Kinderen hebben recht op een rookvrije leefomgeving

Transcriptie

1 Kinderen hebben recht op een rookvrije leefomgeving Achtergrondinformatie bij het VLK-standpunt Roken in het bijzijn van kinderen is eigenlijk mishandeling Inhoud Samenvatting... 1 Inleiding... 2 Waarom dit standpunt? De belangrijkste argumenten op een rij Meeroken thuis = meeroken in de publieke ruimte Kinderen vormen een bijzondere groep De medische gevolgen voor het kind Kinderen zijn kwetsbaar en hebben recht op extra bescherming De psychologische gevolgen voor het kind Het probleem is groot Meeroken is geen marginaal verschijnsel Vergelijkbare schade door andere producten zou niemand aanvaarden Kinderen blootstellen aan de gevaren van tabaksrook is mishandeling Het probleem is vermijdbaar Het probleem wordt genegeerd of krijgt niet de aandacht die het verdient Het probleem kan wel degelijk aangepakt worden Conclusie Samenvatting In deze nota leest u waarom roken in het bijzijn van kinderen volgens de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK) een onrecht is en bestreden moet worden. De VLK wil dat het recht op een rookvrije leefwereld voor kinderen gerespecteerd wordt. Sinds 1 juli 2011 geldt in afgesloten publieke ruimtes in ons land een algemeen rookverbod. Maar dat rookverbod beschermt kinderen niet in hun ouderlijk huis. Dat is een onrecht, want tabaksrook is thuis niet minder schadelijk dan in de publieke ruimte. In Vlaanderen zijn naar schatting kinderen verplicht om op te groeien in de tabaksrook van hun ouders. Hoewel we allemaal vinden dat kinderen in een gezonde leefomgeving moeten kunnen opgroeien, blijkt lang niet iedereen bereid dat recht ook volledig te doen gelden. Met het recht om als volwassene in de privéomgeving te doen wat men wenst, en dus ook om te roken, wordt de discussie afgesloten. 1/12

2 In 2008 trok de VLK al een eerste keer aan de alarmbel. Daarna gebeurde er nauwelijks iets om het lot van onze kinderen structureel te verbeteren. De Vlaamse Liga tegen Kanker vindt dat het welletjes is geweest en schudt met dit nieuwe standpunt de samenleving wakker: Roken in het bijzijn van kinderen is eigenlijk mishandeling. De VLK roept de samenleving op om roken in het bijzijn van kinderen niet langer als normaal gedrag te aanvaarden. Rokende ouders moeten op hun verantwoordelijkheid worden gewezen. Elk kind heeft recht op een rookvrije omgeving. En dat recht primeert op het recht om te roken. De VLK roept ook de overheid op om maatregelen te treffen die kinderen beschermen tegen de schadelijke gevolgen van tabaksrook. Roken in het bijzijn van kinderen moet bij wet worden verboden. Die wet moet geen sanctiemiddel worden, maar wel een geloofwaardig signaal dat roken in het bijzijn van kinderen niet langer kan. Inleiding Rokers kiezen ervoor om tabaksrook in te ademen, meerokers worden ertoe gedwongen. De strijd tegen roken is een strijd tegen verslaving. De strijd tegen gedwongen meeroken is een strijd tegen onrecht. De schadelijke gevolgen van roken voor rokers en meerokers zijn al vele decennia bekend. Toch heeft het in België tot begin deze eeuw geduurd voor er echt effectieve maatregelen werden genomen om de rechten van de niet rokende meerderheid te realiseren. De Belgische overheid erkent vandaag de schadelijkheid van gedwongen meeroken wel en heeft daarom de werkvloer en de publieke afgesloten ruimte bij wet rookvrij gemaakt. En het Grondwettelijk Hof heeft om dezelfde reden in zijn arrest van 15 maart 2011 de uitzonderingen op het rookverbod in de horeca vernietigd. Dat is een grote stap voorwaarts, maar het werk is niet af. In de privéomgeving is er geen enkel verbod van toepassing. Het conflict tussen het recht op roken en het recht op een rookvrije leefomgeving wordt er aan de partijen overgelaten. Onder volwassenen lijkt dit nog enigszins aanvaardbaar, maar tussen volwassenen en minderjarigen ontstaat er een situatie waarbij ons rechtsgevoel zegt dat er iets niet klopt. Zeker als het gaat om zeer jonge kinderen en baby s. Zij zijn uiterst kwetsbaar en kunnen zich niet verweren. Toch knijpt de samenleving de ogen dicht. De hele problematiek zit als het ware in een blinde vlek. Het rookverbod in de publieke ruimte heeft ongetwijfeld een belangrijke invloed gehad op de perceptie van het fenomeen meeroken. Tot amper tien jaar geleden was roken op de werkvloer de norm. Ook in de publieke ruimte waren rookvrije plaatsen zeer uitzonderlijk. Vandaag, tien jaar later, is de norm radicaal veranderd. Niet langer de roker maar wel de samenleving beslist waar wel en waar niet gerookt kan worden. Ook roken in het bijzijn van kinderen mag niet langer als normaal gedrag gelden. Een eerste stap is het zichtbaar maken van het probleem. De samenleving moet de ogen openen en leren inzien hoe ernstig de feiten wel zijn. Kinderen blootstellen aan de gevaren van tabaksrook is niets minder dan mishandeling. Dat mogen we als samenleving niet langer tolereren. 2/12

