Balgzand Verslag broedvogels en HVP-tellingen Balgzand. Broedvogels Noordwesthoek Amstelmeer

Transcriptie

1 Balgzand 2014 Verslag broedvogels en HVP-tellingen Balgzand Broedvogels Noordwesthoek Amstelmeer

2

3 Balgzand 2014 Verslag broedvogels en resultaten HVP-tellingen Broedvogels Noordwesthoek Amstelmeer Roelf Hovinga Beheereenheid Noord Landschap Noord-Holland Januari 2015

4

5 INHOUDSOPGAVE Inleiding 1 1. Balgzand Algemene informatie Balgzand Beheer en ontwikkelingen in Resultaten broedvogelonderzoek Onderzoeksgebied Werkwijze Weersomstandigheden broedseizoen Resultaten broedvogeltellingen Balgzand Broedvogels eilandjes noordwesthoek Amstelmeer 8 3. Resultaten HVP-tellingen Inleiding Werkwijze Weers- en telomstandigheden Resultaten HVP-tellingen Conclusies & aanbevelingen 15 Bijlagen Bijlage 1: Telgebieden Bijlage 2: Broedvogelinventarisatie Balgzand 2014 Bijlage 3: Overzicht broedvogels Balgzand e.o Bijlage 4: Verspreidingskaarten van een selectie van broedvogels Balgzand 2014 Bijlage 5: Resultaten HVP-tellingen Balgzand 2014 Bijlage 6: Verspreidingskaarten broedvogels noordwesthoek Amstelmeer 2014 Foto s voorkant: Scholeksters, Visdief en Kooyhoekschor (L. Hofland)

6

7 Inleiding Broedvogels Een aantal voor Balgzand karakteristieke broedvogels, zoals Kluut, Kokmeeuw en Visdief, waren in 2014 wat algemener dan in voorgaande jaren. Wederom gooide predatie door Vossen in de loop van juni echter roet in het eten. Het broedsucces was daardoor laag. Verheugend was de hervestiging van de Lepelaar (in paar). Andere vermeldenswaardige broedvogels in 2014 waren Eider (2), Bruine Kiekendief (1), Kleine Plevier (1), Zwartkopmeeuw (1) en Noordse Stern (2). De eilandjes in de noordwesthoek van het Amstelmeer waren goed voor 2660 paar Kokmeeuw en 38 paar Visdief. HVP-tellingen Tellingen van de aanwezige wad- en watervogels werden maandelijks uitgevoerd op een landelijk vastgestelde datum (coördinatie door SOVON). Er werden dit jaar opvallend hoge aantallen vastgesteld van onder meer Lepelaar (742; augustus), Kleine Zilverreiger (40; september), Rotgans (2360; oktober), Bergeend (11.142; september), Middelste Zaagbek (275; december), Scholekster (9381; november), Groenpootruiter (1294; augustus), Kokmeeuw (10.154; september), Lachstern (33; augustus) en Frater (110; februari). Beheer De voor broedvogels meest belangrijke delen van de schorren zijn in de winter van geklepeld. Begrazing door schapen is echter nog steeds niet toegestaan. In de Balgzandpolder zijn delen van het grasland twee keer gemaaid om verruiging met landriet tegen te gaan. Alhoewel lichtbakken nog steeds is verboden, zijn overdag enkele Vossen geschoten op de Balgzanddijk en de Verzakking. 1

8 Hoofdstuk 1 Balgzand in 2014 In dit hoofdstuk wordt algemene informatie over Balgzand gegeven. Verder wordt kort ingegaan op het in 2014 gevoerde beheer en externe invloeden die van invloed zijn op Balgzand. 1.1 Algemene informatie Balgzand Balgzand is een 7800 ha groot waddengebied in het meest zuidwestelijke deel van de Waddenzee, gelegen tussen Den Helder en het voormalige Waddeneiland Wieringen (Bijlage 1). Het merendeel van het gebied ligt tussen -1,0 en +0,5 m NAP en bestaat uit relatief ondiepe getijdengeulen, droogvallende wadplaten en schorren. Het Balgzandgebied beslaat ongeveer 2,5 % van het Nederlandse Waddengebied. Hoogteligging t.o.v. NAP Oppervlakte Omschrijving + 0,60 m tot +1,60 m 46 ha Kwelders > + 0,54 m (>GHW) 75 ha Droogblijvend bij GHW* + 0,54 m tot 0,00 m 863 ha > 50% droogvallend 0,00 m tot -0,85 m 4324 ha Droogvallend bij GLW*; <50% dr.vallend -0,85 m tot -2,00 m 1505 ha Laag gelegen wad + ondiepe geulen < -2,00 m 579 ha Diepe geulen (incl. Amsteldiep, ca 350 ha) Tabel 1: Hoogteligging en oppervlakte van buitendijkse gronden op Balgzand. GHW = Gemiddeld Hoog Water: 58+ NAP, GLW = Gemiddeld Laag Water: 81- NAP. Als onderdeel van het Staatsnatuurmonument de Waddenzee valt Balgzand onder artikel 16 van de natuurbeschermingswet. Voor de schorren en slikken langs de dijken in het zuiden en westen is ook artikel 20 van kracht. Eén en ander houdt in dat een ca. 230 meter tot 2500 meter brede strook langs respectievelijk de Amsteldiepdijk en de Balgzanddijk niet vrij toegankelijk is voor het publiek terwijl in de rest van het gebied activiteiten kunnen worden geweerd die de natuur duidelijk verstoren. Vaargeulen in of langs de rand van Balgzand vallen niet onder de Natuurbeschermingswet. Hier zijn de algemene bepalingen van de Planologische Kernbeslissing (PKB) Waddenzee van kracht. Sinds 12 september 2008 heeft Landschap Noord-Holland 759 hectare Balgzand in erfpacht, en wel een strook parallel gelegen aan de Balgzand- en Amsteldiepdijk. 1.2 Beheer en ontwikkelingen in 2014 De meest ruige delen van het Kooyhoekschor en Van Ewijcksluisschor zijn in de winter van opnieuw geklepeld of gemaaid. In de Balgzandpolder beginnen de meest vochtige delen van het grasland gaandeweg meer begroeid te raken met landriet. Daarom zijn in 2014 deze delen midden juni voor het eerst gemaaid en afgevoerd. Begin augustus is het gehele terrein gemaaid en afgevoerd. Het maaisel kan tegenwoordig worden gestort bij een bollenboer in Breezand, wat een besparing in (stort-) kosten opleverde. De afronding van de broedrots ligt stil door onduidelijkheid over wie de beheerkosten gaat betalen. 2

