Leraren gezocht! Onderzoek naar het lerarentekort in het Rotterdamse primair en voortgezet onderwijs

Transcriptie

1 Leraren gezocht! Onderzoek naar het lerarentekort in het Rotterdamse primair en voortgezet onderwijs Opdrachtgever: Bureau Onderwijs Werkt, Gemeente Rotterdam ECORYS-NEI Arbeid & Sociaal Beleid Jaco van Velden Ilse Vossen Michiel Pat Rotterdam, 18 maart 2004

2

3 ECORYS-NEI Postbus AD Rotterdam Watermanweg GG Rotterdam T F E asb@ecorys.com W K.v.K. nr VOS/RG EE10400rap

4 VOS/RG EE10400rap

5 Inhoudsopgave Voorwoord 7 Managementsamenvatting 9 1 Inleiding Het lerarentekort Beleid van de Gemeente Rotterdam Doelstelling en onderzoeksvragen Onderzoeksopzet Leeswijzer 16 2 Lerarentekorten in het primair onderwijs Inleiding Het lerarentekort: stand van zaken Samenstelling lerarenbestand De uitstroom van leraren en managers uit het Rotterdamse onderwijs De instroom van nieuwe leraren en managers Interregionale mobiliteit Leraren in opleiding Maatregelen en gevolgen lerarentekorten Vooruitblik 33 3 Lerarentekorten in het voortgezet onderwijs Inleiding Het lerarentekort: stand van zaken Samenstelling lerarenbestand De uitstroom van leraren uit het Rotterdamse onderwijs De instroom van nieuwe leraren Interregionale mobiliteit Maatregelen en gevolgen lerarentekorten Vooruitblik 51 VOS/RG EE10400rap

6 4 Studenten aan de lerarenopleidingen over werken in het Rotterdamse onderwijs Inleiding Lerarenopleiding voor Primair Onderwijs Werken in het Rotterdamse onderwijs Redenen om wel of niet in het Rotterdamse onderwijs te willen werken Populariteit deelgemeenten Voorwaarden waaronder afgestudeerden in het Rotterdamse onderwijs willen werken Voorwaarden waaraan een baan moet voldoen Lerarenopleiding voor voortgezet onderwijs Werken in het Rotterdamse onderwijs Redenen om wel of niet in het Rotterdamse onderwijs te willen werken Populariteit deelgemeenten Voorwaarden waaronder afgestudeerden in het Rotterdamse onderwijs willen werken Voorwaarden waaraan een baan moet voldoen 64 5 Conclusies en aanbevelingen Conclusies Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Aanbevelingen 69 Bijlage 1 Onderzoeksdoelstellingen 73 Bijlage 2 Responsverantwoording 75 VOS/RG EE10400rap

7 Voorwoord Het Bureau Onderwijs Werkt van de Gemeente Rotterdam heeft tot taak om de Rotterdamse scholen in het primair en voortgezet onderwijs te ondersteunen bij de aanpak van personeelstekorten. Daarbij gaat het vooral om problemen bij de personeelsvoorziening voor onderwijzend personeel. Een goed inzicht in de ontwikkelingen en de achtergronden van het Rotterdamse lerarentekort geeft het Bureau Onderwijs Werkt de mogelijkheid om goed en tijdig in te kunnen spelen op de behoeften van de scholen. Dit rapport is de weergave van de resultaten van een onderzoek dat ECORYS-NEI in opdracht van Bureau Onderwijs Werkt heeft uitgevoerd. In het onderzoek is bekeken in hoeverre Rotterdamse scholen op dit moment problemen ervaren bij de personeelsvoorziening voor onderwijzend personeel. Ook is onderzocht hoe het lerarentekort zich de komende jaren zal ontwikkelen, welke maatregelen scholen nemen om problemen in de personeelsvoorziening aan te pakken en hoe studenten aan de Rotterdamse lerarenopleidingen denken over werken in het Rotterdamse onderwijs. Het onderzoeksteam heeft bestaan uit Jaco van Velden (projectleider), Ilse Vossen en Michiel Pat. Ruud van der Aa heeft een bijdrage aan het onderzoek geleverd als intern adviseur. Vanuit de Gemeente Rotterdam is het onderzoek begeleid door Leo van der Waal, Steven Sewgobind, Maut Zwalf en Manon Ferwerda. Wij willen hen hartelijk danken voor hun constructieve commentaar. Wij hopen met dit rapport een bijdrage te leveren aan het inzicht in het (verwachte) lerarentekort bij Rotterdamse scholen en de wijze waarop scholen hiermee om kunnen gaan. Dit inzicht kan gebruikt worden voor de uitvoering en de eventuele aanpassingen van het Rotterdamse beleid op het gebied van het lerarentekort. Maart 2003 Jaco van Velden ECORYS-NEI Leraren gezocht! 7

8

9 Managementsamenvatting Inleiding Deze rapportage is het eindproduct van een onderzoek in opdracht van de Gemeente Rotterdam naar de omvang en de achtergronden van het (toekomstige) lerarentekort in het Rotterdamse primair en voortgezet onderwijs. In het onderzoek is onder andere bekeken of de Rotterdamse scholen op dit moment problemen ondervinden in de personeelsvoorziening van onderwijsgevenden, hoe de verwachte tekorten zich de komende jaren zullen ontwikkelen, welke maatregelen scholen nemen om personeelsproblemen aan te pakken en de wijze waarop de huidige vierdejaarsstudenten in de lerarenopleidingen aankijken tegen het werken in het Rotterdamse onderwijs. Hieronder worden de belangrijkste conclusies en aanbevelingen van het onderzoek samengevat. Primair onderwijs De huidige personeelsbehoefte valt mee, maar scholen ervaren toch problemen: In kwantitatieve termen lijkt de huidige personeelsbehoefte op Rotterdamse basisscholen mee te vallen. In totaal zijn er op dit moment ongeveer 70 openstaande vacatures, waarvan er ongeveer 40 moeilijk vervulbaar zijn. Er is geen onderscheid gemaakt tussen vervangingsvacatures en andere vacatures. Naast de openstaande vacatures is er in het Rotterdamse basisonderwijs nog een aanvullende personeelsbehoefte van ongeveer 60 fte. Ondanks de relatief beperkte kwantitatieve openstaande vraag naar leraren ondervinden veel Rotterdamse basisscholen wel problemen in de personeelsvoorziening voor onderwijzend personeel. Ongeveer tweederde van de scholen geeft aan eind 2003 dergelijke problemen te ondervinden. Dit verschil tussen het gevoelde probleem en de kwantitatieve personeelsbehoefte kan mogelijk worden verklaard vanuit de problemen die scholen ondervinden bij het opvangen van (ziekte)verzuim van leraren. De problemen in de personeelsvoorziening nemen de komende jaren toe: Vanaf 2006 wordt er voor het Rotterdamse primair onderwijs een groeiend tekort aan leraren verwacht. In 2011 kunnen er daardoor in het Rotterdamse onderwijs naar verwachting 320 voltijdbanen voor leraren niet vervuld worden. De tekorten worden vooral veroorzaakt door de vergrijzing. Voor managers wordt eveneens een toenemende tekort verwacht, vooral als gevolg van vergrijzing. In 2011 is 21 procent van de totale vraag naar managementpersoneel naar verwachting onvervuld. Er vertrekken meer leraren uit de regio dan dat er terugkomen: Per saldo vertrokken er in 2002 bijna 100 leraren meer naar een baan als leraar buiten Rotterdam, dan andersom. Dit positieve vertreksaldo legt een extra druk op de lerarentekorten in Rotterdam. Leraren gezocht! 9

