FYSIEKE BELASTING EN VROEGTIJDIGE REINTEGRATIE IN DE LEDER- EN SCHOENENBRANCHES. Nulmeting, stand der techniek en mogelijke oplossingen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "FYSIEKE BELASTING EN VROEGTIJDIGE REINTEGRATIE IN DE LEDER- EN SCHOENENBRANCHES. Nulmeting, stand der techniek en mogelijke oplossingen"

Transcriptie

1 FYSIEKE BELASTING EN VROEGTIJDIGE REINTEGRATIE IN DE LEDER- EN SCHOENENBRANCHES Nulmeting, stand der techniek en mogelijke oplossingen P299 9 januari 2003 drs. C.L. van der Burg, AStri drs. I.C. Draisma, vhp ergonomie ir. C.G.L. van Deursen, AStri ir. C.M.C. Schilder, vhp ergonomie dhr. J.A.M. Jongenelen Eur Erg, vhp ergonomie AStri vhp ergonomie Stationsweg 26 Huygensstraat 13A 2312 AV Leiden 2515 BD Den Haag T.: T: F: F: E: astri@astri.nl E: info@vhp-ergonomie.nl W: W:

2

3 VOORWOORD In dit rapport zijn de onderzoeksresultaten weergegeven van een nulmeting en de stand der techniek rond fysieke belasting en vroegtijdige reïntegratie in de lederen schoenenbranches. Het onderzoek is uitgevoerd door AStri en vhp ergonomie als voorbereiding op een mogelijk arboconvenant in deze branches. Opdracht voor dit onderzoek is verleend door de Stichting Structuurversterking Schoenindustrie, namens de BBC. Om de onderzoeksvragen adequaat te kunnen beantwoorden zijn meerdere onderzoeksactiviteiten uitgevoerd: vragenlijstonderzoek onder werknemers, telefonisch onderzoek onder werkgevers en informanten die de branches goed kennen, werkplekobservaties, documentenstudie, bezoeken aan voorloperbedrijven en expertmeetings. De belangrijkste resultaten hiervan vindt u terug in deze rapportage. De onderzoekers willen alle werknemers uit de leder- en schoenenbranches die hebben deelgenomen aan het vragenlijstonderzoek hartelijk danken voor hun medewerking. Ook bedanken we de werkgevers die bereid waren om observaties op de werkvloer te laten uitvoeren of mee te werken aan een telefonisch interview. Tot slot gaat onze dank uit naar de leden van de Branchebegeleidingscommissie (BBC) voor hun constructieve ondersteuning en feedback gedurende de onderzoeksfase. Wij hopen van harte dat dit onderzoek een stimulerende bijdrage zal leveren aan het optimaliseren van de fysieke arbeidsomstandigheden in de leder- en schoenenbranches en het verlagen van het ziekteverzuim. Carla van Deursen Projectleider AStri Ineke Draisma Projectleider vhp ergonomie

4

5 INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING Arboconvenant leder- en schoenenbranches Beschrijving leder- en schoenenbranches Doelstellingen onderzoek Leeswijzer 3 2 ONDERZOEKSOPZET Opzet in hoofdlijnen Schriftelijke vragenlijst onder werknemers Expertmeetings Expertmeeting bepaling fysiek belastende functies Expertmeeting oplossingen fysieke belasting Expertmeeting vroegtijdige reïntegratie Objectieve metingen fysieke belasting Telefonische interviews Documentenstudie Bezoeken voorloperbedrijven Analyse WAO-gegevens UWV 18 3 BRANCHEBESCHRIJVING Omvang van de branches Structuur van de branches 20 4 FYSIEKE BELASTING: NULMETING Inleiding Fysiek belastende factoren volgens werknemers Lichamelijk zwaar werk Fysieke belastingsvormen Gevaarlijke stoffen Mening van werkgevers en kenners van de branche over fysieke belasting Lederindustrie Orthopedische schoenindustrie Schoenherstellersbranche Uitkomsten werkplekobservaties Lederfabrikanten Orthopedische schoenindustrie Schoenherstellersbranche 42

6 4.4.4 Conclusie fysiek belastende werkzaamheden in de drie branches Gevolgen van fysieke belasting in het werk voor de gezondheid Klachten aan het bewegingsapparaat en RSI Verband tussen werk, gezondheid en ziekteverzuim 47 5 FYSIEKE BELASTING: STAND DER TECHNIEK Inleiding Arbeidsomstandighedenbeleid volgens werknemers Maatregelen ten behoeve van arbeidsomstandigheden volgens werkgevers Maatregelen ten behoeve van arbeidsomstandigheden op brancheniveau 58 6 FYSIEKE BELASTING: OPLOSSINGEN Inleiding Stand van de wetenschap Oplossingen fysieke belasting Lederindustrie Orthopedische schoenindustrie Schoenherstellersbranche 69 7 VERZUIM EN REÏNTEGRATIE: NULMETING Inleiding Zelfgerapporteerde verzuimcijfers Omvang en aard van het ziekteverzuim Oorzaken van het ziekteverzuim WAO-instroom in 2002 volgens UWV-gegevens Omvang ziekteverzuim en WAO volgens werkgevers 79 8 VERZUIM EN REÏNTEGRATIE: STAND DER TECHNIEK Inleiding Vragenlijstonderzoek werknemers Verzuim en reïntegratie: stand der techniek volgens werkgevers Verzuim en reïntegratie: stand der techniek volgens kenners van de branche Verzuimbeleid en vroegtijdige reïntegratie Arbodiensten Ziekteverzuimregistratie 97

7 9 VERZUIM EN REÏNTEGRATIE: OPLOSSINGEN Voorselectie maatregelen Toetsing middels expertmeeting Toolkit verzuim- en reïntegratiebeleid op bedrijfsniveau Branche informatie- en/of coördinatiepunt rond verzuim en reïntegratie Maatwerkcontract met de arbodienst (Service Level Agreement) Cursus verzuimbegeleiding voor leidinggevenden Branchemonitoringsysteem ziekteverzuim AANBEVELINGEN Inleiding Kerngetallen fysieke belasting anno Aanbevolen maatregelen fysieke belasting Kerngetallen nulmeting verzuim en vroegtijdige reïntegratie Aanbevolen maatregelen verzuim en vroegtijdige reïntegratie 118 BIJLAGE. DE WERKNEMERSVRAGENLIJST 121

8

9 1 1 INLEIDING 1.1 Arboconvenant leder- en schoenenbranches In januari 2003 hebben de sociale partners in de lederindustrie, lederwarenindustrie, schoenindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche (NVOS, FNS, HBA, NBLK, FNL, NSV, FNV Bondgenoten, CNV BedrijvenBond en De Unie) en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) een intentieverklaring ondertekend om te komen tot een arboconvenant op het gebied van fysieke belasting, oplosmiddelen en vroegtijdige reïntegratie. 1 De Branchebegeleidingscommissie (BBC) voor het arboconvenant in deze vijf branches heeft bureau AStri en vhp ergonomie opdracht gegeven om gezamenlijk de nulmeting uit te voeren en de stand der techniek te bepalen van de convenantenthema s fysieke belasting en vroegtijdige reïntegratie. Het onderdeel fysieke belasting is alleen meegenomen voor de lederindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche. De vertegenwoordigers van de lederwarenindustrie en de schoenindustrie zijn van mening dat meting van de fysieke belasting niet zinvol is vanwege de grote diversiteit van functies en werkzaamheden. Het onderdeel vroegtijdige reïntegratie is voor alle vijf branches meegenomen. In dit rapport wordt verslag gedaan van de bevindingen. 1.2 Beschrijving leder- en schoenenbranches De lederindustrie, lederwarenindustrie, schoenindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche omvatten bedrijven die zich beroepsmatig bezighouden met het vervaardigen van leder, het vervaardigen en verkopen van lederwaren en het herstellen en vervaardigen van maat- en orthopedische schoenen. In het vervolg duiden we deze vijf branches aan als de leder- en schoenenbranches. In totaal vallen rond de bedrijven onder deze branches (waaronder een kleine 900 zelfstandige schoenherstellers), met tezamen ongeveer werknemers (zie ook paragraaf 3.2). 1 Arbointentieverklaring leder- en lederwarenindustrie, (orthopedische) schoenindustrie en schoenherstellers inzake vermindering van blootstelling aan gevaarlijke stoffen, in het bijzonder aan oplosmiddelen, alsmede het realiseren van kwantificeerbare maatregelen inzake terugdringing fysieke belasting en reïntegratie in het eerste ziektejaar. Den Haag: Ministerie van SZW, 2003.

10 2 1.3 Doelstellingen onderzoek Fysieke belasting Het onderzoek naar de fysieke belasting uitgevoerd in de lederindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche heeft de volgende vier doelstellingen: 1. het bepalen van de mate waarin het werk in de drie branches fysiek belastend is; 2. het bepalen van de aard van de fysieke belasting; 3. het vaststellen van de maatregelen die momenteel in de branches worden toegepast voor het reduceren of elimineren van fysieke belasting; 4. het aandragen van potentiële oplossingen en bijbehorende randvoorwaarden en effecten voor het reduceren of elimineren van fysieke belasting. Vroegtijdige reïntegratie Het onderzoek omtrent vroegtijdige reïntegratie uitgevoerd in alle vijf branches heeft de volgende drie doelstellingen: 1. Het geven van inzicht in de omvang van het ziekteverzuim en WAOinstroom, mede in relatie tot de arbeidsrisico s fysieke belasting en oplosmiddelen; 2. Het in kaart brengen van interventies en maatregelen die momenteel in de betreffende branches worden toegepast in het kader van vroegtijdige reïntegratie; 3. Het aandragen van potentiële maatregelen voor het bevorderen van de vroegtijdige reïntegratie in de betreffende branches. De doelstellingen zijn vertaald in een aantal onderzoeksvragen, welke in de inleiding van elk hoofdstuk worden weergegeven.

11 3 1.4 Leeswijzer In hoofdstuk 2 van dit rapport wordt de onderzoeksopzet beschreven. In hoofdstuk 3 wordt een beschrijving van de vijf branches gegeven op basis van informatie uit de schriftelijke enquête die uitgezet is onder een steekproef van werknemers. In hoofdstuk 4 tot en met 6 worden de resultaten met betrekking tot fysieke belasting gepresenteerd. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de nulmeting, in hoofdstuk 5 komt de stand der techniek aan bod en hoofdstuk 6 bespreekt de oplossingen voor fysieke belasting. In hoofdstuk 7 tot en met 9 worden de resultaten met betrekking tot vroegtijdige reïntegratie gepresenteerd: achtereenvolgens de nulmeting, de stand der techniek en de oplossingen voor verzuim en reintegratie. Ten slotte worden in hoofdstuk 10 aanbevelingen gepresenteerd.

12

13 5 2 ONDERZOEKSOPZET 2.1 Opzet in hoofdlijnen Het onderzoek concentreert zich op de twee hoofdthema s fysieke belasting en vroege reïntegratie. Zijdelings wordt ook aandacht besteed aan de blootstelling aan schadelijke stoffen. Het onderzoek betreft zowel een nulmeting, als het in kaart brengen van de stand der techniek, als het aandragen van oplossingen die kunnen worden opgenomen in het plan van aanpak bij het arboconvenant. Voor de verschillende onderdelen worden deels afzonderlijke en deels gecombineerde onderzoeksinstrumenten gebruikt. Het gaat om de volgende zeven instrumenten: 1. schriftelijke vragenlijst onder werknemers; 2. expertmeetings (drie verschillende); 3. objectieve metingen fysiek belastende werkzaamheden; 4. telefonische interviews met werkgevers en kenners van de branche; 5. documentenstudie / verkennend onderzoek; 6. bezoek aan voorloperbedrijven; 7. analyse WAO-gegevens UWV. In tabel 2.1 wordt weergegeven welke onderzoeksinstrumenten voor elk onderzoeksonderdeel worden ingezet. De zeven onderzoeksinstrumenten worden kort beschreven in de paragrafen 2.2 t/m 2.8. In paragraaf 2.4 wordt daarbij een definitie van fysieke belasting gegeven.