3 In 2008 trok de Vlaamse Liga tegen Kanker voor het eerst aan de alarmbel (Dag tegen kanker ). Iedereen was verontwaardigd over de toestand van kinderen in rokende gezinnen, maar tot op vandaag is er nauwelijks wat veranderd. In veel gezinnen is roken nog altijd de norm. De VLK vindt dat het welletjes is geweest en wil dat de norm verandert. Roken in het bijzijn van kinderen, dat doe je niet Waarom dit standpunt? De belangrijkste argumenten op een rij 1. Meeroken thuis = meeroken in de publieke ruimte België is een van de 168 landen 2 die de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC) onderschreven. Daarmee is ons land een internationale verbintenis aangegaan om de tabaksproblematiek ernstig aan te pakken. Artikel 8, eerste lid van deze verbintenis 3 luidt als volgt: Partijen erkennen dat wetenschappelijk onderzoek onomstotelijk heeft vastgesteld dat blootstelling aan tabaksrook leidt tot dood, ziekte en invaliditeit. De conventie verwijst eveneens naar het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind, aangenomen door de algemene vergadering van de Verenigde Naties op 20 november Het verdrag werd van kracht op 2 december De staten die partij zijn bij het verdrag (waaronder België) erkennen het recht van het kind op de hoogste graad van gezondheid (artikel 24). België onderschreef het FCTC verdrag op 22 januari 2004 en ratificeerde het op 1 november Ons land is ertoe gebonden om zijn internationale verbintenissen na te leven en dus alles in het werk te stellen om kinderen minstens dezelfde bescherming te geven als volwassenen. In de afgesloten publieke ruimte heeft de overheid al belangrijke beslissingen genomen. Sinds 1 juli 2011 beschermt een algemeen rookverbod in ons land al 4 de burgers in de publieke ruimte tegen de gevaren van tabaksrook. Voor de privéomgeving van kinderen is er nog een lange weg af te leggen, want tabaksrook is thuis niet minder schadelijk dan elders. 2. Kinderen vormen een bijzondere groep 2.1. De medische gevolgen voor het kind De literatuur over de gevolgen van roken en meeroken is erg uitgebreid. Tabak is zonder twijfel de belangrijkste vermijdbare oorzaak van kanker. Roken is behalve voor kanker ook verantwoordelijk voor een aantal andere zeer ernstige ziekten, waaronder hart en vaatziekten en longaandoeningen zoals astma en chronische bronchitis. De gevolgen zijn bovendien ernstiger voor kinderen dan voor volwassenen omdat hun lichaam nog in ontwikkeling is. The Royal College of Physicians publiceerde in maart 2010 het lijvige dossier Passive smoking and children. Daaruit blijkt hoe groot het probleem van het gedwongen meeroken in gezinnen in werkelijkheid is. De De enige officiële uitzondering in de publieke ruimte zit vervat in artikel 11, 2, 1, van de wet van 22 december 2009 betreffende een algemene regeling voor rookvrije gesloten plaatsen toegankelijk voor het publiek en ter bescherming van werknemers tegen tabaksrook. Dit artikel maakt een uitzondering voor de als private vertrekken te beschouwen gesloten plaatsen van alle instellingen van maatschappelijke dienstverlening en van de gevangenissen, waar de bewoners en niet bewoners kunnen roken onder de voorwaarden die er voor hen zijn vastgelegd. 3/12

4 studie spreekt voor het Verenigd Koninkrijk van 2 miljoen gezinnen waar kinderen aan tabaksrook worden blootgesteld en concludeert op basis van de gegevens andermaal dat meeroken een significante oorzaak is van dood en lichamelijke afwijkingen bij kinderen en bij volwassenen Het ongeboren kind Een bijzondere vorm van gedwongen meeroken ontstaat bij rokende zwangere vrouwen. De schadelijke stoffen dringen niet door via de longen, maar via de placenta (moederkoek). Ze tasten de placenta aan, waardoor dit vitale orgaan minder goed functioneert. De placenta zorgt voor de bloedverbinding tussen moeder en vrucht. Onderzoek 5 toont aan dat hoge nicotineconcentraties in het bloed van de moeder een ernstige bedreiging vormen voor de normale ontwikkeling van de vrucht. Als de vrouw tijdens de zwangerschap rookt of vaak in een rokerige omgeving verblijft, rookt de foetus mee. Er ontstaat daardoor een zwaar verhoogde kans op: Een miskraam Bij rokende moeders is het risico op een miskraam groter. Ze hebben vaker last van bloedingen, het loskomen van de placenta en het vroegtijdig breken van