Handleiding houd de mond gezond. klinische les. voor verzorgenden in verpleeghuizen

Transcriptie

1 Handleiding houd de mond gezond klinische les voor verzorgenden in verpleeghuizen Cursusjaar

2 Inhoudsopgave Inleiding pagina 3 Handleiding PowerPointpresentatie pagina 6 Aandachtspunten mondverzorging pagina 23 Flyer om uit te delen Praktische mondverzorging oefeningen pagina 24 Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur pagina 29 Verdieping casuïstiek Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur pagina 30 Praktische oefening mondonderzoek Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur pagina 33 Begeleiding op de afdeling 2

3 Inleiding Deze handleiding bestaat uit twee delen: 1. Handleiding: tekst bij de PowerPointpresentatie 2. Praktische oefeningen en casuïstiek Bij iedere dia kunnen de volgende onderdelen aangeven zijn: 1. Vragen bij de dia Tips en adviezen Het vetgedrukte in de tekst is ook de tekst bij de corresponderende dia. Als bij de dia een animatie is opgenomen, wordt dit vermeld + het aantal. Doelgroep: Verzorgenden Verpleegkundigen Logopedisten Doel: 1. Kennis verwerven over het belang van mondverzorging bij volledig afhankelijke kwetsbare ouderen. 2. Praktische vaardigheden mondverzorging. Programma kent 2 mogelijkheden: 1. Klinische les van 2 uur a. Waarom ook aandacht voor mondverzorging in zorg- en verpleeghuizen? (10 minuten) b. Gevolgen van slechte mondhygiëne (10 minuten) c. Welke aandoeningen kun je aantreffen in de mond? (30 minuten) d. Globaal mondonderzoek en de rol van de verzorgende (15 minuten) e. Casuïstiek, mondverzorgingsplan en standaardkaarten (15 minuten) f. Aandachtspunten bij mondverzorging (eigen gebit, prothese, overkappingsprothese en implantaten, frameprothese, mondholte (theorie en praktijk) 1 (35 minuten) 1 Om een practicum mondverzorging op modellen goed te laten verlopen wordt van iedere cursusleider en vrijwilliger verwacht dat hij/zij uit de praktijk het volgende meebrengt: Gaasjes, (wegwerp)spiegeltjes; penlights of zaklampen; poetsmodel + tandenborstel; model met frameprothese, plaatjes, gebitsprothese met protheseborstel, implantaten + overkappingsprothese 3

4 2. Klinische les van 4 uur a t/m f van 1 plus g. Casuïstiek verdieping (15 minuten) h. Practicum mondonderzoek (15 minuten) i. Begeleiding op de afdeling (60 á 80 minuten) Benodigdheden. Wat regel je vooraf of breng je mee? 1. Laptop / beamer 2. USB-stick met PowerPoint klinische les of Youtube 3. Video van TNO Mondzorg in Kaart, instructievideo voor verzorgenden 4. Mondverzorgingsoefeningen op papier 5. Poetsmodel met tandenborstel + ragers, stokers 6. Frameprothese, gedeeltelijke prothese en volledige prothese 7. Protheseborstel 8. Overkappingsprothese met implantaten (liefst transparant) 9. Gaasjes (non-woven) 10. Handschoenen 11. Wegwerp spiegeltjes 12. Zaklampen 13. Standaardkaarten 14. A4 samenvatting van de PP (om uit te delen) (zie pagina 23) 15. Poetskoffer van elmex met tandenborstels, etc. Procedure 1. Half uur voor aanvang Controleer de beamer en installeer de klinische les. 2. Voorstellen en welkom heten Als de cursisten aanwezig zijn, stel je je voor en geef je aan dat het heel fijn is dat zij gekomen zijn naar deze klinische les die in heel Nederland gegeven wordt. Het Ivoren Kruis en de VriendenLoterij hebben dit mogelijk gemaakt. Ons doel is een gezonde mond voor iedere bewoner. Omdat jullie het meeste van iedereen met de bewoners omgaan, zijn jullie de belangrijkste personen die een bijdrage kunnen leveren aan de mondgezondheid van de bewoners. 3. Vervolgens laat je de cursisten zich voorstellen. Je kunt hen vragen: Wat hoop je zeker van mij te leren? Kun je mij vertellen wat je als moeilijk ervaart als je iemands mond gaat poetsen? 4

