Discussie. 5.1 Selectiviteit van MDMA. 5.2 Retrospectieve karakter van het onderzoek
|
|
- Josephus Aerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Hoofdstuk Selectiviteit van MDMA MDMA heeft effecten op verschillende monoaminerge systemen en de schade bij proefdieren is mede afhankelijk van de diersoort. Bij ratten en apen heeft MDMA primair effecten op serotonerge zenuwcellen en in mindere mate ook op dopaminerge en (nor)adrenerge cellen. Bij muizen wordt overwegend het dopaminerge systeem beïnvloedt. Men vermoedt dat bij de mens primair het serotonerge systeem wordt aangedaan vanwege de fylogenetische overeenkomst tussen mens en aap. Alle monoaminerge systemen spelen een rol bij lichamelijke (pijn, eetlust, temperatuurregulatie, hormoonafgifte, dag-nachtritme) en psychische functies (cognitie, geheugen, emotie, seksueel gedrag). Deze systemen zijn intrinsiek met elkaar verbonden en passen zich continu aan door op- en neerregulering van neurotransmitteractiviteit, aantal synapsen en/of aantal receptoren. Ze kunnen derhalve niet los van elkaar worden gezien, ook al omdat compensatie van bijvoorbeeld serotonerge schade mogelijk is door aanpassing van aangrenzende systemen. Dit betekent dat de schade aan het serotonerge systeem moeilijk is te diagnosticeren en de omvang moeilijk te schatten. Op zijn best kan men zeggen dat een vermindering van een hersenfunctie past bij schade aan het serotonerge systeem. 5.2 Retrospectieve karakter van het onderzoek In de wetenschappelijke literatuur over de effecten van XTC-gebruik is veel discussie over de validiteit van de metingen, over de bijdrage van storende factoren (confounders) en over de oorzaak van de veranderingen die zijn gevonden bij XTCgebruikers. Deze discussie is een direct gevolg van het feit dat, op twee na [6,126], alle studies retrospectief zijn. Prospectieve studies met MDMA bij de mens zijn feitelijk onmogelijk vanwege de neurotoxische eigenschappen van MDMA bij proefdieren. Hierdoor is het geven van MDMA aan de mens, anders dan om strikt 39
2 medische redenen, ethisch niet aanvaardbaar. Wel mogelijk zijn longitudinale studies met een relatief grote groep jonge mensen, bij voorkeur vóór aanvang van welk druggebruik dan ook. Ook hieraan kleven ethische bezwaren, maar longitudinale studies zijn noodzakelijk om een duidelijk antwoord te krijgen op de vraag welke langetermijneffecten XTC heeft bij de mens. In de studie van Zakzanis en Young (2001) werd een verdere afname van het geheugen (immediate and delayed recall) gevonden 1 jaar na de eerste meting [126]. De studie van Lieb et al. (2002) liet meer psychopathologie bij XTC-gebruikers dan bij niet-gebruikers zien, maar de eerste verschijnselen hiervan bleken al aanwezig te zijn vóór de eerste keer dat XTC werd gebruikt [6]. 5.3 Effecten van chronisch gebruik van XTC Uit de resultaten van het beeldvormende onderzoek komt naar voren dat XTCgebruik leidt tot veranderingen in sommige hersengebieden die passen bij het verlies van serotonerge axonuiteinden, zoals bij apen wordt gezien. Deze veranderingen omvatten verlaagde SERT-dichtheden, verminderde cerebrale doorbloeding en groter hersenbloedvolume, verhoogde myoinositolconcentraties, verlaagde N-acetylaspartaat/creatine-verhoudingen, een verlaagde FDG-opname, verlaagde 5-HT 2A -concentraties bij recente gebruikers en verhoogde 5-HT 2A -concentraties bij ex-gebruikers. Deze veranderingen zijn echter niet consistent door alle onderzoekers gevonden en slechts in enkele studies is een verband gevonden tussen de omvang van de verandering en de cumulatieve XTC-consumptie [50,58,84,89]. Dit kan samenhangen met de onvoldoende specificiteit van het meetinstrument, met het retrospectieve karakter van het onderzoek en met de omkeerbaarheid (na stoppen van het gebruik) van de verandering die wordt gemeten. Bij chronische gebruikers zijn ook biochemische veranderingen gevonden zoals een verzwakte prolactine- en/ of cortisolrespons op serotonerg werkende stoffen en een lagere concentratie van 5-HIAA in de liquor cerebrospinalis. Ook deze veranderingen zijn niet consistent door alle onderzoekers gevonden. Bij chronische gebruikers ziet men ook veranderingen in neuropsychologische parameters van serotonerge functies, zoals afname van het concentratievermogen (aandacht), afname van het langetermijngeheugen en verslechtering van de stemming. In verschillende studies stond de verminderde