14 6 Tabel 2.1 Samenvatting onderzoeksopzet FYSIEKE BELASTING Nulmeting fysieke belasting (hoofdstuk 4) Vragenlijstonderzoek werknemers (A)* Expertmeeting voor het specificeren van fysiek belastende beroepsgroepen Objectieve meting van fysiek belastende werkzaamheden Stand der techniek fysieke belasting (hoofdstuk 5) Documentenstudie / verkennend onderzoek Bezoek aan voorloperbedrijven Vragenlijstonderzoek onder werknemers (A) Telefonische interviews met werkgevers en kenners van de branche (B) Oplossingen fysieke belasting (hoofdstuk 6) Expertmeeting voor het vaststellen van oplossingen fysieke belasting VROEGTIJDIGE REÏNTEGRATIE Nulmeting ziekteverzuim en WAO (hoofdstuk 7) Vragenlijstonderzoek onder werknemers (A) Analyse van WAO-gegevens UWV Stand huidige maatregelen vroegtijdige reïntegratie (hoofdstuk 8) Documentenstudie / verkennend onderzoek Telefonische interviews met werkgevers en kenners van de branche (B) Vragenlijstonderzoek onder werknemers (A) Documentenstudie / verkennend onderzoek Potentiële maatregelen vroegtijdige reïntegratie (hoofdstuk 9) Telefonische interviews met werkgevers en kenners van de branche (B) Expert meeting voor het bepalen van maatregelen vroege reïntegratie * De letters achter de onderzoeksactiviteiten geven aan dat met één onderzoeksinstrument voor meerdere deelonderzoeken gegevens worden verzameld.

15 7 2.2 Schriftelijke vragenlijst onder werknemers Inhoud van de vragenlijst Onder werknemers in de leder- en schoenenbranches is een vragenlijst uitgezet met de titel Arbeidsomstandigheden en gezondheid (zie bijlage 1). De vragenlijst bestond uit de volgende acht onderdelen: A. persoonsgegevens, B. klachten aan het bewegingsapparaat, C. ziekteverzuim in afgelopen 12 maanden, D. ziekteverzuim in afgelopen 2 maanden, E. verzuimbeleid, F. werken met oplosmiddelen e.d., G. lichamelijke belasting, H. arbeidsomstandigheden. De onderdelen A, B, C, D, E, G en H betreffen standaardmodules uit de Monitor Arboconvenanten van het ministerie van SZW 2, soms aangevuld met enkele relevante vragen uit andere bron. De vragen over oplosmiddelen (F) zijn door AStri geformuleerd, in samenspraak met de BBC. Van de vragenlijst zijn twee versies samengesteld: een volledige versie voor de lederindustrie, de orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche (onderdelen A t/m H), en een verkorte versie voor de lederwarenindustrie en de schoenindustrie (onderdelen A t/m F). In de bijlage is alleen de lange versie weergegeven. Steekproeftrekking De steekproeftrekking en aanschrijving zijn verzorgd door UWV. AStri heeft UWV daartoe verzocht om uit elk van de vijf branches een willekeurige steekproef van 600 werknemers te trekken en hen een vragenlijst te sturen. Voor de afbakening van de branches is gebruik gemaakt van de indelingslijst van Sociale Verzekeringssectoren, zoals UWV deze selecteert. De afbakening is weergegeven in tabel Lebbink, M., J. Prins, L. Dijkstra, R.J. Fortuin & J.P.J. Broersen (2002). Monitor Arboconvenanten: Vragenlijstmodules en toelichting voor branches. Amsterdam: SKB/ Den Haag: Ministerie van SZW.

16 8 Tabel 2.2. Afbakening van de branches op basis van de UWV-code UWV-code UWVonderdeel aantal versie vragenlijst UWV-omschrijving branche Gak 300 lang Orthopedisch bedrijf 17-4 Cadans 300 lang Maatschoenbedrijven 17-3 Cadans 600 lang Schoenreparatiebedrijven Gak 600 kort Schoenfabrikanten Gak 600 kort Lederwaren- en kofferfabrikanten Gak 600 lang Leerfabrikanten (inclusief leerlooierijen) UWV heeft in april 2003 een vragenlijst verstuurd naar het huisadres van de werknemers met daarbij een begeleidende UWV-brief en een antwoordenvelop met daarop het antwoordadres van AStri gedrukt. Op de binnenkant van het voorblad van de vragenlijst is een brief van de BBC gedrukt, met een toelichting op de inhoud en het doel van het onderzoek. Bijna drie weken later hebben alle aangeschrevenen een rappelbrief ontvangen. In totaal heeft men vijf weken de tijd gekregen om de vragenlijst aan AStri te retourneren. Respons In totaal zijn vragenlijsten vóór de sluitingstermijn ingevuld geretourneerd, hetgeen neerkomt op een responspercentage van 35 procent. Een deel van de ingevulde geretourneerde vragenlijsten (66 stuks) bleek achteraf niet geschikt voor opname in het onderzoek, omdat de betreffende respondenten buiten de doelgroep (werkzaam in leder- en schoenenbranches) vielen. Na verwijdering van deze gevallen bleven er 947 werknemers over, waarop de uiteindelijke analyses gebaseerd zijn. Dit betreft 32 procent van de aangeschrevenen. Er zijn twee bronnen van informatie over de branche waarin een respondent werkzaam is: de branche waaruit men volgens UWV afkomstig is en de branche die men aankruist in de vragenlijst. Deze blijken niet altijd overeen te komen. Zo kruisen veel schoenherstellers aan dat ze in de orthopedische schoenindustrie werkzaam zijn. Voor de uiteindelijke analyse is uitgegaan van de branche zoals de respondenten die zelf aankruisten. Deze aantallen zijn in tabel 2.3 weergegeven.

17 9 Tabel 2.3 Aantal respondenten per branche op de werknemersenquête branche aantal lederindustrie 181 lederwarenindustrie 190 schoenindustrie 261 orthopedische schoenindustrie 179 schoenherstellers 136 totaal 947 Geen (representatieve) totaalcijfers Bij de steekproeftrekking is ervoor gekozen van elke branche evenveel werknemers aan te schrijven. Dit om voor elke branche afzonderlijke de kerncijfers met betrekking tot fysieke belasting en vroegtijdig reïntegratie te kunnen presenteren. Mede hierdoor vormen de verhoudingen tussen het aantal respondenten per branche echter geen weerspiegeling van de werkelijkheid in de schoen- en lederbranches als geheel. Om de resultaten van de werknemersenquête voor de vijf branches samen te nemen, en aldus te kunnen spreken van een totaalgemiddelde, zouden de uitkomsten gewogen moeten worden naar rato van het aantal werknemers per branche. Mede gezien het feit dat de branches waarschijnlijk afzonderlijk convenantafspraken zullen maken, is er dit rapport niet voor gekozen om de resultaten van de werknemersenquête voor de vijf branches samen te voegen. Alle kerncijfers worden per branche afzonderlijk weergegeven. Alleen bij uitsplitsingen naar leeftijd, geslacht en andere achtergrondkenmerken worden totaalcijfers weergegeven. De aantallen per afzonderlijke branche zijn namelijk te klein voor het maken van dergelijke uitsplitsingen. Deze totaalcijfers kunnen niet als representatief voor de totale schoen- en lederbranches worden beschouwd. Doel van de uitsplitsing naar achtergrondkenmerken is echter niet het geven van representatieve cijfers, maar het aanwijzen van risicogroepen. Voor dit laatste is representativiteit niet noodzakelijk. 2.3 Expertmeetings Een expertmeeting is een bijeenkomst van deskundigen en/of kenners van de branche. Onder leiding van onderzoekers wordt daarbij getracht overeenstemming te bereiken over de invulling van een bepaald thema. In dit onderzoek zijn rond drie thema s expertmeetings gehouden, namelijk: 1. bepaling van de fysiek meest belastende functies; 2. oplossingen voor fysieke belasting;

18 10 3. maatregelen voor vroegtijdige reïntegratie. Dit wordt hieronder per thema toegelicht Expertmeeting bepaling fysiek belastende functies Doel Doelstelling van de expertmeeting was om met deskundigen uit de lederindustrie, de orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche te bepalen voor welke beroepsgroepen de fysieke belasting het hoogst is. Op basis hiervan wordt bepaald bij welke beroepsgroepen observaties van de fysieke belasting zullen worden uitgevoerd. Deelnemers Aan de expertmeeting hebben deelgenomen: - beleidsmedewerker SZW; - machine/werkplaatsinrichter (ex-schoenhersteller); - werkgever schoenherstellersbranche (tevens lid BBC); - werkgever orthopedische schoentechnici (tevens lid BBC); - bedrijfsfysiotherapeut namens orthopedische schoentechnici; - werkgever lederfabrikant (was op het laatste moment verhinderd, is kort daarna bezocht op zijn bedrijf); - onderzoekers van vhp ergonomie. Werkwijze Tijdens de expertmeeting is het bedrijfsproces van de drie branches in kaart gebracht. Voor de lederbranche en de orthopedische schoenindustrie is dit mede aan de hand van websites gedaan, waarop het productieproces door middel van foto s inzichtelijk gemaakt wordt (onder andere en Voor de schoenherstellersbranche is het handboek Functiewaardering Schoentechniek (2002) gebruikt. Per stap in het proces is door de experts een inschatting gemaakt van hoe zwaar deze werkzaamheden ervaren worden en welk percentage van de dag ze worden uitgevoerd. In het vervolg van deze rapportage wordt gesproken over fysiek belastende werkzaamheden in plaats van beroepsgroepen of functies. De beroepsgroepen of functies blijken namelijk slecht vergelijkbaar tussen de bedrijven, terwijl de werkzaamheden an sich goed herkenbaar zijn tussen bedrijven.

19 Expertmeeting oplossingen fysieke belasting Doel Doelstelling van deze expertmeeting was om onder deskundigen uit de branches te toetsen welke oplossingen voor fysieke belasting toepasbaar en haalbaar zijn in de lederindustrie, de orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche, en daarmee aanbevolen kunnen worden voor opname in het plan van aanpak. Deelnemers De expertmeeting is gesplitst in een bijeenkomst voor de schoenherstellers en orthopedische schoentechnici en in een bijeenkomst voor de lederindustrie: Bij de expertmeeting van de schoenherstellers en orthopedische schoentechnici waren aanwezig: - een adviseur arbeidsvoorwaarden werkzaam in de leder- en schoenenbranches (tevens lid van de BBC); - een deskundige van een arbodienst; - twee werkgevers en één medewerker uit drie orthopedische schoentechnische bedrijven; - een bedrijfsfysiotherapeut namens de orthopedische schoentechnici; - een werkgever uit de schoenherstellersbranche (lid BBC); - drie leveranciers van machines en hulpmateriaal aan de schoenherstellers en orthopedische schoentechnici; - de onderzoekers van vhp ergonomie. Op de expertmeeting van de Lederfabrikanten waren aanwezig: - een deskundige van een arbodienst; - een arbocoördinator van een lederfabriek; - een werkgever/technisch directeur van een lederfabriek; - een zelfstandig adviseur werkzaam in de lederindustrie; - een leverancier van machines in de lederbranche; - de onderzoekers van vhp ergonomie. Twee directeuren van lederfabrieken hebben hun commentaar per post aangeleverd. Werkwijze Er is een werkdocument voor de lederindustrie én een werkdocument voor de orthopedische schoenindustrie en schoenherstellersbranche gemaakt. Alle deelnemers kregen ter voorbereiding het werkdocument van hun branche toegestuurd. De werkdocumenten bevatten elk circa 30 oplossingen. De deelnemers is verzocht deze van opmerkingen en vragen te voorzien. De commentaren, gegevens