de vliezen 6. Een laag geboortegewicht Door het roken krijgt de foetus te veel koolstofmonoxide binnen en te weinig zuurstof. Hierdoor stijgt het hemoglobineniveau, wat de groei afremt en de verdere ontwikkeling van het kind eveneens zal beïnvloeden 7. De baby heeft doorgaans een lager geboortegewicht, zodat er ook meer kans is dat de baby lichter weegt dan het minimumgewicht. Dit verhoogt op zijn beurt de kans dat de foetus of baby sterft tussen de 28 ste week zwangerschap en de 1 ste week na de geboorte 8. Een vroegtijdige (premature) geboorte Baby's van rokende moeders lopen het risico te vroeg geboren te worden 9. Er is ook sprake van een verhoogde kans op aangeboren afwijkingen van uiteenlopende aard. Zelfs in het geval de zwangere moeder niet zelf rookt maar in de rook zit van haar partner, wordt een lichte verhoging van al deze risico s waargenomen. Het betreft dus een bijzonder kwetsbare groep. De JOnG! studie van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (SWVG) Als mama rookt, rookt de baby mee 10 van juli 2011 bevestigt de dramatische gezondheidseffecten op de foetus en het pasgeboren kind bij actief en passief roken. Moeders die actief rookten tijdens de zwangerschap hebben baby s die bij de geboorte gemiddeld bijna 1 centimeter kleiner zijn, 200 gram minder wegen en een hoofdomtrek hebben die 0,31 cm kleiner is dan bij baby s van niet rokende moeders. Bovendien ligt het risico op dismaturiteit (geboortegewicht lager dan 2500 gram) significant hoger. Kinderen van een moeder die uitsluitend passief werd blootgesteld aan tabaksrook wegen bij de geboorte gemiddeld 90 gram minder. Rokende zwangere vrouwen vormen een bijzondere subcategorie binnen de problematiek van het gedwongen meeroken. Enkel gespecialiseerde en geïndividualiseerde hulp kan nog het verschil maken. Meerdere Vlaamse en federale initiatieven richten zich op deze doelgroep. Het verder opdrijven van de Bron: Slattery, 1997; ACOG, 1990; Scoth, Bron: Eskenazi & Castorina, Bron:Hakansson, Lendahls & Petersson, 1999; US Department of Health and Human Services, 1989 en Bron: Hakansson, Lendahls & Petersson, jfers%207_als%20mama%20rookt_k%20hoppenbrouwers.pdf 4/12

5 inspanningen en de tijd zullen hier hun werk moeten doen. Deze groep is in deze context geen primaire doelgroep Baby s en kinderen Baby s die opgroeien bij rokende ouders lopen een aanzienlijk groter risico op wiegendood. Er is bij die baby s eveneens een zwaar verhoogde kans op een tragere ontwikkeling en een slechtere zuigreflex. Baby s en kinderen van rokende ouders hebben twee tot drie keer zoveel kans op bronchitis, longontstekingen en astma aanvallen, vaker last van oorontstekingen en meer kans op hart en vaatziekten en kanker. Bovendien is een kind dat in een rokerige woning opgroeit, een passieve roker, die in feite alle mogelijke aandoeningen kan oplopen waarmee een actieve roker geconfronteerd wordt. Al deze aandoeningen zijn ernstig en betekenen een zware belasting voor het kind. Ook de medische kosten die ermee gepaard gaan, zijn aanzienlijk. The Office of the Surgeon General (U.S. Department of Health and Human Services) publiceerde in 2007 een bijzonder rapport 11 over de ernst van het meeroken bij kinderen. Ook dit rapport laat er geen twijfel over bestaan: Omdat hun lichaam nog in ontwikkeling is, zijn zuigelingen en jonge kinderen bijzonder kwetsbaar voor het gif in tabaksrook. The Surgeon General komt tot het besluit dat er geen risicovrij niveau voor de blootstelling aan passief roken bestaat. Zelfs kortstondige blootstelling kan schadelijk zijn. Gemiddeld worden kinderen vaker blootgesteld aan passief roken dan niet rokende volwassenen. Ontelbare andere wetenschappelijke studies tonen op een meer dan overtuigende wijze aan dat het meeroken door kinderen in hun gezin of elders een ernstige bedreiging vormt voor hun fysieke en psychische ontwikkeling. Sterker nog, heel wat sterfgevallen en ernstige ziektes bij baby s en jonge kinderen kunnen rechtstreeks toegeschreven worden aan de tabaksrook van hun ouders. Met die kennis in het achterhoofd is het volstrekt onbegrijpelijk dat onze samenleving dit vermijdbare gedrag nog altijd tolereert Kinderen zijn kwetsbaar en hebben recht op extra bescherming Kinderen zijn erg kwetsbaar en volledig aangewezen op hun ouders voor zorg en bescherming. Ze zijn onmondig en per definitie verplicht om onder hetzelfde dak te wonen als hun ouders. Als in een dergelijke context rokende ouders hun kinderen verplichten om levensbedreigende tabaksrook in te ademen, dan zegt ons rechtsgevoel dat er iets niet klopt. De roker beroept zich op het recht op privacy en gaat vrijuit. De kinderen in kwestie trekken systematisch aan het kortste eind. Naar aanleiding van het VLK symposium tijdens de Dag tegen Kanker in 2008 vroegen we mensenrechtenspecialist prof. dr Eva Brems om na te gaan hoe we dit fenomeen moeten evalueren in het kader van de mensenrechten, meer bepaald in het kader van de bepalingen die in het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind zijn opgenomen 12. Ouders hebben de verplichting om hun kinderen maximale zorgen te bieden en de staten die het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind ondertekenden, zijn verplicht om in te grijpen als Eva Brems, Dag tegen Kanker VLK EvaBrems.pdf 5/12

