Het resultaat van de M.A.K.S. op spieractiviteit van de nekspieren en de stand van het hoofd bij gezonde proefpersonen.

Transcriptie

1 Het resultaat van de M.A.K.S. op spieractiviteit van de nekspieren en de stand van het hoofd bij gezonde proefpersonen. I. Jansen i.o. N. Stammers i. o. A. van Elleswijk i.o. Januari 2014 Samenvatting. Inleiding: Het doel van dit onderzoek was om te bestuderen of de M.A.K.S. effect op de stand van het hoofd en de spieractiviteit van de m. sternocleidomastoideus en de m. trapezius descendens. Materiaal en methode: 71 gezonde deelnemers waarvan 53 vrouwen en 18 mannen, verdeeld in de M.A.K.S. groep of de controlegroep. Bij deze groepen werd de spieractiviteit gemeten van de m. sternocleidomastoideus en m. trapezius descendens met een EMG meter en werd de stand het hoofd bepaald. Resultaten: Er bleven 54 deelnemers over. Er bleek een significant verschil te zijn in de stand van het hoofd in de M.A.K.S. groep (P= 0,034). In de spieractiviteit van de m. trapezius descendens was er een significant verschil bij de M.A.K.S. groep (P= 0,001) en bij de controlegroep (P= 0,008). Discussie: Bij de stand van het hoofd was er een significant verschil tussen de eerste en derde meting, hieruit blijkt dat de M.A.K.S effect heeft op de stand van het hoofd. Echter dit is op de korte termijn onderzocht dus wij bevelen aan om onderzoek te doen naar de lange termijn. Bij de spieractiviteit zie je dat de M.A.K.S groep een grotere variatie laat zien, met behulp van de juiste trainingprincipes zou er mogelijk gewerkt kunnen worden aan de stabiliteit. Echter hiervoor zal het nodig zijn om een vervolg onderzoek te doen. Conclusie: wegens te kleine verschillen kunnen wij onze hypothese niet beantwoorden en wordt verder onderzoek naar de M.A.K.S. op lange termijn bij personen met chronische a- specifieke nek klachten gerelateerd aan kantoorwerk geadviseerd.

2 Inleiding. Nekpijn is na rugpijn en schouderpijn de meest voorkomende klacht aan het bewegingsapparaat 1,3,4,5,6. De oorzaak van nekpijn is vaak onduidelijk 2,7. Vaak wordt nekpijn geassocieerd met degeneratieve processen of pathologische problematiek maar meestal is niet duidelijk welk weefsel is aangedaan 7. Er wordt gesuggereerd dat (diepe) spieren een belangrijke rol spelen bij het stabiliseren van gewrichten 12. Spieren die zich direct aan de gewrichten hechten worden ook wel diepe spieren genoemd. Uit onderzoek is gebleken dat de diepe nekspieren een correlatie hebben met nekpijn 12, en er is gebleken is dat atrofie van de diepe nekspieren kan optreden bij mensen met chronische aspecifieke nekklachten 12. Panjabi beschrijft in [Clinical spinal instability and low back pain] dat het actieve systeem (spieren), het passieve systeem (gewrichten) en het neurale systeem (zenuwen) in harmonie moeten zijn om de juiste stabiliteit te hebben 13. In Nederland heeft 30% van de mannen en 43% van de vrouwen weleens last gehad van nekpijn 4. Nekpijn komt vaak voor op de werkvloer 8. Vooral zittend werken kan er voor zorgen dat mensen vaker nekklachten krijgen. 3.5,7,8,9 De reguliere behandeling bij patiënten met chronische aspecifieke nekklachten bestaat uit tractie en oefentherapie die bestaat uit coördinatie, spierversterking en uithoudingsvermogen training 7. Bij tractie wordt er kortdurende pijn reductie ervaren, echter er zijn geen goede RCT s beschikbaar 2. Hierdoor kan er geen goed gefundeerde uitspraak worden gedaan over de effectiviteit van tractie bij de behandeling 2. Manipulatie in combinatie met fysiotherapie lijkt effectief te zijn 1,2,7,12,. Helaas blijkt het effect van deze therapie na 6 maanden al te zijn verdwenen 12. Gebaseerd op ervaringen binnen een fysiotherapeutische praktijk in Zimbabwe, waar opvallend weinig nekklachten leken voor te komen bij vrouwen die regelmatig veel gewicht droegen op hun hoofd, is het idee ontstaan om axiale compressie aan te bieden voor patiënten met nekklachten. Vanuit dat idee is een zandzak (M.A.K.S.: Medizinische Afrikanische Kompressions Sandsack) ontwikkeld. Wanneer deze gebruikt wordt bij de behandeling, lijkt dit een positief effect te hebben op het gebied van pijnreductie. (M. Bol, persoonlijke communicatie). Deze behandeling wordt het meeste gebruikt bij patiënten met nekklachten die ontstaan zijn door kantoorwerk. Nekpijn komt vaak voor bij zittend werk achter een computer 3,5,7,8,9. Oostendorp 14 heeft geconcludeerd dat compressie therapie een zinvolle behandeling kan zijn bij patiënten met kortdurende aspecifieke nekpijn. Er is verder geen onderzoek verricht naar het fysiologisch effect van compressie bij nekklachten is. Vandaar dat onderzoek naar het werkingsmechanismen van compressie op de Cervicale Wervel Kolom (C.W.K.) en hoofd gewenst is 14. In dit onderzoek zullen wij bestuderen welk effect compressie heeft op de stand van het hoofd en de spieractiviteit van de m. Sternocleidomastoideus (SCM )en de m.trapezius descendens (TD).

