Een lasmal wordt nooit van de plank geleverd In het spoor van prof. Rolf Dollevoet Eerste docentenmiddag tijdens symposium

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Een lasmal wordt nooit van de plank geleverd In het spoor van prof. Rolf Dollevoet Eerste docentenmiddag tijdens symposium"

Transcriptie

1 Onafhankelijk vakblad voo lassen, lijmen en snijden Numme 11 - In deze editie o.a. Een lasmal wodt nooit van de plank geleved In het spoo van pof. Rolf Dollevoet Eeste docentenmiddag tijdens symposium

2 VOORWOORD Colofon Dukke tijden Dik Lacquaye, poductieveantwoodelijke Povan: Met een flexibel systeem de doolooptijd vekot Uitgave ISSN Lastechniek wodt uitgegeven in opdacht van het Nedelands Instituut voo Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voo Lastechniek (BIL). Redactie Kevin van Beek, Bet de Jong, Fleu Maas, Rolf Mul, Leo Vemeulen, Bat Vestaeten, Magiet Wennekes, Henk Zandvliet Eindedactie Magiet Wennekes, Leo Vemeulen (techniek) Uitgeve Bet de Jong - T Advetentie-exploitatie Con-Sell, Rolf Mul T E info@con-sell.nl Redactieadviesaad Eik Anschütz, Paul Baendse, Ruud van Bezooijen, Tim Blok, Maijke Damen, Leen Dezillie, Rob Helmich, Macel Hemans, Michel van t Hof, Piet van de Host, Michael Jak, Piete Keultjes, Maco Kaaijeveld, Mauice Mol, Ed Mulde, Johan Schelfhost, Fank Smit, Wil van de Stap, Eik Steenkist, Gego Tokaenko, Fed Vasquez, Adiaan Visse, Ben Weenink Adessen Nedelands Instituut voo Lastechniek Postbus AD Zoetemee T E edactie@nil.nl - Belgisch Instituut voo Lastechniek vzw Technologiepak B-9052 Zwijnaade, België T F , E Ann.Wydooghe@bil-ibs.be - OPUS communicatie-ontwep Fuitweg 24 j GK Leiden, T F E info@vakbladlastechniek.nl - Voo het vezenden van gote bestanden kunt u gebuik maken van: Nedeland heeft één van de dukste spoowegnetten te weeld, wat de nodige stoingen en poblemen met zich meebengt. In deze Lastechniek een inteview met pofesso Rolf Dollevoet naa aanleiding van zijn inauguatie als hoogleaa Railbouwkunde aan de TU Delft. Kot voo het uitkomen van dit blad hadden we een afspaak om hem op de foto te zetten. Toevallig gebeude dit een dag nadat bij Bone een goedeenwagon was ontspood. Volgens Po- Rail moeten e 6000 dwasligges, kabels, leidingen en veiligheidsinstallaties woden vevangen. Wat eens te mee bewijst dat e volop wek ligt voo aildeskundigen. Ook voo het NIL en het BIL zijn het dukke tijden. Het is bijna 20 novembe; tijd voo Jong NIL Wat is e deze dag allemaal te beleven voo jonge en aanstaande laspofessionals? Veel, zoals het gedetailleede pogamma vedeop in dit blad laat zien. Niet lang daana, op 26 en 27 novembe, vindt alwee het volgende lasevenement plaats: het BIL/NIL Lassymposium. In dit blad vindt u nogmaals het pogamma. Maa e is mee. Voo het eest is e een BIL/NIL docentenmiddag geoganiseed, om docenten in het lastechnisch ondewijs te infomeen ove opleidingen, diplomeing en cetificatie. Mee infomatie hieove teft u aan in de ubiek Lasbeichten. Bij de stat 15 jaa teug stelde Povan als doel om zich binnen de weeld van toeleveancies te ondescheiden met kleine seies in kote levetijden. Quick Response Manufactuing is onze unieke toef en dit is alleen haalbaa met zee flexibele poductiemiddelen. Valk Welding kan ons deze aaneiken. Abonnementen Voo paticulieen in Nedeland 62,50 op pivé-ades, voo bedijven in Nedeland pe abonnement. Voo studenten en senioen geldt in Nedeland een speciaal taief. Voo abonnementen in België kunt u contact opnemen met ann.wydooghe@bil-ibs.be Pijzen zijn excl. BTW. Lastechniek veschijnt elf kee pe jaa en wodt toegezonden aan deelnemes van het Nedelands Instituut voo Lastechniek (NIL) en het Belgisch Instituut voo Lastechniek (BIL) en andee geïnteesseeden en belanghebbenden in de vebindingstechniek. Voo vagen ove abonnementen kunt u teecht bij het NIL. Het abonnement geldt voo een geheel jaa. Opzeggingen pe aangetekend schijven vóó 1 oktobe van het lopende jaa. Vezendades wijzigen? Stuu dan het etiket met vebeted ades etou. Alle advetentiecontacten woden afgesloten confom de egels voo het Advetentiewezen gedeponeed bij de echtbanken in Nedeland. Ontwep en lay-out OPUS communicatie-ontwep, Leiden. Vede nemen we met deze Lastechniek alvast een vooschot op het themanumme Offshoe. Een Limbugse buigspecialist vetelt ove het toenemend belang van de veelbespoken EN 1090 voo de offshoe-industie. Ook de IIW Whitepape 2012 besteedt aandacht aan deze secto. De belangijkste bevindingen heeft Fleu Maas voo u op een ij gezet. Net als voig jaa wodt de decembeuitgave van Lastechniek een dubbelnumme: de laatste editie van 2013 wodt gecombineed met de eeste van U kijgt komend jaa dus in pincipe tien kee Lastechniek op de mat. Dat neemt niet weg dat we de mogelijkheid openhouden om, net als dit jaa, een elfde editie te maken ond een speciaal thema. Snel en eenvoudig te pogammeen DTPS offline pogammatie unieke toef Pofessionele netweking tussen andee Panasonic gebuikes Hoewel de infomatie gepubliceed in deze uitgave zogvuldig is uitgezocht en waa mogelijk gecontoleed, sluiten de uitgeve en de edactie uitdukkelijk iedee aanspakelijkheid uit voo eventuele onjuistheden en/of onvolledigheid van de vestekte gegevens Ovename van atikelen is slechts mogelijk na vekegen schiftelijke toestemming van de uitgeve. Dukke tijden, ook in Het komende jaa viet het NIL zijn 80-jaig bestaan. We zullen op veschillende manieen aandacht besteden aan dit bijzondee jubileum, dat nauw samenhangt met de histoie van Lastechniek. Stek patneship doo eelijk meedenken Als familie ondeneming dezelfde visies delen Valk Welding tel info@valkwelding.com Volg LASTECHNIEK op Redactie Lastechniek

3 Inhoud #11 LASTECHNIEK wodt uitgegeven doo OPUS communicatie-ontwep in opdacht van het Nedelands Instituut voo Lastechniek en het Belgisch Instituut voo Lastechniek [ ] Het woden e 10 Het aantal vaste edities van Lastechniek zal met ingang van 2014 naa tien woden teuggebacht. Dat betekent dat u zowel in decembe als in juli een dubbelnumme van Lastechniek kunt vewachten. Dit geeft ons de uimte om naa aanleiding van bijzondee gebeutenissen of actuele thema s een exta editie uit te bengen, zoals we dat afgelopen zome hebben gedaan met de Abeidsmaktspecial. Regelmatig zult u dus toch nog elf kee pe jaa Lastechniek in de bus kijgen. We denken dat deze wekwijze de kwaliteit van ons blad alleen maa ten goede komt. Zoals eede aangekondigd veschijnt halvewege decembe het themanumme ove offshoe. Met vele bijdagen vanuit de industie wodt dit wee een goed gevuld dubbelnumme (# 12 / 1), vegelijkbaa met de thema-uitgave ove bouwen en constuctie in decembe De makes van Lastechniek Vanuit de vebindingsweeld 12 In het spoo van pof. Rolf Dollevoet 16 Kanendonk en Fokke Aeostuctues 20 HIsana: een nieuwe manie van staal maken 24 Pogamma BILNIL Lassymposium Laskennis opgefist 6; TIG-lassen Kesten Euope ove het belang van EN 1090 voo de offshoe 34 Een mal wodt nooit van de plank geleved 38 IIW White Pape ove offshoe 40 De lasse van de maand 41 Willem de Welde 42 Bancheegiste HIsana: een nieuwe manie van staal maken IJzeaftap van de eacto na beëindiging van een poefun Covefoto: Mauice Mol

4 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Handboek ove TIG Naow Gap uitgebacht In vevolg op het succesvolle Obital Welding Handbook heeft Polysoude nu het eeste handboek uitgebacht ove TIG Naow Gap -lassen. Het boek geeft infomatie ove het pincipe van dit laspoces, de mogelijke toepassingen en de uitvoeing in de paktijk. Lastechnische infomatie Wie infomatie zoekt ove lastechniek kan teecht bij het NIL, het BIL, divese leveancies van lastechnische poducten en last but not least op het intenet. Het vezamelen van infomatie via bovengenoemde bonnen is vaak niet voldoende en zeke niet altijd vijblijvend. Polysoude, fabikant en leveancie van obitale lasappaatuu en gemechaniseede las- en claddingsystemen, heeft daaom divese handboeken gepubliceed. Deze handboeken dienen te ondesteuning bij het kiezen van het juiste laspoces. Zo is The Obital Welding Handbook, ove het kiezen van het juiste obitaallaspoces, een intenationaal succesvolle uitgave gebleken. Op vezoek van de makt heeft Polysoude nu ook The Cladding Handbook en The TIG Naow Gap Handbook uitgebacht. De handboeken van Polysoude kunt u aanvagen via de website. Nieuwe uitgave ove vebindingstechniek in medische toepassingen Medische implantaten zoals pacemakes, insulinepompen of kunstheupen, woden steeds complexe. Ze woden opgebouwd uit meedee componenten van veschillende mateialen en moeten voldoen aan hoge eisen om e zeke van te zijn dat ze veilig geïmplanteed kunnen woden en niet woden afgestoten doo het menselijk lichaam. Het boek Joining and assembly of medical mateials and devices geeft inzicht in mateialen en vebindingstechnieken die geschikt zijn voo deze medische toepassingen. Naast kennis ove speciale vebindingstechnieken, waaonde micolassen en lijmen, wodt ook het effect van steilisatie op gelaste ondedelen behandeld. Micolassen Het 580 pagina s tellende boek bestaat uit vie delen. Deel 1 behandelt de meest toegepaste vebindingstechnieken, met name het micolassen, en de effecten van steili- Joining and assembly of medical mateials and devices is Technisch handboek satie. Deel 2 gaat in op de toegepaste metalen en hun een technisch handboek voo (las)ingenieus en ondezoekes in de medische industie en andee academici met bestendigheid tegen coosie, waaonde legeingen van platina en coosievast staal. Het dede deel is gewijd aan belangstelling voo dit ondewep. Het boek, onde edactie van Y.N. Zhou en M.D. Beyen is uitgegeven doo het vebinden van kunststoffen doo middel van ultasoon lassen, laselassen en RF/diëlektisch lassen. In deel 4 ten Woodhead Publishing en vekijgbaa via slotte wodt het vebinden van biomateialen en weefselimplantaten bespoken, waaonde vebindingstechnieken voo metalen aan keamische componenten. =1581#!. 4 Vookom lichamelijke ovebelasting Lichamelijke ovebelasting is een belangijke oozaak van ziektevezuim in de metaalbanche. Dit is te vookomen doo het aanleen van een goede wekhouding en het nemen van eenvoudige voozogsmaategelen. 5xbete heeft daatoe een nieuwe seie toolboxen Fysieke belasting ontwikkeld. Fysieke belasting is goed, maa ovedaad schaadt Fysieke belasting staat voo het belasten van het menselijke bewegingsappaaat, dat wil zeggen alle spieen, gewichten, botten en pezen in het lichaam. Het belasten van het lichaam is gezond. Hiedoo blijven de spieen goed doobloed en gewichten blijven soepel. Schade aan het lichaam kan ontstaan doo ovebelasting. In het wek kan ovebelasting ontstaan doo vekeed tillen en dagen van poducten of ondedelen, duwen en tekken van bijvoobeeld kaen, ongunstige wekhoudingen zoals bukken, of het steeds uitvoeen van dezelfde bewegingen. Het beste is om lichamelijke ovebelasting te vookomen. Ovebelasting vookomen De eeste gote stap is bewustwoding. Weknemes in de metaal moeten weten wat te doen om fysieke ovebelasting te vookomen. 5xbete heeft een geheel nieuwe seie toolboxen ove Fysieke belasting ontwikkeld. De Vebetecoaches oganiseen ze gaag in uw bedijf. De nieuwe toolboxen hebben een stek inteactief kaakte, wat zogt voo een actieve bijdage van alle deelnemes. Ook laten de Vebetecoaches de deelnemes aan de toolboxen zoveel mogelijk zelf evaen en uitpobeen. E zijn 3 typen inteactieve toolboxen: Toolbox Kennis: geicht op het vegoten van de kennis bij de deelnemes; Toolbox Houding: geicht op het veandeen van de houding ten opzichte van het zelf iets doen tegen de eigen fysieke belasting; Toolbox Gedag: geicht op het vetonen van het juiste gedag op de eigen wekplek. Vebetecoach Hulp nodig bij het beoodelen van de fysieke belasting in uw bedijf of van uw wekplek? Neem dan contact op met de Vebetecoaches van 5xbete. Samen met hem/haa kan gekeken woden hoe ovebelasting vookomen kan woden en wodt e gezocht naa paktische oplossingen om situaties te vebeteen. Bel of mail voo een afspaak naa (gatis) of info@5xbete.nl. Voo in uw agenda: Vebindingsweek , 5 en 6 novembe, Evenementenhal Goinchem 5

5 LASBERICHTEN Van Staalen nieuwe voozitte MKB-Nedeland Michaël van Staalen is met ingang van 4 novembe de nieuwe voozitte van de Koninklijke Veeniging MKB-Nedeland. Van Staalen (57) heeft e feitelijk al een paa maanden als voozitte van MKB-Nedeland opzitten. Sinds 1 septembe vevulde hij die ol al waanemend. Jong NIL 2013 biedt jonge en aanstaande laspofessionals op 20 novembe een veelbelovend en gevaieed pogamma op de RDM Campus te Rottedam. Demonstaties, wokshops, een ondgang langs divese stands en een ondleiding wisselen elkaa af. Tussendoo kijgen de deelnemes een lunch aangeboden en de dag wodt afgesloten met een gezamenlijke boottocht. PROGRAMMA Ontvangst Wokshops, standbezoek en ondleiding in goepen Lunch Wokshops, standbezoek en ondleiding in goepen Boottocht Foto: Sande van de Toen Unaniem besluit Op voodacht van het hoofdbestuu van de Veeniging heeft de Algemene Ledenvegadeing unaniem ingestemd met zijn benoeming voo de komende vie jaa. Volgens het hoofdbestuu beschikt Van Staalen als geen ande ove de kwaliteiten en capaciteiten die een voozitte van MKB-Nedeland nodig heeft. Hij is een ondeneme in hat en nieen, met politieke sensitiviteit en bede bestuulijke evaing. Voozitteschap Koninklijke Metaalunie Sinds 2007 was Van Staalen voozitte van de Koninklijke Metaalunie en ook vicevoozitte van MKB-Nedeland. Bet Jaasma, diecteu oganisatie Koninklijke Metaalunie, heeft het volste vetouwen dat hij een echte vooman voo het mkb in Nedeland gaat zijn. Wij zijn e tots op dat onze voozitte die ol gaat vevullen, al betekent dat helaas dat wij vootijdig afscheid van hem moeten nemen als voozitte. Met het aanteden van Van Staalen als voozitte van MKB-Nedeland gaat Metaalunie pe diect op zoek naa 6 een nieuwe voozitte. Tot een opvolge benoemd is en aanteedt, is Michaël beeid gevonden de beide functies te combineen. Om dat mogelijk te maken zullen andee bestuusleden en de diectie soms taken van hem ovenemen, schetst Jaasma. Op kote temijn wodt een benoemingsadviescommissie ingesteld die een voodacht voo een nieuwe voozitte gaat voobeeiden. Van Staalen als ondeneme Michaël van Staalen is een selfmade ondeneme, die op jonge leeftijd zijn studie Nedelands ondebak om zijn eigen technisch bueau te staten. Zijn vade vond dat hij maa eens iets moest gaan bijvedienen, maa de jonge Van Staalen zag het niet zitten om dat in loondienst te gaan doen. Dit bijbaantje bleek het begin van een lange ondenemescaièe, waain hij divese bedijven in de metaal opichtte, ovenam en wee vekocht. Van Staalen is nog altijd eigenaa van een aantal bedijven in deze banche. RONDLEIDING Tijdens de ondleiding ove het bedijvenpak van de RDM kijgen de deelnemes demonstaties van ondewatelassen, ondewatesnijden, aillassen, een CNC daaibank en een lasobot. IHC geeft een pesentatie en e is een demonstatie van het populaie tacto pulling. WORKSHOPS Lijmen Henkel Nedeland B.V. Hoe wodt een auto gelast? Advies-en-Taining.nl Lassen ondezoeken doo middel van NDO TÜV Rheinland Veilig omgaan met gassen Westfalen Gassen Nedeland EXPOSANTEN 3M Nedeland B.V. Advanced Ultasonics B.V. LBI Quality Inspection B.V. Cetilas Nedeland B.V. N.V. Empatec HSM B.V. Inspectie SZW Mateiaal Metingen Testgoep B.V. Maxon Pojects Suppot Multiweld B.V. Plymovent Industial Solutions B.V. Randstad Techniek Valk Welding B.V. De Vlamboog Veeniging KINT Vewate Westfalen Gassen Nedeland B.V. Ai Liquide Nedeland B.V. Bayads Aluminium Constucties B.V. Mecon Steel Stuctues B.V. Metalent OOM Opleiding Ontwikkeling Metaalbeweking Henkel Nedeland B.V. Stukton Rail B.V. DiveWise Taining and Education Cente Tata Steel Albeda College