9 Er zijn enkele Vossen geschoten op het Balgzand en de Verzakking (o.a. een rekel op 10 juli aan zuidrand Van Ewijcksluisschor), het gebruik van een lichtbak is i.i.g. eind januari 2015 nog steeds niet toegestaan, wat het effectief bejagen van Vossen verder bemoeilijkt. Hoofdstuk 2 Resultaten broedvogelonderzoek 2.1 Onderzoeksgebied Voor een overzicht van de begrenzing van het onderzoeksgebied wordt verwezen naar bijlage 1, hierop is tevens de verdeling in deelgebieden weergegeven. Binnen het onderzoeksgebied vallen naast het object Balgzand ook enkele binnendijks gelegen terreinen, namelijk de Balgzandpolder en de rietzone langs het Spuikanaal en Balgzandkanaal. Het Balgzandkanaal wordt jaarlijks alleen geteld op soorten die door middel van zichtwaarnemingen kunnen worden geregistreerd (bijvoorbeeld Fuut, ganzen, eenden, Meerkoet en Waterhoen). Door de geluidsoverlast van de hier direct achter lopende N99 is het op geluid inventariseren van zangvogels erg lastig. 2.2 Werkwijze De vogels zijn geïnventariseerd volgens de SOVON-richtlijnen weergegeven in de Handleiding SOVON Broedvogelonderzoek (SOVON 2011). Gebiedsdekkende broedvogelrondes zijn in 2014 vijf keer uitgevoerd tussen 17 april en 28 juni (zie tabel 2). Daarnaast werd aanvullende informatie verzameld tijdens de maandelijkse steekproef- en integrale wadvogeltellingen en diverse losse bezoeken. Indien deze bezoeken goed gespreid worden over het seizoen en steeds plaatsvinden onder goede weersomstandigheden, is dit voldoende om van de aanwezige soorten broedvogels voldoende geldige waarnemingen te verzamelen. Een groot deel van de broedvogels betreft soorten van open landschappen die duidelijk territoriaal gedrag vertonen en daardoor vrij eenvoudig zijn te inventariseren. Datum Tijdstip :45-09: :05-10: :35-10: :05-10: ` 06:30 09:30 Tabel 2. Bezoekschema Broedvogeltellingen Balgzand 2014 De Balgzandpolder werd ook dit jaar tijdens de vaste bezoekrondes voor het Balgzand meegeteld. Bovendien werd aanvullende informatie verzameld tijdens diverse losse bezoeken in de periode mei-juli. Dit poldertje is dermate klein dat daadwerkelijke betreding niet noodzakelijk is. Per bezoek volstond een half uur om een goed beeld van de aanwezige broedvogels te krijgen. Vanaf de twee uitkijkpunten aan de Oostoeverweg kan het terrein met behulp van een telescoop prima worden overzien. 3