geheugenfunctie in verband met het aantal gebruikte XTC-tabletten en/of de duur van het gebruik [50,54,63,102, ]. Met name de vermindering van het vermogen zich te concentreren wordt ook door chronische gebruikers zelf gemeld [111]. De vermindering van de cognitieve functie is vooralsnog mild, zelfs bij chronische gebruikers, en komt vooral naar voren bij complexe taken en in mindere mate bij eenvoudige taken die betrekking hebben op de reactiesnelheid, oog-handcoördinatie en concentratie [62]. Slechts in enkele studies is geen [127] of nauwelijks cognitieve achteruitgang gevonden na 6 maanden van niet-gebruik [61,120]. Het is niet bekend of de veranderingen in de leerprestatie worden veroorzaakt door serotonerge veranderingen of (ook) door veranderingen in andere neurotransmittersystemen [62]. 40
3 Er zijn enkele aanwijzingen dat veelvuldig gebruik van XTC kan leiden tot aanhoudende depressiviteit [111], verhoogde impulsiviteit, toegenomen pioniersgedrag (novelty seeking) en toegenomen sensatiezucht. Frequent gebruik blijkt ook in verband te staan met een verhoogde score op vragenlijsten voor paniekstoornissen, vijandigheid en agressiviteit. Deze stoornissen lijken na een lange periode (drie jaar) van niet-gebruik weer te herstellen [100]. 5.4 Rol van hyperthermie bij het ontstaan van serotonerge beschadigingen Bij proefdieren blijkt de serotonerge schade in de hersenen groter te zijn naarmate de hypertherme respons op MDMA toeneemt. Er is echter geen oorzakelijk verband zodat de stijging van de lichaamstemperatuur moet worden beschouwd als een epifenomeen van de serotonerge schade ten gevolge van MDMA. De hypertherme respons op MDMA is niet alleen afhankelijk van de dosis maar ook van de omgevingstemperatuur. Vanaf ca 20 C neemt bij ratten (afhankelijk van de soort) de hypertherme respons toe met de omgevingstemperatuur, evenals de serotonerge schade. Bij temperaturen onder ca C treedt daarentegen hypothermie op met minder of geen serotonerge schade, afhankelijk van hoeveel en hoe vaak MDMA wordt gegeven. Bij de mens zijn geen gegevens bekend over het effect van de omgevingstemperatuur op het ontstaan en de ernst van de hyperthermie ten gevolge van XTC, maar zo n effect wordt wel vermoed. Evenmin is bekend of hyperthermie in verband staat het ontstaan van serotonerge beschadigingen in de hersenen, maar ook dit wordt vermoed. Wel is bekend dat de kans op en de mate van hyperthermie toenemen met het aantal geslikte XTC-tabletten, maar het is niet bekend bij welke MDMAdosis serotonerge beschadigingen beginnen te ontstaan. Omdat een verband tussen hyperthermie en serotonerge beschadigingen bij de mens waarschijnlijk is, moet iedere stijging van de lichaamstemperatuur bij XTC-gebruik worden vermeden. Dit betekent dat het gebruik van meer dan 1 XTC-tablet tegelijk, het gebruik van een hooggedoseerde tablet, en het gebruik bij een temperatuur boven ca C al moet worden ontraden, omdat ze de kans op hyperthermie vergroten. Hoe groter de hoeveelheid MDMA die wordt ingenomen en hoe hoger de temperatuur is waarbij wordt gebruikt, des te groter is de kans op (langdurige) serotonerge beschadigingen in de hersenen van de gebruiker. 5.5 Omkeerbaarheid van veranderingen De schade die MDMA in proefdieren veroorzaakt, beperkt zich tot verdwijning van axonuiteinden van serotonerge cellen in het raphegebied. Deze cellen hebben uitlopers naar bijna alle hersengebieden. Omdat de cellichamen zelf niet worden aangetast, kunnen nieuwe uitlopers worden gevormd die nieuwe contacten maken met andere zenuwcellen. Deze uitgroei van axonen begint bij het cellichaam. Het is niet bekend of nieuwe axonen kunnen uitgroeien tot in verre hersengebieden en of 41
4 dit dan ook leidt tot herstel van de oorspronkelijke functie. Een vergelijking met de gevolgen van methamfetaminegebruik op het dopaminerge systeem is hier op zijn plaats. Methamfetamine leidt bij proefdieren tot beschadiging van dopaminerge axonuiteinden en bij de mens tot een verlies van het dopaminetransporteiwit. Dit verlies gaat gepaard met vertraagde bewegingssnelheid (motor speed) en afgenomen verbaal leervermogen. De dichtheid van het dopaminetransporteiwit neemt weer toe na stoppen van het methamfetaminegebruik, zelfs tot het niveau van niet-gebruikers na een abstinentieperiode van ten minste 9 maanden, maar bewegingsfuncties en geheugen vertoonden slechts op enkele maten een trendmatig