5 4. Begin de klinische les met de PowerPointpresentatie en wel met de vragen van de 4 e dia. 5. Na de diapresentatie is er een practicum. Hiervoor heb je 4 mondreinigingsoefeningen ingeruimd. Nijmegen, 19 augustus 2015 W.F.M. Pelkmans - Tijs 5

6 Handleiding: tekst bij de PowerPoint (2) 2 Klinische les mondverzorging Inleiding: Welkom heten; jezelf voorstellen; aangeven dat we het gaan hebben over het nut van goede mondverzorging; hoe de mond eruit ziet, welke mondverzorging je kunt geven bij verschillende tandheelkundige voorzieningen, een video; casuïstiek en formulieren die gebruikt zouden kunnen worden. Ook is er een practicum waarin we protheses, frameprotheses, implantaten, etc. leren reinigen. Bij 2 uur meer Is er een practicum mondonderzoek; casuïstiek en begeleiding op de afdeling. (3) Waarom ook aandacht voor mondverzorging? (20 minuten) Voordat we op deze vraag ingaan, eerst een aantal vragen. Bij iedere vraag kun je met een rood-groen kaartje aangeven of je het met deze vraag eens of oneens bent (kan ook door vinger op te steken). (4 en 5) Mondverzorging Animatie (5x) (5x) Vragen aan de verzorgenden: 1. Ik poets zeker 1x per dag mijn tanden. 2. Na het poetsen, reinig ik tussen mijn tanden en kiezen met een rager, tandenstoker of floss. 3. Als ik ziek ben, sla ik het tandenpoetsen weleens over. 4. Als ik poets, bloedt soms mijn tandvlees. 5. Bij bewoners waar ik voor zorg, poets ik dagelijks hun tanden of kunstgebit. 6. Bij tandeloze bewoners met of zonder kunstgebit reinig ik iedere dag de mondholte. 7. Ik weet hoe de monden van de bewoners waarvoor ik zorg er uitzien. 8 Bij weigeren van voedsel, kijk ik ook in de mond. 9. Als ik weinig tijd heb, poets ik bij de bewoner niet. 10. Ik vind het reinigen van de mond eng en/of vies. 2 De cijfers 1 t/m 60 corresponderen met de dia s van de presentatie 6

7 Tips/adviezen: 1. Deze vragen worden gebruikt om de cursist alert te maken. Reageer niet op de reacties van de cursisten. Koppel datgene wat opgevallen is tijdens de PowerPointpresentatie terug. Bijvoorbeeld bij de uitleg van tandplaque terugkoppelen naar de vraag: Wat gebeurt er als mondverzorging een dag overgeslagen wordt? of bij het mondonderzoek: Weet je hoe een mond eruit ziet? etc. 2. De verzorgenden krijgen een rode/groene kaart die ze op kunnen steken na de gestelde vraag. Groen als ze het eens zijn en rood als ze het er niet mee eens zijn. Ook is het mogelijk de vinger op te steken als ze het met de vraag eens zijn. (6) Waarom ook aandacht voor mondverzorging?: Animatie (5x) Mensen houden langer hun eigen gebit. Zo n 20 jaar geleden zagen de monden van de bewoners er anders uit. Bijna alle bewoners hadden een kunstgebit en de verzorging daarvan was niet zo moeilijk. Heel vroeger was het kunstgebit zelfs een huwelijksgeschenk! De tand- en mondhygiëne is de laatste jaren flink toegenomen. Beter poetsen en de fluoride in de tandpasta hebben hierbij een belangrijke rol gespeeld. Nu zijn de mensen zich veel meer bewust van een goed gebit. Mensen worden ouder; de zelfredzaamheid neemt af met het gevolg dat de bewoners veelal volledig afhankelijk van jullie zijn; dus ook wat mondverzorging betreft. De chronische ziekten nemen toe en er worden meer medicijnen gebruikt. Medicijnen kunnen van invloed zijn op de mondgezondheid. Veel medicijnen hebben een droge mond als bijwerking (veelvoorkomend) met als gevolg een minder natuurlijke reiniging waardoor er vlugger gaatjes en tandvleesontstekingen en schimmels ontstaan Toename van tandheelkundige technieken Als je nu in de mond van de kwetsbare ouderen kijkt, tref je allerlei tandheelkundige voorzieningen aan, zoals kronen en bruggen; kunstgebitten maar ook implantaten met een overkappingsprothese of een plaatje met haakjes. Het blijkt dat het verzorgen van een mond bij bewoners met eigen tanden als moeilijker wordt ervaren. Inspectie gezondheidszorg constateerde in 2014 dat mondzorg onder de maat is. 7