6 LASBERICHTEN LASBERICHTEN Boek ove veilig en gezond weken in de lastechniek Laselassen in de paktijk DVS (Deutsche Veband fü Schweissen und vewandte Vefahen) heeft een handboek uitgebacht ove veilig en gezond weken in de lastechniek. Abeits- und Gesundheitsschutz in de Schweißtechnik is een paktisch boek dat uitgebeid ingaat op beschemingsmaategelen tegen de gevaen die samenhangen met het weken in de lastechnische industie. Inhoud Het 250 pagina s tellende boek is een paktisch hulpmiddel voo iedeeen die veantwoodelijk is voo het nemen van maategelen om weknemes in de (las)industie veilig en gezond te laten weken. Naast Euopese ichtlijnen, wetten en vooschiften behandelt het boek isico s en veiligheidsmaategelen in de lastechniek, wekplaatsinichting en appaatuu. Ook woden voobeelden gegeven van beoepsziekten, abeidsongevallen en maategelen om deze te vookomen. Tot slot wodt ook een ovezicht gegeven van wetten, vooschiften en vakliteauu. Bestellen Het boek Abeits- und Gesundheitsschutz in de Schweißtechnik is gescheven doo D. Weiket, en kan besteld woden via DVS media-info. Tijdens een bijeenkomst van de King voo Mateiaalbeweking met Lases (MBL) bij AWL-Techniek in Hadewijk op 17 oktobe jl. weden de nieuwste ontwikkelingen en paktijkvoobeelden op het gebied van laselassen bespoken. Conclusie: e ligt in Nedeland nog veel potentieel voo deze technologie, waabij de automobielindustie voooploopt. Lasklembank vevangt autogeen soldeepoces van vezinkt stalen poducten Dunwandige vezinkt stalen poducten woden vaak handmatig gesoldeed. Soldeen met een autogene vlam bengt echte een hoge wamte-inbeng met zich mee, waadoo dunwandige poducten snel vevomen. Om dit pobleem te ondevangen, heeft ADK Techniek in opdacht van GEA Goedhat een lasklembank gebouwd. Doo toepassing van het plasmalaspoces met automatische koudedaadaanvoe, last GEA Goedhat nu vezinkt stalen lekbakken voo condensos volledig geautomatiseed, in een hoge en constante laskwaliteit. Vezinkt stalen bakken backinggas. Deze kopeen stips dienen als smeltbadondesteuning, GEA Goedhat, fabikant van luchtkoeles en luchtgekoelde waamee een gecontoleede doolassing mo- condensos voo gootschalige koel- en viesdoeleinden gelijk wodt. Doo toepassing van de speciale uitneembae in de industiële makt, zocht naa een oplossing blokken is het mogelijk op deze lasklembank iedee willegelijk voo het geautomatiseed bouwen van vezinkt stalen lekbakken. keuige afmeting van bakken af te lassen tot een maxi- ADK Techniek, een divisie van Valk Welding die mum beedte van ca mm. Het pincipe is edelijk gespecialiseed is in ontwep en bouw van speciaalmachines vegelijkbaa met de wekwijze die wodt toegepast bij voo las- en snijpocessen, bouwde daavoo een spe- een zogenaamde kantbank. ciale lasklembank die de langsnaden van lekbakken positioneet, klemt en geautomatiseed aflast. Vebeteingen Met de intoductie van de lasklembank zijn veschillende Opbouw lasklembank poductiepoblemen van GEA Goedhat opgelost, met als De lasklembank is opgebouwd uit een stabiel fame met belangijkste vebeteingen: de hoge kwaliteit van de las, een lasail, voozien van een doo een sevomoto aangedeven de kotee doolooptijd, een mooie visueel uitelijk en een loy. Aan de ondezijde van het fame is een in stek geeduceede vevoming van de lekbakken. Ook de hoogte vestelbae doon gemonteed. Deze is op poductspecificatie constante beweging van de lastoots, dankzij de sevogenium ontwikkeld en is opgebouwd uit alumistuude loy, is een gote vebeteing ten opzichte van het blokken, voozien van watekoeling en gasbacking. handmatig lassen. In deze aluminium blokken zijn kopeen stips gemonteed, die zijn voozien van een lasgoef en gaatjes voo Automobielindustie Vanaf de jaen 90 is de automobielindustie een voolope bij de inzet van laselassen. De gote doobaak kwam toen constucteus de poducten gingen heontwepen voo laselassen. Woute Zwees, technology manage bij AWL-Techniek gaf divese voobeelden van de huidige toepassingen van laselassen in de automobielindustie, zoals de poductie van ugleuningen en tacks voo autostoelen en Coss Ca Beams. Pof. Ian Richadson van de TU Delft bespak in zijn lezing divese lasbaaheidskwesties, ook met het oog op de ontwikkeling van nieuwe mateialen. Doo intensieve samenweking met ondezoeksinstellingen, univesiteiten en mateiaalleveancies zijn nieuwe mateialen ontwikkeld die bijzonde geschikt zijn voo het laselaspoces. Jeoen Olde Benneke, sales enginee bij Tumpf Nedeland B.V. gaf als voobeeld de ontwikkeling van een nieuw type aluminium: Novellis Fusion TM 6000-legeing, lasekwaliteit. Nieuwe lasebonnen Olde Benneke pesenteede ook de nieuwste vaianten in lasebonnen. Naast de alom bekende CO 2 -lases heeft Tumpf een uitgebeide potfolio van vaste-stof-lasebonnen. De ontwikkelingen zijn eop geicht om hogee vemogens te vekijgen in een compacte afmeting, met een steeds hoge enegetisch endement. Daanaast is e een gote keuze in staalkwaliteiten (focusseebaaheid). Voo laselassen zijn vaianten beschikbaa met fibediametes vanaf 200 micomete. Een andee inteessante ontwikkeling is de coe-switch. Dit optische element maakt het mogelijk een zogenaamde twee-in-een-fibe toe te passen in een lasebon met hoge staalkwaliteit. De bon kan dan zowel voo snijden als voo lassen woden ingezet. King voo Mateiaalbeweking met Lases De King voo Mateiaalbeweking met Lases (MBL) maakt deel uit van de Bond voo Mateialenkennis. De MBL is een contactgoep voo vakgenoten die tweemaal pe jaa bij één van de leden bijeenkomt. De doelstellingen zijn het ondehouden van ondelinge contacten en het uitwisselen van evaingen met lase voo mateiaalbeweking. De King functioneet als een centaal punt tussen aanbiedes en gebuikes van kennis, appaatuu en mateialen op het gebied van lasetechnologie. 9

7 LASBERICHTEN 27 Eeste BIL/NIL Docentennamiddag Lastechnische opleidingen zitten in een wae stoomvesnelling. Dit is onde mee een gevolg van veandede eisen op het gebied van laskwaliteitssystemen. Op de tweede dag van het bekende BIL/NIL Lassymposium wodt voo het eest een docentennamiddag gehouden om de laatste ontwikkelingen toe te lichten. Docenten uit Nedeland en België zijn van hate welkom in Antwepen. BIL/NIL Lassymposium Op 26 en 27 oganiseet het Belgisch Instituut voo Lastechniek (BIL), samen met het Nedelands Instituut voo Lastechniek (NIL), de negende editie van het Nedelandstalig Lassymposium. Op woensdag 27 novembe is e paallel aan het symposium een middagsessie voo docenten, waain zij specifiek geïnfomeed woden ove ontwikkelingen in het lastechnisch ondewijs. Ook is e uimschoots gelegenheid voo het inzien van cususmateiaal en het bezoeken van een mini-vakbeus. Vanzelfspekend zijn de docenten ook welkom op alle andee voodachten van het Lassymposium. Pogamma docentennamiddag 12:30 Ontvangst - Boodjeslunch en bezoek mini-vakbeus 14:00 Inleiding, doo i. Wim Velinde IWE (BIL) Het toenemend belang van laskwaliteitssystemen (al dan niet wettelijk opgelegd), gekwalificeede lasses, inspecteus en lascoödinatoen. 14:15 Diploma lasses Intenationaal lasse of Intenational Welde (IW), doo i. Leen Dezillie IWE (VCL) HVO-opleiding en beschikbaa cususmateiaal, doo ing. Leo Vemeulen IWE (NIL) 15:00 Cetificaat lasses, doo ing. Leo Vemeulen IWE (NIL) Ontwikkelingen op het gebied van lasseskwalificaties, de komst van EN-ISO (te vevanging van de EN 287-1). 15:30 Koffiepauze 16:00 Lascoödinatie EWF diploma: RWC-B (specifiek staalbouw, ook ideaal als inleidingscusus in de lastechniek), doo i. Leen Dezillie IWE (VCL) IIW diploma: IWP/IWS/IWT/IWE, doo ing. Leo Vemeulen IWE (NIL) 16:45 Inspectie en NDO, doo ing. Bat Vestaeten IWE (BIL) Visuele inspectie Intenationaal lasinspecteu/intenational Welding Inspecto (IWI) 17:15 Bezoek mini-vakbeus 17:45 Aansluitende netwekdink ITW WELDING poduceet en levet een uniek en volledig poducten pogamma met geeputeede meken als Mille, Elga, Hobat, Stein, McKay, Timak, Weldcaft, WTC, Benad, Tegaskiss en AEC. MILLER LASAPPARATUUR ARAT Mille is weeldwijd eldwijd maktleide op het gebied van TIG, MIG, Elektoden, Gevulde daad en Onde Poededek stoombonnen. onnen. Mille staat al uim 80 jaa gaant ant voo ultieme betouwbaaheid en nieuwe voouitstevende ende laspocessen! ITW Welding Poducts BV Edisonstaat 10 NL-3261 LD Oud-Beijeland T +31 (0) F +31 (0) MILLER EN AEC TECHNOLOGY VERWARMINGSAPPARATUUR ARAT biedt een beed pogamma innovatieve inductie-, weestand-, infa ood- en Joule effect vewamings- appaatuu. Dit geeft u de mogelijk- heid het optimale vewamingspoces es te selecteen voo elke specifieke toepassing. VAKKUNDIGE TECHNISCHE ONDERSTEUNING Onze diensten en poducten zijn gebaseed op innovatieve oplossingen singen en Quality and Know-How in Welding. - Consumables - Equipment - Heating - Automation - Sub bac Solutions Een bekwaam team van technische adviseus helpt u gaag met de juiste keuze op het gebied van laspocessen en (voo)vewamen. GEÏNTERESSEERD IN UW VOORDELEN Onze vekoopoganisatie en zog- vuldig geselecteede deales met gedegen vakkennis staan voo u klaa voo ondesteuning euning en leveing van lastoevoegmateialen, en, stoom- bonnen en vewamingsappaatuu. Bel ons op: Tel Wij zijn u gaag van dienst! Locatie, kosten en inschijving Locatie Stuubood/Hanga 26, Rijnkaai Antwepen Kosten (excl. 21 % btw) Docenten BIL lid/nil bedijfsdeelneme 50,- Docenten niet-leden 75,- Studenten (op vetoon studentenkaat) 50 Mee info Belgisch Instituut voo Lastechniek Ann Wydooghe - +32(0) Inschijven WE CREATE SUCCESS CESS IN METAL FABRICATION 10

8 IN HET SPOOR E liggen enom veel uitdagingen in het ROLF DOLLEVOET WERD ONLANGS GEÏNAUGU- REERD ALS HOOGLERAAR RAILBOUWKUNDE AAN DE TU DELFT. HIJ IS DAARNAAST WERKZAAM ALS ONDERZOEKER VOOR PRORAIL. LASTECHNIEK SPRAK MET HEM OVER ZIJN AMBI- TIES EN ZIJN VISIE OP DE SPOORBOUW. doo Magiet Wennekes, fotogafie: Fits Falkenhagen wee dagen pe week is pofesso Rolf Dollevoet (42) te vinden in een bescheiden kantoouimte op de tweede vedieping van gebouw 23, diect boven het laboatoium van de faculteit Civiele Techniek en Geowetenschappen. Het is duk, want hij is bezig met de laatste voobeeidingen voo het symposium RailaHead, dat ondom zijn inauguatieceemonie is geoganiseed. Voo Lastechniek maakt hij echte gaag een uutje vij. De wand achte hem is gevuld met boeken ove ailbouwtechniek en een vezameling spookoppofielen. Waa komt die fascinatie voo het spoo vandaan? Het is vooal mijn inteesse voo het doen van toegepast ondezoek. Ik ben van natue heel paktisch ingesteld en wek het liefst met mijn handen, maa toevallig ben ik ook goed in theoie. Innoveen en uitvinden, dat vind ik leuk. Wiel-ailcontact Rolf Dollevoet is afgestudeed als tiboloog. Hij legt uit dat een tiboloog zich bezighoudt met wijvingskunde en de lee van het smeen. Het doel is om twee bewegende ondedelen zo soepel mogelijk, met een zo laag mogelijke weestand en zo weinig mogelijk slijtage ten opzichte van elkaa te laten bewegen. Denk maa aan zuigestangen in een cilinde. In het spoo heb je ook te maken met tibologie, namelijk het contact tussen wiel en ail. In 2003 wed Dollevoet aangenomen bij PoRail om ondezoek te doen naa het wiel-ailcontact. Doel van het ondezoek was het vebeteen van het ondehoud aan het spoo en het teugdingen van de ondehoudskosten. Maa waadoo zijn die kosten zo hoog? Dat heeft te maken met de gebuikte mateialen. De tibologie leet dat twee tegen elkaa bewegende lichamen niet van hetzelfde mateiaal SPOOR Dollevoet bedacht een fiction modifie, een smeemiddel dat op de ails aangebacht zou kunnen woden. Het toevoegen van bepaalde elementen (zeg maa pepe en zout) aan de basisolie van de fiction modifie zogt dat de wielen voldoende gip hebben, tewijl de smeing zogt voo minde slijtage en minde geluid. 3-daagse wokshop ASME Sectie IX De intenationale ASME Code Sectie IX is de meest gebuikte standaad voo het kwalificeen van lasmethoden, lasses, lasopeatos en hadsoldeewekzaamheden. Deze code wodt in vele landen ekend en toegepast waaonde de VS en Canada. Locatie, data en tijd van deze wokshop Locatie AC Restauant t Hade, t Hade Data 27 4 decembe decembe 2013 Tijd 09:00-16:00 uu Locatie AC Meeting Cente Utecht-De Meen Data 23 januai januai febuai 2014 Tijd 09:00-16:00 uu Mee infomatie vindt u op: 12