3 Specifiek zullen wij ons richten op de volgende deelvragen: Welke veranderingen treden er op in spieractiviteit van de SCM en de TD bij gezonde deelnemers bij het dragen van de M.A.K.S. op het hoofd van 7,5 kg, 5 minuten lang, vergeleken met gezonde personen die de geen M.A.K.S. op het hoofd dragen? Wat voor effect heeft de M.A.K.S. op de stand van het hoofd bij gezonde proefpersonen vergeleken met de controle groep? Uit de voorgaande vragen zijn de volgende hypothese ontstaan: Hypothese 1: Wij verwachten een verandering 12 in de spieractiviteit 22,23 van de SCM en de TD bij gezonde proefpersonen. Deze spieren zijn gekozen omdat de twee spieren de meest oppervlakkige spieren zijn van de nek en deze spieren het beste met de EMG meters gemeten kunnen worden 24. Hypothese 2: Wij verwachten dat de stand van het hoofd bij de gezonde deelnemers met M.A.K.S veranderd, de aantal graden zal dan kleiner (hoek wordt kleiner) worden omdat het gewicht ervoor zorgt dat men beter zijn hoofd moet stabiliseren. Materiaal en Methode De metingen werden uitgevoerd in het beweeg-lab van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen te Nijmegen. Onderzocht werd wat het effect is van de M.A.K.S. op de stand van het hoofd en de spieractiviteit van de SCM en TD 17. Proefpersonen De deelnemers van dit onderzoek waren gezonde volwassen personen in de leeftijdscategorie 18 jaar tot 65 jaar 15,16 Het Nationaal kompas 15 beschrijft hoe nek en rugklachten vanaf 15 jaar toenemen.. Aan dit onderzoek hebben 71 deelnemers meegedaan. De in- en exclusie criteria zijn beschreven in de resultaten. Deelnemers zijn geworven door het gebruik van Social Media en netwerk. Hiervoor is speciaal een poster ontwikkeld. Metingen Voordat de metingen begonnen werd de beweeg-lab ingericht volgens figuur 1. De deelnemers werden per tweetal gemeten. Er werden hiervoor twee stoelen en twee tafels gebruikt. Een camera werd gepositioneerd aan de linkerzijde van het beweeg-lab zodat de linkerzijde van de deelnemers gefilmd kon worden. Voordat de deelnemers het beweeg-lab binnenkwamen werd eerst de leeftijd gecontroleerd door middel van ID, paspoort, studentenkaart en/of rijbewijs. Deelnemers hebben eerst het Informed consent en daarna de `neck/disability/index (NDI) ingevuld. Voor het betreden van het beweeg-lab kregen de deelnemers een nummer. De nummers werden op de linker bovenarm van de deelnemer geplakt Personen met een oneven getal werden aan de voorste tafel en de personen met een even getal aan de achterste tafel gemeten.