10 De bezoeken aan Balgzand werden zoveel mogelijk gepland rond hoog water. Met name voor de terreindelen waarop meeuwen, sterns en Kluten broeden (buitendijks gelegen schorren) is dit van belang. Tellingen tijdens laag water leveren met name van op het wad foeragerende soorten als Kluut en de verschillende meeuwensoorten te lage aantallen op, veel vogels zwermen dan uit over het droogvallende wad om bij opkomend water terug te keren naar de broedplaatsen. De tellingen werden uitgevoerd vanaf de zeedijk die langs de schorren van het Balgzand loopt. Niet alleen heeft de teller dan het voordeel dat hij hoger zit dan het te tellen terrein, bovendien kan dan gebruik worden gemaakt van een auto of busje. Door langzaam over de zeedijk te rijden en regelmatig te stoppen en met een telescoop het terrein af te zoeken zijn de buitendijks gelegen terreindelen goed te tellen met een minimale verstoring van de aanwezige vogels. Het bepalen van in kolonies broedende soorten als Kluut, Zilvermeeuw, Kleine Mantelmeeuw, Stormmeeuw, Kokmeeuw en Visdief werd gedaan door het aantal in de kolonies aanwezige individuen te delen door 1,5. Door de onoverzichtelijkheid van het terrein (hoogteverschillen en hoge vegetatie) is dit hier een betere optie dan het tellen van broedparen. Notatie en interpretatie van de verzamelde veldgegevens werd wederom gedaan conform de geldende Sovon-richtlijnen. 2.3 Weersomstandigheden broedseizoen 2014 Na het extreem koude voorjaar van 2013 verliep 2014 geheel anders. De winter voorafgaand aan het broedseizoen van 2014 was al uitzonderlijk zacht, zonnig en aan de droge kant. Vorst en sneeuw deden zich nauwelijks voor in deze winter, die zich verder als wisselvallig en winderig laat omschrijven. Dit beeld zette zich voort in de lente van Het gehele voorjaar was het extreem zacht en zonnig met een vrijwel normale hoeveelheid neerslag. Het was daarmee zelfs de op één na zachtste lente in drie eeuwen. (bron: Resultaten broedvogeltellingen Balgzand Hieronder worden een aantal van de meest opmerkelijke broedvogelsoorten kort besproken. Aan bod komen zaken als voor- of achteruitgang, biotoopkeuze, broedsucces en andere achtergrondinformatie. Achter de soortnaam staat tussen haakjes het aantal vastgestelde broedparen vermeld. Een overzicht van alle vastgestelde soorten (en hun verspreiding over de verschillende telgebieden) wordt gegeven in Bijlage 2. De verspreidingskaarten worden gepresenteerd in Bijlage 4. Lepelaar (11) Na 3 jaar van afwezigheid was de soort in 2014 weer terug als broedvogel op Balgzand. In totaal elf paartjes vestigden zich op de hoge buitenrand van het Kooyhoekschor, wat ook de vroegere broedlocatie was. De vogels van Balgzand beginnen veelal pas laat in het voorjaar met broeden, dit jaar was dat niet anders. Op 30 mei zaten de eerste 4 vogels in broedhouding, enkele andere exemplaren waren bezig met nestbouw. Op 11 juni werd een bezoek aan de kolonie gebracht, waarbij 11 nesten werden geturfd (2 x 2, 7 x 3 en 2 x 4 eieren). Bij het eerstvolgende bezoek op 28 juni werden 3 lege nesten en 9 nesten met 4

11 eieren en/of jongen geteld (totaal 11 eieren en 9 jongen). Hoeveel jongen uiteindelijk vliegvlug zijn geworden is onduidelijk. De gaandeweg hoger opschietende vegetatie bemoeilijkte observatie vanaf de dijk en verdere bezoeken aan de broedlocatie werden niet gebracht. Grauwe Gans (45) Het aantal broedparen was dit jaar fors hoger, mogelijk zijn veel broedparen verkast door de kleinere oppervlakte rietoever die voorhanden was langs de zuidrand van de Verzakking en langs het Oude Balgkanaal. Nesten met eieren op LNH-terrein zijn zoveel mogelijk behandeld, waargenomen gezinnen Grauwe Gans zullen dan ook voornamelijk van elders naar het Balgzandkanaal zijn gekomen (Balgkanaal, Lage Oude Veer etc.). Dit werd nog aangevuld met ruiende volwassen vogels, de totale aantallen in april-juni zijn in tabel 3 weergegeven. Datum Adulten Pullen Totaal 30 april mei juni Tabel 3. Adulte en jonge Grauwe Ganzen op het Balgzand- en Spuikanaal & Balgzandpolder Canadese Gans (1) Er heeft slechts 1 paar op het Kooyhoekschor gebroed, het legsel is behandeld om uitkomen te voorkomen. Gaandeweg het voorjaar nam het aantal vogels met pullen in het Balgzand- en Spuikanaal snel toe. Deze vogels zullen afkomstig zijn van het Amstelmeer/ Lage Oude Veer. In tabel 4 zijn de getelde aantallen weergegeven. Datum Adulten Pullen Totaal 30 april mei juni Tabel 4. Adulte en jonge Canadese Ganzen op het Balgzand- en Spuikanaal & Balgzandpolder Brandgans (0) Deze soort broedt niet in het telgebied, maar neemt als broedvogel toe in de noordwesthoek van het Amstelmeer. Dit ondanks het feit dat nesten zoveel mogelijk worden opgezocht en behandeld om de groei te remmen. Brandganzen komen veel later in het seizoen tot broeden dan Grauwe en Canadese familieleden. Pas vanaf eind mei verschijnen gezinnen Brandgans op het Balgzandkanaal, waarbij de vogels blijven hangen op en rond het meest oostelijk deel van het Balgzandkanaal (rotonde Van Ewijcksluis t/m vossenraster Van Ewijcksluisschor). Dit fenomeen is iets van de laatste paar jaren. 5