6 hieraan verzaakt wordt. De interpretatie van deze rechten en de wijze waarop ingegrepen wordt, zijn echter erg rekbare begrippen. De optimale bescherming van het recht van kinderen op gezondheid tegen schade door rokende huisgenoten, is natuurlijk het punt waarop geen enkel kind hierdoor nog gezondheidsschade oploopt. Het recht geeft geen antwoord op de vraag hoe die doelstelling moet worden bereikt. Maar het zegt wel dat om de mensenrechten van kinderen te beschermen, een beleid moet worden gevoerd dat doelgerichte inspanningen levert met dat uiteindelijke doel. The Royal College of Physicians concludeert in de studie Passive smoking and children 13 in een lange lijst aanbevelingen onder andere dat zowel de overheid als de burger de plicht hebben om kinderen te beschermen tegen gedwongen meeroken. Zij formuleren het nog voorzichtig, maar stellen het toch zeer duidelijk: De rookvrij wetgeving was een succes maar zou aanzienlijk moeten worden verruimd, zodat zij ook geldt voor openbare plaatsen die door kinderen en jongeren worden bezocht Roken in de wagen en in andere voertuigen zou ook verboden moeten zijn Er is een maatschappelijk draagvlak voor een ruimer rookvrij beleid en er zijn sterke ethische argumenten om deze maatregelen te verantwoorden De psychologische gevolgen voor het kind Kinderen van rokende ouders lopen een verhoogd risico om later zelf ook roker te worden. Ze stichten op hun beurt nieuwe rokende gezinnen. Anne Hublet van de Vakgroep Maatschappelijke Gezondheidkunde Universiteit Gent kwam in het kader van de HBSC studie, een studie over het gezondheidsgedrag van schoolgaande kinderen 14 tot de conclusie dat de kans dat een kind op latere leeftijd zelf een roker wordt, stijgt met het aantal rokende huisgenoten (ouders, broers, zussen en ook vrienden). Hoe meer rokende huisgenoten, hoe meer de jongere de indruk krijgt dat in de samenleving veel mensen roken. Rokende huisgenoten zijn leveranciers van rookwaren. Ze bevestigen ook de norm dat roken aanvaard is. Zeker in gezinnen waar ook de ouders roken, is de tolerantie voor het roken bij jonge kinderen groter dan in andere gezinnen. Het risico dat een kind van rokende ouders later ook zelf roker wordt, is in vergelijking met kinderen van niet rokende ouders twee tot drie keer zo groot. Het risico om ook als volwassene te blijven roken, stijgt naarmate de startleeftijd jonger is. Ongeveer de helft van de rokers sterft aan de gevolgen van deze verslaving 15, dus zijn kinderen in rokende gezinnen erg slecht bedeeld. Hun gezondheid wordt al ernstig ondermijnd door vele jaren als kind tabaksrook in te ademen. Als ze vervolgens als volwassene ook zelf gaan roken, komt die schade er bovenop. Kinderen die opgroeien in een gezin waar gerookt wordt, zijn bovendien ook aanzienlijk vaker afwezig op school. Een recente studie (september 2011) van het Amerikaanse Morgan Institute for Health Policy 16 stelt vast dat bij kinderen van 6 tot 11 die leven in rokende gezinnen, een vierde tot een derde van de afwezigheden op school toe te schrijven zijn aan roken in het gezin 17. Deze cijfers tonen opnieuw aan dat de gevolgen van het opgroeien in een rokend gezin verder reiken dan de fysieke last en gezondheid.ugent.be/rapport2006.html Health Behaviour in School Aged Children: /12