4 E.M.G. onderzoek. Aan de proefpersonen werd uitgelegd dat er gemeten zou worden met 2 E.M.G. meters. Na deze uitleg werden de E.M.G. meters (type: Delsys; Tringo Wireless EMG System) opgeplakt. De E.M.G. meters werden eerst voorzien van een dubbelzijdig sticker. Er werd goed opgelet dat de elektrodes in de openingen van de stickers zaten. De huid werd eerst geschuurd en ontsmet en vervolgens werden de twee E.M.G. meters opgeplakt, aan de rechterzijde op de SCM en de TD. De oneven deelnemers kregen E.M.G. nummer 1 op de rechter SCM en E.M.G. nummer 2 werd op de rechter TD geplakt. Bij de even deelnemers werd E.M.G. nummer 3 geplaatst op de rechter SCM en werd de E.M.G. nummer 4 werd op de rechter TD geplaatst. Alle E.M.G. meters werden op de desbetreffende spierbuiken geplakt. Vervolgens werd de procedure uitgelegd aan de hand van figuur 2 die op een schoolbord werd weergegeven. Alle deelnemers moesten bij iedere meting met het hoofd roteren. De rotatie werd als volgt uitgevoerd: positie 1 = naar de muur kijken, positie 2 = naar links kijken dan terug naar positie 1 en vervolgens naar positie 2 = naar rechts kijken. Met behulp van een metronoom werd de snelheid van deze posities bepaald. De app Metronoom Beats werd op 30 Beats per Minute (BPM) gezet. Na iedere piepje moest de deelnemer gaan roteren. De E.M.G. meters waren verbonden met de computer (Dell Precision T7500, Windows XP). Met het programma Delsys (E.M.G. works 4.0 Analysis) werden 5 metingen verricht. Iedere meting duurde 20 seconden en iedere meting werd opgeslagen in Delsys. In figuur 2 ziet men hoe het onderzoek is opgebouwd. Na de laatste meting werden de stickers en E.M.G. meters verwijderd. Figuur 2: In dit figuur wordt beschreven hoe de tijdsindeling was van het onderzoek Analyse

5 van het E.M.G. onderzoek. De resultaten van de metingen werden vervolgens geanalyseerd. Eerst werd het EMG signaal geplot). Om het EMG signaal beter in beeld te brengen werden de X en de Y as in beeld gebracht, en werd en de absolute waarde van de meetgegevens berekend. Hierna werd het EMG signaal nogmaals geplot. (klikte op plot as subplots). Daarna werd nog de Root Mean Square toegepast. De Window length werd op 0,125 gezet, de Window overlap werd op gezet en de Remove Offset werd aangevinkt. Vervolgens werd het signaal nogmaals geplot. Van de hoogste piek in het EMG signaal van 1 seconde, werd de Mean (gemiddelde) van de amplitude als resultaat overgenomen in een Excel bestand. De resultaten werden vervolgens vergeleken om te onderzoeken of er een significant verschil was in SPSS. De uitslagen van de dragers van de M.A.K.S.-groep werd vergeleken met de controlegroep. Deze grafiek werd gemaakt met behulp van Microsoft office Excel Opname en analyse. Aan de linkerzijde van de deelnemers stond een camera op een statief (PANASONIC HC v27) opgesteld. Er werden een drietal kleurrijke stickers op iedere deelnemer geplakt op de linker schouder, bij het linker oor en aan de zijkant van de kin (links). Op deze manier ontstaat er een driehoek. Hierna werden de deelnemers geattendeerd op hun houding. Een ergonomische zithouding werd in acht genomen om de meting zo gelijk mogelijk te laten verlopen. De opname werd gestart voor de 1 e meting (figuur 2) hierbij werden hardop de deelnemersnummers opgenoemd. Om de twee groepen werden de opnames via een SD-kaart naar een laptop ge-upload welke ook nog naar een USB stick werden ge-upload. De opnames werden ge-upload in het programma Kinovea. In het begin (1 e meting), het midden (3 e meting) en aan het einde (5 e meting) van de opname werden de stickers met elkaar verbonden met de optie hoeken. Hierna werd bepaald of deze 3 momenten voor een significant verschil zorgde in het aantal graden (in SPSS en Microsoft office Excel 2007). Resultaten. Deelnemers In totaal hebben 71 gezonde personen meegedaan aan het onderzoek. Het betrof 53 vrouwen en 18 mannen. Deelnemers werden ge-excluded wanneer zij niet aanwezig waren (7) of een hogere score dan 8% (10 personen) hadden op de Neck Disability Index (NDI). In tabel a. worden de in- en exclusiecriteria beschreven waar de deelnemers aan moesten voldoen. Na toepassing deze criteria waren er 54 deelnemers over, 41 vrouwen en 13 mannen. Deze deelnemers zijn vervolgens random onderverdeeld in 2 groepen: een groep met de M.A.K.S en een groep zonder de M.A.K.S. De leeftijd van de groepen lag tussen 18 jaar en 30 jaar. De groep met de M.A.K.S. bestond uit 30 personen. 21 vrouwen en 9 mannen in de leeftijdscategorie 18 jaar-30 jaar, gemiddelde leeftijd van: 20.1 jaar De groep zonder de M.A.K.S. bestond uit 24 personen. 19 vrouwen en 5 mannen in de leeftijdscategorie 18 jaar-23 jaar, gemiddelde leeftijd van: 19.9 jaar.