8 (7) Gevolgen van slechte mondhygiëne. Animatie (7x) Als er niet goed gepoetst wordt, ontstaat er tandplaque. Tandplaque bestaat hoofdzakelijk uit bacteriën (80%). Iedereen heeft tandplaque in zijn mond. Als je goed poetst, voelen je tanden glad aan. Als je niet goed gepoetst hebt, voelen je tanden na verloop van tijd steeds stroever aan (dat kun je met je tong voelen). Wat je voelt is tandplaque. Als je minstens 1x per dag poetst, haal je steeds de tandplaque (bacteriën) weg. Doe je dat onvolledig of wordt dat niet gedaan dan heeft dat gevolgen. Ook bewoners met sondevoeding ontwikkelen tandplaque. De gevolgen van tandplaque zijn: gaatjes en ontstoken tandvlees Dit kan pijn tot gevolg hebben, waardoor de bewoner minder gaat eten met vermagering als gevolg. Bij cariës (gaatjes): bacteriën zetten voedingssuikers om in melkzuur. Dit zuur lost het tandglazuur langzaam op, waardoor tandbederf ontstaat. Kortom mondreiniging is noodzakelijk! (8) De gevolgen van slechte mondhygiëne Animatie (6x) 1. Pijn met als gevolg moeite met eten of niet eten - vermagering 2. Slechte adem dit heeft invloed op sociaal isolement; het is niet fijn als een kleinkind zegt dat opa stinkt. 3. Infectiegevaar op afstand Pneumonie, longontstekingen of chronische luchtwegaandoeningen. Bacteriële endocarditis, ontsteking van het endocard, de binnenwand van de verschillende ruimten in het hart: De bacteriën in de mond komen in de bloedbaan Diabetici moeilijker in te stellen; Infecties bij diabetici moeten zoveel mogelijk worden voorkomen. (Diabetes Osteoporose; vermindert kauwen, waardoor slechte doorbloeding hersendeel; Alzheimer (mondbacteriën hersenen verdere hersenschade) Als men niet meer wil eten of gepoetst wil worden, is het belangrijk hier melding van te maken. Het is belangrijkrijk hiervan op een vaste plek in het dossier melding te maken. 8

9 (9) Een gezonde mond heeft de volgende kenmerken: Animatie (5x) Vragen bij de dia Vraag aan de verzorgenden: Hoe ziet een gezonde mond er volgens jullie uit? 1. De slijmvliezen zijn roze van kleur, vochtig en bloeden niet. 2. Het tandvlees (rondom de tanden aanwijzen) is stevig en niet oedemateus. 3. De tong bevat geen overmatige aanslag. 4. Er zijn geen zweertjes of verdikkingen in de mond. 5. De bewoner heeft geen klachten en kan goed eten en kauwen. (10) Welke problemen kom je vaak tegen? Vragen bij de dia Laat de verzorgen door middel van vraagstelling aan het woord Vraag 1: Welke bijzonderheden of problemen komen jullie bij bewoners tegen? Vraag 2: Hoe heb je toen gehandeld? Animatie (8x) Vertel dat er nu een opsomming komt van de meest voorkomende aandoeningen/ problemen en dat deze na dit lijstje uitgelegd worden met plaatjes. Ontstoken tandvlees (gingivitis) Ontstoken kaakbot (parodontitis) Gaatjes in tanden en kiezen Ulceraties (zweertjes) Ontsteking van het slijmvlies Schimmelinfecties Droge mond Beslag tong (tongaandoeningen/tongcoating) Tips/adviezen: Het kan zijn dat problemen met de protheses genoemd gaan worden. Vertel dat deze later terugkomen. (11) Ontstoken tandvlees (gingivitis) 9