9 IN HET SPOOR mogen zijn, om slijtage te bepeken. Maa wat doen we in het zoeken naa nieuwe staalsooten valt onde deze noe- bouwspecialist voolopig het aangewezen poces. Het is het spoo? Wiel en ail zijn van pecies dezelfde staalsoot me. De tweede ondezoeksichting houdt zich bezig met goedkoop en wekt best goed. Zeke met de nieuwe ail- gemaakt, met een hoog koolstofgehalte, om het toch maa het vekijgen van mee inzicht in vebanden tussen alle lasopleidingen en cetificatie van aillasses. Voodat we slijtvast te kijgen. Dat is dus eigenlijk het domste wat je losse ondedelen. Iedeeen heeft contole ove zijn eigen begonnen met de opleidingen hadden we pe jaa 200 kunt doen, maa we doen het omdat het andes te duu ondedeel, maa het systeemovezicht ontbeekt. We beuken in het spoo, waavan 100, 120 spontaan op the- zou woden. Je zou eigenlijk een staallegeing moeten ge- meten ons suf, maa hoe maken we daa infomatie van? mietlassen, omdat de kwaliteit niet goed was. Voig jaa buiken met titanium, nikkel of choom. In de hoeveelhe- E zijn nu die oboticastudenten bezig met het zoeken van hadden we e 1. Maa wat is de tuc? De geometie den die je in het spoo nodig hebt is dat echte vebanden en patoonhekenningen. moet pefect zijn. Het vakmanschap zit hem vooal in het onbetaalbaa. E moest dus een andee oplossing ge- slijpen na het lassen. Dat gebeut handmatig en moet op vonden woden om de hoge slijtage aan vooal wis- tienden van millimetes nauwkeuig gebeuen. Een speci- sels te vemindeen. Dollevoet bedacht een fiction aal meetinstument, de Railpof, biedt daabij uitkomst: modifie, een smeemiddel dat op de ails aange- goen of ood, goed of fout. Pas als het goen is, mag de bacht zou kunnen woden. Het toevoegen van be- lasse naa huis. paalde elementen (zeg maa pepe en zout) aan de basisolie van de fiction modifie zogt dat de wielen Nieuwe laspocessen voldoende gip hebben, tewijl de smeing zogt voo Het ondezoek naa nieuwe te gebuiken staalsooten gaat minde slijtage en minde geluid. Deze oplossing intussen doo; dan is het themietlassen waaschijnlijk niet wed echte niet meteen geaccepteed. Dat had te mee mogelijk, vanwege de hoge wamte-inbeng. De toe- maken met een stukje politiek, onwetendheid en een komst ligt volgens Dollevoet in lasmethodes waabij de gevoelsmatige weestand tegen olie in het wiel/ail- wamte-beïnvloede zone (nu 2,5 cm) niet bede is dan 3 contact. Maa de testen die we vanaf 2008 hebben tot 4 mm. Waaom? Het wiel-ailcontact is ongevee 10- uitgevoed bewijzen dat het wekt. NS is nu zo ve 14 mm. Als je 2,5 cm zacht spul hebt, zoals in de WBZ bij dat het in 2018 wodt geïntoduceed. themietlassen, zakt het wiel daain weg en kijg je deuken. Daa heb je geen last mee van als de WBZ klein ge- Head checks noeg is. In Zwitseland is Dollevoet al bezig met het De hoogleaa pomoveede in 2010 op het spooon- testen van nieuwe lasmethoden. Als we de juiste staal- dezoek naa head checks, kleine scheuinitiaties die soot weten te ontwikkelen, dan moeten we ook de juiste veoozaakt woden doo spin- en slipkachten in het lasmethode toepassen, denk aan laselassen, elektonen- buitenbeen van een boog in het spoo (adius kleine bundellassen of wijvingslassen. Je moet dan ook nog mo- dan 3000 m). Deze scheuinitiaties kunnen leiden tot biel kunnen lassen in het veld, met egen, wind enzovoot. beuk en zelfs tot het ontspoen van teinen. De tein- Dat wodt nog een hele uitdaging. amp in oktobe 2000 bij het Engelse Hatfield wed veoozaakt doo head checks. Dollevoet ontwikkelde Besmet een anti-head-checkpofiel. Hij ontdekte dat bepaalde Het intoduceen van nieuwe mateialen en technieken in zones in de spoostaaf exta gevoelig zijn voo het het spoo is niet makkelijk, weet Dollevoet. Voo een ontstaan van head checks. Doo het heel pecies af- deel heeft dat te maken met de cultuu. Het spoo is geen slijpen van de spoostaaf - een millimete, mee niet - kunnen deze zones ontlast woden en kun je het ontstaan van head checks vookomen. Het implementeen van deze oplossing, waavoo een slijptein wodt ingezet, levet een jaalijkse ondehoudsbespaing op van Vakmanschap En hoe zit het met de aanleg van het spoo? Zullen we in makt, e is geen échte dive om geld te vedienen. En als je beslist om iets nieuws te doen, heb je e 50 jaa plezie van of 50 jaa chagijn. Als het niet goed gaat, hang je. Maa ik tek me daa niks van aan en duw wel doo, daa waa ik kan. Met onze las- en handlingobots kunnen we elke uitdaging aan. Welk automatiseings vaagstuk u ook wilt vooleggen, u bent bij ons vezeked van eelijk en gedegen advies ove de meest endabele oplossing. 50 miljoen euo. Nomaal gaat een boog 4 jaa mee, nu is dat wel 40 jaa. Nieuwe ondezoekspojecten Het belangijkste ondezoekspoject in de ailbouwkunde dat nu loopt is ExploRail. Daain zijn twee ondezoeksichtingen te ondescheiden: Intelligent Rail en Whole de toekomst ovestappen naa andee laspocessen voo spooails? Dat zal volgens Dollevoet alleen gebeuen als we nieuwe staalsooten gaan toepassen. Het staal dat we nu gebuiken is met een ande laspoces dan themietlassen of afbandstuiklassen bijna niet te vebinden. Het themietlassen heeft als gote nadeel dat de stuctuu van het staal wodt veanded doo de gote wamte-inbeng. Nu hij is aangesteld als hoogleaa wil Rolf Dollevoet zoveel mogelijk studenten enthousiast maken voo de ailbouwkunde. Het leeft wel, maa je moet eest besmet woden. Ik wil ichting de 40 afgestudeeden en paat met ondewijsdiecteuen van elke faculteit van de TU. Want ook iemand die bijvoobeeld bouwkunde of wiskunde Deze flexibele wekwijze is mogelijk dankzij ons complete assotiment kwaliteits poducten van OTC, Stäubli en Fanuc. Deze kunnen we van a tot z inichten voo uw specifieke toepassing en voo de eisen die gelden in uw banche. Met onze oplossingsgeichte aanpak zijn we uitgegoeid tot een van de gootste speles in de Benelux. Daag ons uit en leg ons uw vaagstuk voo. System Pefomance. Intelligent Rail icht zich op het Voo en na een themietlas ontstaan na 10 jaa altijd twee doet, kan denken aan ailtechniek; e woden ook stati- opspoen van poblemen, nog voodat ze ontstaan. deuken. De tein slaat tegen de las en na 20, 30 jaa zijn ons gebouwd en wiskundigen zijn nodig voo logistieke We hebben stoingen pe jaa. Doo het inbouwen de themietlassen kapot. E woden in het spoo jaalijks vagen en data-analyse. E liggen enom veel uitdagingen van sensoen kun je anticipeen op ondehoud. Maa ook themietlassen gemaakt. Dat blijft volgens de ail- en ideeën voo het opscheppen. 14 T I 15

10 ROBOTISERING ROBOTISERING Kanendonk bengt inductief lassen bij Fokke Aeostuctues in beweging ONLANGS IS EEN BIJZONDER ROBOTSYSTEEM GEÏNSTALLEERD VOOR HET LASSEN VAN THERMO- PLASTISCH COMPOSIETMATERIAAL BIJ FOKKER AEROSTRUCTURES IN HOOGEVEEN. DE ZEER HOGE NAUWKEURIGHEIDSEISEN VORMDEN DE BELANGRIJKSTE UITDAGING. doo Mauice Mol Jan Kanendonk (l) en Jelle Mol van Kanendonk Poduction Systems BV anendonk Poduction Systems BV is gespecialiseed in obotiseing van niet-epeteend las- en snijwek. E weken al zo n diehonded geavanceede smatobotinstallaties in de scheepsbouw, offshoeindustie, taileconstuctie en staalbouw. Negentig pocent daavan buiten Nedeland. Naast het hoofdkantoo in Tiel wekt Kanendonk vanuit vestigingen in Denemaken en Japan. Wij gebuiken de evaing die wij in de scheepsbouw en offshoe hebben opgedaan voo speciale obottoepassingen, ook buiten deze segmenten, zoals in de staalbouw en vliegtuigbouw, vetelt maketingmanage Jan Kanendonk. We hadden al een bestaande elatie met Fokke in Papendecht. Fokke beheest het inductief lassen van composieten en wij beheesen de techniek voo het uitest nauwkeuig positioneen en manipuleen van het lasgeeedschap. Dat was ook de eden dat Fokke voo ons koos. Want kwaliteit is in de vliegtuigbouw essentieel. Het poductiepoces wodt eest gecetificeed voodat e gestat kan woden met de daadwekelijke fabicage. Het belangijkste hiebij is de nauwkeuigheid van de lasnaden, waaove de obot met gote pecisie moet bewegen

11 ROBOTISERING Nauwkeuigheid Fokke Aeospace beheest het inductief lassen van lichtgewicht composieten voo ondedelen van zakenvliegtuigen. Jelle Mol, maketingcoödinato bij Kanendonk: E staan in Hoogeveen mallen voo de vleugel- en staatdelen in lengteichting naast de doo ons gebouwde 24 mete lange tack. De te lassen delen woden doo de opeato, die zich vij tussen de mallen kan bewegen, in de mal gelegd. Doo optische veiligheidssystemen is gewaabogd dat e zich geen botsingen met de obot kunnen voodoen. Als de ondedelen in de mal geplaatst zijn kan de opeato op een bedieningsconsole het laspoces in weking stellen. Het belangijkste van de 9-assige machine is de nauwkeuigheid ove het gehele wekbeeik. Elke obotbaan wodt binnen een toleantie van 0,3 mm uitgevoed. De obot beweegt veticaal hangend aan een stevige kolom boven de mallen. De negen assen woden gecoödineed doo de doo ons ontwikkelde bestuingssoftwae. Doo het gote wekbeeik ove de lasmallen kan het poductiepoces continu doogaan. Composieten: stek, licht en goed te vomen Composieten zijn een combinatie van hoogwaadige vezels en kunststoffen. Zij hebben bijzondee mateiaaleigenschappen. De gootste constuctieve voodelen van composieten ten opzichte van taditionele mateialen zijn hun hoge stijfheid, hoge stekte en themische stabiliteit, in combinatie met een laag gewicht. Veel gebuikt zijn glas- en koolstofvezels, in combinatie met vinyl en epoxyhasen. Composietmateialen komen vooal tot hun echt in constucties waa een hoge stijfheid of stekte nodig is met minimaal gewicht. De eigenschappen van een composiet kunnen woden beïnvloed doo vaiatie in vezeloiëntatie en het combineen van veschillende mateialen. Doo het lage gewicht en de hoge stijfheid is de eigenfequentie van een composietmateiaal hoge dan dat van metaal. Naast het feit dat hoogwaadige vezels een hogee specifieke stekte en stijfheid hebben dan metalen, speelt vemoeiing vaak een ondegeschikte ol. De intene demping in composietmateiaal geeft een exta voodeel. Complexe vomen zijn met een composiet goed te ealiseen. Tijdens de poductie wodt zowel het mateiaal als het poduct gevomd. Omdat de vezel in elke vom te leggen is zijn e weinig bepekingen. Doo deze vomvijheid kunnen stuctueel efficiëntee constucties gemaakt woden. De belangijkste uitdaging bij de ontwikkeling van de obotinstallatie voo het inductief lassen was de nauwkeuigheidseis die aan het poject wed gesteld. De lasweking begint op een vooaf ingesteld statpunt en het lasgeeedschap moet binnen de toleantie van 0,3 mm ove de lasnaad bewegen. De obot is met lase gekalibeed, een eigen ontwikkeling van Kanendonk, die geegeld wodt toegepast. Inductielassen van metalen en kunststoffen Inductielassen kan zowel bij metalen als bij kunststoffen woden toegepast. E wodt gebuikgemaakt van de magnetische of elektische geleidingseigenschappen van het te lassen mateiaal. De enegie die voo het vehitten nodig is, wodt toegevoegd doo een inductiespoel. Deze veoozaakt een hoogfequent elektomagnetisch veld dat inwekt op het wekstuk. Na het vewamen woden te vebinden delen doo middel van een dukol samengedukt. Bij een stoomgeleidend wekstuk woden wevelstomen opgewekt, die wamte geven vanwege de elektische weestand van het mateiaal. De doodinging van de wamte-inbeng kan woden geegeld doo de fequentie van het veld. Bij een hogee fequentie is de wamte-inbeng doo het skin-effect minde diep dan bij een elatief lage fequentie. Bij kunststoffen woden kleine metaaldeeltjes toegevoegd. De wamte wodt vooal opgewekt doo hysteese, doodat de magnetische component steeds de kistalstuctuu van het feomagnetische mateiaal vestoot. De metaaldeeltjes geven hun wamte af aan de omingende kunststof. Het effect van de elektomagnetische inductie kan woden vestekt doo een feitisch metalen inzetstuk tegenove de zijde van de inductiespoel te plaatsen. In de vliegtuigindustie en uimtevaat woden in de kunststof naast metaaldeeltjes ook koolstofvezels toegepast. Stenge eisen Tijdens bepoeving van de installatie is de veeiste nauwkeuigheid bij Fokke Aeostuctues in Hoogeveen gemeten en aangetoond. De cetificeing van het poces wodt voo een bepaalde poductieseie uitgevoed volgens de stenge eisen in de vliegtuigbouw. Daana mogen hiein geen wijzigingen mee woden aangebacht. Want mee nog dan in andee sectoen geldt in de vliegtuigbouw: veiligheid voo alles. Het systeem gaat tien jaa vliegtuigondedelen lassen en is zo ingeicht dat nieuwe mallen eenvoudig kunnen woden gepogammeed zonde dat de poductie lang stil hoeft te liggen

12 STAAL MAKEN STAAL MAKEN HIsana: een nieuwe manie van staal maken HISARNA WORDT GEZIEN ALS EEN VAN DE MEEST KANSRIJKE METHODES OM DE CO 2 -UITSTOOT IN HET STAALPRODUCTIEPROCES AANZIENLIJK TE VERMINDEREN. HET IDEE IS DAT DE HUIDIGE VOOR- BEWERKING VAN KOLEN EN ERTS TOT COKES, PELLETS EN SINTER KOMEN TE VERVALLEN DOOR HET GEBRUIK VAN EEN ANDERE SMELTTECHNIEK. doo Maaten Ouwehand e HIsana-technologie komt voot uit een van het staalbedijf. De HIsana-technologie is een nog in 2004 doo 48 Euopese staal-geelateede bedijven en instellingen opgeicht samenwe- ontwikkeld doo het toenmalige Hoogovens (nu Tata niet eede bewezen combinatie van een smeltcycloon, kingsveband dat de naam ULCOS daagt (Ulta Low Steel) en een smeltbad, zoals ontwikkeld doo het Austalische Hismelt. Met hulp van het Ministeie van Econo- Cabon dioxide (CO 2 ) Steelmaking). De pimaie doelstelling van deze oganisatie is om op een economisch veantwoode wijze de CO 2 -uitstoot bij de poductie van gehaald en in 2009 wed bij Tata Steel in IJmuiden bemische Zaken wed het HIsana-poject naa Nedeland staal te minimaliseen. ULCOS wodt behalve doo de 48 gonnen met de bouw van een unieke pilot plant. In 2010 deelnemes medegefinancied doo het Reseach Fund wed de uim 20 miljoen euo kostende poefinstallatie Coal and Steel van de Euopese Unie. opgeleved en wed gestat met de eeste seie poeven. In die poeveneeks wed bewezen dat het pincipe wekt en Lagee CO 2 -uitstoot konden al de eeste tonnen HIsana-uwijze woden gemaakt. Inmiddels zijn die testseies achte de ug en staat In de eeste fase van het ULCOS-poject wed een inventaisatie gemaakt van alle mogelijke poductoutes voo voo 2014 een viede gepland. staal en hun potentie om de CO 2 -emissie te velagen. Uit dit vooondezoek kwam onde andee HIsana naa IJze- en staalpoductie voen, omdat daamee een CO 2 -eductie van 20 % mogelijk zou zijn. De deels bij Tata Steel in IJmuiden be- van oxiden, naast andee bestanddelen, zoals zwavel, fos- Het element ijze (Fe) komt in ijzeets voo in de vom dachte nieuwe HISana-technologie wodt getest in de fo, silicium, calcium. Bij de ijzepoductie woden de speciaal hievoo gebouwde poeffabiek op het teein ijzeoxiden geeduceed tot ijze, dat wodt gescheiden van de niet-gewenste bestanddelen. Het educeen van het ijzeets gebeut met behulp van koolstof (C) uit kolen. Dit poces vindt plaats in de hoogoven. Kenmekend is dat het op deze manie gepoduceede ijze, het zogenaamde uwijze, vezadigd is met koolstof. Doo het hoge koolstofgehalte is het gestolde ijze bos en daadoo bepekt in toepassingsmogelijkheden. Doo de koolstof in mee of mindee mate uit het ijze te vewijdeen en legeingen toe te voegen, ontstaat staal. In de walseijen wodt dit tot de gewenste vom uitgewalst, waana de afnemes het staal veweken tot de meest uiteenlopende poducten: van zeeschip tot batteijhuls en van auto tot consevenblikje. De HIsana poeffabiek. Opstat van de tweede poefseie in 2012 Atist impession van hoogoven en HIsana-eacto HIsana vesus hoogoven Het HIsanapoces beoogt hetzelfde als het hoogovenpoces: het maken van uwijze, de gondstof voo de staalpoductie. Bij HIsana veschillen echte de pocesstappen van die in de hoogoven. advetentie Weet u wat een lasse inademt? Voldoende schone lucht is belangijk voo optimale pestaties en het vookomen van gezondheidsklachten! Veantwood lassen begint dan ook met een kwalitatieve combinatie van een lashelm met een vese lucht systeem: de MultiC Ai 2! MultiC Ai 2 compleet vese lucht systeem Complete set MultiC Ai moto unit + MultiVision Cabon lashelm Bij bestelling vóó 1 novembe: 2e batteij GRATIS voo optimale poductiviteit! Ademhalingsbescheming vedient advies. Daaom aden wij u aan om in geval van twijfel contact op te nemen met uw MultiVision-deale. Zij helpen u gaag bij het maken van de juiste keuze.voo een MultiVision-deale bij u in de buut kunt u contact opnemen met De Vlamboog op of info@vlamboog.nl. In een hoogoven woden ets en kolen laag voo laag boven in de oven geladen. Om te vookomen dat de oven dichtslibt met guis wodt het ets voobewekt tot sinte (poeuze bokken) of pellets (kleine poeuze balletjes), en woden de kolen omgezet naa cokes. Sinte, pellets en cokes zijn stek genoeg om niet te bezwijken onde het gewicht van de lading in de oven, zodat het gas edooheen kan stomen. De in het ets aanwezige ijzevebindingen en gesteenten woden doo de omhoog stomende hete gassen geeduceed en opgewamd. In het wijdste gedeelte van de oven loopt de tempeatuu zo ve op dat het ets smelt. De nu vloeibae ijzevebindingen woden vede geeduceed tot ijze. IJze en slak lopen tussen de witgloeiende cokes omlaag en vezamelen zich onde in de oven: de haad. Doo een aftapopening in de haad stomen ijze en slak gezamenlijk uit de oven. In een afvoegotenstelsel gaat de slak op het uwijze dijven en kan eenvoudig van 20