6 Tabel 1: In- en exclusiecriteria van deelnemers aan het onderzoek. Inclusie criteria Deelnemers welke 0-8% scoren op de Neck Disabillity Index. Deelnemers die de Nederlandse taal voldoende beheersen. Geslacht, en. Exclusie criteria Deelnemers met co-morbiditeiten 15. Jonger dan 18 jaar 15 en ouder dan 65 jaar. Deelnemers met specifieke en aspecifieke nekklachten. Stand van het hoofd. Bij de deelnemers die werden belast met de MAKS werd de MAKS (7,5 kg.) gedurende 5 minuten op het hoofd gelegd. Voor en na de belasting werd de stand van het hoofd werd bepaald door de aangebrachte stickers te verbinden tot hoeken in het programma Kinovea. Omdat er 24 deelnemers waren bij de controlegroep hebben wij met het programma SPSS eerst gekeken, door middel van een Q-Q plot, of er een normale verdeling was van de meetgegevens. Dit was het geval en daarom kon een T-test gedaan worden toegepast om te zien of er een significant verschil was tussen de test groepen. Figuur 1 geeft een staafdiagram weer, waarin de stand van het hoofd (gemeten in graden) is weergegeven voor de groep die werd belast met de MAKS, en voor de groep die niet werd belast met MAKS. De stand van het hoofd werd bepaald vóór belasting (1), tijdens de belasting (2,5 min. na aanvang van de belasting, 2) en na de belasting (1 min. na verwijdering van de MAKS. Figuur 1: Stand van het hoofd gemeten in graden, vóór, tijdens en na belasting met MAKS. (NB assen moeten nog worden benoemd in de figuur). De 3 staven zijn onderverdeeld in een M.A.K.S.-groep (blauw) en een controlegroep (rood). De staven geven de gemiddelde aan in het aantal graden van de 1 e meting(1), de 3 e meting (2) en de 5 e meting (3) en de bijbehorende standaarddeviatie. De gegevens van de staafdiagram is ook weergegeven in tabel 1. *=Significant verschil, p<0.05.

7 Vervolgens werd er gekeken naar het verschil tussen de metingen tussen de groepen in. Meting 1 werd vergeleken met meting 3, meting 2 met meting 3 en meting 1 met meting 2 zowel als in de M.A.K.S-groep en in de controlegroep zie tabel 2. Tabel 2: het verschil in metingen bij de stand van het hoofd van de M.A.K.S. groep en de controlegroep. Verschil in metingen. M.A.K.S.-groep SD (σ) Controlegroep SD (σ) (p-waarde) 1 e meting 3 e meting 0,377 3,663 0,700 3,665 2 e meting 3 e meting 0,111 4,560 1,000 3,257 1 e meting 2 e meting 0,034* 4,839 0,613 2,789 SD= standaarddeviatie P waarde= significant (P=<0.05) *= Is significant Spieractiviteit van de m. Sternocleidomastoideus en m. Trapezius Descendens. De spieractiviteit van de SCM en de TD is eerst verkregen via Delsys [zie methode] vervolgens hebben wij de gemiddelden in SPSS ingevoerd. Het doel was om er achter te komen of er een significant verschil te zien was in beide spieren. Er is een Q-Q plot gemaakt om te bepalen of er een normaal verdeling was. Dit was voor beide spieren het geval. Vervolgens werd er een T-test gemaakt van de 1 e meting, 2 e meting, 3 e meting, 4 e meting en de 5 e meting en werden deze onderling vergeleken met de M.A.K.S groep en de controle groep om te zien of een significant verschil te vinden is. In tabel 3 worden deze gegevens weergegeven. Tabel 3: met de onderlinge verschillen tussen de M.A.K.S-groep en de controle. Meting. SCM P-waarde TD P-waarde P-waarde= significant (P=<0.05) SCM: m. Sternocleidomastoideus TD: m. trapezius descendens Daarnaast zijn er twee staafdiagrammen gemaakt om het verschil duidelijker aan te geven [diagram 2 en diagram 3]. Een staafdiagram is gemaakt van de SCM en de ander van de TD. Vervolgens is er berekend of er een significant verschil is tussen meting 1 en meting 5, meting 1 en meting 2, meting 4 en meting 5 en meting 2 en meting 5 [tabel 4 en tabel 5]. Met behulp van een sterretje is er aan gegeven of er een significant verschil is.