12 Datum Adulten Pullen Totaal 30 mei juni Tabel 5. Adulte en jonge Brandganzen op het Balgzandkanaal. Bergeend (24) Het aantal vastgestelde paren zat op een peil zoals dat de afgelopen jaren gebruikelijk was ( paar). Opvallend was dit jaar echter het grote aantallen jongen wat in juni-juli op het wad foerageerde. Op 28 juni werd het maximum van 25 adulten en 225 pulli/juvenielen geteld. Slobeend (6) Het aantal broedparen was dit jaar wat hoger dan gebruikelijk (in steeds 1-3 paren). Er werd voorts van meerdere paren bewijs verkregen van zekere broedgevallen. Zo werd op 24 april een 2-legsel gevonden op de zuidpunt van het Van Ewijcksluisschor. Op 30 mei werd een met 7 jongen waargenomen in de Balgzandpolder, terwijl op 11 juni een (waarschijnlijk ander) met 5 pulli rond de kruising Spuikanaal- Balgzandkanaal aanwezig was. Eider (2) In april-mei werden enkele malen maximaal twee baltsende paartjes Eider waargenomen op het Kooyhoekschor. Net ten noorden hiervan werd op 17 mei het eerste met 3 pulli gezien. Op 30 mei was dit opgelopen naar 4 met in totaal 6 pulli. Mogelijk hebben Eiders van elders (Texel?) zich in de loop van mei hier naar toe verplaatst, want vroeger in het voorjaar zijn nooit meer dan 2 waargenomen. Bij het bepalen van territoria zijn alleen de waarnemingen van vogels uit april-begin mei meegenomen. Bruine Kiekendief (1) Een paartje heeft gebroed in de rietkraag van de Slikhoek, onduidelijk is of ze er in zijn geslaagd om jongen groot te brengen. Scholekster (98) Ondanks landelijke afname blijft de Scholekster het op Balgzand goed doen. Ten opzichte van 2013 nam de stand met 8 paar toe. De hoogste dichtheid aan paren zit jaarlijks ter hoogte van het Wulpenschor (ook wel genaamd Tussenschor). Mogelijk zijn de voedselomstandigheden voor Scholeksters hier beter dan op andere delen van het wad van Balgzand? In het kader van het Reproductie Meetnet van het Trilateral Monitoring and Assessment Program (TMAP) van de internationale samenwerking in het Waddengebied, werd op Balgzand door Lieuwe Dijksen ook in 2014 gekeken naar broedsucces van Scholeksters. Hoewel het een vrij extensief onderzoek is, kon van 27 legsels het uitkomstsucces worden bepaald. 15 Nesten kwamen uit (55,5 %). 12 Legsels gingen dus voortijdig 6

13 verloren. Deze laatste lagen vrijwel alle in het oostelijk deel waar één of meerdere vossen actief waren en waar het in de loop van het broedseizoen steeds stiller aan vogels werd. Het aantal bijna vliegvlugge jongen dat werd geteld bedroeg precies 20. Deze ook allen in het westelijk deel. Er kunnen jongen aan de aandacht zijn ontsnapt door de hoge vegetatie van het Kooyhoekschor, maar het is ook niet zeker dat alle bijna vliegvlugge jongen ook echt vliegvlug zijn geworden. In het westelijk deel broedden totaal 52 paar, dus 0,38 jong per paar. Berekenen we het over het aantal paren Scholeksters in het gehele gebied (97) dan is het broedsucces minder dan 0,2 jong per paar. Een absoluut dieptepunt. Kluut (133) Alhoewel de topaantallen uit het begin van deze eeuw alweer heel lang geleden lijken te liggen (in 2005 nog 653 paar!) was 2014 een verhoudingsgewijs goed jaar voor de Kluut. Met 133 paar was het zelfs het beste jaar sinds De broedparen zaten verdeeld over de buitenrand van het Van Ewijcksluisschor (90), Kooyhoekschor (6) en Balgzandpolder (37). Omdat gaandeweg het seizoen er veel verplaatsingen en vervolglegsels werden aangetroffen is het hoogst tegelijkertijd aanwezige paren aangehouden op 30 mei. Vooral niet succesvolle paren uit de Balgzandpolder lijken zich in de loop van juni opnieuw gevestigd te hebben op het Kooyhoekschor (op 11 juni bijvoorbeeld alweer 26 broedende exemplaren). Het broedsucces van de vogels in het noordelijk deel van Balgzand was redelijk, bij de Kluten van het Van Ewijcksluisschor echter nihil. Op 11 juni waren bijvoorbeeld 20 halfwas jongen en 16 kleine pulli aanwezig op het wad rond het Kooyhoekschor. Bij een concentratie van 30 adulte vogels oostelijk van het Van Ewijcksluisschor werd op deze datum slechts 1 klein pul aangetroffen. Kort hierna verdween ook de broedkolonie Kluten op het Van Ewijcksluisschor geheel. Predatie van Vossen vanaf de Amstelmeerkant van Balgzand is hiervoor verantwoordelijk. Ook bij bijvoorbeeld de Scholeksters, Kok- en Stormmeeuwen van het oostelijk deel van Balgzand was broedsucces afwezig en liepen de broedplekken in de 2 e helft van juni leeg. Strandplevier (0) Intrigerend was een waarneming van een alert Strandplevier op het Kooyhoekschor op 13 mei (L. Dijksen). Helaas bleven vervolgwaarnemingen uit en was deze eenmalige waarneming onvoldoende voor het toekennen van een territorium. Voor de laatste broedgevallen van deze ook landelijk sterk afgenomen soort moeten we op Balgzand helaas alweer enkele tientallen jaren terug in de tijd. Kokmeeuw (248) De aantallen Kokmeeuwen op Balgzand zijn vanaf 2010 nog maar een fractie van wat gebruikelijk was (in 2005 bijvoorbeeld nog 6460 paar). Dit jaar zaten de paren verdeeld over het Van Ewijcksluisschor (100), Kooyhoekschor (120) en de Balgzandpolder (28). Met name de laatste broedlocatie is ongebruikelijk, de vogels zaten hier samen met een eveneens opvallende concentratie aan broedende Kluten en Visdieven. Alleen op laatstgenoemde locatie zijn mogelijk enkele jongen groot gekomen, op de schorren bleef broedsucces uit, i.i.g. mede door predatie voor grondpredatoren. 7

