een keuze moeten maken tussen al die behoeften met het aantal middelen dat je hebt: Wat ga ik eerst kopen? Een cd of dvd? En dan zul je moeten kiezen of je een cd van Lily Allen of van Moby gaat kopen Je merkt het wel: economie is steeds weer opnieuw een keuze maken! Als je éénmaal je keuze hebt gemaakt, kun je het product kopen of consumeren. Je kunt goederen of diensten kopen. Een goed is tastbaar, zoals een cd, en een dienst is niet-tastbaar, zoals een telefoongesprek. Als je geen onderscheid tussen beide wilt maken, spreek je van een product. Maar vanwaar komen al die producten? Ze worden natuurlijk geproduceerd in een bedrijf: zij produceren of maken enorm veel producten om te voldoen aan al die behoeften van de mensen. Bij de productie maakt men gebruik van grondstoffen, arbeid en machines. De juiste terminologie voor die drie productiefactoren is Natuur, Arbeid en Kapitaal. Schematiseer die synthese nu in onderstaand schema. Gebruik daarvoor de woorden die vet gedrukt zijn. De kern van de economie KEUZE consumeren } Handige woorden: behoeften consumeren/consumptie consument diensten economie goederen producent produceren/productie productiefactoren natuur arbeid kapitaal Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 11

12 Oefeningen 1 Lees het onderstaande artikel. Gsm, MP3-speler, internet en Playstation Pakweg vijftien of twintig jaar geleden zaten jongeren amper thuis in hun vrije tijd. Ze gingen een potje voetballen, maakten fietstochten, bouwden kampen of ravotten in de tuin. Vandaag zitten meer en meer jongeren tijdens weekends en schoolvakanties binnen aan hun computer- of televisiescherm geklampt om dvd's te bekijken, te surfen, chatten of gamen. Koen Pairoux uit Genk is veertien. Zijn hobby's zijn internetten, gamen en dvd's bekijken. Koen is geen uitzondering, heel wat jongeren tussen 12 en 17 spenderen uren per dag aan multimedia. Bovendien gaat ook al hun zakgeld naar hun hobby. "Mijn zakgeld gaat grotendeels naar prepaid-telefoonkaarten en games, maar ik ben nu volop aan het sparen om een Xbox 360 te kunnen kopen." Koen is de jongste van het gezin, hij heeft nog drie zussen. "Onze dochters zijn bij een jeugdbeweging geweest en sporten nog elke week, zoals volleybal, fietsen en judo," leggen de ouders Mia Nijssen (45) en Daniel Pairoux (48) uit. "Ik vind het soms wel jammer dat Koen niet aan sport doet en zo weinig buitenkomt, maar ik hoor van heel wat collega's dezelfde verhalen. Zeker bij jongens, ze doen niets liever dan computeren en videospelletjes spelen. Als zijn rapport goed is, heb ik er eigenlijk geen problemen mee. Maar als hij een buis heeft, mag Koen een paar weken niet meer op de pc of Playstation. Het enige voordeel van zijn hobby is dat hij door het chatten snel kan typen," besluit Mia Nijssen. a Som de belangrijkste behoeften van Koen en zijn drie zussen op. b Zijn dat allemaal economische behoeften? Zoek eventueel eerst de betekenis van economische behoeften op in de woordenlijst op c Een van de belangrijkste behoeften van de drie zussen is sport. Kun je enkele goederen en diensten opnoemen die ze nodig kunnen hebben om te volleyballen? Goederen Diensten 12 Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen

13 2 Stel een lijstje op van jouw behoeften en vergelijk die dan met de behoeften van een medeleerling. a Waarom zouden jullie behoeften verschillend zijn? b Waardoor laten jullie je leiden bij de aankoop van goederen en diensten? Kun je enkele concrete voorbeelden geven? 3 a Geef de productiefactoren om een broodje gezond te maken. b Maak per twee een collage waarin je die productiefactoren afbeeldt. Misschien komt ze wel aan de muur te hangen! 4 Welke productiefactoren heb je nodig bij de productie van: a een auto: Natuur: Arbeid: Kapitaal: b elektriciteit: Natuur: Arbeid: Kapitaal: 5 Ga via naar de website van Max Havelaar ( Producten Cacao). a Kun je hieruit de belangrijkste productiefactoren afleiden om tot een heerlijke reep chocolade te komen? b Wat is Max Havelaar? Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 13