8 Diagram 2. De metingen weergeven spieractiviteit in microvolt van de m. Sternocleidomastoideus: Diagram 3. De metingen weergeven spieractiviteit in microvolt van m.trapezius descendens: *= significant verschil.

9 Tabel 4: m. Sternocleidomastoideus M.A.K.S. N Mean Std. Deviation P- waarde Verschil: Meting , , ,288 Verschil:Meting , , ,087 Verschil:Meting , , ,330 Verschil:Meting , , ,170 Controlegroep Verschil:Meting , , ,295 Verschil:Meting , , ,297 Verschil:Meting , , ,968 Verschil:Meting , , ,402 Tabel 5: m. Trapezius decendens M.A.K.S. N Mean Std. Deviation P-waarde Verschil:Meting ,0037 9, ,577 Verschil:Meting ,0085 9, ,035 Verschil:Meting ,8441 9, ,299 Verschil:Meting , , ,001 Controlegroep Verschil:Meting ,3520 6, ,085 Verschil:Meting ,0680 4, ,032 Verschil:Meting ,4022 5, ,744 Verschil: Meting , , ,008 Discussie. Het doel van de studie was om te bepalen of de M.A.K.S,gedurende 5 minuten EMG- meten,effect had op de stand van het hoofd in graden en op de spieractiviteit van de SCM en de TD bij gezonde deelnemers. De resultaten laten zien dat de M.A.K.S., effect heeft op de stand van het hoofd. Er is een significant verschil tussen de 1 e meting en de 3 e meting van de stand van het hoofd bij de M.A.K.S groep [diagram 1]. In de spieractiviteit van de TDis er een significant verschil te zien tussen

10 meting 2 en meting 5 in de M.A.K.S groep [diagram 3]. Op basis van de verkregen resultaten en de bijhorende literatuur kan geen uitspraak gedaan worden of de M.A.K.S. invloed heeft op de spieractiviteit van SCM en de TD. Spieractiviteit Bij de SCM, hebben de beide groepen een gelijkwaardig startpunt (diagram 2). De M.A.K.S. groep heeft bij de metingen een lagere spieractiviteit ten opzichte van de controle groep. Dit valt ons op aan het diagram (diagram 2) en zou voor ons de eerste hypothese kunnen beantwoorden. Echter zijn deze verschillen die wij zien niet significant waardoor wij verder onderzoek bij mensen met chronische a-specifiekenek klachten aanbevelen. Bij de TD is er bij beide groepen een significant verschil te zien tussen meting 2 en 5. Men kan hieruit afleiden dat de interventies een effect heeft op de spieractiviteit van de TD. In dit geval lijkt de spieractiviteit juist hoger te zijn bij de M.A.K.S. groepmaar hier kunnen wij geen conclusies aan verbinden doordat deze verschillen niet significant zijn. Bij beide spieren is er een grotere variatie van de spieractiviteit ten opzichte van de controle groep te zien. Dit zou kunnen betekenen wanneer men deze interventie op langere termijn toepast en op proefpersonen met chronische a-specifieke nek klachten er een trainingseffect gaat optreden 25. Uit onderzoek blijkt dat de diepe cervicale flexoren een correlatie hebben met chronische a-specifieke nek klachten 13,19.Wij gaan er vanuit datchronische a-specifieke nek klachten een correlatie hebben met instabiliteit 13. Als wij kijken naar wat er al bekend is over compressie, zoals in de behandelmethode PNF waar compressie approximatie wordt genoemd, waarbij approximatiecontracties van de strekspieren en faciliteert de houdingstonus, oprichtreflex en de rompstabiliteitstimuleert 20. De M.A.K.S zouden deze principes kunnen overbrengen bij mensen met chronische a-specifieke nek klachten. Uit ons experiment blijkt dat de M.A.K.S groep een grotere variatie laat zien in de spieractiviteit, echter is dit niet significant. Dus verder onderzoek is hierbij noodzakelijk om te kijken wat het effect is bij mensen met chronische a-specifieke nek klachten. Stand van het hoofd De M.A.K.S. heeft effect op de stand van het hoofd. De zandzak werd door de deelnemers zelf op hun hoofd geplaatst, na instructie van de aspirant- onderzoekers. Het was belangrijk dat de deelnemers dit zelf deden omdat zij het beste aanvoelden hoe het gewicht verdeeld werd op het hoofd. Naderhand gaven enkele deelnemers aan het gevoel te hebben dat de M.A.K.S. van het hoofd leek te vallen. Het gewicht bleek niet goed te liggen hierdoor kunnen de resultaten zijn veranderd en dit kan effect hebben op de uiteindelijke resultaten.in meerdere artikelen waren er bewijzen dat er een correlatie was tussen de antropositie van het hoofd en chronische a-specifieke nek klachten 18,26,27. Er is bewijs dat mensen met chronische a-specifieke nek klachten moeite hebben om hun hoofd in een