10 Het Rotterdamse primair onderwijs maakt nog weinig gebruik van de externe arbeidsmarkt: Er wordt door de Rotterdamse basisscholen nog weinig gebruik gemaakt van wervingsgroepen op de externe (=niet-onderwijs) arbeidsmarkt. De instroom van zij-instromers en onbevoegden is op dit moment (nog) beperkt. Veel scholen nemen maatregelen tegen problemen in de personeelsvoorziening: Vrijwel alle Rotterdamse basisscholen hebben de afgelopen anderhalf jaar één of meerdere maatregelen genomen om knelpunten in de personeelsvoorziening op te vangen. Vooral het inzetten van onbevoegd personeel als leraar en het samenvoegen van klassen zijn veel toegepaste maatregelen. De meeste studenten aan de Rotterdamse lerarenopleidingen gaan buiten Rotterdam werken: Ongeveer 70 procent van de huidige vierdejaarsstudenten aan de Rotterdamse lerarenopleidingen voor basisonderwijs wil na het afstuderen niet in het Rotterdamse onderwijs gaan werken. De studenten die in Rotterdam wonen zijn vrijwel allemaal van plan om in het Rotterdamse onderwijs te gaan werken. Bij studenten van buiten Rotterdam is dit veel lager. Voortgezet onderwijs Ruim de helft van de Rotterdamse scholen ondervindt personeelsproblemen: Ook in het voortgezet onderwijs lijken in kwantitatieve zin de personeelsproblemen eind 2003 mee te vallen. Er staan op dat moment ongeveer 35 vacatures open, waarvan ongeveer de helft moeilijk vervulbaar. Naast de genoemde vacatures hebben veel scholen ook een aanvullende personeelsbehoefte voor bevoegde leraren. De aanvullende personeelsbehoefte is ongeveer even groot als het aantal openstaande vacatures. Ondanks de relatief beperkte openstaande personeelsvraag, ondervindt ruim de helft van de scholen problemen in de personeelsvoorziening voor onderwijsgevenden. De lerarentekorten in het voortgezet onderwijs nemen in de toekomst sterk toe: Doordat een groot deel van de leraren uit het Rotterdamse voortgezet onderwijs de pensioengerechtigde leeftijd behaalt ontstaat er de komende jaren een grote vraag naar nieuwe leraren. Hierdoor neemt de komende jaren de spanning op de arbeidsmarkt voor leraren voortgezet onderwijs sterk toe. Daar waar de onvervulde vraag nu ongeveer 4 procent is, neemt deze naar verwachting toe tot bijna 15 procent in 2006 en 28 procent in De spanning op de arbeidsmarkt voor leraren voortgezet onderwijs ligt in Rotterdam duidelijk hoger dan in het primair onderwijs. Bovendien ligt de spanning in Rotterdam in de toekomst boven het landelijk gemiddelde. Ook in het voortgezet onderwijs is er een positief vertreksaldo: Evenals in het primair onderwijs is het aantal leraren dat vanuit een lerarenbaan buiten de gemeentegrenzen bij een Rotterdamse school komt werken lager dan andersom. Per saldo vertrokken er in fte aan leraren meer naar een lerarenbaan buiten Rotterdam, dan andersom. Het Rotterdamse voortgezet onderwijs maakt steeds meer gebruik van onbevoegden: Ongeveer 1 op de 10 leraren in het Rotterdamse voortgezet onderwijs is een onbevoegde docent. In de instroom van nieuwe docenten is het aandeel onbevoegden 40 procent. 10 Leraren gezocht!

11 Ook in het voortgezet onderwijs nemen veel scholen maatregelen: Evenals in het primair onderwijs hebben vrijwel alle scholen in het Rotterdamse voortgezet onderwijs de afgelopen anderhalf jaar maatregelen genomen om problemen in de personeelsvoorziening voor onderwijsgevenden tegen te gaan. De meest genoemde maatregel is de inzet van onbevoegde docenten. Daarnaast hebben ook veel scholen klassen samengevoegd en docenten langer laten werken. De meeste vierdejaars studenten zijn van plan om buiten Rotterdam te gaan werken: Tweederde van de studenten aan de lerarenopleiding voor voortgezet onderwijs zegt niet van plan te zijn om in het Rotterdamse onderwijs te gaan werken. Daarbij gaat het net als in het primair onderwijs vooral om de studenten die buiten Rotterdam wonen. Van de studenten die in Rotterdam wonen is driekwart wel van plan om bij een Rotterdamse school aan het werk te gaan. Veel studenten blijken reeds een baanaanbod te hebben van een school buiten Rotterdam, vaak de stageschool. Aanbevelingen Betrek studenten in de lerarenopleidingen in een vroegtijdig stadium bij het Rotterdamse onderwijs: De studenten die niet in het Rotterdamse onderwijs willen werken wonen zelf niet in Rotterdam en hebben ook het grootste deel van hun stages niet in Rotterdam gevolgd. Zij hebben dus tijdens hun opleiding amper kennis gemaakt met de stad en met het onderwijs aan Rotterdamse scholen. Door studenten meer kennis te laten maken met het Rotterdamse onderwijs kunnen zij een beter inzicht krijgen in de aantrekkelijke kanten van het Rotterdamse onderwijs. Stimuleer de instroom van Rotterdammers in de lerarenopleidingen: Uit het onderzoek komt naar voren dat de afgestudeerden van de lerarenopleidingen hun eerste baan dichtbij hun woonplaats zoeken. Dit pleit ervoor om meer Rotterdammers te stimuleren om een lerarenopleiding te volgen. Nader onderzoek hiernaar kan inzicht bieden in de mogelijkheden om de instroom van Rotterdammers (en meer in het bijzonder de allochtone jongeren) in de lerarenopleiding te stimuleren. Meer inzicht in de redenen waarom leraren buiten Rotterdam gaan werken: Het terugdringen van het vertrek van leraren kan een belangrijke bijdrage leveren aan de aanpak van toekomstige lerarentekorten. Meer inzicht in de redenen van vertrek kan verkregen worden door standaard exitgesprekken te houden met alle vertrekkende leraren en daarin aandacht te besteden aan de redenen voor vertrek en de voorwaarden waaronder men voor het Rotterdamse onderwijs behouden had kunnen blijven. Onderzoek de mogelijkheden voor de invoering van deeltijdpensioen: Het uitstellen van een deel van de uitstroom kan de problemen in de personeelsvoorziening verlichten. Een van de mogelijkheden hiervoor is het invoeren van mogelijkheden voor oudere leraren om een deel van de tijd te blijven werken en een deel van de tijd al met pensioen te gaan. Werving van managers voor het primair onderwijs van buiten het onderwijs: Traditioneel wordt de vraag naar managers in het primair onderwijs vervuld door de doorstroom van leraren naar een managementfunctie. In de toekomst zal dit naar verwachting niet voldoende zijn om in de totale vraag naar managers te voorzien. Er zal dan naar andere oplossingen gezocht moeten worden zoals de werving van managers van buiten het onderwijs. Leraren gezocht! 11