herstel in deze periode [71]. De toename van de dichtheid van het dopaminetransporteiwit is derhalve niet voldoende voor volledig functieherstel gedurende 9 maanden niet-gebruik, hetgeen wijst op onvolledig herstel van het dopaminerge netwerk. De serotonerge veranderingen bij XTC-gebruikers die met beeldvormende technieken zijn gemeten, lijken eveneens althans gedeeltelijk omkeerbaar. Het herstel gaat langzaam en is na een jaar te meten onder andere als toename van de binding van signaalstoffen aan het SERT. Het herstel van cognitieve functies blijft echter achter bij het herstel van SERT-dichtheden in verschillende hersengebieden. Dit past bij het beeld dat de structuur van het oorspronkelijke netwerk zich langzaam herstelt vanwege trage en/of onvolledige uitgroei van serotonerge axonen naar de verre hersengebieden. In hoeverre serotonerge veranderingen bij de mens klinische gevolgen hebben lang na het stoppen van het gebruik van XTC, is met de huidige kennis niet vast te stellen. 5.6 Betekenis van serotonerge veranderingen Een belangrijk discussiepunt bij de metingen is dat de afwijkingen die bij XTCgebruikers zijn gevonden, gedeeltelijk zouden kunnen worden verklaard door een van tevoren bestaande eigenschap of gevoeligheid voor het ontwikkelen van de betreffende afwijking/stoornis. Er zijn concrete aanwijzingen dat pre-existente kenmerken in belangrijke mate het gebruik van XTC en de geheugenverslechtering bij gebruikers bepalen [6]. Net zo n belangrijke confounder is het gecombineerde gebruik van middelen [5,6,9,146]. Alcohol, cannabis, amfetamine en andere stoffen kunnen bijdragen aan de gevonden afwijkingen en gecombineerd gebruik van middelen zou kunnen leiden tot extra neuropsychologische achteruitgang. Bovenmatige gebruikers zouden als het ware hun reserves sneller uitputten dan matige gebruikers en deze weer sneller dan niet-gebruikers, die ook in geheugen achteruitgaan ten gevolge van veroudering. Eén van de argumenten tegen het ontstaan van langdurige of blijvende stoornissen ten gevolge van XTC-gebruik is dat het aantal personen met klachten niet meetbaar lijkt toe te nemen. Dit argument is niet sterk omdat functionele stoornissen, zoals van het leervermogen, in het onderzoek tot nu toe altijd klein zijn gebleken en geleidelijk lijken toe te nemen. Gebruikers zijn zich daarom vermoedelijk niet bewust van de funcionele achteruitgang. Te oordelen naar casuïstiek bij de mens is de serotonerge huishouding overigens in zeldzame gevallen ernstig aangetast. Psychiatrische stoornissen (depressie, fobische angst, paniekstoornis, psychotische 42
5 stoornis), neuropsychologische stoornissen (op het gebied van aandacht, geheugen en impulsiviteit), slaapstoornissen en seksueel onvermogen zijn gemeld in de literatuur en deze blijven soms meer dan 7 jaar bestaan [62]. Dat bovenmatig en/of langdurig gebruik van XTC leidt tot langdurige of blijvende schade aan hersenfuncties is weliswaar nog niet onomstotelijk bewezen, maar de aanwijzingen zijn er wel. De omvang van de serotonerge beschadigingen die moet optreden voordat de mens serotonerge functies begint te verliezen, is niet bekend. Lang niet alle beschadigingen leiden tot meetbaar functieverlies. Bij de ziekte van Parkinson begint functieverlies pas zichtbaar te worden nadat het aantal dopaminerge cellen in het corpus striatum met zo n 80% is afgenomen [147]. Naar analogie hiervan veronderstellen vele onderzoekers dat serotonerge schade zich pas uit in functionele achteruitgang wanneer het merendeel van de serotonerge cellen is aangedaan [148,149]. Beschadigingen in specifieke groepen van zenuwcellen zijn vermoedelijk ernstiger dan diffuse schade, omdat een specifieke functie geheel verloren kan gaan. Ofschoon verdwijning van serotonerge axonen door MDMA bij proefdieren al bijna 20 jaar geleden voor het eerst is beschreven, is nooit gevonden dat de serotonerge zenuwcellichamen zelf verdwijnen. Hierbij past dat de cognitieve veranderingen na langdurig XTC-gebruik relatief mild zijn. Als serotonerge cellen wel zouden afsterven, zou het klinisch beeld vermoedelijk veel ernstiger zijn. 43
Langetermijneffecten van XTC bij de mens
Hoofdstuk 3 Langetermijneffecten van XTC bij de mens Verschillende serotonerge parameters zijn gebruikt om de neurotoxische effecten van MDMA bij de mens te beschrijven. Ze zijn onder te verdelen in neurobiochemische,
Nadere informatieDe kater komt later...