14 Zwartkopmeeuw (1) Tussen 17 mei en 28 juni werden regelmatig 1-2 adulte Zwartkopmeeuwen roepend en baltsend waargenomen in een kolonie van circa 120 paar Kokmeeuw op het Kooyhoekschor. Eénmalig ging het zelfs om twee adulte paren (11 juni). Uiteindelijk waren er echter slechts voldoende geldige waarnemingen voor het toekennen van 1 territorium. Er is met zekerheid niet succesvol gebroed. Stormmeeuw (454) De grootste concentratie broedende Stormmeeuwen op Balgzand, namelijk die op het Wulpenschor (340 paar), had zwaar te lijden onder predatie (vermoedelijk door Vossen). Alleen op het Kooyhoekschor en de noordelijk daarvan broedende paren werden in junijuli kleine aantallen pullen waargenomen. Visdief (145) Net als voor bijvoorbeeld Kluut en Kokmeeuw geldt ook voor Visdief dat het aantal paren in 2014 nog niet eens zo slecht was (in ieder geval in vergelijking met de voorgaande 5 jaar). Ook bij deze soort was het broedsucces echter slecht. Alleen bij de paren in de Balgzandpolder werden pullen en vliegvlugge jongen waargenomen. In dit poldertje broedden in paren op de twee drijvende vlotten en nog eens vier paren op grasland vlak voor het kijkscherm. Noordse Stern (2) Tot eind juni werden regelmatig een tweetal paren Noordse Stern waargenomen op de buitenrand van het Kooyhoekschor, broedend in de nabijheid van Kluten, Kokeeuwen en Visdieven. Er is helaas niet succesvol gebroed. 2.5 Broedvogels eilandjes noordwesthoek Amstelmeer In de zomer van 2007 zijn in de noordwesthoek van het Amstelmeer een aantal eilandjes gereed gekomen die zijn aangelegd in het kader van natuurontwikkeling. Vanaf de vaste wal zijn deze eilandjes met een telescoop redelijk te overzien. Het voorkomen van broedvogels op deze eilandjes is in 2008 en 2009 tijdens toevallige bezoeken geregistreerd. Hierbij lag de nadruk op de aanwezige kolonievogels, ganzen en schaarse soorten als Kleine Plevier. Met ingang van 2010 wordt deze selectie van broedvogels meer systematisch geteld. In 2010 door middel van tellingen van individuen en vanaf 2011 middels nestentellingen. De verschillen in werkwijze tussen deze jaren zullen de onderlinge vergelijkbaarheid van de resultaten enigszins hebben beïnvloedt. Voor het registreren van de aanwezigheid van de meest belangrijke soorten en het vastleggen van grote aantalsveranderingen zijn echter beide methodes geschikt. In 2011 bleek het overgrote deel van de broedende meeuwen en sterns op de eilandjes te zijn gepredeerd door Bruine Ratten (zie verslag 2011). Hierop werd besloten vroeg in het voorjaar alleen voor ratten toegankelijke kastjes met gif te plaatsen. Dit heeft waarschijnlijk gewerkt, aangezien in nauwelijks sporen van ratten werden opgemerkt. Ook predatie van broedende Kokmeeuwen was gelijk een stuk minder. De rietoever langs de zuidrand van de Verzakking, die door oeverafslag en ganzenvraat toch al erg smal aan het worden was, is in het vroege voorjaar van 2014 grotendeels 8

15 verdwenen onder grond die vanuit het Oude Balgkanaal was vrijgekomen. Door deze maatregel is weer een bredere oever ontstaan tussen het open water van het Amstelmeer en de natte graslanden van de Verzakking, die door de voortgaande oeverafslag ook gaandeweg in de golven dreigden te verdwijnen. Gehoopt wordt dat op deze nieuw aangebrachte grond ook weer een rietvegetatie gaat ontstaan. In 2014 heeft op deze kale strook grond een tiental paren Kluut gebroed. Het broedsucces was echter waarschijnlijk slecht, tenzij ouderparen met pullen al heel snel na het uitkomen zijn overgestoken naar Balgzand Kleine Plevier?? Kluut 20? Kokmeeuw Zwartkopmeeuw Stormmeeuw Zilvermeeuw Kl. Mantelmeeuw Visdief Tabel 6. Aantal broedende kolonievogels op de nieuw aangelegde eilandjes tussen de Verzakking en Ulkesluis. (Gegevens LNH, 2009 aangeleverd door B. Woets, 2011 door L. Dijksen (SOVON) & L. Kelder (SBB). Bespreking van een aantal karakteristieke broedvogels Kokmeeuw (2660) Van deze soort vestigde zich een fraai aantal paren op de eilandjes in de noordwesthoek van het Amstelmeer. Alleen in 2011 zat er op deze locatie een hoger aantal paren. Het broedsucces leek dit jaar echter aan de lage kant. Op 27 juni werden 687 jongen geteld, met als kanttekening dat de werkelijk aanwezige aantallen jong en wel wat hoger zal hebben gelegen (vogels verstopt in hoge vegetatie of al vliegvlug en kolonie verlaten). Visdief (38) Op 27 juni werden 38 nesten met eieren gevonden op het lange, smalle eilandje direct noordelijk van het Moeraseiland. Hoe het broedsucces van deze vestiging is geweest is onduidelijk. De 2 al vliegvlugge jongen die hier op deze datum al rondvlogen kunnen eveneens van hier zijn geweest (op 16 mei al 3 nesten met eieren), maar evengoed van elders afkomstig zijn geweest. Voorts werden er tijdens de nestentelling op de eilandjes nesten of territoria gevonden van Fuut (1), Wilde Eend (16), Krakeend (2), Tafeleend (3), Kuifeend (11) en Meerkoet (5). De verspreidingskaart van de broedvogels (Kluut en koloniebroeders) op de eilanden van de noordwesthoek van het Amstelmeer bevindt zich in Bijlage 6. 9