12 Maak het primair onderwijs minder kwetsbaar voor verzuim: Het primair onderwijs kan minder kwetsbaar gemaakt worden voor verzuim door een grotere buffer op te bouwen van leraren waar uit geput kan worden wanneer er een leraar uitvalt. Onbevoegde leraren in het voortgezet onderwijs: Het aandeel onbevoegde docenten in het voortgezet onderwijs is hoog en lijkt te stijgen. In overleg met het ministerie van OCW kunnen afspraken gemaakt worden om deze docenten via assessments en bijscholing om te scholen tot bevoegde docenten. 12 Leraren gezocht!

13 1 Inleiding 1.1 Het lerarentekort Voor behoud van een hoogwaardige kwaliteit van het onderwijs is een adequate personeelsvoorziening van groot belang. Het tekort aan onderwijspersoneel dat de afgelopen jaren is ontstaan zorgt met name in de grote steden voor moeilijkheden. Door de vergrijzing van het lerarenbestand, een nog steeds toenemend aantal leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs en de onvoldoende belangstelling voor het beroep van leraar bij jongeren wordt voor de komende jaren een verdere toename van het lerarentekort verwacht. Door de conjuncturele omslag lijken de personeelstekorten in het onderwijs op dit moment mee te vallen. Er verschijnen met enige regelmaat berichten die hierop wijzen ( zij-instromers komen moeilijk aan een baan buiten het onderwijs, de belangstelling voor de lerarenopleidingen neemt weer toe, et cetera.). Toch is het lerarentekort hierdoor nog niet verdwenen. Met name de vergrijzing van het personeelsbestand zorgt ervoor dat de vraag naar leraren de komende jaren sterk zal stijgen. De tekorten in het onderwijs zijn een landelijk probleem, maar worden in sterkere mate in de grote steden gevoeld. Prognoses voor toekomstige lerarentekorten wijzen eveneens uit dat de grote steden de komende jaren te maken krijgen met grote vraag naar nieuwe leraren die niet geheel ingevuld kan worden. 1.2 Beleid van de Gemeente Rotterdam De gemeente Rotterdam heeft in het collegeprogramma Het nieuwe elan van Rotterdam en zo gaan we het doen aangegeven dat zij, binnen de mogelijkheden die de gemeente heeft, meer wil doen aan het aanpakken van het lerarentekort op Rotterdamse scholen. Daarbij zijn de volgende maatregelen genoemd: Een lobby richting het rijk om liefst een aparte CAO voor de vier grote steden af te sluiten, met extra beloning voor onderwijspersoneel. Een onorthodoxe campagne om Rotterdam te promoten als interessante stad voor onderwijsgevenden, ook gericht op het aantrekken van leraren die nu nog elders in het land werken. Schoolbesturen in staat stellen tot het verlenen van aanvullende secundaire arbeidsvoorwaarden, zoals Rotterdam Pas, parkeervoorzieningen, tegemoetkoming vervoer en dergelijke. Opzetten van een Rotterdamse banenmarkt voor het onderwijs. Leraren gezocht! 13

14 Bevorderen van extra instroom in de pedagogische academie van schoolverlaters vanuit het Rotterdamse voortgezet onderwijs. Stimuleren van extra instroom in het onderwijs van hoger opgeleide allochtonen, vluchtelingen en zij-instromers. Afspraken maken met schoolbesturen over de inzet van personeel dat leraren kan ondersteunen en ontlasten. Om scholen te ondersteunen bij het aanpakken van personeelsproblemen is binnen de Rotterdamse Dienst Stedelijk Onderwijs het Bureau Onderwijs Werkt opgericht. Bureau Onderwijs Werkt heeft de taak om als centraal punt te fungeren waar de vraag naar onderwijspersoneel bekend is en de matching tussen vraag en aanbod plaatsvindt. Daarnaast is door de wethouder een Taskforce opgericht waarin gemeente, onderwijsveld en lerarenopleidingen samen initiatieven bespreken om het Rotterdamse lerarentekort aan te pakken en het werken in het Rotterdamse onderwijs aantrekkelijker te maken. Om een actueel inzicht te verkrijgen in de tekorten en de vacatures voor onderwijsgevenden heeft Bureau Onderwijs Werkt een tekortmonitor opgezet waarin elk kwartaal de openstaande vacatures voor onderwijsgevenden bij scholen in Rotterdam in beeld wordt gebracht. 1.3 Doelstelling en onderzoeksvragen Bureau Onderwijs Werkt heeft ECORYS-NEI gevraagd een beter inzicht te verschaffen in de omvang en de samenstelling van het lerarentekort bij scholen in de gemeente Rotterdam, nu en in de toekomst. Het onderzoek richt zich op scholen voor primair onderwijs en voortgezet onderwijs. Ook het speciaal onderwijs is meegenomen, deels onder het primair onderwijs en deels onder het voortgezet onderwijs. Het doel van het onderzoek luidt als volgt: Inzicht verschaffen in het lerarentekort bij scholen in het primair en voortgezet onderwijs in de gemeente Rotterdam voor de periode tot en met In het onderzoeksvoorstel zijn tien doelstellingen opgenomen die antwoord geven op de volgende onderzoeksvragen: 1 1. Hoe groot zijn eind 2003 de problemen in de personeelsvoorziening in het Rotterdamse primair en voortgezet onderwijs? 2. Welke (organisatorische) maatregelen nemen de Rotterdamse scholen om de problemen in de personeelsvoorziening tegen te gaan? 3. Waar gaan leraren die uitstromen bij een Rotterdamse school naar toe (pensioen, naar een andere school binnen Rotterdam, naar een andere school buiten Rotterdam, naar een andere sector)? 1 De tien doelstellingen van het onderzoek zijn weergegeven in bijlage Leraren gezocht!