13 STAAL MAKEN het ijze woden afgeoomd. Het ijze gaat vevolgens naa de staalfabiek en de slak wodt vewekt tot bouwmateiaal. Bijna onde in de hoogoven woden met zuustof veijkte hete wind en poedekool ingeblazen. De poedekool vegast samen met de cokes en levet het voo de ijzepoductie benodigde eductiemiddel: koolmonoxide, evenals de benodigde wamte voo het smelten. Een deel van het koolmonoxide wodt niet benut voo de eductie en velaat samen met tot kooldioxide omgezet eductiemiddel de oven aan de bovenzijde. Bij HIsana veloopt het chemische poces in pincipe op een vegelijkbae manie als in de hoogoven. Een belangijk veschil is dat bij de HIsana-methode het ets niet eest hoeft te woden opgewekt tot sinte en/of pellets. Een ande veschil is dat in de cycloon het ets diect wodt gesmolten. Doo het snel op tempeatuu bengen en smelten van het ets veloopt het eductiepoces in die eeste fase veel snelle. Het vloeibae, al deels geeduceede ets stoomt vevolgens in het ondeste deel van de oven en komt teecht in een woest wevelend bad vloeibae slak met daain fijn vedeeld ijze, kolen en gas. Zodoende woden de eactiecomponenten intensief bij zee hoge tempeatuu met elkaa in contact gebacht, wat een positief effect heeft op de eductiesnelheid. Uiteindelijk zakt het vloeibae ijze uit het slakbad en vezamelt zich in het ijzebad, waana het vloeibae ijze via een sifonconstuctie de eacto als schoon uwijze velaat. De gevomde slak wodt bij HIsana op bepaalde tijden uit de oven afgetapt. Het HIsana-poces wodt volledig met kolen in poedevom als eductiemiddel uitgevoed. Het is dus niet nodig om kolen eest tot cokes op te weken. Nog een veschil met de hoogoven is dat HIsana zuivee zuustof gebuikt in plaats van voogewamde lucht, waadoo een hogee pocessnelheid vekegen wodt. De HIsana-oven benut de kolengassen bijna volledig, tewijl bij de hoogoven doo de lagee tempeatuen in de schacht van de hoogoven de benutting wodt bepekt. Zodoende wodt bij HIsana het in de kolen aanwezige eductie- en enegiepotentieel optimaal benut, tewijl de hoogovenestgassen doogaans benut woden in een elekticiteitscentale. 22 De HIsana-eacto in aanbouw. Het bovenste deel is de smeltcycloon, daaonde zit het smelt-eductievat; ondeaan de voohaad voo inbouw van de sifon Vede ondezoek In het voojaa van 2014 staat een viede poefseie gepland, waain de wekpunten woden getest voo veschillende combinaties van kolen- en etssooten. Ook vindt dan vede ondezoek plaats naa de eigenschappen van het HIsana-uwijze. De oosponkelijke doelstelling, het maken van staal bij een lagee CO 2 -emissie, bleek al bij de eedee testen haalbaa. Na de campagne in 2014 staat een duutest op het pogamma, om gegevens en evaing te vezamelen voo de bouw van een demonstatie-installatie, op weg naa de eeste commeciële HIsana poductie-installatie. vacatue Nedelands Instituut voo Lastechniek Boehaavelaan HX Zoetemee De stichting Nedelands Instituut voo Lastechniek (NIL) is een onafhankelijke stichting die de belangen behatigt van Nedelandse bedijven, instellingen en pesonen, die wekzaam zijn op het gebied van het vebinden van mateialen. In het NIL hebben fabikanten, leveancies, gebuikes en ondezoeks- en opleidingsinstellingen zich veenigd. Het NIL heeft zich tot doel gesteld om zich als team vede te vesteken om de toenemende vaag uit de maktsecto doelteffend in te vullen. Het team bestaat momenteel uit achttien medewekes. Om de maktactiviteiten op dit gebied te continueen maa zeke ook uit te beiden is het NIL op zoek naa een esultaatgeichte Lastechnisch adviseu m/v (100%) De functie Als lastechnisch adviseu bent u veantwoodelijk voo het volgende Het opvolgen van maktgestuude vaagstellingen en het velenen van ondesteuning aan bedijven en scholen die actief zijn in de lastechniek. Het vestekken van deskundig advies aan bedijven op het gebied van lasmethodes en het bieden van ondesteuning bij lastechnische vaagstukken. Het coödineen en uitvoeen van bedijfsscans. Het opstellen van appotages. Het afnemen van lasseskwalificaties (LK) en lasmethodekwalificaties (LMK). Het ondehouden van contacten met bedijfsdeelnemes van het NIL. Het helpen oganiseen van evenementen en wokshops, en het vevullen van een actieve ol hiein. Het pofiel U heeft een opleiding op minimaal IWT-, maa bij vookeu IWE-niveau, aangevuld met een uime wekevaing. Naast paktische lasevaing heeft u een uitgebeide kennis van laspocessen en mateialen. Vede heeft u kennis en evaing op het gebied van cetificatie en nomeing van laspocessen. U beschikt ove uitstekende communicatieve vaadigheden, doozettingsvemogen, ceativiteit, visie en ondenemingskacht. U woont op een goed beeisbae afstand van Zoetemee. Het NIL biedt Een uitdagende functie in een enthousiast en evaen team, waain e voo u voldoende nieuwe uitdagingen en doogoeimogelijkheden zijn. Uw salais is confom de zwaate van de functie en met uitstekende secundaie abeidsvoowaaden. Belangstelling? U kunt uw schiftelijke sollicitatie vóó 1 decembe 2013 vestuen naa het Nedelands Instituut voo Lastechniek, t.a.v. de hee ing. H. Zandvliet, Postbus 190, 2700 AD Zoetemee. Digitaal kunt u solliciteen via het ades steijn@nil.nl. Voo mee infomatie ove het NIL, zie Heeft u vagen ove de vacatue dan kunt u contact opnemen met de hee ing. H. Zandvliet (diecteu) via Acquisitie n.a.v. deze advetentie wodt niet op pijs gesteld. NIL is Authoised National Body fo the Nethelands

14 LASSYMPOSIUM LASSYMPOSIUM Pogamma BILNIL Lassymposium 2013 MEER DAN EEN SYMPOSIUM Stuubood/Hanga 26 Rijnkaai 96 Antwepen België 26 en 27 09:30 Onthaal 09:30 Onthaal 09:50 Welkomstwood Pogamma dinsdag 26 novembe SESSIE SCHADEGEVALLEN Em. pof. Voozitte Jacko Aets, Studieken coosie 10:00 Coosie bij lasvebindingen d. i. Jacques Defancq - DeCelCo BVBA, België 10:40 Lasgeelateede schadegevallen van dukhoudende stoomleidingen in themische elekticiteitscentales Fédéic Vandelinden - Laboelec GDF Suez CVBA, België 11:20 KOFFIEPAUZE 11:50 Vebeteen van de vemoeiingslevensduu van constucties: eisen aan de te behandelen lasvebindingen Heman Piepe, IWT/ CSWIP /IWI-C - Piepe QSI, Nedeland 12:25 Ongevallen in Nedelandse zwembaden doo spanningscoosie van oestvast staal 13:00 LUNCH Jan Heselmans - Coodium BV, Nedeland SESSIE GEAVANCEERDE NDO-TECHNIEKEN (3D) Voozitte Ing. A.J. de Roode, Mateiaal Metingen Testgoep BV 14:00 Nieuwe mogelijkheden voo lasnaadcontole via IWEX (INVERSE WAVEFIELD EXTRAPOLATION) D. I. Caspe Wassink - Applus RTD Goup, Nedeland 14:45 Nieuwe tends in lasnaadondezoek bij veticale opslagtanks Ing. Jan Beckmans - SGS-Belgium NV NDT Sevices, België 15:30 Development and qualification of a pocedue fo the mechanized ultasonic testing of stuctual weld ovelays Vincent Chadome - AIB-Vinçotte Intenational - Advanced NDT I&D, België (ENG) 16:00 KOFFIEPAUZE 16:30 X-ay computed tomogaphy (CT) fo testing of welds B. ing. Andeas Floh - Wolfgang Pfeiffe Stiftung, Duitsland (ENG) 17:10 Flaw sizing with the DGS-method fo Phased aay Dipl. Ing. Thomas Fausten - GE Measuement & Contol, Duitsland (ENG) 18:00 AVONDPROGRAMMA Uiteiking Pofesso Soete Pijs Walking dinne Technisch-commeciële poductvoostellingen Pogamma woensdag 27 novembe SESSIE ONGELIJKSOORTIGE EN MOEILIJK LASBARE MATERIAALCOMBINATIES Voozitte Pof. Alfed Dhooge, UGent 10:00 Electon Beam Welding of challenging and had weldable mateials D. Ing. Chistian Vogelei - PoBeam, Duitsland (ENG) 10:35 An innovative pocess applied to the joining of steel to aluminium in a lap-joint configuation: themal pofile, micostuctual evolution and lap-shea testing Pof. Aude Sima, I. Camille van de Rest, Pof. Pascal J. Jacques Univesité Catholique de Louvain, België - Institute of Mechanics, Mateials and Civil engineeing, IMAP (ENG) 11:10 KOFFIEPAUZE 11:35 Fiction Sti Welding (FSW) van 9% C staal (P91). Micostuctuu en mechanische eigenschappen E.W. Schuing, IWE - ECN BV, Nedeland / N. Luzginova - NRG, Nedeland 12:05 Ongelijksootige lasvebindingen in ulta-supekitische (USC-) stoomcentales ing. Johan Vekeman - BIL vzw, België / EuIng. Staf Huysmans - Laboelec GDF Suez CVBA, België 12:35 Uitdagingen ondom het kwalificeen van lassen in Duplex 13:05 LUNCH ing. G.M. van Kieken, IWE - Element Mateials Technology BV, Nedeland SESSIE NORMEN EN PRAKTIJKERVARINGEN Voozitte Jo Wilems, Iemants NV 14:00 Evaingen bij de invoeing van EN Maco Paans - Discom BV, Nedeland 14:30 Evaingen bij de invoeing van EN 1090 EXC2 Wim Bossant - Bohez NV, België 15:00 Evaingen bij de invoeing van EN 1090 EXC4 Bet Timmes - TCS NV, België 15:30 KOFFIEPAUZE 16:00 EN 1090/CPR: visie vanuit een auditeende oganisatie Raoul Heemans - AIB-Vinçotte Intenational NV, België 16:30 Auditeen van bedijven vanuit de paktijk Rene Lövenich - TÜV Rheinland, Duitsland (ENG) 17:30 EN-ISO : kwalificatietest voo lasses smeltlassen (staal) ing. Benny Doesbeke, IWE - BIL vzw, België 18:00 NETWERKDRINK KOSTEN TOT DEELNAME halve dag volle dag 2 dagen BIL lid/nil bedijfsdeelneme 250,-- 350,-- 550,-- Niet-leden 350,-- 450,-- 695,-- Leekachten/studenten* 100,-- 175,-- 250,-- Enkel avondpogamma 100,-- * stempel van de school veeist INSCHRIJVEN ANNULATIE Tot 10 wekdagen vóó aanvang van het symposium kan kosteloos woden geannuleed. Bij annulatie in de peiode van 10 tot 2 wekdagen vóó aanvang wodt 50% van de deelnamekost in ekening gebacht, daana is het volle bedag van egistatie veschuldigd. MEER INFO? Contactee Ann Wydooghe Belgisch Instituut voo Lastechniek T +32 (0)9/ E ann.wydooghe@bil-ibs.be 24 25

15 LASKENNIS LASKENNIS Laskennis opgefist 6 TIG lassen deel 2 TWEE BELANGRIJKE ELEMENTEN BIJ HET TIG-LASSEN ZIJN HET BESCHERMGAS EN DE WOLFRAAM- ELEKTRODE. DE WOLFRAAMELEKTRODE HEEFT HET GAS NODIG OM DE ENERGIE OVER TE BRENGEN NAAR HET WERKSTUK EN HET GAS BESCHERMT DE WOLFRAAMELEKTRODE TEGEN VERBRANDING. Gassen doo in positief geladen gas-ionen veandeen. Hiedoo De meest gebuikte gassen bij het TIG-lassen zijn agon ontstaat het zogenaamde boogplasma met zee hoge tempeatuen, vaiëend van ca C aan het wekstuk, (A) en helium (He). Beide zijn inete gassen, ook wel edelgassen genoemd. Edelgassen gaan ondanks de hoge boogtempeatuu geen eactie aan met het smeltbad, de deze tempeatuen niet voldoende om snel een smeltbad te tot ca C aan de wolfaamelektode. Toch zijn wolfaamelektode en de omgevingslucht. Hiedoo zijn laten ontstaan. Via het geleidende boogplasma woden het goede beschemgassen voo het TIG-poces. Deze gassen zijn nodig om zuustof en stikstof van de lasplaats te tonen naa het wekstuk gestuud. Doo de kinetische vanaf de wolfaamelektode met zee hoge snelheid elek- vedingen, omdat deze het te lassen mateiaal en de wolfaamelektode zouden doen vebanden. Het meest toe- enegie die vijkomt bij botsing ontstaat het smeltbad. gepast is agon. Agon is zwaade dan lucht en is veel Menggassen goedkope dan helium. Het vebuik van helium is minimaal het dubbele van het agonvebuik omdat het veel nauwelijks toegepast. Maa bij het TIG-lassen van mate- Beschemgas dat volledig uit helium bestaat wodt niet of lichte is. Vanwege de veel hogee pijs wodt helium alleen bij zee specifieke toepassingen gebuikt. aluminium- en kopelegeingen, wodt helium in divese ialen met een goot wamtegeleidingsvemogen, zoals hoeveelheden toegevoegd aan agon. Helium geeft doo zijn eigenschappen een gotee inbanding en - niet onbelangijk bij gemechaniseed lassen - ook een hogee lassnelheid. Veelvookomende mengvehoudingen zijn 70 % agon met 30 % helium en 50 % agon met 50 % helium. Voo het lassen van austenitische coosievaste staalsooten wodt e soms ook watestof (H 2 ) aan het agon toegevoegd. Watestof heeft een paa zee specifieke eigenschappen. Het is een educeend gas (zuustofbindend) en zogt voo een velaging van de oppevlaktespanning van het te lassen mateiaal. Het lasuitelijk wodt hiedoo schone en blanke. Omdat watestof de boog licht insnoet en een geinge toename geeft van de Om een boog te kunnen laten ontstaan tussen de wolfaamelektode en het wekstuk moet het gas elektisch wekt en neemt ook de inbandingsdiepte iets toe. Een na- boogspanning, kan met een hogee lassnelheid woden ge- geleidend gemaakt woden; dit heet ioniseen. Het ontstaan van de boog en wat zich daain afspeelt is een zee dan 40 ampèe niet stabiel is. Standaad mengvehoudindeel van watestof is dat de boog bij stoomstekten lage complex poces; hie wodt volstaan met een veeenvoudigde uitleg. Het ionisatiepoces wodt ingeleid doo het met 5 % watestof. Watestof kan een pobleem vomen gen zijn 98 % agon met 2 % watestof en 95 % agon van de wolfaamelektoden afschieten van elektonen, bij het ontsteken van de boog, vooal bij lagee stomen. doo middel van een impulsgeneato. Deze elektonen Wannee e mee dan 10 % watestof aan een gas wodt komen in botsing met de neutale gasatomen, die daa- toegevoegd ontstaat een bandbaa gas. 26 Backinggassen iaal licht adioactief is valt het in Nedeland onde de Wannee de doolassing van een las beschemd moet woden tegen vebanding kan dit gebeuen doo het matei- steeds mee fabikanten die besluiten om deze elektoden Kenenegiewet en is daadoo vegunningplichtig. E zijn aal op een kopeen stip in te klemmen. De niet mee te maken. omgevingslucht kan dan de doolassing niet beeiken en zal dus mooi blank blijven. Maa in zee veel gevallen zal De kopkleu dit niet mogelijk blijken. Dan kan evoo gekozen woden Meestal wodt e een type dope aan het wolfaam toegevoegd waa een volgens AWS 5.12 en EN-ISO 6848 voo- om deze uimte te spoelen met een gas. Dit kan agon of - bij austenitisch coosievast staal - een agon-watestofmengsel zijn. Dit is een due gescheven kopkleu bij hoot (zie tabel hieonde). oplossing. Meestal wodt fomeegas gebuikt. Fomeegas bestaat uit een mengsel van stikstof en watestof. De meest vookomende vehouding is 95 % stikstof met 5 % watestof. Bij fomeegas geldt dat bij mee dan 10 % watestof een bandbaa gas ontstaat dat moet woden afgefakkeld. Wolfaamelektoden De wolfaamelektoden met kopkleu paas hebben die Bij het TIG-lassen mag de elektode niet afsmelten. We dopes, waadoo ze bijzondee eigenschappen hebben. Zo hebben dus een mateiaal nodig met een zee hoog smeltpunt. Wolfaam is zo n mateiaal: het heeft een smeltpunt stoom als gelijkstoom gebuikt woden. De tempeatuu kunnen deze wolfaamelektoden zowel voo wissel- van ond de 3400 C. In de modene lastechniek wodt van de elektodepunt is exteem laag (2300 C) en de puu wolfaam bijna niet mee toegepast. Het toepassingsgebied van dit type wolfaamelektode (met kopkleu nen-emitteend vemogen. boogstabiliteit is zee hoog doo het zee goede elekto- goen) is het TIG-lassen van aluminium met wisselstoom. De tuquoise wolfaamelektode heeft eveneens die Bij de oudee éénfase-stoombonnen hebben we te maken dopes, maa die woden doo de fabikant niet bekendgemaakt. Om die eden is deze wolfaamelektode ook met een sinusvomige wisselstoom. Deze zogt evoo dat de tempeatuu aan de wolfaamelektode zo hoog oploopt dat deze tijdens de plusfase van de wisselstoom be- De kopkleu van de wolfaamelektode geeft alleen aan niet volgens AWS en ISO ingedeeld. gint te smelten. Hiedoo vomt zich een bol aan de welke en hoeveel e van een bepaalde dope is toegepast. elektode. Deze bol mag nooit gote zijn dan de diamete De kleu zegt vede niets ove de kwaliteit van de wolfaamelektode. Ook ligt e niets vast ove het poductie- van de elektode, omdat de wolfaamelektode andes zee snel vedampt. Ook is het dan niet uit te sluiten dat poces van de elektode, de zuiveheid van de toegepaste e wolfaam in de las wodt opgenomen. poedes, of e nat of doog wodt gemengd, het sintepoces en of de sintestaaf gesmeed of geold wodt. Allemaal zaken die van belang zijn voo de uiteindelijke Wolfaamelektoden woden voozien van legeingselementen, ook wel dopes genoemd. Deze dopes hebben tot kwaliteit van de wolfaamelektode. Het is dan ook goed doel de geleidbaaheid van de wolfaamelektoden te vegoten, zodat de tempeatuu tijdens het lassen lage toden van veschillende fabikanten een compleet ve- mogelijk dat de kwaliteit van twee gouden wolfaamelek- wodt. De tempeatuu van de elektodepunt is tijdens het schillend lasbeeld geven. Bij het ovestappen naa een lassen 2900 tot 3100 C. De dopes die aan de wolfaamelektoden woden toegevoegd zijn oxides van de vol- test te doen, waabij vooal gelet moet woden op de sta- andee leveancie is het daaom aadzaam om altijd een gende elementen: ceium, lanthaan, yttium en zikonium. biliteit van de lasboog en hoe lang de elektodepunt Thoiumoxide wed ook gebuikt, maa omdat dit mate- schoon blijft. Deze afleveing in de ubiek 'Laskennis opgefist' is een beweking van 'Job Knowledge fo Weldes Pat 6' uit TWI Connect (TWI Ltd, Cambidge, UK), geactualiseed in Met dank aan Piet van de Host (Binzel-Benelux) 27