20 12 en opmerkingen bij de werkdocumenten zijn na afloop van beide meetings verzameld en verwerkt. In de expertmeetings is ingegaan op drie categorieën van oplossingen, namelijk: oplossingen voor gedrag, organisatie en de werkplek. Bij elk type oplossing is bepaald of er voldoende oplossingen zijn, of deze adequaat en haalbaar in deze branche zijn of wellicht nader uitgewerkt dienen te worden. Tevens is gekeken of er nog oplossingen ontbraken. Het werkdocument voor de lederindustrie is naar aanleiding van de expertmeeting een keer extra onder de loep genomen samen met een adviseur uit de lederindustrie en daarna ter inzage aan twee vertegenwoordigers van de FNL voorgelegd. De uitkomsten van deze meetings én van de gemaakte opmerkingen in de werkdocumenten zijn verwerkt in het uiteindelijke oplossingenboek Expertmeeting vroegtijdige reïntegratie Doel Doel van de expertmeeting was om onder deskundigen uit de branches te toetsen welke maatregelen voor vroege reïntegratie van zieke werknemers toepasbaar en haalbaar zijn in de leder- en schoenenbranches, en daarmee aanbevolen kunnen worden voor opname in het plan van aanpak. Deelnemers De expertmeeting werd gehouden op het ministerie van SZW, waaraan werd deelgenomen door: - een vertegenwoordiger van de werknemersorganisatie FNV; - een bedrijfsarts van Commit; - een sectormanager van ArboNed; - werkgeversvertegenwoordigers van vier van de vijf branches; - een adviseur van de lederindustrie; - SZW vertegenwoordiger en tevens lid van de BBC voor het convenant; - twee onderzoekers van AStri. Voor de orthopedische schoenindustrie was op de geplande datum niemand beschikbaar. Drie werkgevers uit deze branche hebben echter schriftelijk gereageerd op het werkdocument. Werkwijze Alle deelnemers kregen ter voorbereiding een werkdocument met negen vroegtijdige reïntegratiemaatregelen opgestuurd. De negen maatregelen zijn besproken in 3 Draisma, I.C., C.M.C. Schilder, J.A.M. Jongenelen (2003). Oplossingenboek fysieke belasting in de leder- en schoenenbranches: bijlagenrapport met meetverslagen en oplossingen. Leiden/Den Haag: AStri / vhp ergonomie

21 13 de expertmeeting. Daarbij kwamen achtereenvolgens aan de orde: het draagvlak, de concrete invulling, te verwachten knelpunten voor implementatie en randvoorwaarden voor succesvolle implementatie. Alle in de expertmeeting gemaakte opmerkingen zijn genotuleerd. Aan het einde van de bijeenkomst is een formulier uitgereikt met daarop de 9 maatregelen. Verzocht is elke maatregel een rapportcijfer toe te kennen die de relevantie van de maatregel voor de branche uitdrukt. Ook zijn de werkdocumenten met daarin de opmerkingen van de deelnemers na afloop van de meeting verzameld. Op basis van de notulen, de ingevulde werkdocumenten en de gemiddelde rapportcijfers, is door de onderzoekers een selectie van voor het arboconvenant geschikte vroegtijdige reïntegratiemaatregelen gemaakt. 2.4 Objectieve metingen fysieke belasting Definitie fysieke belasting Onder fysieke belasting wordt verstaan de belasting van het bewegingsapparaat. Dit omvat het gehele stelsel van spieren, botten, pezen en gewrichten. Bij fysieke belasting worden een zestal vormen onderscheiden 4. Deze vormen worden hieronder genoemd en inclusief subvormen toegelicht: Tillen en dragen: - tillen is het verticaal handmatig verplaatsen van lasten; - dragen is het horizontaal lopend verplaatsen van lasten. Duwen en trekken: - duwen en trekken met alleen armen en/of benen; - duwen en trekken met het hele lichaam. Trillen en schokken: - trillen en schokken die via een steunvlak op het hele lichaam inwerken; - trillen en schokken die via apparaten op de handen en armen inwerken. Werkhoudingen: - dynamische werkhoudingen betreft het in beweging zijn; 4 Peereboom, K.J. (2002). Handboek Fysieke belasting. Den Haag: Sdu Uitgevers.

22 14 - statische werkhoudingen betreft het langere tijd in dezelfde houding werken. Repeterende bewegingen: - repeterende bewegingen betreft het gedurende minimaal een uur achter elkaar of 2 uur per dag vrijwel continu maken van dezelfde of soortgelijke bewegingen. Energetische belasting: - energetische belasting is het door zware arbeid belasten van bloedsomloop, ademhaling en stofwisseling. De kwantitatieve omvang van de fysieke belasting wordt bepaald door de duur, frequentie en intensiteit waarmee de werknemer is blootgesteld aan fysiek belastende factoren in zijn werkomgeving. Meestal is in een werksituatie sprake van een combinatie van fysiek belastende factoren, bijvoorbeeld tillen in een slechte houding of met trillend gereedschap langdurig in een zelfde houding werken. Uit onderzoek is bekend dat regelmatige blootstelling aan een te hoge mate van fysieke belasting de kans op het ontstaan van klachten aan het bewegingsapparaat vergroot. Normstelling werkplekobservaties fysieke belasting Bij de werkplekobservaties is gebruik gemaakt van de normstelling zoals gehanteerd in het handboek fysieke belasting. Deze bestaat uit het in tabel 2.4 opgenomen stoplichtmodel. Tabel 2.4 Stoplichtmodel fysieke belasting geen risico op gezondheidsschade, geen knelpunt mogelijk risico op gezondheidsschade, mogelijk knelpunt risico op gezondheidsschade, knelpunt Voor elk van de zes vormen van fysieke belasting is de bijlage bij het oplossingenboek in maat en getal uiteengezet welke methoden toegepast zijn. In deze bijlage is eveneens voor alle vormen van fysieke belasting aangegeven welke grenswaarden gehanteerd zijn voor een beoordeling: groen, oranje of rood. Doel werkplekobservaties De uitkomsten uit het vragenlijstonderzoek geven aan hoe werknemers in de drie

23 15 branches de lichamelijke belasting in hun werk ervaren. Om daarnaast nauwkeurig vast te stellen in welke mate in de praktijk sprake is van fysieke belasting zijn werkplekobservaties uitgevoerd. Deze werkplekobservaties geven een preciezer en objectiever beeld van de vorm van fysieke belasting en de omstandigheden waarin deze plaats vindt. Een nauwkeurig beeld van de omstandigheden waarin fysieke belasting optreedt maakt het mogelijk gericht oplossingen te zoeken, te selecteren en toe te passen. Inhoud werkplekobservaties Tijdens de werkplekobservaties is voor een aantal geselecteerde werkzaamheden met state of the art instrumenten gemeten in welke mate sprake is van fysieke belasting. Gebruik is gemaakt van de methode handboek fysieke belasting 5. Deze methode is in het najaar 2002 geheel aangepast aan de laatste stand der wetenschap en techniek en uitgerust met het software pakket Fysibel. Meetuitkomsten zijn ingevoerd in de computer waarna met Fysibel de fysieke belasting is geanalyseerd. Selectiecriteria Voor de observaties zijn de werkzaamheden geselecteerd welke in de expertmeeting als belastend waren beoordeeld. Voor een overzicht van deze werkzaamheden zie de bijlage in het oplossingenboek. Tevens is bij elk werkbezoek aan de contactpersoon gevraagd of er nog aanvullende werkzaamheden als fysiek belastend worden ervaren. Voor zover aanwezig zijn deze werkzaamheden meegenomen in de metingen. Planning en uitvoering werkplekobservaties Voor de selectie van bedrijven voor de werkplekobservaties is gebruik gemaakt van een lijst met representatieve bedrijven die is aangeleverd door de werkgeversorganisaties en door de experts tijdens de startmeeting bepaling fysiek belastende functies. In de bijlage bij het oplossingenboek (in de tabel met meetverslagen) staat een overzicht van de geselecteerde bedrijven waar de werkplekobservaties zijn uitgevoerd. De geselecteerde werkzaamheden zijn bij verschillende bedrijven geobserveerd. Dit betrof in totaal 12 meetdagen. 5 Peereboom, K.J. (2002). Handboek Fysieke Belasting. Den Haag: Sdu Uitgevers.

24 Telefonische interviews Met twee verschillende doelgroepen zijn telefonische interviews gehouden, namelijk met werkgevers uit de vijf branches en met kenners van de branches. De werkwijze wordt hieronder per doelgroep toegelicht. Werkgevers Ten behoeve van de telefonische interviews hebben alle branchevertegenwoordigers uit de BBC AStri een lijst verstrekt met de namen, adressen en telefoonnummers van 15 werkgevers. Alleen de schoenherstellers hebben alle werkgevers doorgegeven. Alle te benaderen werkgevers hebben vooraf van AStri een brief ontvangen waarin het doel van het onderzoek is uiteengezet, met daarbij de gesprekspuntenlijst. Vervolgens zijn ze telefonisch benaderd door de interviewer (medewerker van AStri), om een afspraak te maken. Van alle interviews zijn verslagen gemaakt aan de hand van een vaste structuur. Tijdens het interview zijn de volgende onderwerpen, op open wijze, aan de orde gekomen: kenmerken bedrijf, ziekteverzuim en WAO, fysieke belasting, maatregelen tegen fysieke belasting, RI&E, verzuimbeleid, Wet Verbetering Poortwachter, arbodienst, motieven, belemmeringen en behoeften rond voeren verzuimbeleid. Het streven was binnen alle branches 10 werkgevers te interviewen, maar dit bleek in twee branches niet haalbaar. Het uiteindelijk aantal interviews was 10 in de lederindustrie, schoenindustrie en orthopedische schoenindustrie, 8 in de lederwarenindustrie en 4 bij de schoenherstellers. De interviewers hebben van elk interview een verslag van circa twee pagina s A4 gemaakt, waarbij een vaste structuur is aangehouden. Deze verslagen vormen de basis voor de analyse, zoals die in voorliggend rapport is weergegeven. Kenners van de branche Met zeven kenners van de branches zijn telefonische interviews gehouden. De namen zijn (direct of indirect) verkregen via de BBC-leden. Van elk van de vijf branches is een vertegenwoordiger van de brancheorganisatie geïnterviewd (FNL, NBLK, FNS, NVOS, NSV). De andere twee branchekenners waren afkomstig van arbodiensten: Arboned over de schoenindustrie en lederwarenbranche en Commit over de orthopeden en schoenherstellers. De vragenlijsten voor de werkgevers zijn daarbij als uitgangspunt genomen, waarbij telkens de onderwerpen die niet van toepassing waren geschrapt zijn, en de vragen over andere onderwerpen zijn geherformuleerd van werkgevers- naar branche- en arbodienstniveau. De verdere verwerking van de interviews is identiek aan die van de werkgevers.