7 In een groot deel van de gevallen behoren gezinnen waar gerookt wordt tot sociaal zwakkere groepen. Het meeroken vormt slechts een van de vele problemen die de kinderen in die setting kennen. Het hoeft niet gezegd dat gezondheidsproblemen en extra schoolverzuim deze kinderen geen goed doen. 3. Het probleem is groot 3.1. Meeroken is geen marginaal verschijnsel Het rookverbod in de publieke ruimte dat vandaag in ons land van toepassing is, beschermt (eindelijk) een groot deel van de bevolking tegen de kwalijke gevolgen van het gedwongen meeroken. In vergelijking tot enkele jaren geleden is dit een belangrijke stap in de goede richting, maar voor velen blijft de situatie volstrekt ongewijzigd. In Vlaanderen alleen al leven kinderen dagelijks in de giftige tabaksrook van hun rokende ouders (TNS MEDIA 2008 studie VLK 18 ). Uit een bevraging van moeders van pasgeboren kinderen in de eerder aangehaalde JOnG! studie 19 van het Steunpunt Welzijn, Volksgezondheid en Gezin (SWVG) blijkt dat 16,6% van de kinderen tijdens en 14,2% na de zwangerschap werd blootgesteld aan tabak. Ofwel rookte de moeder zelf, ofwel was de moeder blootgesteld aan tabaksrook. Deze studie focust op de periode kort voor en na de geboorte. Ouders zijn dan over het algemeen gevoeliger voor gezondheidsargumenten. De situatie voor oudere kinderen is dus nog minder rooskleurig. De sociale tolerantie rond het rookgedrag van zwangere vrouwen is weliswaar sedert geruime tijd verminderd, maar dat betekent niet dat het probleem daarmee van de baan is. De kans is bovendien groot dat door deze sociale onwenselijkheid het aantal rokende moeders in deze studie onderschat wordt. De JOnG! studie toont bovendien aan dat er een duidelijke relatie is tussen de onderzochte sociaaleconomische indicatoren en het actief roken van vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap. In gezinnen met een laag opleidingsniveau (ten hoogste lager secundair onderwijs) rookten ruim drie keer zoveel moeders vóór en vier keer zoveel moeders tijdens de zwangerschap als in gezinnen met een hoog opleidingsniveau (ten minste hoger onderwijs). De onderzoekers concluderen dat rookstopcampagnes, gericht op zwangere vrouwen, deze sociaaleconomisch zwakste groep niet of onvoldoende bereiken. Net in deze laatste groep wordt alarmerend veel gerookt tijdens en na de zwangerschap (respectievelijk 34,3% en 31,3%). Gedwongen meeroken is allesbehalve een marginaal verschijnsel en treft een zeer grote groep zwakke burgers. Het heeft dus een grote impact op de volksgezondheid. Omwille van het verhoogde risico dat kinderen lopen om zelf roker te worden, vormen ze een belangrijke bron van nieuwe rokers in de samenleving. Kinderen rookvrij laten opgroeien kan met andere woorden op lange termijn een gunstig effect hebben op het aantal rokers VLK.pdf 19 grensoverschrijdend gedrag/pdfs/wetenschap.pdf jfers%207_als%20mama%20rookt_k%20hoppenbrouwers.pdf 7/12

8 3.2. Vergelijkbare schade door andere producten zou niemand aanvaarden De blootstelling van kinderen aan tabaksrook kan leiden tot ernstige aandoeningen die blijvende letsels kunnen veroorzaken. In sommige gevallen leidt gedwongen meeroken zelfs tot de dood. Toch geven deze risico s geen aanleiding tot strenge maatregelen. Voor vergelijkbare risico s is de overheid wel bereid om maatregelen te nemen. Nemen we het recente voorbeeld van de stof BPA 20 (bisfenol A) die gebruikt werd in zuigflessen en sommige verpakkingsproducten. Hoewel er geen unanimiteit bestaat over de mogelijke risico s van dit product besliste de Europese Commissie in haar richtlijn van 28 januari 2011 om dit product niet meer te gebruiken voor de vervaardiging van zuigflessen van polycarbonaat voor zuigelingen. Ook de Belgische Hoge Gezondheidsraad formuleerde een advies tegen het gebruik ervan. Rond een zo manifest risico als tabaksrook wordt niet hetzelfde adequate beleid ontwikkeld. Dat zegt veel over de wijze waarop gedwongen meeroken geminimaliseerd en zelfs genegeerd wordt Kinderen blootstellen aan de gevaren van tabaksrook is mishandeling Kunnen we het zo hard stellen? Ja, want België erkent internationaal dat meeroken leidt tot ziekte en dood. België ondertekende de Framework Convention on Tobacco Control (FCTC). Dat verdrag stelt dat het wetenschappelijk bewijs onomkeerbaar heeft aangetoond dat tabaksconsumptie en blootstelling aan tabaksrook dood, ziekte en arbeidsongeschiktheid veroorzaken, en dat er geruime tijd ligt tussen de blootstelling aan het roken en andere gebruikswijzen van tabaksproducten en het ontstaan van tabaksgerelateerde ziekten. (zie ook hoger onder 1.) In datzelfde verdrag onderschrijft België eveneens dat er geen veilig niveau van blootstelling bestaat en dat men voor een 100% rookvrije leefomgeving moet gaan. (...) Alle mensen moeten beschermd worden tegen tabaksrook. De definitie van kindermishandeling liegt er niet om. Het Vertrouwenscentrum Kindermishandeling in Brussel omschrijft kindermishandeling als volgt: Kindermishandeling en verwaarlozing is elke vorm van actieve of passieve geweldpleging of verzuim dat kinderen en jongeren overkomt, niet door ongeval maar door daden of nalatigheden van ouders, verzorgers, andere personen, instellingen of de maatschappij, en waarbij afwijkingen bij het kind ontstaan of redelijkerwijze