De kater komt later... Dr. Tibor M. Brunt Psychofarmacoloog Programma Drug Monitoring Trimbosinstituut. Psychiatrie, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. 21-3-2016 Inhoud 1. Prevalentie ecstasygebruik
Nadere informatieSAMENVATTING. Inleiding. Black box? Signaalstoffen in de hersenen
SAMENVATTING Inleiding Black box? Lange tijd werd het brein beschouwd als een zogenaamde black box waar processen plaatsvinden die we niet kunnen zien of meten. In de loop van de vorige eeuw kwam daar
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
165 DE ACHTERGROND VAN HET ONDERZOEK Ecstasy behoort wereldwijd tot een van de meest gebruikte illegale drugs en wordt met name gebruikt door adolescenten en jong volwassenen. Het hoofdbestanddeel van
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Gerry Jager Functional MRI studies in human Ecstasy and cannabis users In dit proefschrift worden vier studies beschreven naar de lange termijn effecten van de psychoactieve drugs ecstasy en cannabis op
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatieLangetermijneffecten van XTC
Langetermijneffecten van XTC E.J.M. Pennings J.B.G. Eilering F.A. de Wolff Langetermijneffecten van XTC Colofon Auteurs Dr E.J.M. Pennings, neurobiochemicus - toxicoloog Drs J.B.G. Eilering, medisch bioloog
Nadere informatieNeDerLANDse samenvatting
CHAPTER 10 259 NEDERLANDSE SAMENVATTING Benzodiazepines zijn psychotrope middelen met anxiolytische, sederende, spierverslappende en hypnotische effecten. In de praktijk worden zij voornamelijk ingezet
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 99 Nederlandse Samenvatting Depressie is een veel voorkomend en ernstige psychiatrisch ziektebeeld. Depressie komt zowel bij ouderen als bij jong volwassenen voor. Ouderen en jongere
Nadere informatieInformatie voor Familieleden omtrent Psychose. InFoP 2. Inhoud
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 203 Nederlandse samenvatting Wittere grijstinten Klinische relevantie van afwijkingen in de grijze stof in multipele sclerose, zoals afgebeeld met MRI Multipele sclerose (MS) is
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer. Diagnose
De ziekte van Alzheimer Bij dementie is er sprake van een globale achteruitgang van de cognitieve functies, zoals het geheugen of de taalfuncties. Deze achteruitgang leidt tot functionele beperkingen in
Nadere informatieStress, depressie en cognitie gedurende de levensloop
SAMENVATTING Stress, depressie en cognitie gedurende de levensloop Inleiding Cognitief functioneren omvat verschillende processen zoals informatieverwerkingssnelheid, geheugen en executief functioneren,
Nadere informatieInFoP 2. Informatie voor Familieleden omtrent Psychose. Inhoud. Inleiding
Informatie voor Familieleden omtrent Psychose InFoP 2 Inhoud Introductie Module I: Wat is een psychose? Module II: Psychose begrijpen? Module III: Behandeling van psychose de rol van medicatie? Module
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting In het promotieonderzoek dat wordt beschreven in dit proefschrift staat schade aan de bloedvaten bij dementie centraal. Voordat ik een samenvatting van de resultaten geef zal ik
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/20183 holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20183 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Rooden, Stephanie Maria van Title: Clinical patterns in Parkinson s disease Date:
Nadere informatieMS: Revalidatie in de vroege fase. H.G.A. Hacking, revalidatiearts.
MS: Revalidatie in de vroege fase H.G.A. Hacking, revalidatiearts. Wat valt er te revalideren in de vroege fase? Aan bod komen: 1. Wat is revalidatie? 2. Hoe ga ik om met deze chronische aandoening (coping)?