16 EN 1090 EN 1090 Kesten Euope ove het belang van EN 1090, ook voo de offshoe n het Nood-Limbugse Wanssum begon Kesten Euope uim 50 jaa geleden als klein constuctiebedijf aan de industiehaven. Met inmiddels die poductielocaties in Euopa en één in het Midden-Oosten is het bedijf uitgegoeid tot maktleide in buigtechnologie. Naast koud gebogen pofielen en platen woden ook halffabicaten geleved, waabij Kesten Euope niet alleen de buigwekzaamheden vezogt, maa ook divese aanvullende mechanische bewekingen uitvoet, zoals het snijden, lassen en samenstellen van gebogen constucties. Onlangs is het bedijf gecetificeed volgens de EN Lastechniek ging op bezoek bij de hoofdvestiging in Wanssum. Tijdens een gespek met bedijfsleide Tom Boedes en poductiemanage Rob Voesten kwamen het poces, de voo- en nadelen en het uiteindelijke doel van deze cetificeing uitgebeid aan bod. Kwaliteit is de mate waain je voldoet aan de wensen van de klant. EN 1090 wodt geen wens, maa een eis! doo Suzanne van Geest-Westdijk VANAF JULI 2014 IS DE EN 1090-CERTIFICERING EEN VEREISTE VOOR STAALCONSTRUCTIEBEDRIJ- VEN. MINDER BEKEND IS HET BELANG VAN DEZE NORM VOOR DE OFFSHORE-INDUSTRIE. KERSTEN EUROPE SIGNALEERT EEN STERK TOENEMENDE VRAAG NAAR HET WERKEN VOLGENS DE EN 1090 VANUIT DE OFFSHORE-MARKT. J-tube constucties Niet lange wachten Constuctiebedijven in de staalbouwsecto zijn al enkele jaen op de hoogte van de invoeing van de nieuwe nom. In de decembeuitgave van voig jaa wijdde Lastechniek meedee atikelen aan de EN E blijkt nog veel onduidelijkheid ove deze cetificeing te zijn en veel bedijven nemen een afwachtende houding aan. Vanaf juli 2014 is het weken volgens de EN 1090 echte wettelijk veplicht voo staalconstuctiebedijven. Het is dan ook aan te aden niet lange te wachten met het ondenemen van stappen. Hoewel de EN 1090-cetificeing niet geicht is op de offshoe, signaleet Tom Boedes een toenemende vaag naa het weken volgens deze nom vanuit de Duitse offshoe-makt. Duitse bedijven zijn zee actief in de offshoe windenegiesecto en vewacht wodt dat bedijven in andee landen snel zullen volgen

17 EN 1090 Opkomst offshoe windenegie Gekwalificeed laswek De laatste jaen heeft de offshoe windenegiesecto een In de beginjaen voeden we egelmatig eenvoudige laswekzaamheden uit, maa naamate het bedijf zich ve- enome goei doogemaakt. Boedes: Wij zijn uim die jaa geleden een speciale Business Unit gestat: Kesten de ontwikkelde als buigspecialist, aakte dit op de Euope Renewable Enegy. Deze icht zich exclusief op achtegond. De basiskennis is echte nooit veloen gegaan, vetelt poductiemanage Rob Voesten. Vanuit de de fabicage van gebogen en gelaste constucties voo de offshoe windenegiesecto. Poductiemanage Rob appaatenbouw is wee mee vaag naa gebogen en compleet gecetificeede gelaste plaatwekconstucties ont- Voesten vult aan: Offshoe windmolens en enegiestations woden constant blootgesteld aan exteme omstandigheden. Om hietegen bestand te zijn is het noodzakelijk Euope vede geïnvesteed in de lastechnologie. Naast de staan. Om hieaan tegemoet te komen heeft Kesten dat ondedelen zijn samengesteld uit zwae, dikwandige intoductie van nieuwe pocessen wed het team van gekwalificeede lasses uitgebeid. Bestaande weknemes mateialen. Ondanks de ecessie heeft Kesten Euope enom geïnvesteed in exta capaciteit in het machinepak. Zo is niek. Voesten: Het voodeel van eigen mensen is dat de weden inten opgeleid en gekwalificeed in de lastech- voig jaa één van de gootste pofielbuigmachines van betokkenheid en betouwbaaheid veel hoge is dan bij Euopa aangeschaft voo het koudbuigen van onde andee buizen tot Ø 610 mm en HE-pofielen tot 1000 mm. ses bijvoobeeld twijfelt aan de wekmethode of de kwa- het inzetten van tijdelijke kachten. Als een van onze las- Ook is e een zwae pes ontwikkeld voo het zetten van liteit van de appaatuu, dan zal hij of zij in geen geval dikwandige conussen en schalen, de 2400T Powe Pess. ovegaan tot lassen. En dat is waa we naa steven: geen Om ook de uitslagen voo deze conussen en schalen te concessies aan de kwaliteit. snijden is geïnvesteed in een nieuw plasma-/autogeen snijpotaal met 3D-bevelkop voo het snijden van dikwandig Poces EN 1090-cetificeing plaatstaal. Nadat we deze geavanceede machines hadden geïnstalleed kwamen de aanvagen bijna vanzelf bij de veeniging Bouwen met Staal voo het eest gecon- Kesten Euope wed in 2011 tijdens een bijeenkomst van ons teecht. Het is een kleine makt, een echte niche, en fonteed met de nieuw in te voeen EN 1090-nom. Bedijfsleide Tom Boedes mekt op dat het bedijf meteen daain kunnen niet veel patijen aan de stenge offshoeeisen voldoen, of ze hebben onvoldoende capaciteit om de gekozen heeft voo een bede aanpak. We zijn begonnen zwae mateialen te beweken, aldus Boedes. met het vezamelen van standaad handboeken ove het invoeen van de EN Foto onde: Euopa's gootste pofielbuigmachine met buis 610 mm Aan de hand daavan is één blanco handboek samengesteld, wat als een outekaat het invoeingspoces heeft veeenvoudigd. We hebben gekeken wat in het bestaande systeem al goed geegeld was en omscheven stond en wat e nog moest woden aangepakt. Dit bleek een pima wekmethode waabij de bestaande pocedues en instucties konden woden aangepast of aangevuld. Het esultaat is een eenduidig effectief handboek dat niet staat weg te stoffen in de kast van een manage, maa stuctuu en duidelijkheid geeft in de oganisatie, een veeiste voo een succesvolle implementatie. 30 vacatue Nedelands Instituut voo Lastechniek Boehaavelaan HX Zoetemee De stichting Nedelands Instituut voo Lastechniek (NIL) is een onafhankelijke stichting die de belangen behatigt van Nedelandse bedijven, instellingen en pesonen, die wekzaam zijn op het gebied van het vebinden van mateialen. In het NIL hebben fabikanten, leveancies, gebuikes en ondezoeks- en opleidingsinstellingen zich veenigd. Het NIL heeft zich tot doel gesteld om zich als team vede te vesteken om de toenemende vaag uit de maktsecto doelteffend in te vullen. Het team bestaat momenteel uit achttien medewekes. Om de maktactiviteiten op dit gebied te continueen maa zeke ook uit te beiden is het NIL op zoek naa een esultaatgeicht Hoofd afdeling Opleidingen De functie Als hoofd van de afdeling bent u o.a. veantwoodelijk voo: De vedee ontwikkeling van het beleid op het gebied van (las-)opleidingen en ontwikkeling van examens en lesmateiaal. Leiding geven aan de afdeling Opleidingen (3 fte.) en de aanstuing met de landelijke examinatoen voo het afnemen van examens. Het leiden van de examencommissies en bewaken van de inhoud en kwaliteit van de opleidingen en examens. Het ondehouden van contacten met scholen, opleidingsinstituten en bedijven, om de juiste opleidingsbehoefte egelmatig te toetsen. Kwaliteit bewaken van de opleidingen en het lesmateiaal. Aanstuing van de examencommissies en het signaleen van ontwikkelingen in de banche en op opleidingsgebied. Een actieve ol in het managementteam. Het pofiel Opleiding op hbo-niveau, aangevuld met cica 5 jaa elevante wekevaing op het gebied van middelbaa en hoge technisch beoepsondewijs. U heeft evaing met het opstellen van beleid op het gebied van technische opleidingen en lastechniek. U geeft op inspieende wijze leiding aan de afdeling opleidingen en weet daagkacht te ealiseen binnen de oganisatie. De functie vaagt van u als teamspele om de volgende kwaliteiten: doozettingsvemogen, ceativiteit, visie, ondenemingskacht, ondehandelingsvaadigheden en samenweking. Aantoonbae evaing in de lastechniek op IWT/ IWE niveau is een pé. Het NIL biedt Een uitdagende functie in een enthousiast en evaen team, waain e voo u voldoende nieuwe uitdagingen zijn. Uw salais is confom de zwaate van de functie en met uitstekende secundaie abeidsvoowaaden. Belangstelling? U kunt uw schiftelijke sollicitatie vóó 1 decembe 2013 vestuen naa het Nedelands Instituut voo Lastechniek, t.a.v. de hee ing. H. Zandvliet, Postbus 190, 2700 AD Zoetemee. Digitaal kunt u solliciteen via het ades steijn@nil.nl. Voo mee infomatie ove het NIL, zie Heeft u vagen ove de vacatue dan kunt u contact opnemen met de hee ing. H. Zandvliet (diecteu) via Acquisitie n.a.v. deze advetentie wodt niet op pijs gesteld. NIL is Authoised National Body fo the Nethelands

18 EN 1090 Het Wanssumse bedijf heeft veel aandacht gegeven aan het tainen van de gehele oganisatie. Rob Voesten: Zowel het management als de vekopes, calculatos, wekvoobeeides en enginees hebben een uitgebeide taining gehad ove mateialenkennis, lastechniek, lasondezoek en nomeingen. Dit vomt de basis voo de EN 1090-vevolgopleiding. Deze kennis is essentieel om klanten goed te kunnen adviseen én om de EN 1090 goed te kunnen intepeteen. Deze taining wodt binnenkot ook gegeven aan de poductiemedewekes in een aangepaste, mee paktijkgeichte vom. Het is belangijk dat een lasse begijpt wat de effecten zijn van bijvoobeeld voovewamen of wamte-inbeng, in plaats van dat hij iets doet omdat het op een WPS staat. De volgende stap was een EN 1090-vevolgopleiding. Boedes mekt op dat daavoo vele advies- en opleidingsbueaus te vinden zijn, die zich echte vaak bepeken tot één vakgebied. Bij ons bedijf was e behoefte aan een bede EN 1090-opleiding voo alle technieken die hie woden toegepast. Denk aan buigtechniek, lastechniek, snijden, boen, zagen, ponsen, zetten, coaten, enzovoot. Dit kan alleen met een in-company-taining. Bij de selectie van opleidingsbedijven is vooal gekeken naa de docenten en niet naa de naam van een opleidingsinstituut. Het kennisniveau en inlevingsvemogen van de docent bepaalt de kwaliteit van de taining. Ook de keuze van een Nobo (notified body) voo de cetificeing is belangijk, volgens Boedes. E zijn weinig Nobo s die alle cetificeingen kunnen aanbieden (ISO 9001, DIN , ISO 3834 en EN 1090). Een audit is veel effectieve als dat doo één Nobo kan gebeuen. E zijn gote veschillen op pijs- en kennisniveau. Een goede Nobo geeft ook advies; het zijn tenslotte evaen mensen die in veel bedijven zijn geweest. De EN 1090-nom bevat nog onduidelijkheden en onvolkomenheden, daaom is de hulp van de Nobo zee gewenst. Tijdige stat Het goed invoeen van de EN 1090 kost behoolijk wat tijd en geld, is de evaing van bedijfsleide Boedes en poductiemanage Voesten. Het gehele poces van EN 1090-cetificeing heeft ons zeke een jaa gekost. Het zijn juist de sleutelfiguen uit de oganisatie die hiebij betokken moeten zijn. Naast de eigen wekzaamheden is dat soms lastig te combineen, daaom is een tijdige stat vestandig. De invoeing moet gedagen woden doo het management en de kosten moeten gebudgetteed woden. Helaas is voo veel bedijven de EN 1090 als een donkee wolk die hen boven het hoofd hangt. E zijn maa weinig bedijven die zeggen de EN 1090 een goed geeedschap te vinden en die staan te tappelen om emee aan de slag te gaan. Het esultaat is een handboek dat niet staat weg te stoffen in de kast van een manage, maa stuctuu en duidelijkheid geeft in de oganisatie. Boedes: Je kunt natuulijk met veel minde enegie dat cetificaat aan de muu van de ontvangsthal kijgen en jaalijks met veel zweet de audit doolopen. Wij denken echte dat onze klanten dit niet zullen waadeen en dan op zoek zullen gaan naa een betee patne. Kwaliteit is de mate waain je voldoet aan de wensen van de klant. EN 1090 wodt geen wens, maa een eis! Pak je het op een goede manie aan, dan kun je de kwaliteit in je oganisatie naa een hoge niveau bengen en je ondescheiden van collega-bedijven. Kesten Euope zit momenteel in de afondende fase van het EN 1090-poject. We zijn e nog niet, maa de belangijkste stappen zijn gezet. LASTECHNIEK VERBINDT ONS. Lastechniek/Engineeing Mateialen Ondehoud & Inspectie UITNODIGING INFORMATIEAVOND INTERNATIONAL WELDING ENGINEER Wannee: Waa: ER VALT NOG GENOEG TE LEREN 32

19 LASMALLEN LASMALLEN Een mal wodt nooit van de plank geleved TFT levet aan Auping computegestuude lasmallen HET IN ASTEN GEVESTIGDE BEDRIJF TFT ONTWERPT EN MAAKT DE LASMALLEN VOOR EEN NIEUWE GEROBOTISEERDE PRODUCTIELIJN VAN DE BEKENDE BEDDENFABRIKANT AUPING IN DEVENTER. HET BLIJKT TE GAAN OM EEN HOOGWAARDIG TECHNISCH PRODUCT. doo Mauice Mol e metaalsecto is in Eindhoven en omgeving stek vetegenwoodigd. Philips en DAF zijn als opdachtgeve vanouds bekende ondenemingen. We vinden hie ook belangijke speles op hoogkwalitatief machinegebied en elatief gote aantallen lasobots. Het is dan ook niet zo veemd om in deze omgeving een bedijf als TFT aan te teffen, een ondeneming in Asten die is gespecialiseed in de ontwikkeling en vevaadiging van klantspecifieke machines en geeedschappen. Tot de kenactiviteiten behoen het vevaadigen van maatwekpoducten voo het ondesteunen of uitvoeen van assemblage, lektesten, vespanen en lassen. Het bedijf heeft klanten in banches als de automotive, de luchtvaat en consumentenpoducten in heel het land en ook in België. De klanten komen volgens diecteu Jos van de Ven vooal via ecommandatie, dus via mond-tot-mondeclame. Computegestuude lasmallen Naast complexe en ook mee eenvoudige opspan- en lasmallen maakt TFT montage-, vespanings- en lektestmachines en complete geobotiseede handlinglijnen. Momenteel wekt TFT aan een aantal geavanceede computegestuude lasmallen voo een geautomatiseede poductielijn van beddenfabikant Auping in Devente. TFT is in 1998 opgeicht doo de huidige eigenaas Huub Geadts en Jos van de Ven. Beiden hadden daavoo uime evaing in de machinebouw, bij espectievelijk DAF en Philips. Zij zochten nieuwe uitdagingen om in een eigen ondeneming hun kennis en expetise toe te passen. Oosponkelijk was TFT gevestigd in Someen. Al na twee jaa bleek het pand aldaa te klein en sindsdien is men gehuisvest op het industieteein Nobis in Asten. Naast de engineeing is hie de poductiehal met daain onde mee een CNC-bewekingscentum. E wodt op bepekte schaal TIG- en MIG-gelast. Men bepekt zich bij vookeu tot engineeing en assemblage. De aan Auping te leveen lasmallen woden hie ook gemonteed. 34 Ook tijdens de montage contoleet men de toegankelijkheid in de juiste positie van de lastoots. Flexibele automatiseing De industie wenst flexibel en efficiënt te kunnen poduceen, om te kunnen voldoen aan de veandeende wensen van de consument. Dat geldt ook voo Auping en veklaat de vaag naa obotgestuude mallen. De lasmallen die wij maken weken samen met de bestuing van de obots. De belangijkste eisen voo de lasmallen van Auping waen: het positioneen/opspannen van ondedelen, een goede beeikbaaheid voo het lassen, een nauwkeuige maatvoeing van het gelaste poduct en een vestelmogelijkheid vanwege de gote vaiaties aan poducten. Denk aan de vele vaiaties in beedtes en lengtes van bedfames, maa ook de vaiaties in ophanging van motoen voo de bedden, legt Jos van de Ven uit. Kantelbae mallen dienen zowel licht als stijf te zijn en woden gotendeels uit aluminium vevaadigd; een detail van een lasmal toont de complexiteit. 35