mag verwacht worden dat ze zullen ontstaan of waarbij hun optimale ontwikkeling in het gedrang komt 21. Er kan geen twijfel over bestaan. Kinderen blootstellen aan tabaksrook tast hun gezondheid aan op korte en op lange termijn. Het ontneemt hen bovendien een belangrijke kans op een gezonde toekomst omdat het risico om zelf roker te worden twee tot drie keer groter is. Het is dus moeilijk om gedwongen meeroken van kinderen niét te aanzien als mishandeling. Dat de gevolgen vaak lang uitblijven of niet meteen zichtbaar zijn, betekent niet dat ze er niet zijn. Kinderen zullen er vaak ook niet over klagen, omdat ze te jong zijn, niet beter weten of ronduit niet durven. Roken in het bijzijn van kinderen kan je dus eigenlijk mishandeling noemen. Gedrag dat leidt tot ziekte en dood wordt in andere omstandigheden gestraft. Is roken in het bijzijn van kinderen een strafbaar feit? 20 lex.europa.eu/lexuriserv/lexuriserv.do?uri=oj:l:2011:026:0011:0014:nl:pdf /12

9 Art. 418 van het Belgisch Strafwetboek zegt: Schuldig aan onopzettelijk doden of aan onopzettelijk toebrengen van letsel is hij die het kwaad veroorzaakt door gebrek aan voorzichtigheid of voorzorg, maar zonder het oogmerk om de persoon van een ander aan te randen. Het strafrecht dateert van 8 juni 1867 en uiteraard had men toen heel andere dingen voor ogen dan gedwongen meeroken. Wetenschappelijk onderzoek levert sterke argumenten dat de blootstelling aan tabaksrook tot ziekte en dood kan leiden. Moeten ouders die in het bijzijn van hun kinderen roken dan voor de rechter worden gedaagd? De VLK vindt van niet. Ouders die in het bijzijn van kinderen roken, moeten niet worden vervolgd. Een gerechtelijke procedure zou trouwens weinig kans op slagen hebben. De rechtbank zou weliswaar aanvaarden dat iemand blootstellen aan tabaksrook schadelijk is voor de gezondheid. En iemands gezondheid schaden is strafbaar. Maar de gedaagde zou vrijuit gaan, omdat er geen oorzakelijk verband kan worden aangetoond tussen het roken en een letsel. Bij sommige ziektes (astma) of de dood (wiegendood) kan dat anders liggen. De strijd tegen het roken wordt dus het best in het hoofd van de mensen gevoerd, niet in de rechtszaal. De VLK roept de samenleving op om roken in het bijzijn van kinderen niet langer te gedogen. De andere ouder, de grootouders, de vrienden, ze kunnen de roker ertoe aanzetten elders te gaan roken. Maar ook de overheid moet uit haar schelp komen. Dat roken in de publieke sfeer al verboden is, toont aan dat de wetgever zich wel degelijk bewust is van de nefaste gevolgen van het gedwongen meeroken. Hoe kan diezelfde overheid dan voorbijgaan aan de risico s bij kinderen? Natuurlijk gebeurt dat roken in de beslotenheid van het gezin en geldt daar in principe het recht op privacy. Maar dat recht is geen absoluut recht. Het moet wijken voor het fundamenteel recht op de bescherming van de gezondheid. Roken in het bijzijn van kinderen moet dus gewoon bij wet verboden worden. Met dien verstande dat die wet geen sanctiemiddel wordt, maar wel een geloofwaardig signaal om de gevaren van het roken in het bijzijn van kinderen te onderstrepen Waarom nemen rokende ouders zulk een groot risico? Een zeer grote groep kinderen wordt dagelijks blootgesteld aan de gevaren van tabaksrook. Veelal gaat het over ouders die het beste met hun kinderen voorhebben. Dat ze zulk gevaarlijk gedrag vertonen met hun kinderen is merkwaardig. Het kan enkel begrepen worden als er sprake is van selectieve blindheid door: de afwezigheid van inzicht in de risico s, het negeren van de risico s door gewenning, een collectieve tolerantie doordat er geen afkeurende norm is. Hoewel de wetenschappelijke inzichten over de gevaren van het meeroken geen twijfel laten bestaan, blijkt de samenleving die slechts langzaam te willen aanvaarden. In het Belgisch parlement werd amper een jaar geleden nog een wet goedgekeurd die een rookverbod in restaurants belangrijker vond dan in cafés omdat eten en roken nu eenmaal niet samengaan. Alsof het culinaire genot, en niet de gezondheid, de belangrijkste reden was om roken in restaurants te verbieden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat door deze inconsequente houding de doorsnee burger de gevolgen van het meeroken op gelijkaardige wijze minimaliseert. De strijd tegen het gedwongen meeroken door kinderen begint met de strijd tegen deze selectieve blindheid. Om de ogen te openen, zit er niets anders op dan de samenleving te confronteren met de harde realiteit. 9/12