11 bepaalde positie te houden 19. Tijdens onze zoektocht of er iets bekend was over compressie hebben wij in [(2001) Beckers Het PNF concept in de praktijk] 20 compressie als approximatiegevonden. Approximatie stimuleert vooral de contracties van de strekspieren en faciliteert de houdingstonus, oprichtreflex en de rompstabiliteit 20. Aangenomen wordt dat de M.A.K.S. de oprichtreflex van het hoofd aanzet en voor een betere stabiliteit gaat zorgen en men zo beter kan stabiliseren.voor dit experiment hebben wij gezonde proefpersonen gebruikt. Dit experiment zal dus ook moeten worden gedaan bij mensen met chronische aspecifieke nek klachten om erachter te komen of het effect van de stand van het hoofd hetzelfde zal zijn als op onze gezonde proefpersonen. Limieten. Het verkrijgen van de gegevens kon nauwkeuriger. In het Delsys programma kon je de seconde verkrijgen door twee verticale lijnen te verschuiven naar deze seconde. Dit ging met de blote oog en omdat de seconden vijf decimalen had was het onmogelijk om de seconde nauwkeurig te krijgen. Ook namen wij het hoogste E.M.G. signaal van de meting. E.M.G. signalen zijn niet altijd even nauwkeurig en kunnen door omstandigheden hoger uitvallen 17. De stand van het hoofd kon ook beter berekend worden door een verticale lijn te trekken en op deze manier de hoek te bepalen naar een referentiepunt (zoals het oor). Een andere optie was om de carniovertebrale hoek 17,21 (lijn gehooringang naar processus C7 ten opzichte van horizontaal) te pakken om de hoek te berekenen [zie afbeelding 1 21 ] Afbeelding 1. [Bron:(2012) Onderzoek en behandeling van de nek 21.]

12 Conclusie. Uit de resultaten blijkt dat er een verschil is in de spieractiviteit van de TD tussen meting 2 en meting 5 bij de M.A.K.S. groep. En een verschil in de stand van het hoofd tussen meting 1 en meting 2 bij de M.A.K.S. groep. Echter zijn deze verschillen te klein om hier een conclusie uit te kunnen trekken om de onderzoeksvraag te beantwoorden. De aspirant- onderzoekers raden daarom aan om het lange termijn effect van de M.A.K.S. bij personen met chronische a- specifieke nekklachten. Aanbevelingen Bij de M.A.K.S groep heeft een grotere variatie van de spieractiviteit ten opzichte van de controle groep. Het is gebaseerd op een keer vijf minuten, dus er is onderzoek nodig naar wat de effecten van de M.A.K.S op langere termijn is. Het experiment kan ook beter worden opgezet zoals hierboven beschreven staat. Dankwoord. Graag willen wij de volgende mensen bedanken die dit onderzoek mogelijk hebben gemaakt: Michael Bol, Henk Nieuwenhuijzen, Freek Albers, de deelnemers aan dit onderzoek en alle andere professionals.