15 4. Hoe ziet de instroom van nieuwe leraren in het Rotterdamse onderwijs er uit (schoolverlaters, zij-instromers, LIO, onbevoegden)? 5. Hoe zal het lerarentekort bij scholen in het primair en voortgezet onderwijs in de gemeente Rotterdam zich de komende jaren ontwikkelen? 6. Hoe kijken de huidige vierdejaarsstudenten van de Rotterdamse lerarenopleidingen aan tegen een baan in het Rotterdamse onderwijs? Naast leraren wordt voor het primair onderwijs ook aandacht besteed aan de beroepsgroep managers (directeuren en adjunct-directeuren). Voor het voortgezet onderwijs is geen aandacht besteed aan deze beroepsgroep, aangezien de (landelijke) prognoses uitwijzen dat hiervoor geen knelpunten in de personeelsvoorziening te verwachten zijn. 1.4 Onderzoeksopzet Voor het beantwoorden van de onderzoeksvragen is gebruik gemaakt van een aantal verschillende bronnen. Hieronder wordt kort ingegaan op de onderzoeksopzet. Analyse ramingen lerarentekort CentER In 2001 heeft CentER Applied Economics in opdracht van het ministerie van OCW een prognosemodel ontworpen waarmee de toekomstige tekorten aan onderwijzend personeel kunnen worden geraamd. Het gaat daarbij om ramingen in de periode 2002 tot en met De prognoses geven inzicht in de verwachte omvang van het lerarentekort en de oorzaken daarvan (vergrijzing lerarenbestand, vergrijzing stille reserve, onvoldoende instroom vanuit de lerarenopleidingen, en dergelijke). In het onderhavige onderzoek is gebruik gemaakt van de regionale raming voor de gemeente Rotterdam die is opgenomen in het prognosemodel. Nieuwe prognoses van het lerarentekort worden volgens het ministerie van OCW in de loop van 2004 verwacht. Deze nieuwe prognoses waren voor dit onderzoek nog niet beschikbaar. Analyse CASO-bestand Het CASO-bestand (Centrale Administratie Salarissen Onderwijs) is gebruikt om informatie over de samenstelling van het lerarenbestand te verkrijgen, evenals informatie over de in- en uitstroom van Rotterdamse leraren. In het CASO-bestand staan gegevens over alle leraren van scholen die door de overheid bekostigd worden. ECORYS-NEI heeft uit dit bestand geaggregeerde gegevens ontvangen van Cfi, de beheerder van het bestand. Enquête onder scholen in het primair en voortgezet onderwijs Met een schriftelijke enquête onder scholen in het primair en voortgezet onderwijs in de gemeente Rotterdam is inzicht verkregen in de huidige samenstelling van het lerarenbestand, in- en uitstroom van leraren en knelpunten in de personeelsvoorziening nu en in de toekomst. De scholen zijn integraal benaderd op vestigingsniveau. Na drie weken is een reminder gestuurd in de vorm van een brief vanuit de Rotterdamse wethouder. Om de respons te maximaliseren is na vijf weken door ECORYS-NEI een telefonisch rappel uitgevoerd waarbij aan de scholen een beperkt aantal vragen is gesteld uit de enquête. Leraren gezocht! 15

16 Tijdens dit telefonisch rappel is met name ingegaan op de problemen in de personeelsvoorziening. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de respons. Tabel 1.1 Respons enquête scholen Bruto Respons Respons Respons totaal aangeschreven schriftelijk telefonisch * Primair onderwijs (47%) 54 (24%) 157 (71%) Voortgezet onderwijs (32%) 25 (42%) 44 (73%) Totaal (43%) 79 (28%) 201 (72%) * Bij de telefonische respons gaat het om een beperkter aantal vragen dan bij de schriftelijke respons. Enquête studenten lerarenopleiding Om inzicht te krijgen in de mate waarin schoolverlaters van de Rotterdamse lerarenopleidingen van plan zijn om in het Rotterdamse onderwijs aan de slag te gaan is een enquête uitgevoerd onder vierdejaarsstudenten van de drie Rotterdamse lerarenopleidingen basisonderwijs en de lerarenopleiding voortgezet onderwijs. Vanwege de voorwaarden die de verschillende opleidingsinstellingen hadden om hun studenten te mogen enquêteren zijn er verschillende benaderingswijzen gebruikt. Zo zijn de studenten van de lerarenopleiding basisonderwijs deels klassikaal en deels schriftelijk benaderd. De studenten van de lerarenopleiding voortgezet onderwijs zijn telefonisch benaderd. In totaal zijn 88 enquêtes ingevuld door studenten van de lerarenopleidingen basisonderwijs en 56 door studenten van de lerarenopleiding voortgezet onderwijs. Dit betreft naar schatting een derde van alle vierdejaars voltijds studenten. In bijlage 2 is een nadere verantwoording van de respons van de enquêtes onder scholen en studenten weergegeven. 1.5 Leeswijzer In dit rapport worden de resultaten van het onderzoek naar de omvang en de samenstelling van het lerarentekort in de gemeente Rotterdam besproken. De indeling van het rapport is als volgt: Hoofdstuk 2 bespreekt de resultaten voor het primair onderwijs. Achtereenvolgens komen aan de orde: de huidige omvang van het lerarentekort, de samenstelling van het personeelsbestand van Rotterdamse scholen, de uitstroom en de instroom van leraren en managers, maatregelen die scholen nemen om problemen in de personeelsvoorziening te verminderen en de omvang van het lerarentekort in de toekomst. Hoofdstuk 3 gaat in op de lerarentekorten in het voortgezet onderwijs. In het hoofdstuk komen dezelfde onderwerpen aan de orde als bij het primair onderwijs. Hoofdstuk 4 bespreekt de mening van studenten aan de lerarenopleidingen over werken in het Rotterdamse onderwijs. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen de studenten aan de lerarenopleidingen voor basisonderwijs en de lerarenopleiding voor voortgezet onderwijs. Hoofdstuk 5 bevat de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek. In de bijlagen worden de doelstellingen van het onderzoek, evenals een responsanalyse weergegeven. 16 Leraren gezocht!