10 (12) Tandplaque veroorzaakt tandvleesontsteking Animatie (4x) (meer uitleg) Tandplaque is de oorzaak van ontstoken tandvlees; de bacteriën in de tandplaque scheiden toxische (giftige) stoffen af met tandvleesontsteking als gevolg. Gezond tandvlees is roze, stevig, niet dik en bloedt niet Ontstoken tandvlees is rood, oedemateus, bloedt bij aanraking en kan pijn doen (als het chronisch is doet het geen pijn). Tips/adviezen: Wijs aan op de dia: het verschil tussen gezond en ongezond en vertel erbij dat de ene dia voor de behandeling is gemaakt en de andere dia na de behandeling. (13) Ook dit zijn de gevolgen van tandplaque. Ernstige situatie; zo kan iemand binnenkomen. Tips/adviezen: Wijs op de dia tandsteen, aanslag, plaque en teruggetrokken tandvlees aan. Leg uit dat een verzorgende dit niet kan verhelpen, maar dat er een tandarts of mondhygiënist bijgehaald moet worden. Accentueer dat de verzorgende na een behandeling een hele belangrijke rol speelt bij de mondverzorging. Zij verzorgt de (mond van de) bewoner dagelijks. (14) Zien jullie dit weleens? Bij gingivitis is alleen het tandvlees ontstoken, maar bij parodontitis is ook het kaakbot ontstoken met als gevolg teruggetrokken tandvlees, langere tanden, los staande tanden en kiezen. De tanden kunnen erg los gaan staan met het risico dat ze uitvallen. Tips/adviezen 1. Contact met de tandarts of mondhygiënist. 2. Wijs aan: teruggetrokken tandvlees, overgang wortel-kroon, hoe ver het kaakbot is geresorbeerd (opgelost). 3. Voorzichtig mee poetsen / masseren van het tandvlees. Het wordt schoner en door poetsen raakt het tandvlees beter doorbloed. Hierdoor is een afweerreactie in het lichaam (leukocyten) beter bereid de infectie op te ruimen. 4. Tussen tanden reinigen met een rager. (15) Gaatjes in tanden en kiezen 10

11 (16) Tandplaque veroorzaakt tandbederf Als de overgang van tand naar tandvlees niet goed gereinigd wordt, kunnen er gaatjes ontstaan. Slechte mondhygiëne is hier de oorzaak van. Tips/adviezen Wijs aan dat het weghouden van de lip erg belangrijk is. Contact met tandarts Uitleggen dat bij bijv. alzheimer pijnprikkels niet meer goed worden doorgegeven. Tandbederf kan dan niet altijd opgemerkt worden door de bewoner zelf. Daarom is het belangrijk zelf goed te kijken en afwijkingen te herkennen. (17) Abces Als gaatjes groot worden en de bacteriën in het wortelkanaal (de zenuw) terechtkomen, kan er een abces ontstaan met kiespijn als gevolg. Tips/adviezen Aanwijzen: op linker foto is de cariës nog niet tot in het wortelkanaal uitgebreid. Rechterfoto: de cariës is groter geworden en de bacteriën hebben een weg naar het wortelkanaal gevonden gevolg abces (onderaan). (18) Abces Animatie (1x) Een abces is ontstaan door een bacteriële infectie; een niet eerder bestaande holte gevuld met pus. Het is pijnlijk en voelt zacht aan. Neem contact op met de tandarts. (19) Wortelcariës Rechter afbeelding: als het tandvlees is teruggetrokken (aanwijzen) en de overgang van het tandvlees naar de tand niet goed wordt gepoetst, kan een gaatje in de wortel van de tand ontstaan. Daarom altijd de lip weghouden alleen dan kun je zien wat je doet!! En kun je het goed schoon maken. Linker afbeelding: Ook kan het zijn dat er onder een prothese nog wortels van de tand aanwezig zijn. 11