20 LASMALLEN Flexibele automatiseing in de techniek gaat steeds vede. De voodelen zijn constante kwaliteit, kostenbespaing en betee abeidsomstandigheden. Het maakt klantgestuud poduceen mogelijk en daadoo is e minde kapitaalbeslag in vooaden en mateiaal. Samenweking onontbeelijk Van de Ven: Belangijk in ons wek is dat het pobleem van de klant wodt begepen. Ook Auping legde ons hun wensen voo. De Panasonic obots woden geleved doo Valk Welding, maa voo de lasmallen had TFT de vookeu, vanwege eedee pojecten. Een mal wodt nooit van de plank geleved, maa altijd in samenspaak met onze klant geconstueed. E is veel oveleg, ook tijdens het ontwepen. Dat betekent dat hie die patijen bij betokken waen: Auping, Valk Welding en onze eigen engineeingsafdeling. Bij het ontwep maakt TFT gebuik van 3D-tekeningen. Op de compute wodt de weking van de mal gesimuleed, waabij de losse ondedelen in veschillende kleuen zichtbaa woden gemaakt. Dat wekt volgens Van de Ven ook pettig met laptops tijdens de montage. Wij maken uiteaad niet alle ondedelen zelf, maa uit opgedane evaing beschikken we ove betouwbae toeleveancies met elk hun specialisme op bepaalde wekgebieden. Zij woden al in een voeg stadium bij de ontwepfase betokken, om de kostpijs en de doolooptijd te kunnen educeen. E is wekelijks montageoveleg tussen de enginees en de monteus, waabij kitisch wodt gekeken naa het ontwep van de enginee en waabij pobleempjes tijdig kunnen woden veholpen. Dat is het gote voodeel van engineeing en ealisatie in een en hetzelfde bedijf. Wij zogen voo begeleiding van onze opdachten van kop tot staat. Het succes van de lasmallenbouwe is te danken aan de aanpak van zowel eenvoudige als complexe vaagstukken en deze te vetalen naa functionele oplossingen. Daabij steeft men tijdens de ontwepfase naa een nauwe samenweking met de opdachtgeve, die in deze fase als geen ande een positieve bijdage kan leveen aan een optimale invulling van de geplande bedijfsmechanisatie. Daana wodt het pakket van eisen en wensen vetaald naa bedijfszekee machines en geeedschappen. Het in eigen huis bedijfsklaa maken van een machine is een van de belangijkste schakels van de ealisatiefase, om gaant te staan voo een functioneel eindpoduct. In het geval van Auping woden de lasmallen na de test in Asten bij Valk Welding klaagemaakt voo samenweking met de lasobots. Tools fo Technology De afkoting TFT stond oosponkelijk voo Technical Finishing Touch. Men hield zich in de begintijd vooal bezig met het oplossen van poblemen en het aanbengen van vebeteingen aan bestaande machines en lasmallen. De activiteiten hebben zich inmiddels ontwikkeld tot het volledige taject van ontwep en engineeing tot en met de ealisatiefase. De slogan Tools fo Technology als betekenis van TFT past hiebij bete. Dat betekent ook een nieuw logo en een nieuwe website waaaan op dit moment gewekt wodt. Jos van de Ven Tots Jos van de Ven: Wij zijn als elatief klein bedijf met vijftien vaste en een wisselend aantal ingehuude medewekes best tots dat we in staat zijn zulke geeedschappen als complexe lasmallen te leveen. Maa dat komt ook doo de kennis die we hebben opgedaan op andee gebieden. Maa ook voo minde ingewikkeld opspangeeedschap kan men bij ons teecht. Oveigens zijn geïnteesseeden in de techniek welkom bij ons om met eigen ogen te zien wat wij op het gebied van hoogwaadige speciaalmachines en geeedschappen kunnen bedenken en vevaadigen. 36

Bijlage 3: Budgetbrief. Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant. Postbus 891. 5600 AW Eindhoven. t.a.v. mevrouw H.F. van Breugel. Bergen op Zoom, 25 juni 2014

Bijlage 3: Budgetbrief. Bureau Jeugdzorg Noord-Brabant. Postbus 891. 5600 AW Eindhoven. t.a.v. mevrouw H.F. van Breugel. Bergen op Zoom, 25 juni 2014 -CONCEPT Bijlage 3: Budgetbief Bueau Jeugdzog Nood-Babant Postbus 891 5600 AW Eindhoven t.a.v. mevouw H.F. van Beugel Begen op Zoom, 25 juni 2014 Geachte mevouw van Beugel, Confom de afspaken in de "Babantbede

Nadere informatie

SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS

SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS Stichting Feedom in Chist Ministies Nedeland gevestigd te Dachten Rappot inzake de jaastukken 2014 Vendelie4 Postbus 622 3900 AP Veenendaal T: (0318) 618666 veenendaal@schuiteman.com

Nadere informatie

- gezonde dieren, gezonde mensen

- gezonde dieren, gezonde mensen pagina 1 van 8 Jaaveslag 2000 Wood van de voozitte Afgelopen jaa is voedselveiligheid een belangijk item in Euopa geweest, denk alleen maa aan de BSE-cisis. Het is dan ook niet moeilijk voo te stellen

Nadere informatie

Voor de warmteoverdracht Q van punt A naar punt B geldt de formule:

Voor de warmteoverdracht Q van punt A naar punt B geldt de formule: Wamteovedacht 6. Wamteovedacht Onde wamteovedacht wodt bedoeld de ovegang van enegie onde invloed van een tempeatuuveschil. Zolang een tempeatuuveschil aanwezig is zal wamte in een bepaalde ichting stomen,

Nadere informatie

Handleiding leginstructies

Handleiding leginstructies www.alityfloos.nl Handleiding leginstcties Gaat binnenkot een hoten vloe leggen? Met de leginstcties van Qalityfloos E.W.F. heeft de jiste kennis binnen handbeeik. Is deze kls toch niet aan besteedt, of

Nadere informatie

collectieformules zorgt ervoor

collectieformules zorgt ervoor collectiefomules zogt evoo 2015 De Collectie-fomules bpost biedt u meedee Collectie-fomules aan. Elk van deze fomules geeft u de zekeheid om die postzegels te ontvangen die het best passen in uw vezameling.

Nadere informatie

Het is voorjaar en nieuwe samenwerkingen bloeien op. Het samenwerken met

Het is voorjaar en nieuwe samenwerkingen bloeien op. Het samenwerken met Zog dieen aansluit Aansluitende zog Het is voojaa en nieuwe samenwekingen bloeien op. Het samenweken met Jaagang 5 1 Lente 2014 De MediantKant is een uitgave van Mediant Geestelijke Gezondheidszog en geeft

Nadere informatie

SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS

SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS Stichting AIM gevestigd te Eist Rappot inzake de jaastukken 2014 Vendelie4 Postbus 622 3900 AP Veenendaal T: (0318) 618666 veenendaal@schuiteman.com Schuiteman Accountants

Nadere informatie

Visualisatie van het Objectgeoriënteerde Paradigma. Arend Rensink Faculteit der Informatica, Universiteit Twente e-mail: rensink@cs.utwente.

Visualisatie van het Objectgeoriënteerde Paradigma. Arend Rensink Faculteit der Informatica, Universiteit Twente e-mail: rensink@cs.utwente. Visualisatie van het Objectgeoiënteede Paadigma. Aend Rensink Faculteit de Infomatica, Univesiteit Twente e-mail: ensink@cs.utwente.nl Samenvatting Pogammeeondewijs maakt een wezenlijk deel uit van elke

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek

Centraal Bureau voor de Statistiek Centaal Bueau voo de Statitiek Economie, Bedijven en NR Oveheidfinanciën en Conumentenpijzen Potbu 24500 2490 HA Den Haag PRJSNDEXCJFER COMMERCËLE DENSTVERLENNG 1. nleiding Dit document bechijft de methoden

Nadere informatie

Eenparige cirkelbeweging

Eenparige cirkelbeweging Inhoud Eenpaige cikelbeweging...2 Middelpuntzoekende kacht...4 Opgave: Looping...5 Opgave: McLaen MP4-22...6 Opgave: Baanwielennen (tack acing)...8 Gavitatie...8 Zwaate-enegie...9 Opgave: Satellietbanen...10

Nadere informatie

BioBased Business Cases

BioBased Business Cases Ontmoet de gehele biobased keten en gijp uw kans voo slimme samenwekingen BioBased Business Cases Hoo hoe u maximale winstgevendheid haalt uit de BioBased Economy Met paktijkcases van: Cosun SABIC Synba

Nadere informatie

Voor een stad om van te houden. Amsterdam Nieuw-West Osdorpplein 54. 3-kamer appartement op de eerste verdieping. Netto huurprijs 819 Per maand

Voor een stad om van te houden. Amsterdam Nieuw-West Osdorpplein 54. 3-kamer appartement op de eerste verdieping. Netto huurprijs 819 Per maand Amstedam Nieuw-West Osdopplein 54 3-kame appatement op de eeste vedieping Netto huupijs 819 Pe maand Wonen in het goenste stadsdeel van Amstedam Voo een stad om van te houden 2 In deze bochue Objectinfomatie

Nadere informatie

Voor een stad om van te houden. Amsterdam Nieuw-West Dr. H. Colijnstraat 610. 3-kamerappartement op de tiende en elfde verdieping

Voor een stad om van te houden. Amsterdam Nieuw-West Dr. H. Colijnstraat 610. 3-kamerappartement op de tiende en elfde verdieping Amstedam Nieuw-West D. H. Colijnstaat 610 3-kameappatement op de tiende en elfde vedieping Netto huupijs 820 Pe maand Luxe badkame en keuken Voo een stad om van te houden 2 In deze bochue Objectinfomatie

Nadere informatie

ZA5881. Flash Eurobarometer 369 (Investing in Intangibles: Economic Assets and Innovation Drivers for Growth) Country Questionnaire Belgium (Flemish)

ZA5881. Flash Eurobarometer 369 (Investing in Intangibles: Economic Assets and Innovation Drivers for Growth) Country Questionnaire Belgium (Flemish) ZA88 Flash Euobaomete 69 (Investing in Intangibles: Economic Assets and Innovation Dives fo Gowth) County Questionnaie Belgium (Flemish) A Flashnumme FL9A B land FL9B C Numme van het inteview FL9C NACE

Nadere informatie

Een nieuw model voor de CBS huishoudensprognose

Een nieuw model voor de CBS huishoudensprognose Een nieuw model voo de CBS huishoudenspognose Coen van Duin en Cael Hamsen Het model waamee het CBS zijn huishoudenspognose maakt, is aangepast. De nieuwe pognose wodt beekend met een macosimulatiemodel

Nadere informatie

05.2011. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van de biodiversiteit Werchter zondag 22 mei 2011. in dit nummer

05.2011. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van de biodiversiteit Werchter zondag 22 mei 2011. in dit nummer 05.2011 landschapskant Nood-Hageland Dag van de biodivesiteit Wechte zondag 22 mei 2011 in dit numme Dag van de biodivesiteit p2 Samenweking met bedijven p4 Landschapsanimatie: Wat is dat? p6 Regionaal

Nadere informatie

www.urban-synergy.org JOINT ARCHITECTURAL NETWORK FOR URBAN SYNERGY Betere Buurt Biotoop

www.urban-synergy.org JOINT ARCHITECTURAL NETWORK FOR URBAN SYNERGY Betere Buurt Biotoop www.uban-synegy.og JOINT ARCHITECTURAL NETWORK FOR URBAN SYNERGY Betee Buut Biotoop Betee Buut Biotoop De Betee Buut Biotoop (BBB) is een multidisciplinai poject van de stichting JANUS (Joint Achitectual

Nadere informatie

In hoofdstuk 1 zijn algemene beschouwingen en de visie van ENECO Net- Beheer op de verdere ontwikkeling van het beheerde net opgenomen.

In hoofdstuk 1 zijn algemene beschouwingen en de visie van ENECO Net- Beheer op de verdere ontwikkeling van het beheerde net opgenomen. . INLEIDING Dit document omvat het Capaciteitsplan 2 van ENECO NetBehee zoals veeist in de Elekticiteitswet 1998 en het hieop aansluitend besluit "Regeling capaciteitsplannen Elekticiteitswet 1998" van

Nadere informatie

Het Informatieportaal voor Financiële Veiligheid. De 4 bedreigingen voor je spaargeld vandaag

Het Informatieportaal voor Financiële Veiligheid. De 4 bedreigingen voor je spaargeld vandaag Het Infomatiepotaal voo Financiële Veiligheid De 4 bedeigingen voo je spaageld vandaag Veval van de systeembanken Veval van de systeembanken De Vie gote Bedeigingen 1. Veval van de systeembanken 2. 3.

Nadere informatie

L0000512. Garantievoorwaarden/Gebruikershandleiding DUCOTWIN/ DUCOSCREEN

L0000512. Garantievoorwaarden/Gebruikershandleiding DUCOTWIN/ DUCOSCREEN L0000512 Gaantievoowaaden/Gebuikeshandleiding DUCOTWIN/ DUCOSCREEN I. INHOUD I. INHOUD p 1 II. ALGEMEEN p 2-6 III. INSTALLATIE p 7-8 IV. GEBRUIK EN ONDERHOUD p 9-12 V. CE-ATTEST p 13 VI. BIJLAGEN p 14

Nadere informatie

TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015

TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015 TECHNISCHE VRAGEN RAAD bij JAARVERSLAG EN JAARREKENING 2015 Indienen uitelijk dinsdag 14 juni 2016 bij giffie@eindhoven.nl n Patij Blz Beleidsveld Secto Wethoude Vaag Antwood 50 PvdA 10 Sociale Ondesteuni

Nadere informatie

Westergracht 71 - Haarlem

Westergracht 71 - Haarlem Westegacht 71 - Haalem Vaagpijs! 349.000,-- k.k. Makelaaskantoo IDELER Oude Zijlvest 37 in Haalem Website: www.makelaaskantooideler.nl Omschijving Westegacht 71 - Haalem Op loopafstand van centum, uitgebouwde

Nadere informatie

Schooljaarplan (SJP) 2015-2016

Schooljaarplan (SJP) 2015-2016 Schooljaaplan (SJP) 05-06 aam school RKBS Willibod Ades Espeantolaan Postcode en plaats 950 CZ Stadskanaal Telefoon 0599-657 Binnumme E-mail Website Diecteu Bevoegd Gezag 03RX kbs-willibod@fidadanl wwwkbs-willibodnl

Nadere informatie

35% 46% 35% Benut alle mogelijkheden voor uw werknemers. Aanbieding voor extra gebruikerslicenties. Kerstaanbieding voor Mamut klanten

35% 46% 35% Benut alle mogelijkheden voor uw werknemers. Aanbieding voor extra gebruikerslicenties. Kerstaanbieding voor Mamut klanten Kestaanbieding voo Mamut klanten Optimalisee uw winstgevendheid in deze spannende tijden! Kennis een veilige investeing tot 46% Bestel nu en bespaa tot 46% op cusussen voo 2009 Lees mee op pagina 4 Gebuik

Nadere informatie

Leiderschapsontwikkeling

Leiderschapsontwikkeling Leideschapsontwikkeling (11): Van een gefagmenteede naa een samenhangende aanpak Leideschapsontwikkeling 2.0 E is veel gescheven ove de ontwikkeling van leideschap in oganisaties. In dit atikel beschijven

Nadere informatie

- 1 - UITVOERINGSPLAN WMO BELEIDSPLAN RONDOM BURGERS 2012 2015

- 1 - UITVOERINGSPLAN WMO BELEIDSPLAN RONDOM BURGERS 2012 2015 UITVOERINGSPLAN WMO BELEIDSPLAN RONDOM BURGERS 2012 2015 De gemeente Womeland heeft een duidelijke visie op maatschappelijke ondesteuning: elke Womelande telt mee en doet mee, ongeacht leeftijd, bepekingen

Nadere informatie

huren in afrikaanderwijk. The nieuwste wijk in Town. nieuwzuid.nl 97 appartementen, maisonnettes en woon-werkwoningen

huren in afrikaanderwijk. The nieuwste wijk in Town. nieuwzuid.nl 97 appartementen, maisonnettes en woon-werkwoningen huen in nieuwzuid.nl zuidespoo 97 appatementen, maisonnettes en woon-wekwoningen afikaandewijk. The nieuwste wijk in Town. huen in zuidespoo Zuidespoo, 97 appatementen, maisonnettes en woon-wekwoningen

Nadere informatie

Westergracht 71 - Haarlem

Westergracht 71 - Haarlem Westegacht 71 - Haalem Vaagpijs! 349.000,-- k.k. Makelaaskantoo IDELER Omschijving Westegacht 71 - Haalem Op loopafstand van centum, uitgebouwde uime TRAPGEVELwoning met zonnige vezogde tuin, voozien van

Nadere informatie

Standaarden Verpleeghuiszorg

Standaarden Verpleeghuiszorg Standaaden Vepleeghuiszog Vesie septembe 2010 Mw. E. Cox, MA, NVLF Mw. ds. C. Koolhaas, NVLF Mw. A. van Hemet, MA, NVLF 1 Inhoud 1..Inleiding...3 1.1 Doel standaaden en checklisten...3 1.2 De logopedist

Nadere informatie

INSTALLATIE EN TECHNOLOGIE

INSTALLATIE EN TECHNOLOGIE decembe 2014 Ovezicht expets, 26 januai 2015 INSTALLATIE EN TECHNOLOGIE Naam bedijf Installatiebedijf Bouman Geneatostaat 9, 3903 HL Veenendaal 0318-51 00 01 info@boumaninstallatie.nl www.boumaninstallatie.nl

Nadere informatie

P&O ISD. ssc. Hieronder vindt u kort de conclusies en resterende vragen weergegeven. In de bijlage vindt u een toelichting hierop.