25 Documentenstudie Bij het verkennen van fysiek belastende beroepen in de branches, de huidige stand van maatregelen op het terrein van vroege reïntegratie en de mogelijke nieuwe maatregelen zijn de volgende bronnen geraadpleegd: Literatuur De bibliotheek en het oplossingenarchief van vhp ergonomie alsmede de bestanden dan wel bibliotheken van het Ministerie van SZW, UWV en TNO Arbeid zijn doorzocht op de trefwoorden arboconvenant, reïntegratie, fysieke belasting en arbeidsomstandigheden. Daarnaast zijn documenten, aangeleverd door werkgevers en werknemersorganisaties in de leder- en schoenenbranches, bestudeerd. De oplossingen zoals beschreven in vergelijkbare onderzoeken (arboconvenant mobiliteitsbranches, arboconvenant wonen, arboconvenant houthandel-, timmer- en meubelfabrieken, arboconvenant installatie- en isolatiebranches) zijn beoordeeld op relevantie voor de leder- en schoenenbranches. De methode Handboek fysieke belasting is gebruikt voor de werkplekobservaties. Internet Op het internet is gezocht naar (combinaties van) zoektermen als leerlooierij, leerindustrie, orthopedische schoentechnici, schoenhersteller, hakkenbar, ergonomie, arbeidsomstandigheden, fysieke belasting. Voor alle technische oplossingen opgenomen in het oplossingenboek is op het internet op productsoort, merknaam en leveranciersgegevens gezocht naar specificaties en alternatieve leveranciers en toepassingen. Leveranciers Op de vakbeurs van schoenherstellers en orthopedische schoentechnici van maart 2003 te Arnhem, is met diverse leveranciers van gereedschappen, hulpmiddelen en materialen gesproken om na te gaan welke oplossingen zij kennen en welke eventuele aangepaste oplossingen mogelijk zouden kunnen zijn. Enkele bekende leveranciers hebben deelgenomen aan de expertmeeting oplossingen fysieke belasting. Zij hebben tijdens deze meeting aanvullende oplossingen ingebracht. 2.7 Bezoeken voorloperbedrijven In totaal zijn vier voorloperbedrijven bezocht: twee lederfabrikanten, één orthopedisch schoentechnisch bedrijf en één schoenherstellersbedrijf. De doelstelling van deze bezoeken was vierledig:

26 18 - nader vaststellen welke werkzaamheden binnen de verschillende beroepsgroepen onder welke werkomstandigheden uitgevoerd worden; - welke werkzaamheden en locatie kenmerken een relatie hebben met fysiek zwaar werk; - welke maatregelen de voorloperbedrijven reeds inzetten dan wel kennen om enerzijds fysiek zwaar werk te voorkomen en anderzijds werk in brede zin efficiënter, veiliger en gezonder te maken; - toetsen van een door de onderzoekers opgestelde conceptlijst met oplossingen. Welke oplossingen zijn bruikbaar? Welke oplossingen dienen verder uitontwikkeld te worden? Welk type oplossingen ontbreken? Antwoorden op deze vragen hebben de onderzoekers richting gegeven in het vervolgonderzoek naar oplossingen. Tevens zijn tijdens het bezoek aan deze voorloperbedrijven werkplek observaties uitgevoerd en metingen fysieke belasting verricht. Op deze manier zijn extra meetgegevens verkregen. 2.8 Analyse WAO-gegevens UWV Bij UWV zijn de basisgegevens opgevraagd voor de berekening van de WAOinstroom- en uitstroompercentages. Gevraagd is deze uit te splitsen naar branche, geslacht, leeftijd en diagnosehoofdgroep (bewegingsapparaat en overig). Tevens is gevraagd om aan te geven hoeveel werknemers in de WAO zijn gekomen, met een diagnose die het gevolg kan zijn van het werken met de in de branches gebruikte schadelijke stoffen. Het betreft de volgende diagnoses: B201 (leukemie), D611 (contacteczeem), D679 (pigmentatiestoornis), N604 (OPS) en N615 (polyneuropathie). Over deze mogelijke beroepsgebonden aandoeningen hebben wij advies gekregen van het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten.

27 19 3 BRANCHEBESCHRIJVING In dit hoofdstuk wordt een beschrijving gegeven van de vijf leder- en schoenenbranches. Eerst wordt het aantal bedrijven en werknemers binnen elke branche beschreven. Vervolgens wordt de structuur van de branches beschreven. Dit laatste gebeurt aan de hand van informatie verkregen uit de schriftelijke enquête die onder de werknemers is uitgezet (zie paragraaf 2.2). 3.1 Omvang van de branches Tabel 3.1 geeft een overzicht van de omvang van de vijf branches: het aantal bedrijven en het aantal werknemers binnen elke branche. De cijfers voor de leder- en lederwarenindustrie, schoenenfabrikanten en schoenherstellers betreffen actuele opgaven van BBC-leden (november 2003). De cijfers voor de orthopedische schoenindustrie zijn uit eigen verschillende bronnen afkomstig en geverifieerd door de BBC. De lederindustrie is de kleinste van de vijf branches, zowel wat het aantal bedrijven als het aantal werknemers betreft. Wat het aantal bedrijven betreft is de schoenherstellersbranche het grootst. Hier zitten veel eenmanszaken bij. De orthopedische schoenindustrie heeft het grootste aantal werknemers. Tabel 3.1 Omvang van de vijf branches, volgens verschillende bronnen branche bedrijven werknemers bron lederindustrie pensioenbestanden en overgangsregeling lederwarenindustrie pensioenbestanden en overgangsregeling schoenindustrie pensioenbestanden en overgangsregeling orthopedische schoenindustrie schoenherstellers bedrijven met personeel zelfstandigen 1 aantal werkzame personen website SVGB Arbeidsmarktenquête 01 contactpersoon NVOS 585 Relan

28 Structuur van de branches De structuur van de branches wordt in deze paragraaf beschreven aan de hand van de kenmerken van de werknemers in de vijf branches die aan het vragenlijstonderzoek hebben meegewerkt. Dit omvat enkele persoonsgebonden kenmerken en enkele kenmerken van het dienstverband. Persoonskenmerken ondervraagde werknemers In tabel 3.2 wordt een overzicht gegeven van het aandeel mannen en vrouwen, de leeftijd en het opleidingsniveau van de ondervraagde werknemers in de vijf leder- en schoenenbranches. Tabel 3.2 Persoonskenmerken werknemers: geslacht, leeftijd, opleidings- en functieniveau (% van werknemers) geslacht man vrouw leeftijdsklasse jaar jaar jaar jaar ouder dan 54 jaar lederindustrie lederwarenindustrie schoenindustrie orthopeden schoenherstellers gemiddelde leeftijd 43 jaar 42 jaar 47 jaar 41 jaar 42 jaar hoogst voltooide opleiding geen basisonderwijs middelbaar onderwijs voorber./lager beroepsond. alg. voortgezet onderwijs middelbaar beroepsond. hoger beroepsonderwijs wetenschappelijk onderw. anders heeft leidinggevende functie

29 21 Binnen vier van de vijf branches is ten minste tweederde van de werknemers van het mannelijk geslacht. In de lederindustrie zijn relatief de meeste mannen werkzaam: ruim driekwart is man. Alleen in de lederwarenindustrie is het aandeel mannen en vrouwen ongeveer even hoog. De gemiddelde leeftijd van de ondervraagde werknemers ligt binnen elke branche boven de 40 jaar. In de schoenindustrie ligt de gemiddelde leeftijd zo n 5 jaar hoger dan in de andere branches. Maar liefst eenderde van de deelnemers uit deze branche is 55-plusser. Binnen alle branches, behalve de orthopedische schoenindustrie, is het voorbereidend of lager beroepsonderwijs het meest genoemde hoogste opleidingniveau. Binnen de orthopedische schoenindustrie is het middelbaar beroepsonderwijs de meest voorkomende opleiding. Verder is er binnen de schoenindustrie een relatief hoog aandeel dat alleen basisonderwijs heeft genoten en zijn er binnen de lederindustrie relatief veel hoogopgeleiden (minimaal hoger beroepsonderwijs). Binnen de lederindustrie, waar relatief veel hoogopgeleiden vertegenwoordigd zijn, hebben relatief veel ondervraagden een leidinggevende functie (36 procent). Binnen de schoenindustrie (met veel laag opgeleiden) en de lederwarenindustrie hebben relatief weinig ondervraagden een leidinggevende functie. Kenmerken dienstverband ondervraagde werknemers Tabel 3.3 geeft een aantal kenmerken weer van het dienstverband van de werknemers in de vijf branches.

30 22 Tabel 3.3 Kenmerken dienstverband werknemers (% van werknemers) soort dienstrooster dagdienst onregelmatige dienst anders soort dienstverband vaste aanstelling tijdelijke aanstelling anders lederindustrie lederwarenindustrie schoenindustrie orthopeden schoenherstellers gemiddeld aantal dienstjaren in bedrijf gemiddelde omvang dienstverband (uren per week) gemiddeld aantal dagen per week werkzaam 4,7 4,5 4,6 4,5 4,1 overwerk structureel incidenteel nooit indien overwerk: gemiddeld aantal overuren Een grote meerderheid van de werknemers in alle vijf branches heeft een dagdienstrooster. In de lederindustrie komen onregelmatige diensten nog het meeste voor (bij 10 procent). In alle vijf branches heeft een grote meerderheid een vaste aanstelling. Binnen de lederwarenindustrie zijn relatief de meeste tijdelijke aanstellingen (8 procent). Gemiddeld is men in alle vijf branches minstens 10 jaar in dienst bij het bedrijf waar men nu werkt, in de schoenindustrie is het gemiddelde met 14 jaar het hoogst. De omvang van het dienstverband ligt, afhankelijk van de branche, gemiddeld tussen 31 en 35 uur per week (volgens contract). Gemiddeld is men volgens contract tussen de 4 en 5 dagen in de week werkzaam.

31 23 Overwerk komt in de lederindustrie vaker voor dan in de andere branches, zowel incidenteel (bij circa de helft van de werknemers) als structureel (bij een kwart). Slechts een kwart van de werknemers in de lederindustrie werkt nooit over. In de schoenindustrie wordt juist relatief weinig overgewerkt: hier werkt ruim 60 procent nooit over. Structureel overwerk komt niet alleen in de lederindustrie relatief veel voor, maar ook in de orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche (bij circa 20 procent). Bij overwerk wordt in de schoenherstellersbranche relatief lang overgewerkt, ook in verhouding tot de gemiddelde omvang van het dienstverband. Bedrijfsgrootte Tabel 3.5 geeft weer hoeveel personen er werkzaam zijn in de bedrijven van de ondervraagde werknemers. Voor alle duidelijkheid: deze tabel geeft alleen weer hoe groot de bedrijven zijn waar de ondervraagden werken. De verdeling van de bedrijven in de branches kan in werkelijkheid anders zijn. Tabel 3.5 Grootte van bedrijven waar de respondenten werkzaam zijn (% van werknemers) lederindustrie lederwarenindustrie schoenindustrie orthopeden schoenherstellers 1 t/m 4 werknemers t/m 9 werknemers t/m 49 werknemers t/m 99 werknemers t/m 499 werknemers De ondervraagden in de schoenherstellersbranche zijn het vaakst (in driekwart van de gevallen) werkzaam in bedrijven van 1 t/m 4 werknemers. De ondervraagden in de lederwarenindustrie en de orthopedische schoenindustrie zijn veelal werkzaam in bedrijven van 10 t/m 49 werknemers, of anders in wat kleinere bedrijven. De ondervraagden in de lederindustrie en de schoenindustrie zijn relatief vaak werkzaam in de grotere bedrijven (vanaf 50 werknemers).

32

33 25 4 FYSIEKE BELASTING: NULMETING 4.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de resultaten van de nulmeting van de fysieke belasting voor de leder- en schoenenbranches besproken. Het grootste deel van dit hoofdstuk heeft alleen betrekking op de lederindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche. Het onderdeel fysieke belasting is bij de lederwarenindustrie en de schoenindustrie niet meegenomen. De reden hiervoor is dat werkgevers van mening waren dat dit vanwege de grote diversiteit van functies en werkzaamheden niet zinvol was. Wel zijn voor deze branches de potentiële gevolgen van fysieke belasting gemeten, namelijk klachten aan het bewegingsapparaat en RSI. In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de volgende onderzoeksvragen: 1. In welke mate is het werk in de lederindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche fysiek belastend volgens werknemers, werkgevers en objectieve observaties door deskundigen? Wat is de aard van de fysieke belasting? 2. In welke mate wordt gewerkt met gevaarlijke stoffen en achten de werknemers dit schadelijk voor de gezondheid? 3. In welke mate hebben de werknemers in de vijf branches last van aandoeningen aan het bewegingsapparaat en RSI? 4. Houden de gezondheidsklachten en het ziekteverzuim verband met de fysieke belasting in het werk? Eerst wordt ingegaan op de fysieke belasting zoals die door de werknemers ervaren wordt. Dit gebeurt op basis van de schriftelijke werknemersenquête. Hierbij komen achtereenvolgens aan bod: het verrichten van lichamelijk zwaar werk, de verschillende fysieke belastingvormen (zoals tillen en repeterende bewegingen) en het werken met gevaarlijke stoffen (paragraaf 4.2). Daarna wordt, op basis van de werkgeversinterviews, de mening van de werkgevers over de fysieke belasting weergegeven (paragraaf 4.3). Vervolgens worden de resultaten van de werkplekobservaties weergegeven (paragraaf 4.4). Ten slotte wordt ingegaan op de gevolgen van fysieke belasting in het werk voor de gezondheid. Dit onderdeel is weer grotendeels gebaseerd op de resultaten van de werknemersenquête (paragraaf 4.4).