13 Referentielijst 1 = Plat E, Scherer M. et al. (2007) De behandeling van aspecifieke nekklachten, Huisarts en Wetenschap, nr 13: = Koes B. et al. (1992) Randomised clinical trial of manipulative therapy and physiotherapy for persistent back and neck complaints: results of one year follow up. BMJ VOLUME = Kay TM, et al. (2009) Exercises for mechanical neck disorders(review). Cochrane Library issue 4 4 = Borghouts J A J, Koes B W, Bouter L M, ( ) The clinical course and prognostic factors of non-specific neck pain; a systematic review. Pain 77 ( = Vos CJ, Verhagen AP, Hermans GPH, (2004) Nekpijn. Huisarts En Wetenschap;, Vol. 47 Issue 6, p , 5p 6 = Tsakitzidis G et al.(2013). Non-specific neck pain and evidence-based practice. European Sientific Journal, volume 9, nr.3. 7 = Childs J. D. et al. (2008). Neck pain; Clinical practice guidelines linked to the international classification of functioning, disability, and health from the orthopaedic section of the American physical therapy association. Journal Orthopedic Sports Physical Therapy(USA), volume = Johnston V.(2008). Neck movement and muscle activity characteristics in female office workers with neck pain. Spine.1;33(5): = Ariens G.A.M et al.(2001). Are neck flexion, neck rotation, and sitting at work risk factors for neck pain? Results of a prospective cohort study. Occup environ med, 58(p ). 12 =Chiu T T W, Lam T, Hedley A J, (2004) A Randomized Controlled Trial on the Efficacy of Exercise for Patients With Chronic Neck Pain. SPINE Volume 30, Number 1, pp E1 E7, Lippincott Williams & Wilkins, Inc 13 = MM Panjabi (2003) Cilincal spinal instability and low back pain. Journal of Electromyography and Kinesiology 13 (2003) Biomechanics Laboratory, Department of Orthopaedics and Rehabilitation, Yale University School of Medicine, New Haven, CT 06510, USA 14 = Oostendorp R.A.B. et al (2006) Gerandomiseerde klinische trail naar het effect van compressietherapie bij kortdurende aspecifieke nekpijn: een pilot. Ned Tijdschr Fysiother 2006;116(1): = (geen auteur) (g.d.) CCMO: Over de Centrale Commissie Mensgebonden Onderzoek 16 = Koes BW, Tulder MW, Poos MJJC. (2010) Hoe vaak komen nek- en rugklachten voor en hoeveel mensen sterven eraan? In: Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM 17 = Franssen J.L.M., (1995) Handboek oppervlakte elektromyografie. De tijdstroom, Utrecht 18 = C Fernández-de-las-Peñas, C Alonso-Blanco, ML Cuadrado & JA Pareja (2005) Forward head posture and neck mobility in chronic tension-type headache: a blinded, controlled study, doi: /j x Blackwell Publishing Ltd Cephalalgia, , = Falla D, Gwendolen J, Trevor R et al (2007) Effect of Neck Exercise on Sitting Posture in Patients with Chronic

14 Neck Pain, Physical Therapy Volume 87 number 4 20 = Beckers, Buck, Adler. (2001) Het PNF-concept in de praktijk. Maarssen: Elsevier gezondheidszorg. 21 = K. van Nugteren, D. Vinkel, G. Mahieu et al (2012) Onderzoek en behandeling van de nek. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 22 = O'Sullivan P.B. et al.(2002). The effect of different standing and sitting postures on trunk muscle activity in a pain-free population. Spine, volume 27, number 11, p = Caneiro J.P. et al. (2010). The influence of different sitting postures on head/neck posture and muscle activity. Maual therapy volume15 (54-60). 24 = Sforza C. et al.(2011). EMG analysis of trapezius and masticatory muscles. Experimental protocol and data reproducibility. Journal of oral rehabilitation volume 38( ) 25 = De Morree J.J(2006). Inspanningsfysiologie, oefentherapie en training. Houten: Bohn Stafleu van Loghum. 26 =Anabela G, Silva MSc, T David punt, PhD et al (2009) Head Posture and Neck Pain of Chronic Nontraumatic Origin: A Comparison Between Patients and Pain-Free Persons 2009 by the American Congress of Rehabilitation Medicine 27 = Chris Ho Yip, Thomas Tai Wing Chiu and Anthony Tung Kuen Poon. (2008) The relationship between head posture and severity and disability of patients with neckpain. Manual Therapy 13 (2008) 148:154