10 4. Het probleem is vermijdbaar Sceptici zullen aanvoeren dat kinderen ook aan heel wat andere toxische stoffen worden blootgesteld. Uitlaatgassen van verbrandingsmotoren, asbest, pesticiden, zware metalen... Waarom alleen de rokers aanpakken? Het klopt dat er heel wat andere giftige stoffen in het leefmilieu terechtkomen en alles moet in het werk gesteld worden om dat te voorkomen. Maar dat er nog heel wat andere werkterreinen zijn, kan niet ingeroepen worden als excuus om niets te doen aan de blootstelling aan tabaksrook. Om te vermijden dat kinderen worden blootgesteld aan tabaksrook hoeven rokers niet per se te stoppen met roken. De roep om kinderen niet bloot te stellen aan tabaksrook staat niet gelijk met het invoeren van een rookverbod. Ouders mogen roken, zolang ze dat maar niet doen in de leefruimte waar hun kinderen opgroeien. Het zou natuurlijk nog beter zijn als de ouders stoppen met roken, want kinderen bootsen hun ouders na. Door te roken, creëren de ouders een norm die de ernst van roken banaliseert. Ook daardoor brengen ze hun kinderen in gevaar. 5. Het probleem wordt genegeerd of krijgt niet de aandacht die het verdient Iedereen is op de hoogte van het probleem, maar het beleid volgt niet. Kinderrechten worden nochtans hoog in het vaandel gedragen, en op heel wat vlakken wordt er wel degelijk mooi werk geleverd. Toch wordt het thema gedwongen meeroken nauwelijks belicht. Op 15 juli 2011 keurde de Vlaamse Regering het Vlaams Actieplan Kinderrechten goed 22. Dit, overigens zeer degelijke document, rept met geen woord over meeroken bij kinderen. Ook het Vlaams actieplan tabak, alcohol en drugs blijft erg op de oppervlakte met betrekking tot roken in het gezin. Dit plan is opgemaakt om de gelijknamige gezondheidsdoelstelling 24 te realiseren en zo de gezondheidsschade door tabak, alcohol en drugs te verminderen. Wat tabak betreft houdt deze gezondheidsdoelstelling het volgende in: Bij personen van 15 jaar en jonger is het percentage rokers niet hoger dan 11% (in het schooljaar was dat 14,2%). Bij personen van 16 jaar en ouder is het percentage rokers niet hoger dan 20% (in 2004 was dat 27,1%). Het terugdringen van het gedwongen meeroken bij kinderen is geen doelstelling op zich. Vlaams minister Jo Vandeurzen lanceerde in juli 2011 een Oproep voor het indienen van projecten met als doel het voorkomen van gezondheidsschade door tabak, alcohol en drugs en/of het bekomen van 22 Het Vlaams Actieplan Kinderrechten sluit aan bij het Vlaamse Jeugdbeleidsplan , en waarborgt dat de Vlaamse Regering haar verbintenissen op het vlak van kinderrechten nakomt. Het moet duidelijkheid brengen over wat deze Vlaamse Regering binnen de lopende regeerperiode zal realiseren om haar beleid in overeenstemming te brengen met de slotbeschouwingen van het Comité van juni 2010, in het licht van het volgende rapportagemoment (juli 2017) /g pdf VJBP.pdf 23 en gezondheid.be/beleid/gezondheidsdoelstellingen/vlaams actieplan tabak, alcohol en drugs / en gezondheid.be/workarea/linkit.aspx?linkidentifier=id&itemid= en gezondheid.be/workarea/linkit.aspx?linkidentifier=id&itemid= /12

11 gezondheidswinst door gezonde voeding en beweging bij gezinnen. 25 Tot op heden is niets bekend over mogelijke initiatieven die hieruit voortkomen. Lovenswaardige initiatieven zijn de campagne Rook niet bij mij! 26 van het Lokaal Gezondheidsoverleg West Vlaanderen en de preventiecampagnes van Kind en Gezin rond wiegendood 27. Daarbuiten is de strijd tegen roken in het gezin tot op vandaag zo goed als onzichtbaar. 6. Het probleem kan wel degelijk aangepakt worden Wat kan de overheid doen om dit probleem aan te pakken? Een verbod is een van de mogelijkheden die de overheid ter beschikking heeft, maar het is niet per se voldoende om aan haar verplichtingen te voldoen, stelde prof. Eva Brems op het VLK symposium op de Dag tegen Kanker in Daarnaast is er het hele scala aan preventieve en sensibiliserende maatregelen waarover een overheid beschikt, en waaruit men vrijelijk kan putten. Wanneer men bv. denkt aan sensibiliserende of educatieve methoden, is het ook niet vereist dat deze uitgaan van overheidsinstanties. De overheid kan ook aan haar verplichtingen voldoen door het aanmoedigen en ondersteunen van initiatieven uit de civiele maatschappij. Het Verenigd Koninkrijk geeft alvast het goede voorbeeld. Het Department of Health van het Verenigd Koninkrijk publiceerde in februari 2010 A smokefree future: a comprehensive tobacco control strategy for England 29 Het Engelse ministerie van Volksgezondheid formuleert in dit document onder meer de ambitie om tegen 2020 twee derde van de rokende ouders niet meer in huis te laten roken: We hebben drie overkoepelende doelstellingen om belangrijke vooruitgang te boeken in