2.2. Bouwstenen van sociaalwetenschappelijk onderzoek

Transcriptie

1 Hoofdstuk 2: Bouwstenen en soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek 2.1. Inleiding Doel: theoretische kennis opbouwen over de samenleving Eigenheid van wetenschappelijke kennis: voortdurende wisselwerking tussen theorie en empirie Sociaalwetenschappelijk onderzoek= de productie van geldige en betrouwbare kennis over de sociale realiteit door het combineren van theorie en empirie, waarbij methodologische principes rigoureus worden toegepast 2.2. Bouwstenen van sociaalwetenschappelijk onderzoek Theorie en empirie A. Theorie Theorie= het geheel van samenhangende uitspraken of proposities die bepaalde fenomenen beschrijven of verklaren Hoe, wat, waarom-vragen Wil voorspellingen doen Bv. Karasek-Job demand/job control model - Autonomie: mate waarin werknemers zelf controle hebben over hun taken en hoe deze worden uitgevoerd + Werkdruk: fysieke of psychologische inspanning die nodig is om job uit te voeren - Stressrisico: van zinloze job naar slopende job nl. combinatie van hoge werkdruk en lage autonomie Kenmerken van theorieën 1. Uitspraken tussen concepten Concepten= algemeen en abstract idee dat als een label dient om concreet waarneembare zaken of fenomenen te categoriseren 2. Empirisch toetsbaar Toetsbaarheid = verifieerbaarheid + weerlegbaarheid Verifieerbaarheid= de mogelijkheid om door observatie te toetsen of theoretische aannames overeenstemmen met de realiteit Falsifieerbaarheid= de mogelijkheid om door observatie de eventuele onjuistheid van kennis aan te tonen Repliceren= het herhalen van onderzoek om te kijken of je tot dezelfde conclusies komt 3. Zekere mate van veralgemeenbaarheid Ruimer toepassingsgebied dan één concrete tijd en plaats Mate ven veralgemeenbaarheid afhankelijk van soort theorie 1) Formele theorieën = soort theorie die ervan uitgaat dat je allerhande sociale fenomenen los van de concrete inhoud kan verklaren vanuit enkele vormelijke basisprincipes bv. rational choice theory 2) Grand theories = soort theorie die sociale fenomenen probeert te vatten vanuit één abstract conceptueel kader 3) Middle range theories= theorieën die berusten op een reeks aannames over één bepaald sociaal fenomeen, waaruit hypothesen kunnen worden afgeleid die op hun beurt empirisch getoetst worden 1

2 B. Empirie Empirie= het ervaren van de wereld rondom ons door waarneming Uitdagingen - Mate van objectieve waarneming onafhankelijke van de waarnemer Ons waarnemingsvermogen is geen objectieve registratiemachine Bv. Bhalla en Proffitt: waarnemen van een helling - Zware rugzak, fysieke inspanning schatten steiler in - Vaak interesse in fenomenen die niet direct waarneembaar zijn Verborgen gedrag Waarden, preferenties, opinies Dus: gestandaardiseerde procedures die subjectiviteit zo veel mogelijk uitsluiten Inductie en deductie - Deductie= een gevolgtrekking van het algemene naar het bijzondere Hypothese: concrete verwachting die uit een algemene theorie wordt afgeleid - Inductie= een gevolgtrekking van waarnemingen naar een algemene regel De empirische cyclus van wetenschappelijk onderzoek Empirische cyclus: wisselwerking tussen theorie en empirie - Theorievorming via observatie en inductie - Hypothese afleiden (deductie) en toetsen Toetsen via observatie Of via ingrepen of interventies Indien de empirie de hypothesen niet bevestigt: verwerpen Bv. Semmelweis kraamvrouwenkoorts - Theorie 1: Hoe meer mensen in een afdeling hoe hoger kans op KVK Hypothese: hoger bevolkte afdeling, hoger sterftecijfer Toetsing: nee - Theorie 2: Verschillen in voeding en verzorging Hypothese: minder goede voeding en verzorging, hoger sterftecijfers Toetsing: nee, dezelfde voeding en verzorging - Waarneming: verloskundigen versus kraamvrouwen in opleiding Theorie 3: Ruwe behandeling door verloskundigen Empirie: verwondingen opgelopen tijdens onderzoek minder erg dan die opgelopen tijdens de bevalling Ingreep: aantal onderzoeken halveren Niet veranderende, hypothese verworpen - Waarneming: priester Theorie 4: zien van priester leidt tot schrik en KVK Ingreep: omleiding priester Geen verandering - Totdat jaren later: lijkengif studenten moesten handen grondig wassen Onmiddellijke daling van de sterfte 2

3 Inductie: destileren van wetmatigheden - Bestaan universele wetmatigheden in de samenleving? Wilhelm Dilthey: vrije wil van mensen o Samenleving product van menselijk bewustzijn o Menselijk bewustzijn niet gedetermineerd door natuurkracht DUS geen algemene wetmatigheden mogelijk o Eerder proberen te begrijpen Emile Durkheim: sociale fenomenen volstrekken zich volgens bepaalde wetmatigheden o Sociale wetenschapper bestudeert de sociale feiten Product van menselijke interactie Extern aan het individu Oefenen een dwingende kracht uit Verschil tussen o Deterministische wetmatigheden: als A dan altijd B o Probabilistische wetmatigheden: als A dan kans op B 2.3. Evaluatiecriteria voor wetenschappelijke kennis Doel van sociaal-wetenschappelijk onderzoek: ware kennis over realiteit genereren - Maar: onderzoeksresultaten spreken altijd voortdurend tegen - Tegensprekelijkheid debat is motor van vooruitgang in de wetenschap Hoe kunnen we het waarheidsgehalte van onderzoek evalueren? - Geldigheid - Betrouwbaarheid Kwaliteit van onderzoek is afwezigheid van fouten - Toevallige fouten / error - Systematische fouten / bias - Metafoor van de schietschijf Criteria voor het beoordelen van onderzoek - Betrouwbaarheid: geen toevalsfouten - Geldigheid: geen systematische fouten Betrouwbaarheid Betrouwbaarheid= de mate van consistentie van een meting, de mate waarin een meetinstrument dezelfde resultaten oplevert bij herhaalde metingen onder soortgelijke condities - Toevalsfouten heffen elkaar op - Betrouwbaarheid verhogen door veel waarnemingen te doen Voldoende groot aantal mensen/steekproef Concepten met verschillende indicatoren meten - Oorzaken Toevallig niet registreren Respondent onoplettend tijdens afname Codeerfouten tijdens ingeven van data 3