34 Fysiek belastende factoren volgens werknemers In de vragenlijst zijn aan de werknemers in de lederindustrie, orthopedische schoenindustrie en de schoenherstellersbranche vragen gesteld over de fysieke belasting zoals zij die zelf in hun werk ervaren. De uitkomsten hiervan worden per branche afzonderlijk beschreven. Voor vergelijking met andere branches wordt soms ook het totaalcijfer van de drie branches tezamen weergeven. In deze totaalcijfers hebben de drie branches elk evenveel gewicht. Het gemiddelde kan daarom niet representatief voor de branches in totaal worden beschouwd (zie ook paragraaf 2.2) Lichamelijk zwaar werk Lichamelijk zwaar werk in de branches Om de drie branches te kunnen vergelijken met CBS-cijfers over de gemiddelde Nederlandse werknemer is in de vragenlijst de volgende steekvraag opgenomen: Doet u lichamelijk zwaar werk? Figuur 4.1 geeft aan hoeveel procent van de werknemers in de drie branches bevestigt dat dit regelmatig het geval is. Binnen de lederindustrie blijkt dit het vaakst voor te komen: ruim eenderde van de werknemers verricht hier regelmatig lichamelijk zwaar werk. Binnen de orthopedische schoenindustrie en bij de schoenherstellersbranche is dit respectievelijk 9 en 18 procent. Figuur 4.1 Lichamelijk zwaar werk leder- en schoenenbranches lederindustrie 35% orthopeden 9% schoenherstellers 18% TOTAAL 21% 0% 10% 20% 30% 40% 50% % werknemers dat regelmatig lichamelijk zwaar werk doet Van de deelnemende werknemers in de drie branches tezamen geeft 21 procent aan regelmatig lichamelijk zwaar werk te verrichten. Daarnaast zegt gemiddeld 31 procent dit soms te doen. Ongeveer 49 procent van de respondenten zegt geen lichamelijk zwaar werk te verrichten.

35 27 Referentiecijfers Het landelijk gemiddelde percentage werknemers dat aangeeft regelmatig lichamelijk zwaar werk te doen is 19 (referentiecijfer afkomstig van CBS 6 ). De lederindustrie ligt met 35 procent een stuk boven dit landelijk gemiddelde en is vergelijkbaar met een branche als de gezondheidszorg. De schoenherstellersbranche ligt ongeveer op het landelijk gemiddelde, en is hiermee te vergelijken met de handelsbranche. De orthopedische schoenindustrie ligt met 9 procent een stuk onder het landelijk gemiddelde en is vergelijkbaar met de zakelijke dienstverlening. Zie verder figuur 4.2. Figuur 4.2 Lichamelijk zwaar werk leder- en schoenenbranches ten opzichte van andere branches lederindustrie orthopeden schoenherstellers 9% 18% 35% NL beroepsbevolking (POLS) gezondheidszorg bouwnijverheid installatie- en Isolatiebranches industrie mobiliteitsbranche zakelijke dienstverlening handel 10% 19% 26% 22% 23% 20% 34% 44% 0% 10% 20% 30% 40% 50% % werknemers dat regelmatig lichamelijk zwaar werk doet Lichamelijk zwaar werk naar achtergrondkenmerken Om meer inzicht te krijgen in welke werknemers het meest lichamelijk zwaar werk doen (de risicogroepen), is de mate waarin lichamelijk zwaar werk wordt verricht uitgesplitst naar een aantal achtergrondkenmerken. 6 Het betreft het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) dat jaarlijks uitgevoerd wordt door het CBS. Hierin wordt een steekproef van de Nederlandse werknemers ondervraagd over verschillende onderwerpen, waaronder arbeidsomstandigheden en gezondheid. Hierin is ook de vraag naar lichamelijk zwaar werk opgenomen.

36 28 Geslacht Figuur 4.3 laat de verschillen zien in de mate waarin lichamelijk zwaar werk wordt verricht tussen mannen en vrouwen. Mannen zeggen vaker dat ze regelmatig lichamelijk zwaar werk doen dan vrouwen. Zowel in de lederindustrie als de schoenherstellersbranche verrichten mannen twee maal zo vaak lichamelijk zwaar werk als vrouwen. Dit zal deels samenhangen met het verschil in functies die men uitoefent (typische mannenberoepen en vrouwenberoepen ). Figuur 4.3 Lichamelijk zwaar werk naar geslacht lederindustrie orthopeden schoenherstellers 9% 7% 11% 18% 21% 41% TOTAAL 11% 24% man vrouw 0% 10% 20% 30% 40% 50% % werknemers dat regelmatig lichamelijk zwaar werk doet Functie Voor de zes meest voorkomende functies is in figuur 4.4 weergegeven welk percentage regelmatig lichamelijk zwaar werk verricht. De functie van leerlooier springt er duidelijk uit: 72 procent van hen zegt regelmatig lichamelijk zwaar werk te doen. Bij orthopedische schoentechnici en administratief medewerkers komt regelmatig lichamelijk zwaar werk niet of nauwelijks voor. Administratief medewerker is een typisch vrouwenberoep: 38 procent van de vrouwelijke werknemers in de drie branches heeft deze functie versus 4 procent van de mannelijke werknemers. De overige vijf weergegeven functies worden meer door mannen uitgeoefend. Er is in figuur 4.4 geen uitsplitsing gemaakt naar de branches, omdat de meeste functies branchespecifiek zijn. Leerlooiers komen alleen voor in de lederindustrie; orthopedische schoentechnici en onderwerk-, schachten- en leestenmakers in de orthopedische schoenindustrie en schoenherstellers in de schoenherstellersbranche. Alleen de functies van administratief medewerker en manager komen in alle drie branches voor, maar de aantallen zijn te klein om weer te geven per branche afzonderlijk.

FYSIEKE EN PSYCHISCHE BELASTING IN DE MOBILITEITSBRANCHES. Nulmeting en Stand der techniek

FYSIEKE EN PSYCHISCHE BELASTING IN DE MOBILITEITSBRANCHES. Nulmeting en Stand der techniek FYSIEKE EN PSYCHISCHE BELASTING IN DE MOBILITEITSBRANCHES Nulmeting en Stand der techniek januari 2003 Drs K.J. Peereboom Eur. Erg., vhp ergonomie Mw. Drs W.M. Heijdel, Bureau AStri Dr B.C.H. de Zwart,

Nadere informatie

Arbocatalogus Tuincentra

Arbocatalogus Tuincentra Arbocatalogus Tuincentra Arbocatalogus Tuincentra Voorwoord Voor u ligt de Arbocatalogus Tuincentra, het oplossingenboek voor arborisico s in tuincentra. In de tuincentra denken we bij veiligheid automatisch

Nadere informatie

ARBO CONVENANT. Nulonderzoek arbeidsrisico`s, verzuim en WAO in de ambulante handel en detailhandel in AGF, bloemen en vis

ARBO CONVENANT. Nulonderzoek arbeidsrisico`s, verzuim en WAO in de ambulante handel en detailhandel in AGF, bloemen en vis ARBO CONVENANT Nulonderzoek arbeidsrisico`s, verzuim en WAO in de ambulante handel en detailhandel in AGF, bloemen en vis ir. Carla G.L. van Deursen drs. Wendy M. Heijdel drs. Rob Hoffius drs. Petra G.M.

Nadere informatie

Arbeidsomstandigheden in de verblijfsrecreatie en zweminrichtingen

Arbeidsomstandigheden in de verblijfsrecreatie en zweminrichtingen Arbeidsomstandigheden in de verblijfsrecreatie en zweminrichtingen Nulmeting arboplusconvenant Eindrapport Een onderzoek in opdracht van het Sociaal Fonds Verblijfsrecreatie Lilian van der Linden Mirjam

Nadere informatie

vinger aan de pols van werkend Nederland

vinger aan de pols van werkend Nederland Innovaties voor Gezond en Veilig Werken IMPLEMENTATION AND EVALUATION OSH POLICIES NEA: vinger aan de pols van werkend Nederland De NEA Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden is het grootste iodieke onderzoek

Nadere informatie

Intentieverklaring Arbeidsomstandigheden Schoonmaak- en reinigingssector

Intentieverklaring Arbeidsomstandigheden Schoonmaak- en reinigingssector Intentieverklaring Arbeidsomstandigheden Schoonmaak- en reinigingssector Ondergetekenden, De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de heer drs. J.F. Hoogervorst, hierna te noemen: de overheid

Nadere informatie

Hoge werktevredenheid geen garantie voor doorwerken tot pensioen

Hoge werktevredenheid geen garantie voor doorwerken tot pensioen Hoge werktevredenheid geen garantie voor doorwerken tot pensioen 11 Meeste werknemers tevreden met het werk Acht op de tien werknemers (zeer) tevreden met hun werk Vrouwen vaker tevreden dan mannen Werknemers

Nadere informatie

2 Arbeidsomstandigheden in Nederland

2 Arbeidsomstandigheden in Nederland 2 Arbeidsomstandigheden in Nederland 2.1 Inleiding Op basis van recente onderzoeksliteratuur geeft dit hoofdstuk een globale schets van de stand van zaken van de arbeidsomstandigheden in Nederland (paragraaf

Nadere informatie

ARBOCONVENANT SUIKERVERWERKENDE INDUSTRIE EN SUIKERWERK- EN CHOCOLADEVERWERKENDE INDUSTRIE. inzake RSI, Werkdruk en Vroegtijdige reïntegratie

ARBOCONVENANT SUIKERVERWERKENDE INDUSTRIE EN SUIKERWERK- EN CHOCOLADEVERWERKENDE INDUSTRIE. inzake RSI, Werkdruk en Vroegtijdige reïntegratie ARBOCONVENANT SUIKERVERWERKENDE INDUSTRIE EN SUIKERWERK- EN CHOCOLADEVERWERKENDE INDUSTRIE inzake RSI, Werkdruk en Vroegtijdige reïntegratie Ondergetekenden, De Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,

Nadere informatie

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken

Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking Geeke Waverijn, Mieke Rijken Deze factsheet is een uitgave van het NIVEL. De gegevens mogen met bronvermelding (Langdurig ziekteverzuim van werknemers met een chronische ziekte of beperking, G. Waverijn & M. Rijken, NIVEL, januari

Nadere informatie

WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID

WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID WERKNEMERS EN ARBEIDSONGESCHIKTHEID In opdracht van Delta Lloyd Maart 2015 1 Inhoudsopgave 1. Management Summary 2. Onderzoeksresultaten Verzuim Kennis en verzekeringen Communicatie Opmerkingen 3. Onderzoeksverantwoording

Nadere informatie

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld.