16 Broedende ganzen Naast broedvogeltellingen werden ook dit jaar weer de legsels van broedende ganzen op de Verzakking en aangrenzende eilandjes met olie behandeld. Hiermee is in 2008 gestart. In 2014 werden nesten van Grauwe Gans behandeld op 24 en 29 maart (H. Bessembinder et. al.) en 30 april (personeel LNH). Op 16 mei werden de later tot broedende komende Brandganzen behandeld (personeel LNH). Het meest opvallend was de afname van het aantal broedende Grauwe Ganzen. Dit is waarschijnlijk vooral veroorzaakt door de afname van geschikte broedplekken (zie paragraaf 2.5) Grauwe Gans Indische Gans Canadese Gans? Brandgans???? Nijlgans? 3? Tabel 7. Aantallen gedompelde legsels van broedende ganzen op de Verzakking en aangrenzende eilandjes in (bron: H. Bessembinders & LNH). Hoofdstuk 3 Resultaten HVP-tellingen 3.1 Inleiding Al vanaf in ieder geval 1978 worden elke maand watervogeltellingen uitgevoerd op Balgzand. Deze tellingen maken deel uit van integrale gebiedstellingen die worden uitgevoerd in geheel Nederland. De coördinatie van deze tellingen wordt grotendeels uitgevoerd door SOVON. In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de resultaten van de tellingen van watervogels gedurende Werkwijze De maandelijkse HVP-tellingen worden uitgevoerd op vaste, landelijke data waarop in de gehele Waddenzee tellingen worden uitgevoerd. Gemiddeld genomen wordt met een telling begonnen vanaf circa twee uur voor hoog water. De tellingen worden uitgevoerd door een drietal personen, twee ervaren tellers (voorzien van telescopen), aangevuld met een notulist. Met een dienstbus van Landschap Noord-Holland wordt gestart vanaf het Kuitje, waarna de waddenzijde tot aan de Quarantaine, de Verzakking en als laatste het Balgzandkanaal worden geteld. Door vanuit een bus te tellen kunnen groepen rustende vogels veel dichter worden benaderd, om zo verstoring tot een minimum te beperken. Voor het uitvoeren van de HVP-tellingen wordt het Balgzand ingedeeld in dezelfde telgebieden als voor de broedvogeltellingen. Voor de begrenzing van deze telgebieden wordt verwezen naar Bijlage 1. De tellingen worden zo vlot mogelijk na de telling digitaal ingevoerd en doorgestuurd naar SOVON. 10

17 3.3 Weers- en telomstandigheden 2014 Omdat weersomstandigheden voorafgaand aan en tijdens de tellingen van grote invloed is op de aanwezige aantallen vogels en de mogelijkheid ze adequaat te kunnen tellen wordt hierop kort ingegaan. Met name vorst kan voor grote veranderingen in de aanwezige aantallen vogels zorgen. Ook extreem hoog of laag hoog water kunnen ervoor zorgen dat vogels hun heil elders zoeken of dusdanig ver uit de kust blijven dat ze moeilijk of in het geheel niet te tellen zijn. Mist (slecht zicht), harde wind (meer golfslag, waardoor zwemmende vogels op zee moeilijk te tellen zijn) en warm zomerweer (luchttrillingen, tegenlicht) kunnen telresultaten negatief beïnvloeden. Waar dit invloed heeft gehad op de telresultaten, wordt hier in tabel 8 op ingegaan. Datum Omstandigheden HVP-tellingen Balgzand 2014 Bijzonderheden Geteld tijdens afgaand water, daardoor veel vogels buiten telgebied Goed verlopen telling Idem dito Idem dito Laag tij, door vele vliegbewegingen met name stelten onderteld Goed verlopen telling Idem dito Door extra hoog tij veel steltlopers Waddenzee uitgevlogen Goed verlopen telling Door extra hoog tij veel steltlopers Waddenzee uitgevlogen Telling bemoeilijkt door slecht zicht en te laag water Door extra hoog tij veel steltlopers Waddenzee uitgevlogen Tabel 8. Omstandigheden en bijzonderheden tijdens de in 2014 uitgevoerde HVP-tellingen. Met name in de tweede helft van het jaar vielen de aantallen getelde vogels door ongunstige weersomstandigheden nogal eens fiks lager uit. Tijdens de tellingen van augustus, oktober en december werden daarom ongebruikelijk lage aantallen van soorten als Zilverplevier, Kanoet en Bonte Strandloper geteld. 3.4 Resultaten HVP-tellingen. De resultaten van de 12 uitgevoerde HVP-tellingen worden in de hierna volgende tabel weergegeven. Voor een uitgebreider overzicht van alle in 2014 op Balgzand vastgestelde soorten, met daarin ter referentie de maximum-aantallen vastgesteld in , wordt verwezen naar Bijlage 5. 11

18 Tabel 9 Resultaten HVP-tellingen Balgzand jan 22-feb 22-mrt 19-apr 17-mei 14-jun 12-jul 16-aug 13-sep 11-okt 15-nov 13-dec Roodkeelduiker 1 Fuut Dodaars Jan van Gent 1 Aalscholver Blauwe Reiger Kleine Zilverreiger Flamingo 2 Zwarte Ibis 1 Lepelaar Zwarte Zwaan 1 Knobbelzwaan Grauwe Gans Soepgans Indische Gans 1 Canadese Gans Kleine Can. Gans 1 Rotgans Brandgans Nijlgans Bergeend Bergeend x Casarca 1 Smient Krakeend Wintertaling Zomertaling 2 Wilde Eend Pijlstaart Slobeend Kuifeend Topper 1 IJseend 1 Eidereend Brilduiker Nonnetje Middelste Zaagbek Grote Zaagbek 1 1 Bruine Kiekendief Blauwe Kiekendief 2 Sperwer 1 1 Havik 1 1 Buizerd Torenvalk Smelleken 1 Slechtvalk Waterral