Nadere informatieSAMENVATTING bijlage Hoofdstuk 1 104
Samenvatting 103 De bipolaire stoornis, ook wel manisch depressieve stoornis genoemd, is gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, waarbij recidiverende episoden van depressie, manie en hypomanie,
Nadere informatiePLS is een broertje van ALS
PLS is een broertje van ALS Juni 2018 Wetenschappelijk onderzoek specifiek naar primaire laterale sclerose (PLS) gebeurt slechts op zeer kleine schaal. Deze motorneuronziekte is zo zeldzaam, dat het moeilijk
Nadere informatieAppendix. Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary)
Appendix Nederlandstalige samenvatting (Dutch summary) 93 87 Inleiding Diabetes mellitus, kortweg diabetes, is een ziekte waar wereldwijd ongeveer 400 miljoen mensen aan lijden. Ook in Nederland komt de
Nadere informatieInleiding. Familiale kwetsbaarheid en geslacht. Samenvatting
Inleiding Depressie en angst zijn veel voorkomende psychische stoornissen. Het ontstaan van deze stoornissen is gerelateerd aan een breed scala van risicofactoren, zoals genetische kwetsbaarheid, neurofysiologisch
Nadere informatieNederlandse Samenvatting. Chapter 5
Nederlandse Samenvatting Chapter 5 Chapter 5 Waarde van MRI scans voor voorspelling van invaliditeit in patiënten met Multipele Sclerose Multipele Sclerose (MS) is een relatief vaak voorkomende ziekte
Nadere informatieINHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012
INHOUD Dit protocol is gebaseerd op de NVN richtlijn 2011 Prognose van post-anoxisch coma. 1 september 2012 Inleiding: Een post-anoxisch coma wordt veroorzaakt door globale anoxie of ischemie van de hersenen,
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
100 Samenvatting Cognitieve achteruitgang en depressie komen vaakvooropoudere leeftijd.zijbeïnvloeden de kwaliteit van leven van ouderen in negatieve zin.de komende jaren zalhet aantalouderen in onze maatschappijsneltoenemen.het
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting De menselijke hersenen bestaan uit ongeveer 100 miljard zenuwcellen (neuronen). Neuronen zijn de basis elementen die bijvoorbeeld gedrag en geheugen mogelijk maken. Neuronen hebben
Nadere informatieAandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen
SAMENVATTING Aandachtsklachten en aandachtsstoornissen worden geobserveerd in verschillende volwassen klinische populaties, waaronder ook de Aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). Ook al wordt
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieSamenvatting Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie
Beloop van beperkingen in activiteiten bij oudere patiënten met artrose van heup of knie Zoals beschreven in hoofdstuk 1, is artrose een chronische ziekte die vaak voorkomt bij ouderen en in het bijzonder
Nadere informatieWetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie
Wetenschappelijk onderzoek Lewy body dementie Wetenschappelijke artikelen 600 500 400 300 200 216 198 232 265 270 257 301 346 341 333 326 362 422 437 429 487 504 100 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006
Nadere informatieSamenvatting. Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid Samenvatting
Samenvatting Gezond zijn of je gezond voelen: veranderingen in het oordeel van ouderen over de eigen gezondheid 2 2 3 4 5 6 7 8 Samenvatting 161 162 In de meeste Westerse landen neemt de levensverwachting
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieOnderzoek naar behandelingen voor de vermoeidheidstoestand
6 oktober 2014. Onderzoek naar behandelingen voor de vermoeidheidstoestand Volgens het meest recente epidemiologische onderzoek naar vermoeidheid (door het Ministerie van gezondheid en welzijn in Japan,
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 5
Samenvatting Patiënten met een vernauwing of afsluiting van de voorste halsslagader lopen een verhoogd risico op het krijgen van een herseninfarct, ook wel cerebrale ischemische beroerte genoemd. Hierdoor
Nadere informatieGezondheidsrisico s van slaapstoornissen Peter Meerlo
Gezondheidsrisico s van slaapstoornissen Peter Meerlo p.meerlo@rug.nl Center for Behavior and Neurosciences University of Groningen Slaap is veel meer dan gewoon rust waar we af en toe wel zonder kunnen
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25850 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Beek, Erik te Title: Neuropharmacology of novel dopamine modulators Issue Date:
Nadere informatieantidepressivum, rat, overerfbaar, mechanismen, gedrag
1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project Effecten van het antidepressivum vortioxetine op hersenmechanismen in genetische diermodellen voor depressie 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieSummary & Samenvatting. Samenvatting
Samenvatting De meeste studies na rampen richten zich op de psychische problemen van getroffenen zoals post-traumatische stress stoornis (PTSS), depressie en angst. Naast deze gezondheidsgevolgen van psychische
Nadere informatieChapter 14. Samenvatting
Samenvatting Inleiding Schizofrenie is een chronische en ernstige psychiatrische aandoening die wordt gekenmerkt door abnormale gedachten en verstoord gedrag. De eerste beschrijving van schizofrenie dateert
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieHet begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch
Het begrijpen van heterogeniteit binnen de ziekte van Alzheimer: een neurofysiologisch perspectief Inleiding De ziekte van Alzheimer wordt gezien als een typische ziekte van de oudere leeftijd, echter
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY
NEDERLANDSE SAMENVATTING DUTCH SUMMARY Introductie De ziekte van Parkinson werd als eerste beschreven door James Parkinson in 1817. Inmiddels is er veel onderzoek gedaan naar de ziekte van Parkinson, maar
Nadere informatieHoofdstuk 8. Nederlandse samenvatting
Hoofdstuk 8 Nederlandse samenvatting Inleiding Schizofrenie is een ernstige psychiatrische ziekte, met afwijkingen in denken, taal, waarneming, gedrag, emotie, motivatie en cognitie (verwerking van informatie).