Bij deze bieden wij u de resultaten aan van het onderzoek naar de eerste effecten van de decentralisaties in de gemeente Barneveld. rriercoj Gemeenteraad Barneveld Postbus 63 3770 AB BARNEVELD Barneveld, 27 augustus 2015 f Ons kenmerk: Ö^OOJcfc Behandelend ambtenaar: I.M.T. Spoor Doorkiesnummer: 0342-495 830 Uw brief van: Bijlage(n):

Nadere informatie

Taak 1.1.8 Arbo >> Discussietaak Burcu Arslan 3T1A. Ergonomie. Arbozorg in de grafimedia

Taak 1.1.8 Arbo >> Discussietaak Burcu Arslan 3T1A. Ergonomie. Arbozorg in de grafimedia Taak 1.1.8 Arbo >> Discussietaak Burcu Arslan 3T1A Ergonomie Arbozorg in de grafimedia In de grafische sector zijn de laatste jaren behoorlijke inspanningen gedaan om een gezondere bedrijfstak te worden

Nadere informatie

Burgerpanel Horst aan de Maas - Meting 3

Burgerpanel Horst aan de Maas - Meting 3 Rapportage Burgerpanel meting 3: Juni 2013 In opdracht van: Contactpersoon: Gemeente Horst aan de Maas Dhr. F. Geurts Utrecht, juli 2013 DUO Market Research drs. Aart van Grootheest drs. Marjan den Ouden

Nadere informatie

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en

ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en 2007 ARBOCATALOGUS PKGV- INDUSTRIE De arbocatalogus PKGV- industrie is een in fasen ontwikkelde catalogus die beheerd wordt door het Verbond Papier- en Kartonproducerende en - verwerkende industrieën.

Nadere informatie

Vragenlijst Arbodiensten in de Metalektro

Vragenlijst Arbodiensten in de Metalektro Vragenlijst Arbodiensten in de Metalektro Deze vragenlijst gaat over de ervaringen die u als ondernemingsraad (OR) of personeelsvertegenwoordiging (PVT) heeft met de externe arbodienst van uw bedrijf.

Nadere informatie

Arboconvenant ambulancezorg inzake psychische en fysieke belasting en terugdringing van ziekteverzuim

Arboconvenant ambulancezorg inzake psychische en fysieke belasting en terugdringing van ziekteverzuim SZW Arboconvenant ambulancezorg inzake psychische en fysieke belasting en terugdringing van ziekteverzuim Ondergetekenden, de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de heer drs. M. Rutte,

Nadere informatie

Werkbelevingsonderzoek 2013

Werkbelevingsonderzoek 2013 Werkbelevingsonderzoek 2013 voorbeeldrapport Den Haag, 17 september 2014 Ipso Facto beleidsonderzoek Raamweg 21, Postbus 82042, 2508EA Den Haag. Telefoon 070-3260456. Reg.K.v.K. Den Haag: 546.221.31. BTW-nummer:

Nadere informatie

Arbeidsomstandigheden in de Ambulancezorg

Arbeidsomstandigheden in de Ambulancezorg Arbeidsomstandigheden in de Ambulancezorg Nulmeting Arboconvenant Eindrapport Een onderzoek in opdracht van de Branchebegeleidingscommissie Arboconvenant Ambulancezorg Marieke Vonk Mirjam Engelen B2941

Nadere informatie

M Scholing in het MKB. Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk

M Scholing in het MKB. Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk M200605 Scholing in het MKB Waarom, hoe gevonden en bekostigd en wat knelt er? drs. W.D.M. van der Valk Zoetermeer, juli 2006 Scholing in het MKB Een overgrote meerderheid van de bedrijven in het MKB besteedt

Nadere informatie

Het belang van begeleiding

Het belang van begeleiding Het belang van begeleiding Langdurig zieke werknemers 9 en 18 maanden na ziekmelding vergeleken Lone von Meyenfeldt Philip de Jong Carlien Schrijvershof Dit onderzoek is financieel mogelijk gemaakt door

Nadere informatie

FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE. Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek mei 2016

FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE. Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek mei 2016 ARBEIDSMARKTPLATFORM PO. Van en voor werkgevers en werknemers FORMELE GESPREKKEN, REGELDRUK EN REGELRUIMTE Analyse op basis van het Personeels- en Mobiliteitsonderzoek 2014 mei 2016 1 Arbeidsmarktplatform

Nadere informatie

Tinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken

Tinnitus en arbeid. Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid tot werken Rijksuniversiteit Groningen Wetenschapswinkel Geneeskunde en Volksgezondheid Universitair Medisch Centrum Groningen Tinnitus en arbeid Een onderzoek naar de invloed van stressoren op tinnitus en de mogelijkheid

Nadere informatie

UITKOMSTEN MARKTONDERZOEK OMGANG MET PSYCHISCHE PROBLEMEN OP HET WERK

UITKOMSTEN MARKTONDERZOEK OMGANG MET PSYCHISCHE PROBLEMEN OP HET WERK UITKOMSTEN MARKTONDERZOEK OMGANG MET PSYCHISCHE PROBLEMEN OP HET WERK Bron: TNS NIPO Drs. R. Hoffius Drs. I.N. Hento november 2004 Bureau AStri Stationsweg 26 2312 AV Leiden Tel.: 071 512 49 03 Fax: 071

Nadere informatie

Meubelindustrie ARBOCONVENANT

Meubelindustrie ARBOCONVENANT . ARBOCONVENANT Meubelindustrie inzake het verminderen van de blootstelling aan fysieke belasting en oplosmiddelen en het bevorderen van vroegtijdige reïntegratie Oirschot, 09-10-2002 Ondergetekenden,

Nadere informatie

CLIËNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK OVAL 2014. December 2014 Marij Tillmanns 36683 GfK 2014 CTO Oval December 2014

CLIËNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK OVAL 2014. December 2014 Marij Tillmanns 36683 GfK 2014 CTO Oval December 2014 CLIËNTTEVREDENHEIDSONDERZOEK OVAL December Marij Tillmanns 36683 1 Inhoud 1. Management Summary 2. Resultaten Algemeen Overall tevredenheid Bedrijfsarts Casemanager Achtergrondkenmerken 3. Onderzoeksopzet

Nadere informatie

Rapportage cliëntervaringsonderzoek WMO Gemeente Aalburg

Rapportage cliëntervaringsonderzoek WMO Gemeente Aalburg Rapportage cliëntervaringsonderzoek WMO Versie 1.0.0 Drs. J.J. Laninga juni 2017 www.triqs.nl Voorwoord Met genoegen bieden wij u hierbij de rapportage aan over het uitgevoerde cliëntervaringsonderzoek

Nadere informatie

Monitor Impuls brede school, sport en cultuur, rapportage 1-meting. Stand per en verwachting per Samenvatting

Monitor Impuls brede school, sport en cultuur, rapportage 1-meting. Stand per en verwachting per Samenvatting Monitor Impuls brede school, sport en cultuur, rapportage 1-meting Stand per 1-10-2008 en verwachting per 1-1-2009 Samenvatting Monitor Impuls brede school, sport en cultuur, rapportage 1-meting Stand

Nadere informatie

Hierna treft u een uitwerking aan uit de praktijk van een thuiszorginstelling van:

Hierna treft u een uitwerking aan uit de praktijk van een thuiszorginstelling van: Arbo bijlage 04 A Programma van eisen thuiszorginstelling Hierna treft u een uitwerking aan uit de praktijk van een thuiszorginstelling van: een plan van aanpak voor het contracteren van een Arbo-dienst

Nadere informatie

Arboconvenant meubelindustrie

Arboconvenant meubelindustrie SZW Arboconvenant meubelindustrie Arboconvenant meubelindustrie inzake het verminderen van de blootstelling aan fysieke belasting en oplosmiddelen en het bevorderen van vroegtijdige reïntegratie Ondergetekenden,

Nadere informatie

Interventies Houdings- en Bewegingsapparaat

Interventies Houdings- en Bewegingsapparaat Interventies Houdings- en Bewegingsapparaat 2013 Re. Entry is samenwerkingspartner binnen FIT Return (zie www.fit-return.nl) 1 Arbeid en Belastbaarheid Intake Fysiek (Arbeids- Bedrijfsfysiotherapeut) De

Nadere informatie

Onderzoek Toegevoegde waarde OHSAS 18001-certificatie Samenvatting en conclusies

Onderzoek Toegevoegde waarde OHSAS 18001-certificatie Samenvatting en conclusies Onderzoek Toegevoegde waarde OHSAS 18001-certificatie Samenvatting en conclusies 26 juni 2013 > Samenvatting 2 > Conclusies 5 1 Samenvatting en conclusies Deze samenvatting en conclusies komen uit het

Nadere informatie

Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [ ]

Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [ ] Meting tevredenheid werkgevers AANSLUITING MBO-ARBEIDSMARKT [12-3-2018 ] 1. Inleiding Op 14 oktober 2015 heeft Tweede Kamerlid Straus een motie ingediend om een indicator voor de tevredenheid van werkgevers

Nadere informatie

Rapportage cliënttevredenheidsonderzoek

Rapportage cliënttevredenheidsonderzoek Rapportage cliënttevredenheidsonderzoek Versie 1.0.0 Drs. J.J. Laninga april 2017 www.triqs.nl Voorwoord Met genoegen bieden wij u hierbij de rapportage aan over het uitgevoerde cliënttevredenheidsonderzoek

Nadere informatie

6 Meervoudige problematiek bij werknemers

6 Meervoudige problematiek bij werknemers 6 Meervoudige problematiek bij werknemers Maroesjka Versantvoort (SCP) en Lando Koppes (TNO) 6.1 Inleiding Werknemers met meervoudige problematiek staan centraal in dit hoofdstuk. Uitgangspunt is de definitie

Nadere informatie

Agressie en geweld Onderzoeksresultaten poll

Agressie en geweld Onderzoeksresultaten poll Agressie en geweld Onderzoeksresultaten poll in opdracht van FNV ADV Market Research Willem Arntszlaan 115 C 3734 EE Den Dolder www.adv-mr.com Den Dolder, maart 2010 Wim Woning MSc Index Index... 2 1.

Nadere informatie

...NOG LANG NIET UITGESPEELD

...NOG LANG NIET UITGESPEELD Nieuwsbrief 14MSV3:Opmaak 1 7/9/07 12:16 PM Page 1...NOG LANG NIET UITGESPEELD De evaluatie van het Arbo(plus)convenant De highlights van het congres Gezond Uitgeven!... nog lang niet uitgespeeld Gezond

Nadere informatie

Werktijden van de werkzame beroepsbevolking

Werktijden van de werkzame beroepsbevolking Werktijden van de werkzame beroepsbevolking Ingrid Beckers Ruim de helft van de werkzame beroepsbevolking werkte in 22 op onregelmatige tijden. Werken in de avonduren en op zaterdag komt het meeste voor.