14 c Zou je zelf bereid zijn om iets meer te betalen voor deze chocolade? Waarom (niet)? 6 Ga via naar de OIVO-studie. a Welke behoeften hebben de jongeren tussen 13 en 14 jaar? b Verschillen hun behoeften met die van jongeren tussen 15 en 17 jaar? Waarom? 7 Speeltje: zoek de (5) kernwoorden van de definitie van economie. W R B R I P E R R R E F N T O M E G T O T T J T L B M T E Z E C O N O M I E P M N D Z B K G D C W V S E A E Y F D Z R N C R B E H O E F T E H F A M H D L I W L A C K E U Z E T Z G P C Q P J S N C Y E Schrijf hier nu nog eens die definitie. 14 Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen

15 Wat-en-hoe-overzicht Wat? 1 Het begrip behoefte omschrijven en concretiseren via voorbeelden. 2 De begrippen goederen en diensten omschrijven en concretiseren via voorbeelden. 3 De begrippen produceren (productie) en consumeren (consumptie) omschrijven en concretiseren via voorbeelden. 4 De productiefactoren (natuurlijke hulpbronnen, arbeid en kapitaal) opsommen en omschrijven aan de hand van zelf verzamelde informatie. Hoe? 1 Studeer je kernleerstof. Wat zou je allemaal willen kopen met je wekelijkse zakgeld? Wat willen je ouders deze maand nog kopen? 2 Studeer je kernleerstof. Wat koop je allemaal met je zakgeld? Deel dit dan in in zaken die je wel en niet kunt aanraken. Je kunt dit eventueel ook doen voor de producten die je ouders kopen. 3 Studeer je kernleerstof. Wat maken bedrijven om aan je behoefte te kunnen voldoen? Neem een product uit je directe omgeving en zoek wie de producent is en wie dit product koopt. 4 Studeer de kernleerstof. Zoek op (internet, boeken ) waarmee een bepaald product uit de oefeningen of uit je directe omgeving wordt geproduceerd. 5 Het begrip economie omschrijven en illustreren. 6 Een intrest berekenen. 7 Een schema vervolledigen aan de hand van een gegeven tekst. 5 Studeer de kernleerstof. Argumenteer waarom je een bepaald product consumeert. 6 Raadpleeg leerfiche 1 op 7 Lees de tekst een eerste maal, dan een tweede maal om de kernwoorden te markeren, en probeer ten slotte het schema te vervolledigen. Thema 1: Inleiding en situering 1 Basisbegrippen 15

16 2 Welvaart en welzijn Wat zul je leren? Het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten. Aantonen dat welvaart en welzijn hand in hand kunnen gaan, maar elkaar ook kunnen tegenwerken. Het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen. Rekening houden met de mening van de anderen. Respect opbrengen voor de mening van de anderen. Een tabel analyseren. Info & analyse 1 Welvaart en welzijn Je zult zelf ook wel mensen kennen, of er alleszins van gehoord hebben, die zo rijk zijn als de zee diep is en toch niet gelukkig zijn; ofwel zijn ze ziek, ofwel hebben ze geen tijd om hun geld te spenderen, of Opdracht Elke groep van 4 leerlingen krijgt een placemat van de leerkracht, waarop jij in jouw veld die dingen noteert die jou gelukkig maken. In jouw veld schrijf je ook je naam. Iedereen noteert minstens 5 zaken, waarvan je vindt dat ze je gelukkig maken of je een gevoel van tevredenheid geven. Je hoeft dit niet te verantwoorden voor de andere groepsleden. Nadien wordt het centrale deel in de placemat ingevuld door de secretaris. Hierin komen die dingen die gemeenschappelijk zijn voor de vier groepsleden. Hierbij moet je jouw antwoorden verdedigen, maar tegelijk moet je ook openstaan voor de antwoorden van de anderen. De gespreksleider stuurt het gesprek. Ten slotte licht de woordvoerder van je groep de antwoorden bondig klassikaal toe. Vooraf moet je duidelijk afspreken wie in jouw groepje gespreksleider is, wie secretaris en wie woordvoerder. De placemats worden gekopieerd en in je map gestoken. Welke zaken komen bij de meeste groepjes voor in het centrale veld? 16 Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn

17 Noteer in de eerste kolom die dingen uit je antwoorden, waarvoor je geld moet uitgeven om het te bereiken; in de tweede kolom noteer je die dingen waaraan je geen geld moet uitgeven. Hiervoor moet ik geld uitgeven: Hiervoor moet ik geen geld uitgeven: Voor sommige zaken heb je geld nodig om aan die behoefte te voldoen, zoals een cd kopen of naar een pretpark gaan. Je kunt dan een bepaalde mate van welvaart bereiken. Welvaart heb je dus als je kunt doen wat je wilt: naar de laatste film met Brat Pitt gaan, dat nieuwste pc-spel kopen Het zijn meestal materiële behoeften die worden bevredigd. Zoek in het woordenboek of op eens op wat materieel betekent? Toch heb je niet voor alle dingen geld nodig, m.a.w. je kunt gelukkig zijn zonder geld uit te geven, zoals wandelen of gewoon in de zon liggen. Het maakt je leven aangenaam! Nu spreek je over welzijn. Het betreft dus niet alleen materiële, maar ook immateriële zaken. Zo kan het zonnige weer je welzijn bepalen, maar het helpt als je daarbij een frisdrank kunt kopen. Kun je nu ook noteren wat 'immaterieel' betekent? Zoek het eventueel op in het woordenboek of op Wikipedia. Zijn voor jouw groep de materiële of immateriële zaken het belangrijkste? Bekijk hiervoor je placemat. Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn 17

18 2 Alles hebben wat je wil, maar wat met ons milieu? Het spijtige van welvaart is dat er niet in meegerekend wordt of we gelukkig zijn, veel vrienden hebben of in een mooie leefomgeving wonen. De overheid streeft vooral naar een grote welvaart en een goede economie. Pas de laatste jaren is de overheid gaan inzien dat bijvoorbeeld ook een schoner milieu belangrijk is. Toch is het zeer moeilijk om steeds meer nieuwe producten te maken, zonder het milieu te belasten. Geef drie voorbeelden waarbij het milieu wordt belast door te streven naar meer welvaart: Als we willen dat het beter gaat met het milieu, zullen we misschien een deel van onze welvaart moeten opgeven. Maar vergeet niet dat daartegenover een schoner milieu, een mooiere leefomgeving en een plaats om te leven voor ons nageslacht staan. Geef drie mogelijkheden hoe je je welvaart toch kunt verbeteren zonder schade te berokkenen aan het milieu: We kunnen nu onze omschrijving van economie uitbreiden. Vul de juiste woorden in: welzijn, keuze, behoeften, welvaart, middelen. Economie is de wetenschap die ernaar streeft de en het te verbeteren door zoveel mogelijk te bevredigen met een beperkt aantal Daarvoor moet iedereen een maken. 3 Vrije tijd en je welvaart of welzijn Om je welzijn te verbeteren, geef je heel wat geld uit aan je vrijetijdsbesteding: een bioscoopbezoek, een cd, nieuwe sportschoenen... Ook je ouders spenderen meer en meer geld aan hun favoriete vrijetijdsbesteding; ze gaan misschien af en toe naar een sauna of naar het theater. België: verdeling van de uitgaven volgens de Huishoudbudgetonderzoeken (in promille) Evolutie Code Omschrijving goederen en diensten Totale consumptie 1.000, , , , ,00 +0,00 1 Voeding, drank, tabak 221,5 189,5 174,9 156,0 159,72-91,78 2 Kleding, schoeisel 78,5 73,2 61,2 48,7 44,80-33,70 3 Eerste of tweede woning 241,8 267,8 264,0 261,2 249,76 +7,96 4 Meubelen, huishoudtoestellen 85,9 67,2 66,5 66,0 61,22-24,68 5 Gezondheid 32,7 36,3 45,0 41,9 49,80 +17,10 6 Vervoer en communicatie 111,8 115,6 125,5 162,6 159,19 +47,39 7 Cultuur, ontspanning, onderwijs 72,8 74,1 81,1 88,4 81,42 +8,62 8 Andere goederen en diensten, 155,0 176,2 182,0 175,2 194,09 +39,09 zoals lichaamsverzorging, horeca, toeristische reizen, financiële diensten... Bron: Huishoudbudgetonderzoek - Uitgaven per huishouden in de periode 1978/79 tot 2006, België 18 Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn

19 In de bovenstaande tabel vind je de resultaten van de jaarlijkse huishoudbudgetonderzoeken. Om te weten waaraan het gemiddelde Belgische gezin zijn inkomen spendeert, verricht de Federale Overheidsdienst (FOD) Economie huishoudbudgetonderzoeken. Maandelijks worden door meer dan 300 gezinnen alle inkomsten en uitgaven gedetailleerd bijgehouden! Meer info nodig? Ga via naar het Huishoudbudgetonderzoek. Wat betekent in promille? Wat is het symbool voor promille? Wat betekent het getal 81,42? Welke uitgaven kun je in verband brengen met vrijetijdsbesteding (zet een kruisje in de kolom Vrijetijdsbesteding )? Geef ook een voorbeeld voor die rubrieken? België: verdeling van de uitgaven volgens de Huishoudbudgetonderzoeken (in promille) Code Omschrijving goederen en diensten 1 Voeding, drank, tabak 2 Kleding, schoeisel 3 Eerste of tweede woning 4 Meubelen, huishoudtoestellen 5 Gezondheid 6 Vervoer en communicatie 7 Cultuur, ontspanning, onderwijs 8 Andere goederen en diensten, zoals lichaamsverzorging, horeca, toeristische reizen, financiële diensten... Vrijetijdsbesteding Voorbeeld Hoe evolueren de uitgaven voor cultuur, ontspanning, communicatie, lichaamsverzorging en horeca? Geef een daarvoor verklaring. Je merkt dat er heel wat geld omgaat in de vrijetijdssector. Zowel de overheid als de bedrijven besteden er meer en meer aandacht aan. Geef zelf enkele voorbeelden van initiatieven die jouw gemeente neemt om tegemoet te komen aan de vrijetijdsbesteding van de mensen? Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn 19

20 Voor andere vrijetijdsbestedingen wordt er een beroep gedaan op ondernemingen, zoals pretparken, bioscopen, vakantiewoningen Ook binnen de ondernemingen zelf wordt meer belang gehecht aan het goedvoelen van de werknemers. Want als de werknemer zich goed in zijn vel voelt, zal hij beter presteren! Geef enkele voorbeelden hoe een bedrijf ernaar streeft om zijn werknemers geestelijk en lichamelijk te ontspannen. Het is duidelijk dat de vrijetijdssector in de toekomst een van de belangrijkste sectoren in onze westerse samenleving wordt. Kernleerstof Welvaart is het gevoel dat je hebt als je in staat bent om aan je economische behoeften te voldoen. Je kunt al dan niet die goederen en diensten kopen, die je op een bepaald ogenblik nodig hebt. Welzijn is een totaal ander begrip dat buiten de economie staat. Welzijn is een algemeen geluksgevoel, zonder dat je daarvoor geld moet spenderen. Een voorbeeld zal dat verduidelijken: op woensdagnamiddag ga je naar de bioscoop (welvaart) en ga je nog even frisdrank kopen (welvaart) met je vriend/vriendin waar je heel erg verliefd op bent (welzijn). Daarna ga je samen wandelen in het stadspark (welzijn); je was nooit zo gelukkig! Met welvaart wordt vaak aangeduid hoe goed een bepaald land het, economisch gezien, doet. Toch kan die welvaart negatieve gevolgen hebben voor het welzijn. Denk maar aan de milieuvervuiling in China, een land met een enorme stijging van de welvaart economische behoefte gelduitgave welvaart welzijn gelukkig zijn vrije tijd... welvoelen Steeds meer mensen voelen zich gelukkig als ze zich kunnen ontspannen in hun vrije tijd. In onze drukke maatschappij is die vrijetijdssector heel belangrijk geworden. We geven er jaarlijks meer geld aan uit. De overheid en de bedrijven spelen hierop in door het bouwen van nieuwe sporthallen, bibliotheken, pretparken, zwembaden, culturele centra Handige woorden: Welvaart welzijn vrijetijdssector promille 20 Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn

21 Oefeningen 1 Welzijn betekent voor iedereen iets anders. Wat betekent dat welzijn voor: je grootouders: de mensen in een arm land, zoals Ethiopië of Soedan: iemand met aids: 2 Hoe kan je school je welzijn verbeteren? Moet de school daarvoor geld uitgeven? 3 België is een welvarend land. Maar niet iedereen deelt in gelijke mate in die welvaart. Sommige mensen wonen in een luxevilla met zwembad en tennisterrein, anderen moeten dagelijks wikken en wegen om rond te komen. Niet iedereen vindt dat terecht. Dat alles roept verschillende vragen op: Hoe groot mogen de welvaartsverschillen zijn? Heeft iedereen in België recht op zo'n minimumpakket aan welvaart? Denk aan een student of een asielzoeker. Wat is welvaart? Immers, wat voor de één welvaart is, vindt de ander verspilling. Vind je dat iemand die rijk is, verplichtingen heeft tegenover minderbedeelden? Wat is volgens jou in België minimaal nodig om een normaal leven te leiden? Hoort daar bijvoorbeeld een auto bij? Een kleurentelevisie? Een gsm? Je schrijft af en toe een artikel voor het maandblad Wel gevaren. Maak in een artikel van maximaal 1 bladzijde duidelijk wat je mening is over de verdeling van de welvaart. Ga in op de vijf bovenstaande vragen. 4 Maak een overzicht van al jouw uitgaven van de voorbije maand voor je vrijetijdsbesteding. Neem in dat overzicht ook de prijs op van de aankoop van al de dingen die je nodig hebt om dat te kunnen doen (bijvoorbeeld een Playstation heb je nodig als je een game wilt spelen). Noteer hier eerst wat je denkt hoeveel dat bedraagt: Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn 21

22 5 De klas wordt in twee delen opgedeeld. In elke groep wordt één stelling onder de loep genomen. a Stelling 1: 'Geld maakt gelukkig.' i Ben je het eens met deze zin? Denk er enkele minuten over na. ii Overleg dan met een klasgenoot. Stel je mening eventueel bij. iii Je leerkracht vraagt je mening. b Stelling 2: 'Hoe hoger de welvaart, hoe hoger het algemeen welzijn'. i Ben je het eens met deze zin? Denk er enkele minuten over na. ii Overleg dan met een klasgenoot. Stel je mening eventueel bij. iii Je leerkracht vraagt je mening. 6 Ga via de Optimumsite naar de website van Douwe Egberts. Op welke manieren verhoogt Douwe Egberts het welzijn van: a zijn eigen werknemers: b zijn koffieleveranciers: 7 Speeltje: vul het kruiswoordraadsel in. Het zijn allemaal begrippen die je in dit hoofdstuk hebt behandeld. Horizontaal: Gratis encyclopedie op het internet. 3 4 Om ons welzijn te verbeteren, hechten we veel belang aan een schone leefomgeving of Wat moeten we maken om met een beperkt aantal middelen zoveel mogelijk behoeften te bevredigen? 8 Onze arbeid, geld, machines, grondstoffen... 8 Verticaal: 1 5,00 euro op 1000,00 euro of 5/1000ste of We hebben er ongelofelijk veel, eigenlijk oneindig veel. 3 Wanneer de mensen het economisch gezien goed hebben. 5 Hierover gaat dit handboek. 6 Mensen verwarren dit woord wel eens met welvaart. 22 Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn

23 Wat-en-hoe-overzicht Wat? 1 Het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten. 2 Aantonen dat welvaart en welzijn hand in hand kunnen gaan, maar elkaar ook kunnen tegenwerken. 3 Het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen. 4 Rekening houden met de mening van de anderen. 5 Respect opbrengen voor de mening van de anderen. 6 Een tabel met procenten of promilles analyseren. Hoe? 1 Studeer je kernleerstof. Som enkele zaken op die je gelukkig maken en duid aan waarvoor je geld moet uitgeven en waarvoor niet. 2 Studeer de kernleerstof. Geef enkele voorbeelden waarbij de productie van een bepaald product negatieve gevolgen heeft voor het milieu, arbeidsomstandigheden 3 Studeer de kernleerstof. Geef voorbeelden waarbij de overheid en de ondernemingen inspelen op de vrijetijdsbesteding van de mens. Analyseer de tabel van de gezinsbudgetenquêtes en trek de juiste besluiten betreffende de evolutie van de uitgaven voor vrije tijd. 4 Luister naar de mening van de anderen. Laat iedereen uitspreken en onderbreek niet. Probeer je in de plaats te stellen van de anderen. 5 Zie 4. 6 Kijk eerst naar de legende, zodat je weet in welke eenheden de getallen worden uitgedrukt. Druk de getallen uit in de vorm van: op 100,00 (of 1000,00) EUR geeft men gemiddeld x euro uit aan product y. Thema 1: Inleiding en situering 2 Welvaart en welzijn 23