Nadere informatieMeer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson. Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding
Meer licht op stemming en slaap bij de ziekte van Parkinson Chris Vriend, neurowetenschapper Sonja Rutten, psychiater in opleiding Inhoud Verschijnselen van de ziekte van Parkinson Slaapproblemen Stemmingsproblemen
Nadere informatieDe ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Rick Helmich Cerebral Reorganization in Parkinson s disease (proefschrift) Nederlandse Samenvatting De ziekte van Parkinson is een neurologische ziekte waarbij zenuwcellen in een specifiek deel van de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 137 138 Het ontrafelen van de klinische fenotypen van dementie op jonge leeftijd In tegenstelling tot wat vaak wordt gedacht, komt dementie ook op jonge leeftijd voor. De diagnose
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
NEDERL ANDSE SAMENVAT TING HET OOG ALS WEERSPIEGELING VAN HET BREIN Optische coherentie tomografie in MS Meer dan een eeuw geleden schreef een van de eerste neurologen die gebruik maakte van de oogspiegel,
Nadere informatieSummary in Dutch / Nederlandse Samenvatting
Summary in Dutch / Nederlandse Samenvatting 2 In dit proefschrift wordt met behulp van radiologische technieken de veroudering van de hersenen bestudeerd. Hierbij wordt in het bijzonder aandacht besteed
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 161 28-12-2009 09:42:54 nelleke tolboom binnenwerk aangepast.indd 162 28-12-2009 09:42:54 Beeldvorming van Alzheimerpathologie in vivo:
Nadere informatieNeuropsychologisch. Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB
Neuropsychologisch onderzoek (NPO) na een SAB Anne M. Buunk Neuropsycholoog UMCG Wetenschappelijk onderzoek gevolgen SAB Waarom? Ik wil graag weer aan het werk! Ik ben erg moe en prikkelbaar. Ik kan slecht
Nadere informatieOnderzoek heeft aangetoond dat een hoge mate van herstelbehoefte een voorspellende factor is voor ziekteverzuim. Daarom is in de NL-SH ook de relatie
Samenvatting Gehoor en de relatie met psychosociale gezondheid, werkgerelateerde variabelen en zorggebruik. De Nationale Longitudinale Studie naar Horen Slechthorendheid is een veelvoorkomende chronische
Nadere informatieChapter 8. Nederlandse samenvatting
Chapter 8 Nederlandse samenvatting Chapter 8 samenvatting Hersenfuncties, zoals het cognitief functioneren, emoties en perceptie, zijn in grote mate afhankelijk van neurale communicatie en connecties tussen
Nadere informatiehoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Hoofdstuk 5
SAMENVATTING 117 Pas kortgeleden is aangetoond dat ADHD niet uitdooft, maar ook bij ouderen voorkomt en nadelige gevolgen kan hebben voor de patiënt en zijn omgeving. Er is echter weinig bekend over de
Nadere informatieDe geriatrische patiënt op de SEH. SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie
De geriatrische patiënt op de SEH SEH onderwijsdag Sigrid Wittenberg, aios klinische geriatrie Relevante onderwerpen Delier Symptoomverarming Medicatie op de SEH Duur aanwezigheid patiënt op de SEH Delier
Nadere informatieOmgaan met neuropsychologische gevolgen na NAH in de chronische fase. Henry Honné
Omgaan met neuropsychologische gevolgen na NAH in de chronische fase Henry Honné februari/maart 2017 Breincafés Midden-Limburg 1 Master Neurorehabilitation and Innovation cum laude, en fysiotherapeut.
Nadere informatieDepressie na een beroerte
Afdeling: Onderwerp: 6B Neurologie 1 Voor wie is deze folder bedoeld? Deze informatiefolder is bedoeld voor zowel patiënten die in het Ikazia Ziekenhuis zijn opgenomen en/of hun naasten. Door middel van
Nadere informatieOnderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen
25 februari 2017 Onderzoeken naar ME/cvs brengen de problemen met het autonome zenuwstelsel in verband met de hersenen Dr. Barnden van het National Centre for Neuroimmunology and Emerging Diseases (NCNED)
Nadere informatieHersentumoren en rijbewijs. Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum
Hersentumoren en rijbewijs Naam: prof. dr. Jan J.Heimans Functie: Neuroloog VU medisch centrum Gezondheidsproblemen kunnen de rijvaardigheid beïnvloeden. Hiervoor zijn twee redenen: 1. Het vermogen om
Nadere informatieDit proefschrift presenteert de resultaten van het ALASCA onderzoek wat staat voor Activity and Life After Survival of a Cardiac Arrest.