12 Als deze bedoeld zijn om houvast te geven aan de prothese, dan moeten de wortelresten goed schoon worden gehouden. Heeft het een scherpe rand en laat de bewoner merken dat het pijn doet? Neem dan contact op met de tandarts. (20) Ulceraties(zweertjes) bij protheses of scherpe randen van tanden (21) Ulceraties kunnen ontstaan ten gevolge van een scherpe rand van een prothese of tand (aanwijzen) Oude tanden en kiezen kunnen scherp worden vanwege: knarsetanden, natuurlijke slijtage, maar ook doordat een deel van de tand afbreekt als gevolge van gaatjes. Ook een prothese kan scherpe randen hebben, bijvoorbeeld vanwege een breuk. Controleer daarom altijd of de prothese geen scherpe randen heeft. Als een bewoner niet wil eten, kan het zijn dat er een ulceratie of een drukplaats aanwezig is. Tips/adviezen Bij ulceraties vlug contact opnemen met de tandarts of tandprotheticus om de scherpe rand weg te laten halen. Aanwijzen: scherpe randen en ulceratie. (22) Slijmvliesontstekingen onder prothesen (23) Ontsteking van het slijmvlies Animatie (2x) Ontsteking van het slijmvlies kan ontstaan doordat de prothese s nachts in blijft en/of dat de prothese niet goed schoon wordt gemaakt. Betere mondverzorging is belangrijk. Tips/adviezen 1. Wijs de haakjes van de frameprothese aan. 2. Leg uit hoe een frameprothese eruit gehaald kan worden (laat de bewoner licht naar voren buigen i.v.m. luchtwegobstructie door inslikken) Neem het frame of plaatje uit de mond. Plaats je vinger aan beide kanten op de metalen ankers en geef een stevige druk naar boven (als het frame in de onderkaak zit) of een stevige trek naar beneden (als het frame in de bovenkaak zit) 3. Bied goede mondverzorging. (24) Schimmelinfecties 12

13 (25) Candida-infectie (schimmel) Schimmelinfecties (witte vlokken op de slijmvliezen) kunnen zowel op het gehemelte, in de wangen als op de tong voorkomen. Begin betere mondverzorging toe te passen, leg de prothese s nachts droog weg en reinig de mondholte (met een vochtig gaasje). Schimmelinfecties kunnen ontstaan door: Verminderde weerstand. Slechte mondverzorging. Combinatie van bovengenoemde items. Tips/adviezen 1. Goede mondverzorging 2. Als een betere mondhygiëne niet helpt, schakel dan na een week een arts in (26) Schimmel mondhoek Animatie (1x) Ook in de mondhoek kan een schimmelinfectie (cheilitis angularis of ragaden) ontstaan. Vraag een zalf aan de specialist ouderengeneeskunde of tandarts. Reden kan zijn: Verminderde weerstand. Slechte mondverzorging. Steeds vochtige mondhoeken (kwijlen). (27) Droge mond Animatie (6 x) Vragen bij de dia 1. Vraag: Hebben jullie weleens een droge mond? (Bijv. als je uit bent geweest, veel alcohol hebt gedronken of tijdens een flinke verkoudheid) 2. Vraag: Wat doe je als je een droge mond hebt? 3. Vraag: Weet je wanneer een bewoner een droge mond heeft? Hoe handel je dan? 13

14 Een droge mond komt bij 60% van de bewoners voor. Hoe herken je een droge mond? 1. Problemen met eten en slikken (zo mogelijk glas water erbij geven) 2. Problemen met spreken 3. Meestal ontstoken tandvlees en gaatjes 4. Slechte adem 5. Gesprongen lippen en gescheurde mondhoeken 6. Beslag op de tong 7. Verminderde smaak, verhoogde infectiekans (28) Wat kun je er tegen doen? Lauwwarme bouillon, water drinken bij eten, spray, cacaoboter of vaseline op de lippen smeren en tussendoor vochtige wattenstaven gebruiken. De bewoner s ochtends als eerste wat laten drinken en de lippen invetten met vaseline of cacaoboter. Tips/adviezen Maak je mond thuis eens droog met een föhn. Probeer daarna te praten en/of te eten. (29) Welke tandheelkundige voorzieningen kom je tegen? Animatie (5x) Vragen bij de dia Welke tandheelkundige voorzieningen kom je tegen? Laat de verzorgenden deze noemen. Hieronder volgt een lijstje en na deze dia komen de plaatjes Kronen en bruggen Gedeeltelijke protheses (plaatje) Frame protheses Gebitsprotheses Vieze protheses Oude protheses Loszittende protheses Klikgebit met implantaten 14