19 Waterhoen Meerkoet Scholekster Kluut Bontbekplevier Kleine Plevier 3 Goudplevier Zilverplevier Kievit Kanoetstrandloper Drieteenstrandloper Kleine Strandloper Krombekstrandloper Bonte Strandloper Watersnip Grutto IJslandse Grutto 5 1 Rosse Grutto Regenwulp Wulp Kemphaan Zwarte Ruiter Tureluur Groenpootruiter Oeverloper Bosruiter 1 Witgatje 3 Steenloper Kokmeeuw Zwartkopmeeuw 1 1 Stormmeeuw Kl. Mantelmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw Grote Stern 4 Visdief Noordse Stern 5 Dwergstern 2 4 Velduil 1 IJsvogel 2 1 Oeverpieper 15 1 Frater Tabel 9. Resultaten van in 2014 uitgevoerde HVP-tellingen op Balgzand. Let op: daadwerkelijk vastgestelde maandelijkse dagmaxima van een aantal soorten zijn hoger, zie daarvoor Bijlage 5. 13

20 Vogelsoort 1 %-norm Maand (afgerond) j f m a m j j a s o n d Lepelaar 110 X X X X X Bergeend X X X Pijlstaart 600 X X X Scholekster X X Kluut 730 X Zilverplevier Bontbekplevier Kanoet X X Drieteenstrandloper X Bonte Strandloper X X X X X X Rosse Grutto X Wulp X X X Zwarte Ruiter 850 Tureluur X X X Tabel 10. Overzicht van wadvogels in het Balgzandgebied waarvan de aantallen in 2014 gedurende één of meer maanden van het jaar de 1 %-norm (Wetlands International 2013) overschrijden. Met een X zijn de maanden aangegeven waarin in 2014 de 1 %-norm werd overschreden. In tabel 10 wordt een overzicht gegeven van wadvogels in het Balgzandgebied waarvan de aantallen in 2014 gedurende één of meer maanden van het jaar de 1 %-norm (Wetlands International 2013) overschrijden. Door gewijzigde 1 %-normen is deze tabel ten opzichte van de tabellen in vorige Balgzand-verslagen behoorlijk veranderd. In 2014 werd van 11 soorten meer dan 1 % van de Oost Atlantische flyway-populatie in Balgzand aangetroffen. Opvallend was het grote aantal Drieteenstrandlopers in mei. Kluut en Scholekster zijn recent in de Waddenzee sterk afgenomen, maar werden in 2014 tijdens een aantal tellingen weer eens in bijna ouderwetse aantallen vastgesteld op Balgzand. 14

21 Hoofdstuk 4. Conclusies en aanbevelingen Balgzand In vorige jaarverslagen geuite zorgen over maaibeheer van de schorren en bejaging van Vossen blijven onverminderd gelden. Mogelijk zijn er echter in de herfst van 2015 weer mogelijkheden tot begrazing met schapen op het Kooyhoek- en Van Ewijcksluisschor. Balgzandpolder De afronding van de inrichting van de broedrots aan de noordzijde van de Balgzandpolder verlopen uitermate moeizaam. Het inrichten en geschikt houden van een dergelijke kunstmatige broedgelegenheid zou een mogelijk alternatief kunnen zijn voor broedende meeuwen en Visdieven, die het door vossenpredatie zwaar te verduren hebben op Balgzand. Amstelmeer Er zijn plannen in voorbereiding om de in de noordwesthoek van het Amstelmeer aangelegde eilandjes optimaal in te richten voor kolonievogels als Kokmeeuw en Visdief. Speciale dank gaat uit naar Chris van der Vliet en Tim Zutt (terreinmedewerkers LNH), Leo Hofland, Jaap Renooij en Rudy de Hoog (vrijwilligers LNH) voor het verzamelen van de vogelgegevens op Balgzand. Leo wordt bovendien bedankt voor het aanleveren van een omslagfoto. Lieuwe Dijksen wordt bedankt voor het leveren van gegevens over het broedsucces van Scholeksters op Balgzand in Januari 2015 Roelf Hovinga (Beheermedewerker Noord) 15

22 16

23 Bijlagen 17

24 Bijlage 1: Telgebieden (Broedvogel- en HVP-tellingen) Telgebieden Balgzand: 1: Van Ewijcksluisschor 1n: Compensatieschor op Van Ewijcksluisschor 2: Wulpenschor 3: Kooyhoekschor 4: Slikhoek 5: t Kuitje 6: Balgzanddijk (binnendijks) & Balgzandkanaal 7: Marinehaven Den Helder 8: Balgzandpolder 9: Verzakking / noordwesthoek Amstelmeer 18

25 Bijlage 2: Broedvogelinventarisatie "Balgzand" Jaar: 2014 Waarnemers: R. Hovinga Terreincode: /6 Amersfoort-coördinaten: X-as Y-as 6610 Atlasblok: Soortnaam Euring 1 1 n Broedparen Balgzand Fuut Lepelaar Grauwe Gans Soepgans Canadese Gans Nijlgans Bergeend Wilde eend Krakeend Slobeend Kuifeend Eider Bruine Kiekendief Fazant Meerkoet Waterhoen Scholekster Kluut Kievit Kleine Plevier Tureluur Kokmeeuw Zwartkopmeeuw Stormmeeuw Zilvermeeuw Kleine Mantelmeeuw Visdief Noordse Stern Houtduif Witte Kwikstaart Rietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Grasmus Blauwborst Kauw Ringmus Rietgors