Samenvatting 152 Samenvatting Ieder jaar krijgen in Nederland 16.000 mensen een hartstilstand. Hoofdstuk 1 beschrijft de achtergrond van dit proefschrift. De kans om een hartstilstand te overleven is met
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek
Het neuropsychologisch onderzoek Afdeling medische psychologie U bent doorverwezen door de behandelend arts of psycholoog voor een neuropsychologisch onderzoek. In deze folder informeren we u over dit
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
Nadere informatieB-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren
SAMENVATTING Samenvatting B-vitaminen ter preventie van fracturen en de vermindering van het fysiek functioneren Door de stijgende levensverwachting zal het aantal osteoporotische fracturen toenemen. Osteoporotische
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse samenvatting Wereldwijd zijn er miljoenen mensen met diabetes mellitus, hetgeen resulteert in aanzienlijke morbiditeit en mortaliteit. Bekende oogheelkundige complicaties
Nadere informatiedr. Wiepke Cahn UMCUtrecht
dr. Wiepke Cahn UMCUtrecht Ypsilon 30 jaar Schizofrenie onderzoek staat in Nederland nu 20 jaar op de kaart - Ypsilon en onderzoekers trekken met elkaar op sinds die tijd Epidemiologische studies genetica
Nadere informatieHet neuropsychologisch onderzoek. Informatie voor de patiënt en verwijzer
Het neuropsychologisch onderzoek Informatie voor de patiënt en verwijzer Wat is neuropsychologie en wat is een neuropsycholoog? De neuropsychologie is het vakgebied dat de relatie bestudeert tussen het
Nadere informatieNeuropsychologisch onderzoek Volwassenen. Medische Psychologie
00 Neuropsychologisch onderzoek Volwassenen Medische Psychologie 1 Wie kan doorverwijzen voor onderzoek? Meestal is het een medisch specialist die u doorverwijst voor een neuropsychologisch onderzoek.
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatiePerseverative cognition: The impact of worry on health. Nederlandse samenvatting
Perseverative cognition: The impact of worry on health Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Perseveratieve cognitie: de invloed van piekeren op gezondheid Iedereen maakt zich wel eens zorgen.
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse Samenvatting 185 Substance P and the Neurokinin 1 Receptor: from behavior to bioanalysis Affectieve stoornissen zoals angst en depressie zijn aandoeningen die een grote
Nadere informatieTrends in middelengebruik bij jongeren
Trends in middelengebruik bij jongeren Mondriaan 2018 H.Damoiseaux Trends in middelengebruik bij Jongeren - Wetenschappelijk Onderzoek : Trimbos instituut - Eigen onderzoek: o.a. uitgaansmonitor, peergroups
Nadere informatieAchtergrond van het onderzoek
Samenvatting 138 Samenvatting Achtergrond van het onderzoek Verenpikken bij leghennen vormt een groot welzijnsprobleem in de huidige (commerciële) leghennenhouderij. Hennen pikken en trekken aan elkaars
Nadere informatieSamenvatting. Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese. Een 3-jarige follow-up studie
* Samenvatting Beloop van dagelijkse activiteiten bij adolescenten met cerebrale parese Een 3-jarige follow-up studie Samenvatting Tijdens de periode van groei en ontwikkeling tussen kindertijd en volwassenheid
Nadere informatieCognitieve stoornissen na een beroerte
NEUROLOGIE Cognitieve stoornissen na een beroerte ADVIES Cognitieve stoornissen na een beroerte Als aanvulling op de folders Verder na een beroerte en Na een beroerte, adviezen voor naasten krijgt u in
Nadere informatieLEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD.
MS en COGNITIE LEZING VOOR DE THEMA-AVOND VAN DE MULTIPLE SCLEROSE VERENIGING NEDERLAND, REGIO ZUID-HOLLAND-NOORD. WOENSDAG 12 OKTOBER 2011, DIACONESSENHUIS, LEIDEN. Mw. drs. M.W. Pleket Gz-/neuropsycholoog
Nadere informatierecidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst
Nederlandse samenvatting Patiënten met een obsessieve-compulsieve stoornis (OCS) hebben last van recidiverende en aanhoudende dwanggedachten (obsessies) die duidelijke angst veroorzaken. Om deze angst
Nadere informatieNiet-technische samenvatting Algemene gegevens. 2 Categorie van het project. weefselconstructie, bloedvaten, nierfalen
Niet-technische samenvatting 2015310 1 Algemene gegevens 1.1 Titel van het project De invloed van nierfalen op weefselconstructie van bloedvaten 1.2 Looptijd van het project 1.3 Trefwoorden (maximaal 5)
Nadere informatieCognitieve achteruitgang: ook verlies van het persoonlijk netwerk?
Cognitieve achteruitgang: ook verlies van het persoonlijk netwerk? M. J. Aartsen, TG. van Tilburg, C. H. M. Smits Inleiding Veel mensen worden in hun dagelijks leven omringd door anderen waarmee ze een
Nadere informatieSamenvatting SAMENVATTING
SAMENVATTING Een karakteristieke eigenschap van astma is ontsteking van de luchtwegen. Deze ontsteking wordt gekenmerkt door een toename van ontstekingscellen in het longweefsel. De overgrote meerderheid
Nadere informatieEEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington
EEG tijdens geheugenactivatie een onderzoek naar vroege hersenveranderingen bij de ziekte van Alzheimer en de ziekte van Huntington In Nederland wordt het aantal patiënten met dementie geschat op meer
Nadere informatieGEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD
RESULTATEN ANALYSE 2014 GEZONDHEID SUBSTANTIEEL VERBETERD De Rughuis Methode heeft aangetoond dat de gezondheidstoestand en kwaliteit van leven bij patiënten met chronische rugklachten enorm kan toenemen.