15 (30) Kronen en bruggen Linker plaatje kroon: wijs aan dat de kroon beslepen is en de tandtechnieker een nieuwe kroon heeft gemaakt. Rechterplaatje: wijs de 2 beslepen kiezen aan. Wijs de plaats waar geen kies zit aan. Daar komt een dummy. Geef tevens aan dat het heel belangrijk is deze goed te reinigen met een rager of stoker. Onderste plaatje: wijs de brug met de dummy aan en hoe het eruit ziet als de brug erin vastzit. Wijs de risicoplaats aan. (31) Partiële prothese; (plaatje) Wees bij een gedeeltelijke prothese voorzichtig met de ijzeren haakjes. Kantel een partiële prothese bij het uitdoen niet, zoals je dat bij een volledige prothese doet. Tips/adviezen Haakjes aanwijzen; deze zijn zeer fragiel. Als ze breken geeft dat beschadigingen -> pijn. (32) frameprothese s Steviger dan een plaatprothese, haakjes zijn steviger, zit vaak beter. (33) Een gebitsprothese s Prothese onderhoud: Reinig 2x per dag met een protheseborstel en vloeibare zeep Reinig de mondholte (vraag: Doen jullie dat altijd? Zo nee? Jammer, want als je de prothese poetst, stop je die weer terug in een vieze mond; als een bewoner kan spoelen is dat ook goed). Spoel de prothese na iedere maaltijd af Leg de prothese s nachts schoon weg De een zegt droog wegleggen; de ander beetje vochtig en de ander zegt in water leggen. Het belangrijkste is dat de prothese schoon is. (34) vieze prothese 15

16 s Dit mag niet!!! (35) 25 jaar oude prothese Deze prothese is oud en grauw. Waarschijnlijk heeft deze prothese steeds in water gelegen met een reinigingstablet. Deze tabletten tasten langzaam de kunststof van de prothese aan. Hierdoor komen er kleine putjes in de kunststof. Het gevolg is dat bacteriën zich nestelen en dat de prothese steeds moeilijker schoon te maken is. Als er veel tandsteen op de prothese zit, leg het dan een nacht weg in water + keukenazijn, 2/3 water en 1/3 azijn. (36) Valt het op dat sommige protheses loszitten? Animatie (5x) Vraag aan de verzorgenden 1. Valt het jullie op dat op een gegeven moment een prothese te groot wordt? 2. Wat kan de reden zijn? 3. Wat doe je als je dit merkt? Antwoord: Kan ontstaan bij vermagering. Als het een beetje los zit, kan dat verholpen worden door 2 druppels kleefpasta aan te brengen. Doe dit in overleg met de tandarts of mondhygiënist. Als de prothese steeds uitzakt contact tandarts/tandprotheticus. Bij gebruik van kleefpasta 2 druppels aanbrengen. De prothese indoen en even aandrukken. Smeer nóóit de hele prothese in met kleefpasta. Kleefpasta mag niet in de maag komen. (37) Prothese in combinatie met implantaten (klikgebit) Animatie (4x) 1. Kunstgebit/klikgebit 2. Implantaten 3. Doorsnede van een implantaat in een kaak 4. Implantaten met klikgebit Tips/adviezen Steeds het nieuwe plaatje aanwijzen en uitleggen 16