17 2 Lerarentekorten in het primair onderwijs 2.1 Inleiding In totaal zijn er in de gemeente Rotterdam 220 scholen voor primair onderwijs. Een beperkt deel (26 scholen) daarvan zijn scholen voor speciaal onderwijs. In het Rotterdamse primair onderwijs werken in totaal circa leraren. Zij vervullen samen fulltime banen. Het gemiddeld parttime percentage is daarmee 80 procent. Daarnaast werken er in het Rotterdamse basisonderwijs circa 450 directeuren en adjunctdirecteuren Het lerarentekort: stand van zaken Problemen in de personeelsvoorziening Eind 2003 ondervindt tweederde van de Rotterdamse basisscholen problemen in de personeelsvoorziening van onderwijsgevenden (zie figuur 2.1). De scholen hebben daarbij zelf aangegeven of ze in hun perceptie grote problemen of enige problemen ervaren. Bijna 20 procent van alle scholen geeft aan grote problemen te ondervinden. Met name grote scholen geven aan problemen te ondervinden. Van de grote scholen (meer dan 400 leerlingen) ondervindt 76 procent problemen bij de personeelsvoorziening. Bij kleine scholen (minder dan 100 leerlingen) is dit 50 procent. 2 Bron: CentER (2002), Microbestanden primair en voortgezet onderwijs. Leraren gezocht! 17

18 Figuur 2.1 Oordeel scholen over huidige problemen personeelsvoorziening onderwijsgevend personeel, Rotterdam (N =154) 19% 35% 46% Bron: Enquête onder scholen, primair onderwijs, Ecorys-NEI, Grote problemen Enige problemen Geen Problemen Ook lijken de problemen zich te concentreren op scholen met een hoog personeelsverloop. Scholen die de afgelopen anderhalf jaar te maken hadden met een relatief hoge uitstroom van onderwijzend personeel ondervinden eind 2003 meer problemen dan scholen die een relatief lage uitstroom kenden. Van de scholen met een hoge uitstroom ondervindt 31 procent grote problemen, bij scholen met een lage uitstroom is dit 16 procent. De scholen geven aan vrijwel geen problemen te ondervinden bij de personeelsvoorziening van directiepersoneel (90% heeft geen problemen). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat basisscholen bij een vacature voor een directeur of een adjunctdirecteur vaak ervoor kiezen om een docent door te laten groeien naar deze functie. De vacature wordt dus intern vervuld. Hierdoor ontstaat dan in de regel wel een vacature voor een leraar. Openstaande vacatures Problemen in de personeelsvoorziening kunnen zich op verschillende manieren uiten. De meest gangbare wijze is het hebben van een vacature. Van de Rotterdamse basisscholen heeft eind procent één of meerdere openstaande vacatures voor onderwijsgevend personeel 3. Als er een vacature is op een school betreft dit meestal één fte. Gemiddeld heeft een Rotterdamse basisschool 0,27 fte aan vacatures. In totaal bedraagt de vacaturegraad eind ,7 procent van het personeelsbestand 4. Opgehoogd naar het 3 4 Er is hierbij niet gevraagd naar de achtergrond van de vacature. Onduidelijk is in hoeverre vacatures als gevolg van verzuim ook door de respondenten zijn meegeteld. De vacaturegraad is hier berekend als het aantal openstaande vacatures voor onderwijzend personeel gedeeld door het totaal aantal onderwijsgevenden. 18 Leraren gezocht!

19 totale lerarenbestand zou het gaan om 70 vacatures voor onderwijsgevenden in het primair onderwijs. Uit de bovenstaande alinea blijkt dat slechts een beperkt deel van de basisscholen op dit moment vacatures heeft. De vacaturegraad is met 1,7 procent dan ook vrij laag. Daarbij dient er echter rekening mee te worden gehouden dat scholen in het basisonderwijs over het algemeen proberen om hun formatieplaatsen opgevuld te hebben voor de start van het schooljaar. Leraren wisselen vaak in de zomerperiode van baan. Op het moment van de enquête was het schooljaar al in volle gang. Het is dan ook niet vreemd dat het aantal vacatures op dat moment vrij beperkt was. Uit de enquête onder basisscholen blijken verder de volgende verschillen: De vacatures zijn geconcentreerd bij de scholen die problemen ervaren. Scholen die aangeven geen problemen te ervaren in de personeelsvoorziening hebben ook nauwelijks vacatures. Scholen met een hoge SE-score 5 (hoger dan 1,75) hebben vaker vacatures dan scholen met een lagere SE-score. Grote scholen (meer dan 400 leerlingen) hebben vaker vacatures dan kleine scholen (minder dan 100 leerlingen). Moeilijk vervulbare vacatures Een vacature hoeft niet perse tot problemen in de personeelsvoorziening te leiden. Het wordt pas een probleem wanneer het niet lukt om de vacature te vervullen. Bij de meerderheid van de vacatures (tweederde) die eind 2003 bij Rotterdamse basisscholen openstaan is dit het geval. Deze vacatures worden door de scholen beoordeeld als moeilijk vervulbaar. Het gaat dan om 1,2 procent van het totale lerarenbestand van de scholen die de enquête hebben ingevuld. Wanneer we dit ophogen naar het totaal van de Rotterdamse scholen dan zijn er eind 2003 naar schatting 50 fte aan moeilijk vervulbare vacatures voor onderwijsgevenden in het Rotterdamse basisonderwijs. Extra personeelsbehoefte Niet elke personeelsbehoefte hoeft zich te uiten in een vacature. Bij een recente vacatureinventarisatie van Bureau Onderwijs Werkt (in de zomer van 2003) bleek het aantal vacatures in het Rotterdamse onderwijs mee te vallen. Dit terwijl vanuit de scholen toch vaak gewezen werd op het bestaan van een lerarentekort in Rotterdam. In het onderzoek is de scholen gevraagd of zij, naast de vacatures die zij op dit moment open hebben staan, nog een extra personeelsbehoefte hebben aan bevoegd onderwijzend personeel. Daarbij is als voorwaarde gesteld dat het binnen de huidige financiële kaders wel mogelijk moet zijn om deze behoefte op te vullen 6. Van de Rotterdamse scholen in het primair onderwijs geeft 17 procent aan een dergelijke extra behoefte te hebben. Het gaat dan doorgaans om een behoefte van één fte die niet vertaald is in een vacature. 5 6 De sociaal-economische score geeft uitdrukking aan het achterstandsgewicht op een school en wordt berekend aan de hand van het aantal (achterstands)leerlingen met een gewicht hoger dan 1,0. De exacte vraag luidde als volgt: Heeft u naast de hierboven genoemde vacatures binnen de huidige financiële kaders nog behoefte aan extra bevoegd onderwijzend personeel? Leraren gezocht! 19

20 Gemiddeld heeft een Rotterdamse school buiten eventuele vacatures nog 0,24 fte extra personeelsbehoefte. De aanvullende behoefte betreft 1,5 procent van het personeelsbestand voor onderwijzend personeel. Dit is vrijwel net zo veel als het aantal vacatures dat op dit moment openstaat. Totale personeelsbehoefte De personeelsbehoefte op Rotterdamse basisscholen bestaat dus uit meer dan alleen de vacatures. In figuur 2.2 is samengevat in hoeverre scholen eind 2003 vacatures of een extra personeelsbehoefte hebben. Uit de figuur blijkt dat bijna 70 procent van de scholen helemaal geen vacatures of extra behoefte heeft. Het aantal scholen met zowel vacatures als een extra behoefte is beperkt (4%). De overige scholen (27%) hebben of alleen vacatures, of alleen een extra behoefte. Figuur 2.2 Aandeel van de scholen met vacatures of een extra personeelsbehoefte, Rotterdam, primair onderwijs (N=153) 4% 14% 13% 69% wel vacatures, wel extra behoefte geen vacatures, wel extra behoefte wel vacatures, geen extra behoefte geen vacatures, geen extra behoefte Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Wanneer we de openstaande vacatures en de extra personeelsbehoefte bij elkaar optellen, is de totale openstaande personeelsbehoefte voor onderwijzend personeel bij Rotterdamse basisscholen eind ,2 procent van het totale bestand aan onderwijsgevenden. Op een totaal aantal onderwijsgevenden van fte betekent dit een openstaande personeelsbehoefte van naar schatting 130 fte. Opvallend is dat bijna de helft van de personeelsbehoefte niet uit tot uitdrukking komt in een vacature. 2.3 Samenstelling lerarenbestand De samenstelling van het lerarenbestand is van invloed op huidige en toekomstige problemen in de personeelsvoorziening. Ook biedt de samenstelling van het personeelsbestand inzicht in de mate waarin nieuwe groepen leraren (zoals 20 Leraren gezocht!