P&O ISD. ssc. Hieronder vindt u kort de conclusies en resterende vragen weergegeven. In de bijlage vindt u een toelichting hierop. Á W/P. min HUI 0 0 0 2 8 9 1 Ē Bueau Gezondheid, Milieu 8t Veiligheid RAAD GRIF B&W Gemeente Oischol ISD P&O BURG SECR INGEKOMEN 1 7 NOV 2014 ssc Gemeente Oischot t.a.v dh. Giesen Postbus 11 AFD. DV AFD.

Nadere informatie

Examens. Beroep. Rekenen. Leven lang lere. Passend Onderwijs. Entree. Kwaliteit. competenties. Het perron. www.sbo.nl/vmbo-mbo. Co-creatie.

Examens. Beroep. Rekenen. Leven lang lere. Passend Onderwijs. Entree. Kwaliteit. competenties. Het perron. www.sbo.nl/vmbo-mbo. Co-creatie. Hybide Passend Ondewijs Nationaal skills Nedelands / Conges Examens Voegtijdig Schoolvelaten 21st centuy Loopbaanoiëntatie Beoep Co-ceatie Leven lang leen Opleiding Het peon Intenationaal Innovatie Leaning

Nadere informatie

Ter info. a m/s² a = Δv/Δt Toetsvraag 1. v m/s v = 2πr/T Toetsvraag 4

Ter info. a m/s² a = Δv/Δt Toetsvraag 1. v m/s v = 2πr/T Toetsvraag 4 Te info Deze toets geeft je een idee van je kennis ove de begippen uit de tabel hieonde. Dit zijn de voonaamste begippen die in de leeplannen van het middelbaa ondewijs aan bod komen. Je mag de vagen oplossen

Nadere informatie

Op verzoek van Patrick Fey, voorzitter CNV Overheid & Publieke Diensten stuur ik u deze brief met de bijbehorende bijlage toe.

Op verzoek van Patrick Fey, voorzitter CNV Overheid & Publieke Diensten stuur ik u deze brief met de bijbehorende bijlage toe. Van: Connectief-secetaiaat-CBB [mailto:cbb@cnv.nl] Vezonden: dondedag 29 maat 2018 16:20 Ondewep: CNV Oveheid ove goed wekgeveschap Geachte hee, mevouw, Op vezoek van Patick Fey, voozitte CNV Oveheid &

Nadere informatie

Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA BV

Pieter Oosterhout Buro voor Architektuur BNA BV Gemeente Beuningen t.a.v. College van B&W Van Heemstaweg 46 Beuningen cc. mev. C. van Hemmen en dh. C. McQueen, Kloostestaat 1 beteft datum vezoek voooveleg woonhuis naast Kloostestaat 1, Beuningen 11

Nadere informatie

Advies: Het college gaat akkoord met verzending van bijgaande RIB naar de gemeenteraad.

Advies: Het college gaat akkoord met verzending van bijgaande RIB naar de gemeenteraad. VOORSTEL AAN BURGEMEESTER EN WETHOUDERS & RAADSINFORMATIEBRIEF Van: C.P.G. Kaan Tel n: 06 8333 8358 Numme: 15A.01184 Datum: 10 novembe 2015 Team: Ondewijs, Welzijn en Zog Tekenstukken: Ja Bijlagen: 2 Afschift

Nadere informatie

MAGNEETKOPPEN/SPOELEN & ACCESSOIRES fundamentele principes voor identificatie / codering van de spoelen

MAGNEETKOPPEN/SPOELEN & ACCESSOIRES fundamentele principes voor identificatie / codering van de spoelen MGNEETKOPPEN/SPOEEN & ESSOES fundamentele pincipes voo identificatie / codeing van de spoelen BEEKENNGEN Voo diect wekende magneetafsluites kan de elektomagnetische aantekkingskacht beekend woden met de

Nadere informatie

Opleidingen. AutoCAD Inventor Revit 3ds Max 2014/2015. Award

Opleidingen. AutoCAD Inventor Revit 3ds Max 2014/2015. Award 2014/2015 Opleidingen AutoCAD Invento Revit 3ds Max TEC / CAD College HBO & MBO-Instituut 3x Awad TEC/CAD College BV Kekenbos 1018 B 6546 BA NIJMEGEN T 024 356 56 77 www.cadcollege.nl info@cadcollege.nl

Nadere informatie

De raadsfracties zijn zodanig geïnformeerd dat zij goed toegerust hun standpunt kunnen bepalen bij de besluitvorming

De raadsfracties zijn zodanig geïnformeerd dat zij goed toegerust hun standpunt kunnen bepalen bij de besluitvorming BEHANDELMEMO Van: Aan: agendacommissie aadsleden en steunfactieleden Nieuw taievenbeleid Spotvoozieningen Status: Deelnemes: Debat te voobeeiding op de besluitvoming Raadsleden Potefeuillehoude: W.J. Stegeman

Nadere informatie

Het Rotterdamse Sportbeleid. Martine Berkhof Beleidsadviseur Sport en Recreatie, gemeente Rotterdam

Het Rotterdamse Sportbeleid. Martine Berkhof Beleidsadviseur Sport en Recreatie, gemeente Rotterdam Het Rottedamse Spotbeleid Matine Bekhof Beleidsadviseu Spot en Receatie, gemeente Rottedam De Rottedamse Spotpaadox Rottedam is dé spotstad van Nedeland, maa bewones bewegen nog te weinig. Daaom: Collegetaget:

Nadere informatie

Inclusie en Exclusie groep 1

Inclusie en Exclusie groep 1 Inclusie en Exclusie goep 1 Tainingsweek 8 13 juni 2009 Venndiagammen Als voo elementen in een vezameling twee veschillende eigenschappen een ol spelen, dan kun je voo deze vezameling een Venndiagam tekenen.

Nadere informatie

05.2015. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van het Park Domein Bosquet zondag 31 mei. gratis. in dit nummer

05.2015. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van het Park Domein Bosquet zondag 31 mei. gratis. in dit nummer landschapskant Nood-Hageland Dag van het Pak Domein Bosquet zondag 31 mei gatis 05.2015 in dit numme Dag van het Pak p2 Steenuil in boeennatuu p4 Een nieuwe thuis in Huize Hageland p6 Bestuiving in Holsbeekse

Nadere informatie

De Creatieve Computer

De Creatieve Computer De Ceatieve Compute J.I. van Hemet jvhemet@cs.leidenuniv.nl 1 Intoductie Als we de evolutie van computes vluchtig bekijken dan zien we dat de taken die doo computes woden uitgevoed steeds ingewikkelde

Nadere informatie

08.2012. landschapskrant Noord-Hageland. Natuur en cultuur, hand in hand Assent, zondag 19 augustus. in dit nummer

08.2012. landschapskrant Noord-Hageland. Natuur en cultuur, hand in hand Assent, zondag 19 augustus. in dit nummer 08.2012 landschapskant Nood-Hageland Natuu en cultuu, hand in hand Assent, zondag 19 augustus in dit numme Natuu en cultuu, hand in hand! p2 De jages van Walenbos in de bes voo de vleemuis p4 Hoogstamboomgaaden

Nadere informatie

Hardmetalen stiftfrezen voor ruw gebruik speciaal in gieterijen, werven en in de staalbouw

Hardmetalen stiftfrezen voor ruw gebruik speciaal in gieterijen, werven en in de staalbouw Hadmetalen stiftfezen voo uw gebuik speciaal in gieteijen, weven en in de staalbouw Hoogendementsvetandingen, -S Innovatieve hoogendementsvetandingen met exteme schokbestendigheid Zee obuuste, kachtige

Nadere informatie

MUZIEK INHOUDSTAFEL. beknopte studiegids. Geduld wordt altijd beloond Pepijn Heirman. voor alle info: info@samwdlier.net

MUZIEK INHOUDSTAFEL. beknopte studiegids. Geduld wordt altijd beloond Pepijn Heirman. voor alle info: info@samwdlier.net voo alle info: info@samwdlie.net beknopte studiegids MUZIEK Stedelijke Academie voo Muziek, Wood en Dans Gasthuisvest 50, 2500 Lie - Tel. (03)480 45 79 e-mail: samwd@lie.be - www.samw filialen in Belaa,

Nadere informatie

HOEKCONTACT KOGELLAGERS

HOEKCONTACT KOGELLAGERS HOEKCONTACT KOGELLAGERS Hoekcontact kogellages Eén-ijige hoekcontact kogellages Hoekcontact kogellages zijn geschikt voo toepassingen waa een hoge nauwkeuigheid en een hoog toeental is veeist. Dit type

Nadere informatie

Nieuwsbrief stadsdeelgroepen. 19 september 2011 Nummer 20. In dit nummer: Van de redactie. pagina

Nieuwsbrief stadsdeelgroepen. 19 september 2011 Nummer 20. In dit nummer: Van de redactie. pagina 19 septembe 2011 Numme 20 Nieuwsbief stadsdeelgoepen In dit numme: Les in een Onbepekt Bijlmepak Zeilen op de Sloteplas Winkeltoegankelijkheid Spaandammestaat wodt vebeted Taallessen voo mensen met een

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma IHP

Uitvoeringsprogramma IHP Uitvoeingspogamma IHP -2020 Het IHP leidt tot veschillende acties voo zowel de benoemde maategelen als de vookeusscenaio s. Deze acties zijn vespeid ove IJsselstein, hebben een veschillend tijdspad en

Nadere informatie

Franchisebriefing. Intakeformulier. Stuur het ingevulde intakeformulier met een recente CV per naar.

Franchisebriefing. Intakeformulier. Stuur het ingevulde intakeformulier met een recente CV per  naar. Fanchisebiefing Stuu het ingevulde intakefomulie met een ecente CV pe email naa info@thextonamstong.nl Inleiding Het selectie poces is geen eenzijdig poces net zo zee als jij ons aan de hand van bepaalde

Nadere informatie

83 december 2012 Nr. verslag het Groot Jan Wolter Bloem volgt Gerard Korse op Eerste bewoners

83 december 2012 Nr. verslag het Groot Jan Wolter Bloem volgt Gerard Korse op Eerste bewoners 2012 e b m e dec g a l s e v t o o G het N. 83 13 m e Bloe t l o W n Ja op d Kose a e G volgt 6 s bewone e t s e E ces oot suc g g a d ie commiss 8 ijk uit And g a B eis Magda ssings a e v ique et EO Mozamb

Nadere informatie

nr. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktober 2015 aan HILDE CREVITS Onderwijspersoneel - Afwezigheden wegens ziekte

nr. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktober 2015 aan HILDE CREVITS Onderwijspersoneel - Afwezigheden wegens ziekte SCHRIFTELIJKE VRAAG n. 37 van JOS DE MEYER datum: 20 oktobe 2015 aan HILDE CREVITS VICEMINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN ONDERWIJS Ondewijspesoneel - Afwezigheden wegens ziekte

Nadere informatie

nieuwsbulletin ZEVENENVEERTIGSTE JAARGANG Nummer 3 - januari-februari 2014

nieuwsbulletin ZEVENENVEERTIGSTE JAARGANG Nummer 3 - januari-februari 2014 Veschijnt tweemaandelijks Afgiftekantoo : 2840 Rumst 1 P 802144 ve. uitg. A. Buelens, Hollebeekstaat 31, 2840 Rumst BC 30977 2840 RUMST P.B. België-Belgique nieuwsbulletin ZEVENENVEERTIGSTE JAARGANG Numme

Nadere informatie

9. Matrices en vectoren

9. Matrices en vectoren Computealgeba met Maxima 9. Matices en vectoen 9.1. Vectoen In Maxima is een vecto een datatype bestaande uit een geodende lijst (ij) van gelijksootige elementen welke via een index kunnen woden geselecteed.

Nadere informatie

05.2012. landschapskrant Noord-Hageland. Opening. wandelnetwerk Hagelandse Heuvels. Kasteel van Horst zondag 17 juni.

05.2012. landschapskrant Noord-Hageland. Opening. wandelnetwerk Hagelandse Heuvels. Kasteel van Horst zondag 17 juni. 05.2012 landschapskant Nood-Hageland Opening wandelnetwek Hagelandse Heuvels Kasteel van Host zondag 17 juni in dit numme Opening Wandelnetwek Hagelandse Heuvels p2 Boedeij De Babande, patne voo goenwek

Nadere informatie

Kids-Gea! Maak een beverburcht kijk op pagina 4. Alles over bevers op pagina 2. Kijk op pagina 6 en 7 voor leuke activiteiten

Kids-Gea! Maak een beverburcht kijk op pagina 4. Alles over bevers op pagina 2. Kijk op pagina 6 en 7 voor leuke activiteiten Kids-Gea! Alles ove beves op pagina 2 Maak een bevebucht kijk op pagina 4 Kijk op pagina 6 en 7 voo leuke activiteiten Gatis jeugdbijlage bij het ledenblad van It Fyske Gea Winte 2015/2016 Beve: De nieuwe

Nadere informatie

2-daagse conferentie REIKWIJDTE EN IMPACT VAN. MiFID II. Bereid u voor op MiFID II en MiFIR en zorg dat u compliant bent in 2015!

2-daagse conferentie REIKWIJDTE EN IMPACT VAN. MiFID II. Bereid u voor op MiFID II en MiFIR en zorg dat u compliant bent in 2015! 2-daagse confeentie Vediepingsuu met Rabobank en Cliffod Chance: Deivatenhandel & EMIR OTC handel van aandelen en obligaties REIKWIJDTE EN IMPACT VAN Beeid u voo op en MiFIR en zog dat u compliant bent

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek

Centraal Bureau voor de Statistiek Methodebeschijving Outputpijsindexcijfe van nieuwbouwwoningen 1. Inleiding Dit is een methodebeschijving van de statistiek Outputpijsindexcijfe van nieuwbouwwoningen (O-PINW). De beschijving heeft alleen

Nadere informatie

WOLFF A Brand of UFLOOR Systems

WOLFF A Brand of UFLOOR Systems WOLFF A Band of UFLOOR Systems Handleiding Nedelands DURO-STRIPPER At. n. 013347 NEDERLANDS Lees deze handleiding zogvuldig doo voodat u het appaaat gaat gebuiken. Bewaa de handleiding om deze zonodig

Nadere informatie

Veiligheid: gedrag, techniek en organisatie

Veiligheid: gedrag, techniek en organisatie Veiligheid: gedag, techniek en oganisatie Matijn Flinteman 30 januai 2017 Inhoud pesentatie Wat is veiligheid en waaom moeten we hieaan weken? Blootstelling aan gevaa beheesen Die invalshoeken: gedag techniek

Nadere informatie

Bouw mee aan het orang-oetanbos!

Bouw mee aan het orang-oetanbos! Dit is het actieboekje van: oolette(s): Achtenaam: Staat:.: oo 4 kunnen,we 10m 2 aanpla bos nten Plaats: Telefoon: obiel: Emailades: Ben je al WFRange? ul hie je administatienumme in: (dit is het numme

Nadere informatie

t p E Van de redactie Verenigingsblad van S.v.M.T.Protagoras Verenigingsblad van S.v.M.T.Protagoras De lente is begonnen!

t p E Van de redactie Verenigingsblad van S.v.M.T.Protagoras Verenigingsblad van S.v.M.T.Protagoras De lente is begonnen! 1 mei Uiteste inschijfdatum Studieeis Sacandinavië 2 mei Ovekoepelend Studenten Oveleg BMT 4 mei Dodenhedenking 5 mei Bevijdingsdag, TU/e gesloten Agenda 11 mei Dondedagboel 18 mei Dondedagboel 25 mei

Nadere informatie

v v I I I 10 P I 316, 10

v v I I I 10 P I 316, 10 GELUDSSNELHED Het bijkt dat de gemiddede kinetische enegie van de moecuen evenedig is met de absoute tempeatuu. De sneheid van de moecuen van een gas is evenedig met de vootpantingssneheid van geuid. eeken

Nadere informatie

1. Langere vraag over de theorie

1. Langere vraag over de theorie 1. Langee vaag ove de theoie a) Beschijf in detail het opladingspoces voo een condensato die in seie wodt geschakeld met een gelijkspanningsbon en met een weestand (de inwendige weestand van de gelijkspanningsbon

Nadere informatie

05.2010. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van het Park Groen in je buurt. zondag. 30 mei 2010. in dit nummer

05.2010. landschapskrant Noord-Hageland. Dag van het Park Groen in je buurt. zondag. 30 mei 2010. in dit nummer landschapskant Nood-Hageland Dag van het Pak Goen in je buut zondag 30 mei 2010 05.2010 in dit numme Dag van het Pak p2 Je hebt mee buen dan je denkt! p4 Leven in de Demevallei p6 Regionaal Landschap Nood-Hageland...