17 (38) implantaten schoon en niet schoon Animatie (1x) Het implantaat op de eerste dia is schoon en het tandvlees is gezond. Het implantaat op de 2 e dia is vies, ontstoken en niet gezond. Als implantaten ontsteken, is dat heel vervelend. De bewoner wil het gebit niet meer in en kan daardoor moeilijker eten. Tips/adviezen Pas goede mondreiniging toe en neem eventueel contact op met een tandarts. (39) Mondhygiëne bij implantaten Reinig 2x per dag met een zachte tandenborstel + water (tandpasta is niet nodig) Breng 1x per dag Corsodylgel in het slotje van het implantaat aan (in overleg met de tandarts of mondhygiënist) Reinig ook de prothese 2x per dag Tips/adviezen: Wijs de plaats aan waar de gel aangebracht kan worden (40) De mond van kwetsbare ouderen en mondonderzoek Animatie7x Hier zie je een meneer en mevrouw Vraag aan de verzorgenden: Wat denk je dat je nodig hebt om goede mondverzorging te bieden aan deze bewoners? Het is te hopen dat ze reageren met: We weten toch niet hoe die mond eruit ziet! Vervolg verhaal bij de dia Een mond kun je niet goed reinigen als je niet weet hoe de mond van de bewoner eruit ziet. Wie met een spiegeltje en een lampje in de mond kijkt, ziet hoe de situatie in de mond is. Dan kun je gerichte mondverzorging aanbieden. Eigenlijk moet je in de mond het licht aan doen!! Verder steeds ingaan op de opeenstapeling van dia s: Gaatjes, frame, implantaten, pijnlijke mond, schimmel, tandsteen en schimmel op de tong. 17

18 (41) Mondonderzoek (42) Doel mondonderzoek Animatie (1x) Signaleren of er problemen in de mond zijn Kijken welke mondverzorging gegeven moet worden Kortom als je in de mond kijkt, met een spiegeltje en licht, weet je hoe de mond eruit ziet (43) Lippen Dit is het eerste wat je van iemand ziet Gezonde lippen zijn roze van kleur en vochtig Let op de vormen van de overgang van de mondholte naar de huid van het gezicht. De onderhuidse vetlaag is relatief dun. De lippen drogen dan ook snel uit. Normaal kleuren de lippen rood door het bloed in de vele aan de oppervlakte gelegen bloedvaten. Lippen kleuren bleek tot paars wanneer het koud is. De spieren rondom de mond kunnen de lippen in verschillende richtingen trekken. De mond kan zich door de gekruiste spieren dus op verschillende manieren bewegen (spreken). Aan de binnenzijde van de lippen, precies in het midden, bevinden zich zowel boven als onder lipbandjes. De lippen zijn hiermee verbonden met het tandvlees. Voel dit maar eens bij jezelf met de tong. (44) Mondonderzoek lippen Animatie (1x) Trek de bovenlip en vervolgens de onderlip naar buiten. Houd de lip stevig vast tussen duim en wijsvinger. Tips/adviezen wijs aan hoe de lippen vastgehouden worden; niet op de rand vasthouden, maar bij de omslagplooi Laat de cursisten dit bij zichzelf doen. Doe het voor en laat hen het nadoen. Procedure: - Ga via de mondhoeken met de wijsvingers in de mond - Ga met de wijsvinger tot de omslagplooi - Plaats de duim aan de buitenkant van de lip (duim en wijsvinger zitten tegenover elkaar) - Pak stevig vast en schuif de vingers van de mondhoek naar het midden (zie foto) Let erop dat er met duim en wijsvinger gewerkt wordt en dat de duim of wijsvinger bij de omslagplooi geplaatst wordt. Alleen op deze manier kun je stevig vastpakken en ga je niet knijpen. 18