21 zij-instromers), maar ook onbevoegden voor de klas staan. Behalve op onderwijsgevenden wordt in deze paragraaf ook ingegaan op directiefuncties. Het onderwijsgevend personeel maakt gemiddeld 73 procent uit van het totale personeel op de scholen 7. De rest van het personeel bestaat uit directie, onderwijsondersteunend en overig ondersteunend personeel. Op grotere scholen is het aandeel niet-onderwijsgevend personeel iets lager dan op kleinere scholen. Hieronder wordt de samenstelling van het lerarenbestand aan Rotterdamse basisscholen besproken. Feminisering 8 De afgelopen decennia heeft het beroep van leraar basisonderwijs zich ontwikkeld tot een echt vrouwenberoep. Ook in het Rotterdamse primair onderwijs is deze trend waar te nemen. Het onderwijzend personeel op Rotterdamse basisscholen bestaat eind 2002 voor bijna 80 procent uit vrouwelijke leerkrachten. In het management van de Rotterdamse basisscholen (directeuren en adjunct-directeuren) is het aandeel vrouwen duidelijk lager (bijna 40%). Wel is er ook hier sprake van een toename. In de periode 1999 tot en met 2002 is het aandeel vrouwelijke directieleden toegenomen van 30 naar 40 procent. Het beperkte aandeel vrouwen in managementfuncties wordt vaak geweten aan het feit dat het moeilijk is om parttime een managementfunctie te bekleden, terwijl vrouwen vaker dan mannen parttime willen werken. De laatste jaren is deeltijd management echter gangbaarder geworden, bijvoorbeeld door ruimere mogelijkheden voor duobanen. Vergrijzing Het lerarenbestand in Rotterdam vergrijst. Figuur 2.3 laat dit zien. In 2002 was 41 procent van de leraren ouder dan 45 jaar. De leeftijdscategorie jaar is het meest vertegenwoordigd in het Rotterdamse lerarenbestand. Toch is de vergrijzing in het primair onderwijs in Rotterdam iets lager dan in Nederland als geheel. Rotterdam kent in vergelijking met Nederland iets meer leraren jonger dan 35 jaar en iets minder oudere leraren. 7 8 Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs. Bron: CASO. Leraren gezocht! 21

22 Figuur 2.3 Leeftijdsopbouw onderwijzend personeel in het primair onderwijs, Rotterdam (2002) 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% jonger dan 26 jaar jaar jaar jaar 55 jaar en ouder Rotterdam Nederland Bron: CentER microbestanden, Figuur 2.4 laat zien welk deel van de scholen vergrijsd is en welk deel een relatief hoog aandeel leraren heeft. Een vergrijsde school is hierbij een school waar meer dan 50 procent van de leraren ouder is dan 45 jaar. Een groene school is een school waar 50 procent van de leraren jonger is dan 35 jaar 9. Uit de figuur blijkt dat aan de hand van deze definitie 58 procent van de scholen vergrijsd is. Ruim 20 procent van de scholen kan worden aangemerkt als een groene school. Uit de enquête onder scholen blijkt dat scholen met een klein aantal leraren (minder dan 20) het meest vergrijsd zijn. Grotere scholen hebben meer jonge leraren in dienst. Dit komt overigens ook deels omdat grotere scholen meer LIO s in dienst hebben. De vergrijzing van het lerarenbestand betekent dat er in de toekomst een grotere vraag is naar vervanging van leraren die uitstromen naar pensioen. De scholen zelf ervaren nog niet direct dat de vergrijzing op dit moment leidt tot problemen in de personeelsvoorziening. Uit de enquête blijkt dat scholen die relatief meer oudere leraren in dienst hebben momenteel in dezelfde mate problemen in de personeelsvoorziening ervaren als jonge scholen. 9 Inclusief LIO s en stagiaires. 22 Leraren gezocht!

23 Figuur 2.4 Aandeel groene (meer dan 50% jonger dan 35 jaar) en grijze scholen (meer dan 50% ouder dan 46 jaar), Rotterdam, primair onderwijs, N=91 22% 20% 58% Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, groene scholen grijze scholen noch groen noch grijs Het directiepersoneel is duidelijk ouder dan het onderwijsgevend personeel. Dit is niet verrassend aangezien een groot deel van de managers in het basisonderwijs bestaat uit leraren die na een aantal dienstjaren zijn doorgestroomd naar een managementfunctie. Van het huidige directiepersoneel op Rotterdamse basisscholen is 71 procent ouder dan 45 jaar. Verschillende groepen onderwijzend personeel In figuur 2.5 geven we de verdeling weer van het onderwijzend personeel op Rotterdamse scholen naar verschillende groepen. Een ruime meerderheid van het onderwijzend personeel aan Rotterdamse basisscholen bestaat uit bevoegde docenten (87%). Daarnaast wordt ook veel gebruik gemaakt van stagiaires en LIO s. Bijna 10 procent van de onderwijsgevenden behoort in Rotterdam tot deze groep. Zij-instromers maken op dit moment nog maar een klein deel uit van het onderwijzend personeel (2%). Wanneer een school geen bevoegde docenten kan vinden, kan zij ook onbevoegde docenten en ondersteunend personeel les laten geven. Hiervoor moet de school dan wel dispensatie aanvragen bij het ministerie van OCW. Uit de figuur blijkt dat Rotterdamse basisscholen voor een beperkt deel gebruik maken van onbevoegd personeel. In totaal omvat dit eind 2003 drie procent van het lerarenbestand. Leraren gezocht! 23