Nadere informatieMeer mensen met MS, beter helpen
Meer mensen met MS, beter helpen De progressie van de zenuwslopende ziekte multiple sclerose (MS) stoppen door het voorkomen van beschadiging aan de hersencellen bij mensen MS. Achtergrond MS werd tot
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20126 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Dumas, Eve Marie Title: Huntington s disease : functional and structural biomarkers
Nadere informatieKennisquiz cannabis. 7. Wat is CBD? A. hetzelfde als THC B. Cannabis Bepalings Dosis C. Cannabidiol
Kennisquiz Cannabis Weet u welke klachten het gevolg kunnen zijn van cannabisgebruik? Test uw eigen kennis door de antwoorden te omcirkelen. Aan het einde van de quiz geven we de juiste antwoorden en de
Nadere informatie15:40 16:00 uur. Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR. Ouderenpsychiater
5:40 6:00 uur Depressie en dementie RICHARD OUDE VOSHAAR Ouderenpsychiater % psychiatrische problemen bij Alzheimer 60 50 40 30 20 0 0 Zhao et al, J Affect Disord 205 Wanneer spreken van van een depressie?
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Titel: Cognitieve Kwetsbaarheid voor Depressie: Genetische en Omgevingsinvloeden Het onderwerp van dit proefschrift is cognitieve kwetsbaarheid voor depressie en de wisselwerking
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING 143. Nederlandse samenvatting
NEDERLANDSE SAMENVATTING 143 Nederlandse samenvatting 144 NEDERLANDSE SAMENVATTING De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) stelt dat psychische gezondheid een staat van welzijn is waarin een individu zich
Nadere informatieEen depressie. P unt P. kan u helpen. volwassenen
Een depressie P unt P kan u helpen volwassenen Iedereen is wel eens moe, somber en lusteloos. Het is een normale reactie op tegenvallers, een verlies en andere vervelende gebeurtenissen. Wanneer dit soort
Nadere informatieSam envatting en conclusies T E N
Sam envatting en conclusies T E N Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Sinds de zeventigerjaren van de vorige eeuw zijn families beschreven met dominant overervende herseninfarcten,dementie
Nadere informatieDrs. I. Visser, psychiater/neuropsycholoog Psyon
Drs. I. Visser, psychiater/neuropsycholoog Psyon Stellingen Een neuropsychologisch onderzoek (NPO) is de gouden standaard bij het objectiveren van cognitieve klachten. Neuropsychologisch onderzoek kan
Nadere informatieMedicatie bij milde of matige dementie
Medicatie bij milde of matige dementie Helaas is dementie nog niet te genezen. Wel zijn er medicijnen die het proces bij de ziekte van Alzheimer, Lewy Body dementie en parkinsondementie kunnen vertragen
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 112
111 Ondervoeding is gedefinieerd als een subacute of acute voedingstoestand waarbij een combinatie van onvoldoende voedingsinname en ontstekingsactiviteit heeft geleid tot een afname van de spier- en vetmassa
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2. Hoofdstuk 3 SAMENVATTING
139 Nederlandse samenvatting Het doel van dit proefschrift is om bij te dragen tot een beter begrip en verbetering van onze kennis over het 22q11.2 deletie syndroom (22q11DS). We onderzochten een specifieke
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.
Nadere informatieCognitief functioneren en de bipolaire stoornis
Cognitief functioneren en de bipolaire stoornis Dr. Nienke Jabben Amsterdam 5 november 2011 Academische werkplaats Bipolaire Stoornissen GGZ ingeest n.jabben@ggzingeest.nl Overzicht Wat is cognitief functioneren?
Nadere informatieMedicijnstudies en eindpunten
Wetenschappelijk nieuws over de Ziekte van Huntington. In eenvoudige taal. Geschreven door wetenschappers. Voor de hele ZvH gemeenschap. TRACK-HD toont belangrijke veranderingen bij pre-symptomatische
Nadere informatieVroeginterventie via het internet voor depressie en angst
Samenvatting 141 Vroeginterventie via het internet voor depressie en angst Hoofdstuk 1 is de inleiding van dit proefschrift. Internetbehandeling voor depressie en angst is bewezen effectief. Dit opent
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Sinds enkele decennia is de acute zorg voor brandwondenpatiënten verbeterd, hetgeen heeft geresulteerd in een reductie van de mortaliteit na verbranding, met name van patiënten
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH)
NEDERLANDSE SAMENVATTING (SUMMARY IN DUTCH) ACHTERGROND Depressie is een ernstige psychiatrische stoornis waar ongeveer één op de vijf à zes mensen gedurende de levensloop mee te maken krijgt. In Westerse
Nadere informatie