Nadere informatie

Een eenparige cirkelbeweging is een cirkelbeweging, waarbij de grootte van de snelheid niet verandert.

Een eenparige cirkelbeweging is een cirkelbeweging, waarbij de grootte van de snelheid niet verandert. Cikelbewegingen Gaden adialen Zie bladzijde 135 t/m 137 Baiboek wikunde van de Caat en Boch ISBN 90-430-1156-8 Een aanade voo Sinteklaa! http://taff.cience.uva.nl/~caat/functiene.pdf Eenpaige cikelbeweging

Nadere informatie

Psychometrische kwaliteiten van de Recidive Inschattingsschalen (RISc)

Psychometrische kwaliteiten van de Recidive Inschattingsschalen (RISc) Cahie 2007-5 Psychometische kwaliteiten van de Recidive Inschattingsschalen (RISc) Intebeoodelaasbetouwbaaheid, intene consistentie en conguente validiteit L. M. van de Knaap L. E. W. Leenats L. T. J.

Nadere informatie

12 Grafen en matrices. bladzijde 209 31 a. Gemengde opgaven 99

12 Grafen en matrices. bladzijde 209 31 a. Gemengde opgaven 99 afen en matices bladzijde a M M M M 4 emengde opgaven b M M M S M M M 4 4 P P P 5 4 4 c e R geeft P P P S 7 8 7 4 c geeft aan dat e voo één eenheid P eenheden nodig zijn c geeft aan dat voo één eenheid

Nadere informatie

plannen HUISWERKTOOLS 5 TOOLS direct aan de slag! Your future is created by what you do today not tomorrow! SKUR Angelique Gerretsen & Petra Daemen

plannen HUISWERKTOOLS 5 TOOLS direct aan de slag! Your future is created by what you do today not tomorrow! SKUR Angelique Gerretsen & Petra Daemen impel amen plannen ovelee de bugkla HUISWERKTOOLS You utue i 5 TOOLS diect aan de lag! ceated by what you do today not tomoow! Angelique Geeten & Peta Daemen SKUR SET HUISWERKTOOLS Deze et bevat 5 handige

Nadere informatie

- > e en uitgave van de. Studiegroep voor Postmechanisatie. Nummer127 december 1999. Il 11 1 1 NEDERLAND. 1111 Il. 1 1 Il. Inhoud:

- > e en uitgave van de. Studiegroep voor Postmechanisatie. Nummer127 december 1999. Il 11 1 1 NEDERLAND. 1111 Il. 1 1 Il. Inhoud: 1111 1 1 Il 1111 Il Il 11 1 1 NEDERLAND e en uitgave van de Studiegoep voo Postmechanisatie Aangesloten bij de Nedelandse Bond van Filatelisten-Veenigingen. Numme127 decembe 1999 Inhoud: - 0 - > 1 1. Veenigingsnieuws.

Nadere informatie

BO BBE AF1 Biobased Doorloop (Agri-Food) BO BPM - Biobased Performance Materials

BO BBE AF1 Biobased Doorloop (Agri-Food) BO BPM - Biobased Performance Materials DLO-jaaappotage BO+WOT 2014 Cluste: Cluste: Thema: Thematekke: BO-21.02 BBE AF1 Biobased Dooloop (Agi-Food) Haiëtte Bos 001 Biobased Pefomance Mateials Maaten van de Zee (FBR) Contactpesoon : s Contactpesoon

Nadere informatie

08.2014. landschapskrant Noord-Hageland. gratis. Leven aan het water! Gratis poelencursus zaterdag 20/9. in dit nummer

08.2014. landschapskrant Noord-Hageland. gratis. Leven aan het water! Gratis poelencursus zaterdag 20/9. in dit nummer landschapskant Nood-Hageland gatis Leven aan het wate! Gatis poelencusus zatedag 20/9 08.2014 in dit numme Opening van de hestelde loopgaven van Weeldoolog I p2 Fuitkwekes helpen de bij en omgekeed p4

Nadere informatie

UIZEN ARCHITECTEN STEDENBOUWKUNDIGEN. r r

UIZEN ARCHITECTEN STEDENBOUWKUNDIGEN. r r UIZEN ARCHITECTEN STEDENBOUWKUNDIGEN ( Vastgesteld doo de aad van de gemeente Teneuzen bij beslult van, voozitte I giffie D D Mldde1bug KJevesk~seweg 49 PostbUtl29 4330 M IlIefoon:.31 118853737 lax: +31

Nadere informatie

Colloïdaal goud. jouw bondgenoot in de strijd tegen de tijd!

Colloïdaal goud. jouw bondgenoot in de strijd tegen de tijd! C O L L E C T I E O P S C H O O N H E I D S T A A T G E E N L E E F T I J D L U X U E U Z E V E R Z O R G I N G V O O R D E R I J P E R E H U I D Colloïdaal goud jouw bondgenoot in de stijd tegen de tijd!

Nadere informatie

Tilburg University. Reclame-uitgaven in Nederland de Blok, J. Document version: Publisher final version (usually the publisher pdf)

Tilburg University. Reclame-uitgaven in Nederland de Blok, J. Document version: Publisher final version (usually the publisher pdf) Tilbug Univesity Reclame-uitgaven in edeland de Blok, J Document vesion: Publishe final vesion (usually the publishe pdf) Publication date: 1970 Link to publication Citation fo published vesion (APA):

Nadere informatie

Uitvoeringsprogramma 2006-2010 Vastgesteld door benw op 30 mei 2006

Uitvoeringsprogramma 2006-2010 Vastgesteld door benw op 30 mei 2006 Uitvoeingspogamma 20062010 Vastgesteld doo benw op 30 mei 2006 1 Ovezicht Uitvoeingspogamma 2006 t/m 2010 Poga Pote Afdemma houde 1.1 MB DIV Bestuusstijl Wij zullen ons inspannen om op heldee wijze veantwooding

Nadere informatie

Dit is geen toeval 6 Over waarom je dit boek leest en hoe je ermee aan de slag kunt gaan. Lees dit eerst. 9 Stap 1: Vind je passie 96

Dit is geen toeval 6 Over waarom je dit boek leest en hoe je ermee aan de slag kunt gaan. Lees dit eerst. 9 Stap 1: Vind je passie 96 Dit is geen toeval 6 Ove waaom je dit boek leest en hoe je emee aan de slag kunt gaan. Lees dit eest. Inleiding 10 1 Waaom goeien we? 18 Ove de uitdaging van het goeien en ove wat passie is 2 Willen en

Nadere informatie

FYI FYI FYI FYI FYI FYI FYI FYI KOM NAAR ONZE OPEN DAGEN 2014. For Your Information - Open dagen krant Graafschap College

FYI FYI FYI FYI FYI FYI FYI FYI KOM NAAR ONZE OPEN DAGEN 2014. For Your Information - Open dagen krant Graafschap College FYI FYI FYI FYI Fo You Infomation - Open dagen kant Gaafschap College 13 Studenten installeen zonnepanelen in Zambia College Company: stat je eigen bedijf 17 15 7 KOM NAAR ONZE OPEN DAGEN 2014 Doetinchem

Nadere informatie

'2o. Cofl ,... ~... EK/2010.002345.01

'2o. Cofl ,... ~... EK/2010.002345.01 ,..... ~... )ç_ -1- Cofl '2o EK/2010.002345.01 DOORLOPENDE tekst van de statuten van de veeniging: Cuvo Coöpeatieve Uitvaatveeniging "De Volhading" U.A., gevestigd te 's-gavenhage, zoals deze luiden na

Nadere informatie

Inclusie en Exclusie groep 2

Inclusie en Exclusie groep 2 Inclusie en Exclusie goep Tainingsweek 8 3 juni 009 Venndiagammen Als voo elementen in een vezameling twee veschillende eigenschappen een ol spelen, dan kun je voo deze vezameling een Venndiagam tekenen.

Nadere informatie

Onderzoek naar de ecologische achteruitgang en het herstel van Zuid- Limburgse hellingschraallandcomplexen

Onderzoek naar de ecologische achteruitgang en het herstel van Zuid- Limburgse hellingschraallandcomplexen Ondezoek naa de ecologische achteuitgang en het hestel van Zuid- Limbugse hellingschaallandcomplexen Diectie Kennis en Innovatie, augustus 009 009 Diectie Kennis en Innovatie, Ministeie van Landbouw, Natuu

Nadere informatie

Tentamen Natuurkunde I uur uur woensdag 12 januari 2005 Docent Drs.J.B. Vrijdaghs

Tentamen Natuurkunde I uur uur woensdag 12 januari 2005 Docent Drs.J.B. Vrijdaghs Tentamen Natuukunde I 09.00 uu -.00 uu woensdag januai 005 Docent Ds.J.. Vijdaghs anwijzingen: Dit tentamen omvat 4 opgaven met totaal 9 deelvagen Maak elke opgave op een apat vel voozien van naam, studieichting

Nadere informatie

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010)

TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N010) TENTAMEN ELEKTROMAGNETISME (8N00) 8 juni 007, 4.00-7.00 uu Opmekingen:. Dit tentamen bestaat uit 4 vagen met in totaal 9 deelvagen.. Het is toegestaan gebuik te maken van bijgeleved fomuleblad en een ekenmachine.

Nadere informatie

Eerste ronde - 20ste Vlaamse Fysica Olympiade 1. 20ste Vlaamse Fysica Olympiade. R R R p 1 2 = + = FA. l = ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C )

Eerste ronde - 20ste Vlaamse Fysica Olympiade 1. 20ste Vlaamse Fysica Olympiade. R R R p 1 2 = + = FA. l = ρ water = 1, kg/m 3 ( ϑ = 4 C ) este onde - 0ste Vlaamse Fysica Olympiade 1 Met eveneens dank aan: Untwepen, K.U.Leuven, K.U.Leuven Campus Kotijk, UHasselt, UGent en VUB. 008 0ste Vlaamse Fysica Olympiade este onde x = x0 + vx t vx =

Nadere informatie

SCHUITEMAN. Stichting JMetgezel. gevestigd te Voorthuizen. Accountantsrapport Voorthuizen, 15 juni 2018 INAA ACCOUNTANTS & ADVISEURS

SCHUITEMAN. Stichting JMetgezel. gevestigd te Voorthuizen. Accountantsrapport Voorthuizen, 15 juni 2018 INAA ACCOUNTANTS & ADVISEURS SCHUITEMAN ACCOUNTANTS & ADVISEURS Stichting JMetgezel gevestigd te Voothuizen Accountantsappot 2017 Voothuizen, 15 juni 2018 Schuiteman Accountants & Adviseus B.V. KvK-n: 32074583, BTW-n:NL807922924B01,

Nadere informatie

Beredeneerd aanbod groep 1 en 2

Beredeneerd aanbod groep 1 en 2 Beedeneed aanbod goep 1 en 2 Mei 2013 Inhoudsopgave Inleiding en veantwooding blz. 3 Themaplanning blz. 5 Taal / lezen / schijven blz. 9 Rekenen / wiskunde blz. 11 Weekplanning blz. 13 Zelfstandig weken

Nadere informatie

Examenplan MSMH. Opleiding Medewerker Steriele Medische Hulpmiddelen. Versie cohort 2014-2015

Examenplan MSMH. Opleiding Medewerker Steriele Medische Hulpmiddelen. Versie cohort 2014-2015 Opleiding Medeweke Steiele Medische Hulpmiddelen Examenplan MSMH Ten behoeve van de examencommissies van: ROC Leiden, Summa college en Deltion college Zwolle Vastgesteld doo de stuugoep MSMH op 9 maat

Nadere informatie

Gevoeligheidsanalyse transportparameters

Gevoeligheidsanalyse transportparameters Gevoeligheidsanalyse tanspotpaametes voo de ondegond Woute Kaeman Ed Veling Het model PROFCD (PROFile Convection-Diusion) is doo Veling (1993) gescheven om snel een inschatting te kunnen maken van het

Nadere informatie

Datastructuren college 9

Datastructuren college 9 Zoeken van oplossingen Datastuctuen college 9 zoeken van oplossingen backtacking Vaak kennen we geen algoitme dat diect de juiste oplossing constueet. Ondezoek dan kandidaat-oplossingen koninginnen op

Nadere informatie

Onderzoek naar de ecologische achteruitgang en het herstel van Zuid- Limburgse hellingschraallandcomplexen

Onderzoek naar de ecologische achteruitgang en het herstel van Zuid- Limburgse hellingschraallandcomplexen Ondezoek naa de ecologische achteuitgang en het hestel van Zuid- Limbugse hellingschaallandcomplexen Diectie Kennis en Innovatie, augustus 009 009 Diectie Kennis en Innovatie, Ministeie van Landbouw, Natuu

Nadere informatie

ZESENVEERTIGSTE JAARGANG Nummer 4 - januari-februari 2013

ZESENVEERTIGSTE JAARGANG Nummer 4 - januari-februari 2013 Veschijnt tweemaandelijks fgiftekantoo : 2840 Rumst 1 P 802144 ve. uitg.. uelens, Hollebeekstaat 31, 2840 Rumst 30977 2840 RUMST P.. elgië-elgique n i e u w s b u l l e t i n ZESENVEERTIGSTE JRGNG Numme

Nadere informatie

Wij stellen het erg op prijs, dat u onze tandartsenpraktijk heeft gekozen voor uw tandheelkundige verzorging.

Wij stellen het erg op prijs, dat u onze tandartsenpraktijk heeft gekozen voor uw tandheelkundige verzorging. J.F. Weijle P.G. Weijle Swat Hoofdstaat 7 7213 CN Gossel Tel. (0575) 49 13 17 tandats@weijle.nl www.weijle.nl Geachte hee/mevouw, Hatelijk welkom in onze paktijk. Wij stellen het eg op pijs, dat u onze

Nadere informatie

Beantwoord de vragen bij Verkennen. Denk aan de goniometrische verhoudingen sinus en cosinus!

Beantwoord de vragen bij Verkennen. Denk aan de goniometrische verhoudingen sinus en cosinus! 1 Vectoen in 2D Vekennen www.math4all.nl MAThADORE-basic HAVO/VWO 4/5/6 VWO wi-d Vectomeetkunde Vectoen in 2D Inleiding Vekennen Beantwood de vagen bij Vekennen. Denk aan de goniometische vehoudingen sinus

Nadere informatie

Risk & asset management

Risk & asset management Hét onafhankelijke en vakinhoudelijke semina voo de pensioenpofessional Risk & asset management Hoo hoe Hoo DNB hoe gaat DNB gaat toezien toezien op uw op uw beleggings- beleggingsbeleid beleid onde een

Nadere informatie

Colofon Teksten; Eindredactie; Vormgeving & Productie;

Colofon Teksten; Eindredactie; Vormgeving & Productie; Spectum MAATSCHAPPELIJK JAARVERSLAG 2014 1 Colofon Teksten; Dick Zijdelaan, Nel Baas, Ineke Zwaneveld, Cain de Buin Eindedactie; Sanne van de Steek Vomgeving & Poductie; Silvia Bakke 2015 Othocente 2 Inhoudsopgave

Nadere informatie

6. Oplossingsrichting 4:

6. Oplossingsrichting 4: 93 6. Oplossingsichting 4: Enegie-efficiency 6.1 Wat houdt het in? van de poductiekosten uitmaken, zijn enegie-efficiencypojecten meestal ook economisch inteessant De basis van het MJA3-convenant en MEE

Nadere informatie

08.2011. landschapskrant Noord-Hageland. Nacht van de Vleermuis Abdij Averbode. zaterdag 27 augustus. in dit nummer

08.2011. landschapskrant Noord-Hageland. Nacht van de Vleermuis Abdij Averbode. zaterdag 27 augustus. in dit nummer 08.2011 landschapskant Nood-Hageland Nacht van de Vleemuis Abdij Avebode zatedag 27 augustus in dit numme Nacht van de Vleemuis p2 Veassend lekke uit de hoogstamboomgaad p4 Bos zonde genzen p6 Regionaal

Nadere informatie

08.2013. landschapskrant Noord-Hageland. gratis. Nacht van de Vleermuis Diest, vrijdag 23 augustus Kom ook! in dit nummer

08.2013. landschapskrant Noord-Hageland. gratis. Nacht van de Vleermuis Diest, vrijdag 23 augustus Kom ook! in dit nummer landschapskant Nood-Hageland gatis 08.2013 Nacht van de Vleemuis Diest, vijdag 23 augustus Kom ook! in dit numme Nacht van de Vleemuis met leuke pijsjes! p2 Beedsmoelen in Begijnendijkse poelen p4 Biodivesiteit

Nadere informatie

Damoclesbeleid gemeente Texel 2018

Damoclesbeleid gemeente Texel 2018 Gemeente Texel Damoclesbeleid gemeente Texel 2018 Beleidsegel op gond van atikel 13b Opiumwet Diectie maat 2018 Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. Juidisch kade 5 3. Doel 7 4. Algemene uitgangspunten... 9

Nadere informatie