24 Figuur 2.5 Samenstelling onderwijsgevend personeel in primair onderwijs in personen, Rotterdam (N=91) 1% 2% 2% 2% 6% 87% bevoegde docenten zij-instroom klasass/oop als leraar onbevoegden LIO s stagaires Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, De uitstroom van leraren en managers uit het Rotterdamse onderwijs Totale uitstroom van leraren en managers Problemen in de personeelsvoorziening ontstaan voor een belangrijk deel door uitstroom van docenten. De tellingen vanuit de prognoses van CentER geven aan dat in 2002 bijna 360 leraren het Rotterdamse primair onderwijs verlieten. Zij vervulden ruim 260 fte. Dit betekent dat in dat jaar ongeveer 7 procent van de leraren uitstroomt uit het Rotterdamse onderwijs. Daarnaast is er ook sprake van een grote personeelsmobiliteit tussen Rotterdamse scholen. Volgens de Rotterdamse scholen ging ongeveer 40 procent van de leraren die tussen augustus 2002 en eind 2003 uitstroomden weer elders in het Rotterdamse onderwijs aan de slag. Dit betekent grofweg dat naast de 360 leraren die het Rotterdamse onderwijs verlaten, ook nog eens ongeveer 240 leraren binnen het Rotterdamse onderwijs van school veranderen. Het gemiddelde personeelsverloop op Rotterdamse scholen bedraagt daarmee 12 procent (600 leraren). De uitstroom van directiepersoneel bedraagt zes procent in Het gaat om ongeveer 25 personen per jaar. De relatieve uitstroom is hiermee lager dan onder leraren. Achtergrond van de onderwijsgevenden die zijn uitgestroomd 10 In figuur 2.6 is de samenstelling van de uitstroom van onderwijsgevenden weergegeven naar achtergrond. De uitstroom van onderwijzend personeel bestaat voor het overgrote 10 Inclusief de mobiliteit binnen Rotterdam, bron: Enquête onder scholen. Primair Onderwijs. 24 Leraren gezocht!

25 deel uit bevoegde docenten (91%). Dit komt ongeveer overeen met de samenstelling van het lerarenbestand, 87 procent van de Rotterdamse onderwijsgevenden is een bevoegd docent. Figuur 2.6 Samenstelling van de uitstroom van onderwijsgevenden naar achtergrond op het moment van uitstroom (exclusief LIO s en stagiaires, in personen, N=91) 4% 4% 1% 91% Uitstroom bevoegde docenten Uitstroom klassenass./oop Uitstroom zij-instroom Uitstroom onbevoegden Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Bestemming van de uitstroom De meeste leraren die het Rotterdamse primair onderwijs verlaten, blijven binnen het primair onderwijs werken, maar dan buiten Rotterdam. Uit onze analyse van het CASO-bestand blijkt dat dit geldt voor 40 procent van leraren die het Rotterdamse onderwijs verlaten. Dit betekent dat in 2002 ongeveer 145 leraren het Rotterdamse primair onderwijs hebben verlaten om buiten de gemeente als leraar aan de slag te gaan. De scholen zelf schatten dit zelf iets hoger in, namelijk 47 procent (op basis van de enquête). Met andere woorden, Rotterdamse scholen slagen er niet in een belangrijk deel van de onderwijsgevenden blijvend aan zich te binden. Een andere belangrijke uitstroomreden is pensionering. Ongeveer 20 procent van de uitstroom van leraren wordt volgens de scholen veroorzaakt door pensioen of FPU. 11 Ook gaat een deel van de leraren in een andere sector werken (12%). De uitstroom van leraren wegens zorgtaken ligt volgens de opgave van de scholen op ongeveer 7 procent. Dit zijn personen die niet meer werken, maar voor gezin of familie gaan zorgen. Het bovenstaande betekent dat van de 360 leraren die ieder jaar het Rotterdamse onderwijs verlaten naar schatting ongeveer 245 personen uitstromen naar de stille reserve. De stille reserve bestaat uit personen die met een onderwijsbevoegdheid buiten Rotterdam werken (al dan niet in het onderwijs) of nog kunnen werken. Dit zijn personen die 11 FPU staat voor Flexibele Pensionering Uitkeringen en maakt het mogelijk om voor de pensioengerechtigde leeftijd uit te treden. Leraren gezocht! 25

26 mogelijk in de toekomst terug kunnen keren in het Rotterdamse onderwijs. Deze personen hebben nu andere bezigheden (binnen en buiten het onderwijs) maar blijven bevoegde docenten die nog niet de pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt en dus nog kunnen terugkeren. Figuur 2.7 De bestemming van de uitstroom van leraren uit het Rotterdamse primair onderwijs (N=91) 7% 1% 12% 12% 47% 21% PO buiten Rotterdam Pensioen, VUT Andere sector Zorgtaak Opleiding Anders/onbekend Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Belangrijkste uitstroomreden Volgens de geënquêteerde scholen is de belangrijkste reden waarom onderwijsgevend personeel de school verlaat dat de betreffende docenten liever buiten Rotterdam willen werken (zie figuur 2.8). Meer dan 20 procent van de scholen noemt dit als één van de drie belangrijkste redenen voor uitstroom bij hun school. Dit komt overeen met het hoge aandeel dat deze bestemming inneemt in de uitstroomcijfers (zie hierboven). Bij de afweging om buiten Rotterdam te willen werken kunnen zowel de stad Rotterdam als plaats om te wonen of te werken als de werkomstandigheden in het Rotterdamse onderwijs een rol spelen. Na de voorkeur om buiten Rotterdam te werken wordt pensioen/fpu door de scholen gezien als de belangrijkste uitstroomreden (bijna 15%). Ook de onderwijsproblematiek op de school wordt vaak genoemd als belangrijke uitstroomreden. Weinig scholen geven aan dat de hoogte van het salaris een rol speelt bij het vertrek van onderwijsgevend personeel. In de categorie anders worden uiteenlopende redenen genoemd, variërend van persoonlijke omstandigheden tot ander werk van de partner. 26 Leraren gezocht!

27 Figuur 2.8 De belangrijkste redenen waarom onderwijsgevenden het onderwijs in Rotterdam verlaten (volgens de scholen, in procenten, N=91) Weet niet Anders Parkeerproblematiek Verhuizing Hoogte salaris Reisafstand Sfeer/werkomstandigheden op school Beëindiging contract Zorgtaken Liever werk in andere sector Onderwijsproblematiek op school Pensioen/VUT Liever werk buiten Rotterdam 0% 5% 10% 15% 20% 25% Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, De instroom van nieuwe leraren en managers Totale instroom In 2002 zijn ongeveer 470 nieuwe leraren ingestroomd in het Rotterdamse primair onderwijs. Zij vervullen in totaal 340 fte 12. De instroom van nieuwe leraren in het Rotterdamse onderwijs bedroeg 9 procent van het zittende lerarenbestand. De instroom van nieuwe managers in het Rotterdamse onderwijs is zeer beperkt (2% van de zittende managers). Absoluut gezien gaat het om minder dan 10 personen per jaar 13. Een groot deel van de vraag naar managers wordt opgevuld door leraren die doorgroeien naar een managementfunctie. Veelal zal het hierbij gaan om leraren die reeds werkzaam zijn binnen het Rotterdamse onderwijs. Landelijk wordt in ongeveer tweederde van de vraag naar nieuwe managers voorzien door doorgroeiende leraren 14. Herkomst van de instroom De CentER-bestanden laten zien dat de nieuwe instroom in het Rotterdamse lerarenbestand in 2002 voor tweederde uit pas afgestudeerden van de lerarenopleiding basisonderwijs bestaat (zie figuur 2.9). Daarnaast is bijna 5 procent van de nieuwe leraren een zij-instromer 15. Ruim 20 procent van de instroom is afkomstig uit de stille reserve Op basis van de CentER microbestanden (2002). Bron: CentER. Bron: ECORYS-NEI, De toekomstige arbeidsmarkt voor leraren en managers in het primair en voortgezet onderwijs: prognoses publieksversie, Ministerie van OCW Dit cijfer is een schatting. Leraren gezocht! 27