4 Geldigheid - Interne geldigheid= de mate waarin waargenomen relaties in een empirische studie een correcte afspiegeling zijn van de werkelijkheid Schijnverbanden Rekening gehouden met alle mogelijke verstorende variabelen? Zeker van causaliteit? o David Hume: constant conjunction Covariatie: A en B moeten steeds samen voorkomen Duidelijke tijdsorde: A moet voor B gebeuren Veranderingen in B mogen niet verklaard worden door K Schijnverband = een derden verborgen factor die mee de relatie van A op B bepaalt/beïnvloedt o John Stuart Mill: de totale som van omstandigheden die een gebeurtenis noodzakelijk maken A is een voldoende voorwaarde voor B als B optreedt zodra A is gebeurd Ook andere voorwaarde aanleiding kunnen geven tot B A is een noodzakelijke voorwaarde voor B als A zicht steeds voordoet als B optreedt A alleen niet voldoende is om B te produceren Als A én voldoende én noodzakelijk is ze de monocausale verklaring - Meetgeldigheid= de mate waarin een meetinstrument meet wat het zou moeten meten - Externe geldigheid= de mate waarin de bevindingen uit onderzoek bij een specifieke populatie ook gelden voor een ruimere populatie Statistische veralgemening: mogen we van de beperkte steekproef veralgemenen naar de ganse populatie van de steekproef bv. wat we vinden voor een 14jarige, veralgemenen naar een andere 14jarige? Theoretische veralgemening: conclusies veralgemenen naar populaties op een ander tijdstip, andere locatie, gewijzigde omstandigheden bv. bevindingen in een schoolsetting ook veralgemenen naar een thuissetting? Vakmanschap als kwaliteit Peer review= het laten evalueren van wetenschappelijke bevindingen door collega-wetenschappers 2.4. Soorten sociaalwetenschappelijk onderzoek Toepassingsgebied: theoriegericht versus praktijkgericht onderzoek Doel van wetenschappelijk onderzoek - Academische belangstelling: honger naar kennis theoriegericht onderzoek: verschijnselen begrijpen/verklaren - Behoefte vanuit beleid: onderzoek vanuit probleem ervaring praktijkgericht onderzoek: proberen om verschijnselen te beïnvloeden en te veranderen A. Theoriegericht onderzoek Theoriegericht onderzoek= onderzoek dat gericht is op de ontwikkeling van theorie, waarbij kennisproductie de primaire drijfveer is, ook wel fundamenteel onderzoek genoemd 4

5 B. Praktijkgericht onderzoek Praktijkgericht onderzoek= onderzoek dat gericht is op het oplossen van een praktisch maatschappelijk probleem - Evaluatieonderzoek= gebruikmakend van sociaalwetenschappelijke procedures om de effectiviteit van sociale interventies te onderzoeken STAP 1: probleem o Kloof tussen feitelijke en wenselijke situatie STAP 2: diagnose o Onderzoekers makten gedetailleerde diagnose van probleem o Merk op: niet alle actoren zien het probleem in dezelfde termen o Gewenste situatie omschrijven o Zijn er andere mogelijke diagnoses? STAP 3: plan o Nadenken over welke interventies kunnen werken o.b.v. theorie en voorgaand empirisch onderzoek o Interventieplan: lijst van verwachte effecten en aandacht neveneffecten STAP 4: interventie en procesevaluatie o Uitvoering van plan o Procesevaluatie: loopt de interventie volgens plan? STAP 5: product evaluatie o Heeft de interventie daadwerkelijk effect gehad? o Komen de verwachtingen van het plan uit? o Is er een causaal verband tussen de interventie en de effecten? - Actieonderzoek= beoogt kennis te verspreiden onder de deelnemers aan het onderzoek en zo politieke actie te stimuleren Vertrekpunt: kennis is vorm van macht Belangrijke elementen o Empowerment van de deelnemers o Participatie door samenwerking o Kennisproductie o Sociale verandering Onderzoeksmethodologie: kwantitatief versus kwalitatief onderzoek - Kwantitatief Numerieke gegevens, concepten geoperationaliseerd door ze een getalscore te geven Surveys en experimenten Gegevens geanalyseerd d.m.v. statistische technieken Maakt gebruik van statistische modellen om de aard, sterkte en significantie van relaties tussen kenmerken te berekenen - Kwalitatief Niet-numerieke gegevens Participerende observatie, diepte-interviews en historisch-comparatief onderzoek - Onderscheid is ideologisch: constructivisme versus naturalisme - Welke onderzoeksstrategie te gebruiken? Beide aanpakken hebben sterktes en zwaktes 5

6 Vaak afhankelijk van specifieke onderzoeksvraag Triangulatie= het gebruik maken van zowel kwantitatieve als kwalitatieve technieken om één onderzoeksvraag te benaderen 6