Nadere informatie

ARBOCONVENANT UITZENDBRANCHE (ABU-CAO), inzake de aanpak van arbopreventie, ziekteverzuim en vroegtijdige reïntegratie

ARBOCONVENANT UITZENDBRANCHE (ABU-CAO), inzake de aanpak van arbopreventie, ziekteverzuim en vroegtijdige reïntegratie ARBOCONVENANT UITZENDBRANCHE (ABU-CAO), inzake de aanpak van arbopreventie, ziekteverzuim en vroegtijdige reïntegratie Den Haag, 20 augustus 2003 Ondergetekenden, De Staatssecretaris van Sociale Zaken

Nadere informatie

EERSTE METING SLACHTOFFERMONITOR: ERVARINGEN VAN SLACHTOFFERS MET JUSTITIËLE SLACHTOFFERONDERSTEUNING. Deel 1: politie. Management samenvatting

EERSTE METING SLACHTOFFERMONITOR: ERVARINGEN VAN SLACHTOFFERS MET JUSTITIËLE SLACHTOFFERONDERSTEUNING. Deel 1: politie. Management samenvatting EERSTE METING SLACHTOFFERMONITOR: ERVARINGEN VAN SLACHTOFFERS MET JUSTITIËLE SLACHTOFFERONDERSTEUNING Deel 1: politie Management samenvatting EERSTE METING SLACHTOFFERMONITOR: ERVARINGEN VAN SLACHTOFFERS

Nadere informatie

ARBODIENSTVERLENING DOE JE SAMEN. Eindrapport onderzoek externe arbodiensten in de Metalektro

ARBODIENSTVERLENING DOE JE SAMEN. Eindrapport onderzoek externe arbodiensten in de Metalektro ARBODIENSTVERLENING DOE JE SAMEN Eindrapport onderzoek externe arbodiensten in de Metalektro b ARBODIENSTVERLENING DOE JE SAMEN Eindrapport onderzoek externe arbodiensten in de Metalektro 9 april 2013

Nadere informatie

Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus'

Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus' Opzet en uitvoering onderzoek 'Motie Straus' Aansluiting mbo-opleidingen op de arbeidsmarkt gev16-0731mr/bes_alg 1 1. Inleiding Aanleiding en achtergrond onderzoek Op 14 oktober 2015 heeft Tweede Kamerlid

Nadere informatie

De nieuwe Arbowet. Urmond, 16 november 2017

De nieuwe Arbowet. Urmond, 16 november 2017 De nieuwe Arbowet Urmond, 16 november 2017 Wijziging Arbowet Ingangsdatum: 1 juli 2017 Doelstelling: Versterking positie preventiemedewerker Versterking/verduidelijking positie en rol van de bedrijfsarts

Nadere informatie

Periodieke Brancherapportage 2013-2014

Periodieke Brancherapportage 2013-2014 Periodieke Brancherapportage 2013-2014 Peildatum: 1 juli 2014 Brancheorganisatie: Datum: oktober 2014 Sectormanager: Telefoonnummer: Zonder toestemming van de sectormanager mogen de in deze rapportage

Nadere informatie

Managers zijn de meest tevreden werknemers

Managers zijn de meest tevreden werknemers Sociaaleconomische trends 2014 Managers zijn de meest tevreden werknemers Linda Moonen februari 2014, 02 CBS Sociaaleconomische trends, februari 2014, 02 1 Werknemers zijn over het algemeen tevreden met

Nadere informatie

NIEUWSBULLETIN GEZOND UITGEVEN! RSI

NIEUWSBULLETIN GEZOND UITGEVEN! RSI NIEUWSBULLETIN GEZOND UITGEVEN! RSI Nummer 12, december 2006 NIEUWSBULLETIN GEZOND UITGEVEN! Dit is het laatste nieuwsbulletin van het Arboconvenant Gezond Uitgeven!, bestemd voor alle P&O-ers, OR-leden

Nadere informatie

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. Artemis Coaching

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. Artemis Coaching Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van Artemis Coaching Juni 2008 1 Bedrijfsnaam: Artemis Coaching Inleiding Voor u ligt het rapport van het tevredenheidsonderzoek van Blik

Nadere informatie

Periodieke Brancherapportage 2013-2014

Periodieke Brancherapportage 2013-2014 Periodieke Brancherapportage 2013-2014 Peildatum: 1 juli 2014 Brancheorganisatie: Datum: september 2014 Sectormanager: Telefoonnummer: Zonder toestemming van de sectormanager mogen de in deze rapportage

Nadere informatie

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting

Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting xvii Invloed van IT uitbesteding op bedrijfsvoering & IT aansluiting Samenvatting IT uitbesteding doet er niet toe vanuit het perspectief aansluiting tussen bedrijfsvoering en IT Dit proefschrift is het

Nadere informatie

Arboconvenant Sociale Werkvoorziening: fysieke belasting, psychosociale belasting, vroegtijdige reïntegratie

Arboconvenant Sociale Werkvoorziening: fysieke belasting, psychosociale belasting, vroegtijdige reïntegratie SZW Arboconvenant Sociale Werkvoorziening: fysieke belasting, psychosociale belasting, vroegtijdige reïntegratie Den Haag, 2 april 2002 Ondergetekenden, de Staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid,

Nadere informatie

Mate van tevredenheid van deelnemers aan de training in de cursuskalender

Mate van tevredenheid van deelnemers aan de training in de cursuskalender Mate van tevredenheid van deelnemers aan de training in de cursuskalender Digitaal Cursisten - Panelonderzoek 1 WoonWerk Jonna Stasse Woerden, mei 2007 In geval van overname van het datamateriaal is bronvermelding

Nadere informatie

Mannen geven veel vaker leiding dan vrouwen

Mannen geven veel vaker leiding dan vrouwen nen geven veel vaker leiding dan vrouwen Astrid Visschers en Saskia te Riele In 27 gaf 14 procent van de werkzame beroepsbevolking leiding aan of meer personen. Dit aandeel is de afgelopen jaren vrijwel

Nadere informatie

Resultaten peiling aantal opzeggingen naar aanleiding van verzending beschikking en factuur voor de eigen bijdrage thuiszorg

Resultaten peiling aantal opzeggingen naar aanleiding van verzending beschikking en factuur voor de eigen bijdrage thuiszorg Resultaten peiling aantal opzeggingen naar aanleiding van verzending beschikking en factuur voor de eigen bijdrage thuiszorg Enschede, 13 juli 2004 WD/04/1774/ebt ir. G. Vernhout drs. W. Dragt Inhoudsopgave

Nadere informatie

8b. (0,5 VE) Op welke manier wordt de blootstelling aan gevaarlijke stoffen beoordeeld? Geschat Gemeten Weet niet

8b. (0,5 VE) Op welke manier wordt de blootstelling aan gevaarlijke stoffen beoordeeld? Geschat Gemeten Weet niet Beleid en maatregelen vanuit bedrijf 7. (1 VE) Treft uw onderneming maatregelen gericht op het werken met gevaarlijke stoffen? (Toelichting: We bedoelen daarmee concrete maatregelen om de gezondheidsrisico

Nadere informatie

Werkdruk in het onderwijs

Werkdruk in het onderwijs Rapportage Werkdruk in het primair en voortgezet onderwijs DUO ONDERWIJSONDERZOEK drs. Vincent van Grinsven dr. Eric Elphick drs. Liesbeth van der Woud Maart 2012 tel: 030-2631080 fax: 030-2616944 email:

Nadere informatie

Opzet van het onderzoek. A.1 Achtergrond van het AVP. A.2 Beoogde onderzoekspopulatie

Opzet van het onderzoek. A.1 Achtergrond van het AVP. A.2 Beoogde onderzoekspopulatie Bijlage A Opzet van het onderzoek Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers 2017 beschrijft de ontwikkelingen in de opvattingen en het personeelsbeleid van werkgevers ten aanzien van een aantal actuele beleidsthema

Nadere informatie

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

Research voor Beleid onderdeel van Panteia

Research voor Beleid onderdeel van Panteia Research voor Beleid onderdeel van Panteia De Werkgeversmonitor Arbeidsomstandigheden Tweede meting Eindrapport Research voor Beleid onderdeel van Panteia De Werkgeversmonitor Arbeidsomstandigheden Tweede

Nadere informatie

Inhoud. deel i het domein arbeid en gezondheid 31. Voorwoord 1 0

Inhoud. deel i het domein arbeid en gezondheid 31. Voorwoord 1 0 Voorwoord 1 0 1 Inleiding 1 2 1.1 Aanleiding en doelstelling 1 5 1.2 Doelstelling 2 4 1.3 Leeswijzer 2 6 deel i het domein arbeid en gezondheid 31 2 Wat is arbeid, wat is gezondheid? 3 3 2.1 Wat is arbeid?

Nadere informatie

Onderzoek Zondagopenstelling Gemeente Borger-Odoorn

Onderzoek Zondagopenstelling Gemeente Borger-Odoorn Onderzoek Zondagopenstelling Gemeente Borger-Odoorn Oktober 2015 2 Management Summary Inleiding Ongeveer een jaar geleden heeft de gemeenteraad van Borger-Odoorn besloten om de winkels in haar gemeente

Nadere informatie

Artikelen. Overwerken in Nederland. Ingrid Beckers en Clemens Siermann

Artikelen. Overwerken in Nederland. Ingrid Beckers en Clemens Siermann Overwerken in Nederland Ingrid Beckers en Clemens Siermann In 4 werkte 37 procent de werknemers in Nederland regelmatig over. Bijna een derde het overwerk is onbetaald. Overwerk komt het meeste voor onder

Nadere informatie

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. InterLuceo

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. InterLuceo Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van InterLuceo Juni 2008 1 Bedrijfsnaam: InterLuceo Inleiding Voor u ligt de definitieve rapportage van het tevredenheidsonderzoek van

Nadere informatie

ARBO CONVENANT. Eindevaluatie Arboconvenant bitumineuze en kunststofdakbedekkingsbranche

ARBO CONVENANT. Eindevaluatie Arboconvenant bitumineuze en kunststofdakbedekkingsbranche ARBOCONVENANT Eindevaluatie Arboconvenant bitumineuze en kunststofdakbedekkingsbranche ARBO CONVENANT drs. E. van Doorn drs. C. van Rij drs. J. Soethout Eindevaluatie Arboconvenant bitumineuze en kunststofdakbedekkingsbranche

Nadere informatie

ARBOCONVENANT SCHOONMAAK- EN GLAZENWASSERSBRANCHE

ARBOCONVENANT SCHOONMAAK- EN GLAZENWASSERSBRANCHE ARBOCONVENANT SCHOONMAAK- EN GLAZENWASSERSBRANCHE INZAKE fysieke belasting (tillen, RSI), werkdruk (psychosociale belasting), oplosmiddelen en allergenen, biologische agentia, cytostatica en arbobeleid,

Nadere informatie

TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS. Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs.

TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS. Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs. ARBEIDSMARKTPLATFORM PO. Van en voor werkgevers en werknemers TEVREDEN WERKEN IN HET PRIMAIR ONDERWIJS Onderzoek naar de tevredenheid en werkbeleving van personeel in het primair onderwijs april 2016 1

Nadere informatie

MKB-ondernemer geeft grenzen aan

MKB-ondernemer geeft grenzen aan M0040 MKB-ondernemer geeft grenzen aan Reactie van MKB-ondernemers op wetswijzigingen in sociale zekerheid Florieke Westhof Peter Brouwer Zoetermeer, 0 april 004 MKB-ondernemer geeft grenzen aan Ondernemers

Nadere informatie

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. Renga B.V.

Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van. Renga B.V. Rapportage tevredenheidsonderzoek onder cliënten en opdrachtgevers van Renga B.V. Juni 2008 1 Bedrijfsnaam: Renga B.V. Inleiding Voor u ligt het rapport van het tevredenheidsonderzoek van Blik op Werk

Nadere informatie

Arbeidsgehandicapten in Nederland

Arbeidsgehandicapten in Nederland Arbeidsgehandicapten in Nederland Ingrid Beckers In 2003 waren er in Nederland ruim 1,7 miljoen arbeidsgehandicapten; 15,8 procent van de 15 64-jarige bevolking. Het aandeel arbeidsgehandicapten is daarmee

Nadere informatie

Boodschappenservice Binnenstad Amsterdam

Boodschappenservice Binnenstad Amsterdam Boodschappenservice Binnenstad Amsterdam Draagvlakmeting Projectnummer: 10063 In opdracht van: Ingenieursbureau Amsterdam (IBA) Rogier van der Groep Willem Bosveld Oudezijds Voorburgwal 300 Postbus 658

Nadere informatie

BIJLAGEN. Wel of niet aan het werk. Achtergronden van het onbenut arbeidspotentieel onder werkenden, werklozen en arbeidsongeschikten

BIJLAGEN. Wel of niet aan het werk. Achtergronden van het onbenut arbeidspotentieel onder werkenden, werklozen en arbeidsongeschikten BIJLAGEN Wel of niet aan het werk Achtergronden van het onbenut arbeidspotentieel onder werkenden, werklozen en arbeidsongeschikten Patricia van Echtelt Stella Hof Bijlage A Multivariate analyses... 2

Nadere informatie

Onderzoek klanttevredenheid Proces klachtbehandeling 2011... Antidiscriminatievoorziening Limburg

Onderzoek klanttevredenheid Proces klachtbehandeling 2011... Antidiscriminatievoorziening Limburg Proces klachtbehandeling 2011................................................................... Antidiscriminatievoorziening Limburg Mei 2012...................................................................