26 Bijlage 3: Overzicht Broedvogels Balgzand e.o t/m 2014 Soort Fuut Lepelaar Grauwe Gans Soepgans Canadese Gans Nijlgans Bergeend Wilde Eend Krakeend Slobeend Kuifeend Tafeleend Eider Bruine Kiekendief Fazant Patrijs Meerkoet Waterhoen Waterral Kluut Scholekster Kievit Kleine Plevier Tureluur Grutto Kokmeeuw Zwartkopmeeuw Stormmeeuw Zilvermeeuw Kleine Mantelmeeuw Grote Stern Visdief Noordse Stern Dwergstern Houtduif Holenduif Boerenzwaluw Witte Kwikstaart Winterkoning Blauwborst Rietzanger Bosrietzanger Kleine Karekiet Grasmus Baardmannetje Spreeuw Kauw Ringmus Rietgors

27 Bijlage 4: Verspreidingskaarten van een selectie van broedvogels Balgzand

28 22

29 23

30 24

31 25

32 26

33 27

34 28

35 29

36 30

37 Bijlage 5: Resultaten HVP-tellingen Balgzand 2014 (watervogels, roofvogels & kustzangvogels) max 14 max op datum Roodkeelduiker Fuut Roodhalsfuut Kuifduiker Geoorde Fuut Dodaars Jan van Gent Aalscholver Blauwe Reiger Roerdomp Kleine Zilverreiger Grote Zilverreiger Flamingo Chileense Flamingo Zwarte Ibis Lepelaar Zwarte Zwaan Knobbelzwaan Kleine Zwaan Wilde Zwaan Grauwe Gans Soepgans Chin. Knobbelgans Indische Gans Toendra Rietgans Kleine Rietgans Kolgans

38 Canadese Gans Kleine Can. Gans Rotgans Witbuikrotgans Zwarte Rotgans Brandgans Nijlgans Bergeend Bergeend X Casarca Manengans (esc.) Casarca Smient Krakeend Wintertaling Zomertaling Wilde Eend Soepeend Pijlstaart Slobeend Witoogeend (esc.) Kuifeend Topper Tafeleend IJseend Eidereend Zwarte Zee-eend Buffelkopeend (esc.) Brilduiker Nonnetje Middelste Zaagbek Grote Zaagbek Bruine Kiekendief Blauwe Kiekendief

39 Sperwer Havik Buizerd Ruigpootbuizerd Zeearend Visarend Torenvalk Boomvalk Smelleken Slechtvalk Sakervalk (esc) Waterral Waterhoen Meerkoet Scholekster Kluut Strandplevier Bontbekplevier Kleine Plevier Morinelplevier Goudplevier Zilverplevier Kievit Kanoetstrandloper Drieteenstrandloper Kleine Strandloper Temm. Strandloper Krombekstrandloper Bonte Strandloper Breedbekstrandloper Paarse Strandloper Steltloper spec. Bokje

40 Watersnip Houtsnip Grutto IJslandse Grutto Rosse Grutto Regenwulp Wulp Kemphaan Zwarte Ruiter Tureluur Poelruiter Groenpootruiter Oeverloper Bosruiter Witgatje Steenloper Grauwe Franjepoot Rosse Franjepoot Grote Franjepoot Grote Jager Dwergmeeuw Vorkstaartmeeuw Kokmeeuw Zwartkopmeeuw Stormmeeuw Drieteenmeeuw Kleine Mantelmeeuw Zilvermeeuw Grote Mantelmeeuw Reuzenstern Grote Stern Lachstern Visdief

41 Noordse Stern Dwergstern Zwarte Stern Zeekoet 1??-??-???? Alk Kleine Alk 1??-??-???? Papegaaiduiker Velduil IJsvogel Strandleeuwerik Grote Gele Kwik Oeverpieper Waterpieper Bonte Kraai Frater Sneeuwgors IJsgors Subtotaal

42 Resultaten HVP-tellingen Balgzand 2014 (overige soorten) max 14 max Op datum Fazant Patrijs Kwartel Houtduif Holenduif Postduif Turkse Tortel Ransuil Koekoek Grote Bonte Specht Gierzwaluw Boerenzwaluw Huiszwaluw Oeverzwaluw Veldleeuwerik Kortteenleeuwerik Witte Kwikstaart Rouwkwikstaart Gele Kwikstaart Noordse Kwikstaart Engelse Kwikstaart Graspieper Boompieper Winterkoning Heggemus Roodborst Blauwborst

43 Tapuit Roodborsttapuit Paapje Zwarte Roodstaart Merel Beflijster Zanglijster Koperwiek Kramsvogel Grote Lijster Koolmees Pimpelmees Baardman Goudhaan Fitis Tjiftjaf Tuinfluiter Zwartkop Braamsluiper Grasmus Kleine Karekiet Bosrietzanger Rietzanger Sprinkhaanzanger Spreeuw Ekster Kauw Zwarte Kraai Zw. X Bonte Kraai Bonte Kraai Gaai Huismus Ringmus

44 Vink Keep Kneu Barmsijs spec Groenling Putter Geelgors Rietgors Subtotaal Totaal

45 Bijlage 6 Verspreidingskaarten broedvogels noordwesthoek Amstelmeer