de richting van een rookvrije samenleving. Voor elke doelstelling hebben we een streefdoel uitgekozen dat tegen 2020 zou kunnen worden verwezenlijkt indien al onze partners publiek, particuliere sector en vrijwilligersorganisaties het terugdringen van roken als een prioriteit blijven beschouwen en de evidence based beleidsstrategieën implementeren die in deze strategie worden uiteengezet. Om een halt toe te roepen aan de instroom van jongeren die beginnen met roken: tegen 2020 streven naar een daling van het percentage rokers tot 1% of minder bij elf tot vijftienjarigen en tot 8% bij zestien tot zeventienjarigen. Om elke roker te motiveren en te helpen om te stoppen: tegen 2020 streven naar een daling van het aantal volwassen rokers tot 10% of minder, en het aantal rokers onder routine en handarbeiders, bij zwangere vrouwen en in de meest kansarme milieus met de helft verminderen. Om onze gezinnen en gemeenschappen te beschermen tegen tabaksgerelateerde schade: tegen 2020 streven naar een verhoging met twee derde van het aantal gezinnen waar de rokende ouders nooit binnenshuis roken. De VLK roept de overheden in ons land op om maatregelen te treffen die kinderen beschermen tegen de schadelijke gevolgen van tabaksrook. Dat is hun plicht. Ons land ondertekende in 1990 het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind. Daarmee engageerde het zich om alle doeltreffende en passende maatregelen te nemen die kinderen beschermen tegen gebruiken die schadelijk zijn voor hun gezondheid. Roken in het bijzijn van kinderen moet voor de VLK gewoon bij wet worden verboden. Die wet moet wel geen middel worden om mensen te vervolgen, maar een geloofwaardig signaal om de gevaren van het roken in het bijzijn van kinderen te onderstrepen en gezondheid.be/oproepgezinnen /12

12 Daarnaast zijn er tal van initiatieven nodig om het gedwongen meeroken van kinderen beleidsmatig aan te pakken. Enkele voorbeelden: Zorgen dat er minder gerookt wordt. Meer investeren in de ondersteuning van jonge gezinnen met dit oogpunt. Kind en Gezin doet dit enkel in het kader van borelingen. Meer investeren in voorlichting via scholen, CLB s, massamediacampagnes... zodat de maatschappelijke norm verschuift. Zorgverstrekkers als huisartsen en kinderartsen opleiden en aanmoedigen om doortastend op te treden. Werk maken van een goed uitgewerkt netwerk van rookstopconsulenten waar bijvoorbeeld de huisartsen en kinderartsen naar kunnen doorverwijzen. Conclusie Roken in het gezin geeft aanleiding tot veel fysiek lijden bij de zwakste en meest kwetsbare doelgroep van onze samenleving: de kinderen. Roken in het gezin treft een zeer groot deel van de bevolking, zwakke bevolkingsgroepen het meest. Zeker nu onze samenleving in de publieke ruimte omzeggens iedereen beschermt tegen de schadelijke gevolgen van tabak, is het des te onrechtvaardiger dat net baby s en kinderen niet van deze bescherming kunnen genieten. Ze worden volstrekt aan hun lot overgelaten. Hoewel de discriminatie van kinderen manifest is, wordt het recht op privacy van de volwassen ouder hoger ingeschat dan het recht op een gezonde leefomgeving voor kinderen. Nochtans is het recht op privacy niet absoluut. Het moet wijken voor de het fundamenteel recht op de bescherming van de gezondheid. Buiten de doelmatige strijd van Kind en Gezin tegen wiegendood, de veeleer abstracte gezondheidsdoelstellingen en theoretische actieplannen van de Vlaamse overheid, kunnen we enkel vaststellen dat de overheden in ons land tot op vandaag geen prioriteit hebben gemaakt van deze problematiek. Kinderen vrijwillig blootstellen aan de bekende gevaren van tabaksrook is in strijd met de internationale verbintenissen die België aanging. Gelet op de ernst van de mogelijke gevolgen, is dit niets minder dan mishandeling. Maar de samenleving sluit de ogen en doet alsof dit de normaalste zaak van de wereld is. Dit onrecht mag niet langer bestaan. Daarom wil de Vlaamse Liga tegen Kanker (VLK) het blootstellen van kinderen aan de gevaren van tabaksrook denormaliseren. Niemand mag dit nog langer tolereren en iedereen moet zijn verantwoordelijkheid opnemen. In de eerste plaats moeten rokende ouders stoppen met roken in de leefruimte van hun kinderen. Maar het is ook aan de andere mensen in de omgeving van kinderen om op te komen voor hun belangen. De VLK roept de bevoegde overheden op deze problematiek met hoge prioriteit aan te pakken en effectieve maatregelen te nemen. Zo moet roken in het bijzijn van kinderen worden verboden. Niet als sanctiemiddel, wel als geloofwaardig signaal aan wie er zich aan bezondigt. Vlaamse Liga tegen Kanker 29 november /12