Nadere informatie

Privacy Verklaring 2018 Versie 1.0. Onderdeel van

Privacy Verklaring 2018 Versie 1.0. Onderdeel van Onderdeel van Amstelveenseweg 88 99 www.enrgy.nl Privacy Verklaring 2018 Versie 1.0 Privacy Verklaring van ENRGY Een leven lang werkvermogen (Cyclus Duurzame Inzetbaarheid) (hierna: ENRGY) vergroot de

Nadere informatie

Periodieke Brancherapportage 2014

Periodieke Brancherapportage 2014 Periodieke Brancherapportage 2014 Peildatum: 1 januari 2015 Brancheorganisatie: Datum: Februari 2015 Sectormanager: Jaap Tinga Telefoonnummer: Zonder toestemming van de sectormanager mogen de in deze rapportage

Nadere informatie

Landelijk cliëntervaringsonderzoek

Landelijk cliëntervaringsonderzoek Landelijk cliëntervaringsonderzoek Monitor Januari t/m december 2016 Ons kenmerk: 17.0010587 Datum: 22-09-2017 Contactpersoon: Rosan Hilhorst E-mail: Contractbeheer@regiogv.nl Inhoud 1. Inleiding... 3

Nadere informatie

Verzorgende beroepen psychisch en fysiek zwaar belastend

Verzorgende beroepen psychisch en fysiek zwaar belastend Verzorgende beroepen psychisch en fysiek zwaar belastend Lian Kösters In 27 gaf ruim een derde van de werkzame beroepsbevolking aan regelmatig te maken te hebben met een psychisch hoge werkdruk. Iets minder

Nadere informatie

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers.

Rapport monitor Opvang asielzoekers. week 40 t/m 51. Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers. Rapport monitor Opvang asielzoekers week 40 t/m 51 Onderzoek naar houding van Nederlanders t.a.v. de opvang van asielzoekers 27 december 2016 Projectnummer: 20672 Inhoudsopgave Voorwoord Samenvatting Resultaten

Nadere informatie

Gemeente Nederweert. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 30 juni 2017

Gemeente Nederweert. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 30 juni 2017 Gemeente Nederweert Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 30 juni 2017 DATUM 30 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl

Nadere informatie

2½ JAAR NA HET EERSTE ZIEKTEJAAR: WERKEN MET WAO-UITKERING? 12-maandszieken over hun arbeidsongeschiktheid, gezondheid, herbeoordeling en reïntegratie

2½ JAAR NA HET EERSTE ZIEKTEJAAR: WERKEN MET WAO-UITKERING? 12-maandszieken over hun arbeidsongeschiktheid, gezondheid, herbeoordeling en reïntegratie 2½ JAAR NA HET EERSTE ZIEKTEJAAR: WERKEN MET WAO-UITKERING? 12-maandszieken over hun arbeidsongeschiktheid, gezondheid, herbeoordeling en reïntegratie Februari 2003 Drs. Ilse Hento Drs. Marcella van Doorn

Nadere informatie

Onderzoeksmogelijkheden voor de gevolgen van het opnemen van ouderschapsverlof

Onderzoeksmogelijkheden voor de gevolgen van het opnemen van ouderschapsverlof TNO-rapport Onderzoeksmogelijkheden voor de gevolgen van het opnemen van ouderschapsverlof Datum 29 juni 2009 Auteurs Dr. D.L. Ooms Dr. M.J. Huiskamp Alle rechten voorbehouden. Niets uit dit rapport mag

Nadere informatie

Wie werken er in het christelijk en reformatorisch onderwijs?

Wie werken er in het christelijk en reformatorisch onderwijs? Artikel pag. 5-8 Wie werken er in het christelijk en reformatorisch onderwijs? Opzet en verantwoording van het onderzoek In de afgelopen maanden heeft een projectgroep vanuit de redactie van DRS Magazine

Nadere informatie

Rekenkamercommissie Wijdemeren

Rekenkamercommissie Wijdemeren Rekenkamercommissie Wijdemeren Protocol voor het uitvoeren van onderzoek 1. Opstellen onderzoeksopdracht De in het werkprogramma beschreven onderzoeksonderwerpen worden verder uitgewerkt in de vorm van

Nadere informatie

1 Opzet tabellenboek, onderzoeksopzet en respondentkenmerken

1 Opzet tabellenboek, onderzoeksopzet en respondentkenmerken 1 Opzet tabellenboek, onderzoeksopzet en respondentkenmerken 1.1 Opzet tabellenboek Dit tabellenboek geeft een uitgebreid overzicht van de uitkomsten van de Leefbaarheidsmonitor 2004. Het algemene rapport,

Nadere informatie

Samenvatting en conclusies

Samenvatting en conclusies Samenvatting en conclusies Inleiding In het kader van de Monitor en evaluatie Tweede Fase HAVO / VWO heeft het ITS voor het Ministerie van OCenW, directie voortgezet onderwijs, onderzoek gedaan in het

Nadere informatie

Kenmerk ontheffing in de Bijstands Uitkeringen Statistiek

Kenmerk ontheffing in de Bijstands Uitkeringen Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie sociale en regionale statistieken (SRS) Sector statistische analyse voorburg (SAV) Postbus 24500 2490 HA Den Haag Kenmerk ontheffing in de Bijstands Uitkeringen

Nadere informatie

Omnibusenquête deelrapport. Werk, zorg en inkomen

Omnibusenquête deelrapport. Werk, zorg en inkomen Omnibusenquête 2015 deelrapport Werk, zorg en inkomen Omnibusenquête 2015 deelrapport Werk, zorg en inkomen OMNIBUSENQUÊTE 2015 deelrapport WERK, ZORG EN INKOMEN Zoetermeer, 25 januari 2016 Gemeente Zoetermeer

Nadere informatie

Fysieke belasting in arbocatalogi 25 september 2008

Fysieke belasting in arbocatalogi 25 september 2008 Fysieke belasting in arbocatalogi 25 september 2008 dr Henk F. van der Molen 1,2 dr P. Paul F.M. Kuijer 1 prof dr Monique Frings-Dresen 1 1 voor Arbeid en Gezondheid Nederlands Centrum voor Beroepsziekten

Nadere informatie

Werkgeversbijdrage kinderopvang

Werkgeversbijdrage kinderopvang Werkgeversbijdrage kinderopvang Resultaten van de eenmeting naar de situatie op peildatum 1 juli 2005 Een onderzoek in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Lilian van der Linden

Nadere informatie

Praktische tips voor succesvol marktonderzoek in de land- en tuinbouwsector

Praktische tips voor succesvol marktonderzoek in de land- en tuinbouwsector marktonderzoek in de land- en tuinbouwsector Marktonderzoek kunt u prima inzetten om informatie te verzamelen over (mogelijke) markten, klanten of producten, maar bijvoorbeeld ook om de effectiviteit van

Nadere informatie

Stand van zaken jongeren en de e-sigaret en andere alternatieve rookwaren

Stand van zaken jongeren en de e-sigaret en andere alternatieve rookwaren Stand van zaken jongeren en de e-sigaret en andere alternatieve rookwaren Onderzoek in opdracht van VWS December 2017 244108113 Inhoud 1 Inleiding 01 2 Belangrijkste resultaten en samenvatting 07 3 In

Nadere informatie

Monitor naleving rookvrije werkplek 2006

Monitor naleving rookvrije werkplek 2006 Monitor naleving rookvrije werkplek 2006 METINGEN 2004 EN 2006 B. Bieleman A. Kruize COLOFON St. INTRAVAL Postadres: Postbus 1781 9701 BT Groningen E-mail info@intraval.nl Kantoor Groningen: Kantoor Rotterdam:

Nadere informatie

Vrouwen In maatschappelijke Besluitvorming (VIB 2010) Onderzoeksverantwoording. Sociaal en Cultureel Planbureau

Vrouwen In maatschappelijke Besluitvorming (VIB 2010) Onderzoeksverantwoording. Sociaal en Cultureel Planbureau Vrouwen In maatschappelijke Besluitvorming (VIB 2010) Onderzoeksverantwoording In opdracht van: Sociaal en Cultureel Planbureau Datum: 20 augustus 2010 Referentie: 14665.PW/SD/ND GfK Panel Services Benelux

Nadere informatie

Bang voor de bedrijfsarts

Bang voor de bedrijfsarts Bang voor de bedrijfsarts Het onderzoek moest antwoord geven op de volgende vragen. Wat zijn de specifieke behoeften en vragen van allochtone werknemers ten aanzien van de arbo-infrastructuur? Komt de

Nadere informatie

SAMENVATTING EVALUATIE PROGRAMMA SCHAKEL!

SAMENVATTING EVALUATIE PROGRAMMA SCHAKEL! SAMENVATTING EVALUATIE PROGRAMMA SCHAKEL! Aanleiding Het Vervangingsfonds voert regelmatig grootschalige projecten of programma s uit om een extra impuls te geven aan de aanpak van het ziekteverzuim in

Nadere informatie

Vraag naar Arbeid 2015

Vraag naar Arbeid 2015 Bijlage A: Opzet van het onderzoek Auteurs Patricia van Echtelt Roelof Schellingerhout Marian de Voogd-Hamelink Bijlage A. Opzet van het onderzoek Het rapport Vraag naar Arbeid 2015 beschrijft de ontwikkelingen

Nadere informatie

Multidisciplinaire Leidraad. Participatieve Aanpak op de Werkplek

Multidisciplinaire Leidraad. Participatieve Aanpak op de Werkplek Multidisciplinaire Leidraad Participatieve Aanpak op de Werkplek Cliënt versie voor werkgevers en werkenden Versie maart 2016 Auteurs: Joyce Becker Msc, Dr. Maaike Huysmans, Dr. Frederieke Schaafsma, Drs.

Nadere informatie

PROJECTVERSLAG MONITORPROJECT UNIVERSITEITEN A796

PROJECTVERSLAG MONITORPROJECT UNIVERSITEITEN A796 PROJECTVERSLAG MONITORPROJECT UNIVERSITEITEN A796 1 0 colofon Arbeidsinspectie, Den Haag maart 2007 Projectverslag status Projectnummer: concept A796 Looptijd project: september 2006 t/m december 2006

Nadere informatie

A. Nieuwe Wmo Verordening prestatieveld 6

A. Nieuwe Wmo Verordening prestatieveld 6 Onderzoeksopzet Evaluatie Wmo 2013 Op 1 januari 2013 is de nieuwe Verordening Voorzieningen Maatschappelijke Ondersteuning Drechtsteden 2013 in werking getreden. Tevens is op die datum een nieuwe aanpak

Nadere informatie

Bedrijfsscan Duurzame Inzetbaarheid

Bedrijfsscan Duurzame Inzetbaarheid Bedrijfsscan Duurzame Inzetbaarheid Monitor 1 Bedrijf: Adviseur: Datum: Foto bedrijf 1 Registratie Bedrijfsgegevens KVK nummer: Adres: Postcode: Plaats: Website: Ondernemer: Contactpersoon DI: Telefoon:

Nadere informatie

Management Summary 5e Landelijke Monitoring Fysieke Belasting Kraamzorg onderzoek in opdracht van A+O VVT

Management Summary 5e Landelijke Monitoring Fysieke Belasting Kraamzorg onderzoek in opdracht van A+O VVT Management Summary 5 e Landelijke Monitoring Fysieke Belasting Kraamzorg 1 onderzoek in opdracht van A+O VVT Stichting Arbeidsmarkt- en Opleidingsbeleid Verpleeg-, Verzorgingshuizen en Thuiszorg (A+O VVT)

Nadere informatie

M200916. Parttime van start. drs. A. Bruins

M200916. Parttime van start. drs. A. Bruins M200916 Parttime van start drs. A. Bruins Zoetermeer, 24 september 2009 Parttime van start Van de startende ondernemers werkt een kleine meerderheid na de start fulltime in het bedrijf. Een op de vier

Nadere informatie