28 Figuur 2.9 Instroom van nieuwe leraren (fte s) in het Rotterdamse primair onderwijs naar herkomst, % 4% 20% 67% Reserve Lerarenopleiding Lio Zij-instroom Bron: CentER microbestanden (2002). Samenstelling van de instroom 16 In de enquête onder scholen in het basisonderwijs is gevraagd naar de samenstelling van de instroom op hun school. In figuur 2.10 wordt deze weergegeven. Het gaat hierbij om de instroom sinds augustus De cijfers zijn inclusief instroom vanuit scholen binnen Rotterdam. De instroom van onderwijsgevenden op de Rotterdamse scholen bestaat voor driekwart uit bevoegde docenten. Deze zijn afkomstig van de lerarenopleiding, van andere scholen in Rotterdam of uit de stille reserve. Vergeleken met de huidige samenstelling van het lerarenbestand zijn er relatief veel nieuwe groepen instromers. Zij-instromers maken bijvoorbeeld 15 procent uit van de instroom terwijl deze groep slechts 2 procent uitmaakt van het zittende personeel. Zeven procent van de instroom van onderwijsgevenden bestaat uit lesgevende onderwijsassistenten en lesgevend onderwijsondersteunend personeel. 16 In personen, inclusief mobiliteit binnen Rotterdam. Bron: enquête onder scholen (N=91). 28 Leraren gezocht!

29 Figuur 2.10 Verdeling instroom op individuele basisscholen (N = 91) 8% 4% 14% 74% Bevoegde docenten Zij-instroom Docerende klassenass/oop Onbevoegden Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Scholen die een relatief hoog verloop kennen, nemen vaker nieuwe groepen docenten aan dan scholen met een lager verloop. Het gaat dan vooral om zij-instromers. De kleine basisscholen met minder dan 20 leraren nemen vaker bevoegde docenten aan dan grotere scholen. 2.6 Interregionale mobiliteit Uit de voorgaande paragraaf blijkt dat veel uitstromers uit het Rotterdamse onderwijs elders in het onderwijs gaan werken. Uit cijfers van CASO blijkt dat het gaat om ongeveer 40 procent van de uitstromers die weggaan uit het Rotterdamse onderwijs 17. De interregionale mobiliteit onder leraren is dus vrij groot. Volgens het CASO-bestand zijn in 2002 in totaal 72 leraren van buiten het Rotterdamse onderwijs ingestroomd. Daartegenover staat dat 165 leraren uit het Rotterdamse onderwijs zijn vertrokken naar scholen buiten Rotterdam. Per saldo gaan er dus 93 meer leraren weg uit het Rotterdamse onderwijs dan dat er binnenkomen. 2.7 Leraren in opleiding Leraren in opleiding (LIO s) zijn vierdejaarsstudenten aan de lerarenopleiding basisonderwijs, die op een school werkzaam zijn als onderwijsgevende. Afgestudeerden van de lerarenopleiding zijn een belangrijke bron van instroom voor het Rotterdamse 17 De interregionale mobiliteit kan in de microbestanden van CentER niet worden onderscheiden. Daarom maken we hier gebruik van de informatie die uit het CASO bestand naar voren komen. Leraren gezocht! 29

30 onderwijs. LIO s vormen dus een groot potentieel. Leraren in opleiding maken ongeveer 2,5 procent uit van het onderwijsgevend personeel in het primair onderwijs in de stad. Deze LIO s zijn volgens de scholen grotendeels (79%) afkomstig van lerarenopleidingen in de regio Rotterdam. Ongeveer 20 procent van de LIO s komt van een lerarenopleiding buiten Rotterdam, en dan vrijwel altijd buiten de Randstad. Figuur 2.11 Herkomst van LIO s volgens scholen (N=91) 20% 1% 79% LIO's uit Rotterdam LIO's elders Randstad Buiten Randstad Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Scholen met een relatief jong lerarenbestand hebben vaker LIO s in dienst dan meer vergrijsde scholen. Verder hebben grotere scholen vaker LIO s in dienst dan kleinere scholen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat grotere scholen waarschijnlijk gemakkelijker begeleiding kunnen bieden aan LIO s. Interessant is de vraag waar LIO s komen te werken wanneer hun tijdelijke aanstelling erop zit. Figuur 2.12 toont de huidige positie van LIO s die de afgelopen anderhalf jaar zijn ingestroomd op Rotterdamse scholen volgens deze scholen. Een derde van de LIO s is nog steeds werkzaam als LIO op de school. Een vrij groot deel van de LIO s is na afloop van de LIO-periode als docent blijven werken op de school (37%). Eén op de vijf LIO s is als docent op een andere school gaan werken. Het lijkt er dus op dat LIO s vaak op de school blijven werken waar ze hun laatste opleidingsjaar hebben gewerkt. Het aanbieden van LIO-plaatsen op scholen biedt dus veel perspectief voor de scholen voor de toekomstige instroom van nieuw personeel. 30 Leraren gezocht!

31 Figuur 2.12 Huidige positie van LIO s die sinds augustus 2002 zijn ingestroomd op scholen in Rotterdam (N=91) 1% 1% 20% 33% 8% 37% LIO Studerend Werkzaam in andere sector Werkzaam als docent op dezelfde school Werkzaam als docent andere school Onbekend Bron: Enquête onder scholen primair onderwijs, ECORYS-NEI, Maatregelen en gevolgen lerarentekorten Naast het aannemen van nieuw personeel bestaan er verschillende wijzen om personeelsbehoefte op te lossen. Figuur 2.13 laat zien welke maatregelen scholen hebben toegepast sinds 1 augustus 2002 met als doel om problemen in de personeelsvoorziening tegen te gaan. Het samenvoegen van klassen en het inzetten van onbevoegden zijn maatregelen die het meest worden toegepast door scholen (beide meer dan 60%). Het opplussen van contracten en het maken van overuren zijn ook veel toegepaste maatregelen (beide 48% van de scholen). Gemiddeld nemen scholen vier van de genoemde maatregelen. Leraren gezocht! 31