19 (45) Wangslijmvlies Animatie (1x) Bekijk het wangslijmvlies met licht en een spiegeltje. Gezond wangslijmvlies is roze en vochtig. In de wang tegenover de bovenste grote kies bevindt zich de uitvoergang van een grote speekselklier. Deze kun je herkennen aan een klein balletje. (46) Gehemelte Het voorste deel van het gehemelte is hard (voel maar met de tip van je tong). Het achterste deel is zacht. Het gehemelte bevat kleine speekselklieren. Het tandvlees aan de binnenzijde loopt o.a. over in het gehemelte. Het weefsel van het gehemelte is strak en bevat kleine speekselkliertjes ter bevochtiging. Ook bevat het smaakpapillen, waardoor men na het afdekken hiervan (bijv. door een kunstgebit) minder smaak ervaart. Het hardere gedeelte van het gehemelte is functioneel bij het vermalen van voedsel in de mond, het zachte gedeelte bij het slikken. Tips/adviezen Kokhalsneigingen kunnen ontstaan bij het duwen op het zachte gehemelte. (47) Tong Animatie (1x) Gezonde tong is roze en vochtig Belangrijk bij het eten en praten Tong heeft meerdere smaakpapillen: kleintjes voorop de tong; grote achterop de tong en aan de zijkant lange papillen Een hairly tongue of een gecoate tong vormt een verhoogd risico voor candida infectie Veel aanslag op de tong vermindert de smaak! Maak een tong met veel aanslag schoon met een: Tongschraper Tandenborstel Vochtig gaasje Tips/adviezen 1. Een tong met veel aanslag geeft smaakvermindering: dus het reinigen van een tong met aanslag is nodig. 2. Door desquamatieweefsel ontstaat er sneller kolonisatie van microorganismen die pathogeen kunnen worden en daarom gereinigd dienen te worden. 19

20 (48) Inspectie tongranden Met een vochtig gaasje vasthouden en kantelen (droog gaasje plakt). (49) Mondbodem Gezond: roze en vochtig. Blauwe aderen zijn zowel in de mondbodem als onder de tong zichtbaar. (50) Aftasten Mondbodem of kaakwal Door de kaakwal af te tasten, kun je aan de bewoner zien of hij/zij pijn heeft. Let op want bij Alzheimer of andere degeneratieve ziekten van het zenuwstelsel is de prikkelgeleiding verstoord. Pijnprikkels hoeven niet altijd tot een (directe) reactie te leiden. De pijnreceptoren in het beschadigde weefselgebied kunnen ook aangedaan zijn. Ook wortelresten zijn voelbaar (contact tandarts). (51) Video mondverzorging van TNO (52) Standaardkaarten Mondverzorging uitdelen (53) 2 standaardkaarten Leg uit hoe deze kaarten gebruikt gaan worden (54) Wat kan een verzorgende doen? Animatie (2x) 1. Observeren en signaleren: is er ineens een verandering bij het eten of laten poetsen? 2. Dagelijkse individuele mondverzorging geven die voor die bewoner van belang is. De verzorgende is heel belangrijk voor de mondverzorging. Hij/zij heeft dagelijks contact met de bewoner; en weet als geen ander hoe de bewoner zich voelt. 20

21 (55) Casus mevrouw Pietersen Animatie (4x) Mevrouw Pietersen van 86 jaar woont op de afdeling p.g. Zij heeft Alzheimer. Het is een lieve mevrouw die zich meestal graag laat verzorgen. Zij heeft een volledig kunstgebit, een droge mond en extreem droge lippen. Ze is niet in staat haar mond goed te spoelen, ze slikt het steeds door. Welke standaardkaart gebruiken we voor haar? (Tips/adviezen Laat de cursisten even nadenken en de kaart opzoeken. Kaart nummer 5. 56) Na verloop van tijd (stel dat) Na verloop van tijd ontwikkelt mevrouw Pietersen een zorgmijdingsgedrag. Zij weigert geholpen te worden, ze duwt je steeds weg. Hoe pak je dit aan? (57) Vervolg aanpak mevrouw Pietersen Animatie (6x) Vraag aan de verzorgenden: Laat de cursisten eerst even nadenken - Benadering op ooghoogte in een rustige omgeving - Professionele zekere benadering - Praat met de bewoner op een rustige manier - Betrek eventueel een 2 e persoon die tegen de bewoner praat - Laat de bewoner eerst zelf poetsen; stimuleer - Lukt het de eerste keer niet dan een tweede keer terugkomen: begin met het invetten van de lippen; reinig vervolgens de wangen aan de binnenkant; benader stap voor stap en neem veel tijd om vertrouwen te kweken (58) Casus meneer Vrolijk) Animatie 5x Meneer Vrolijk is 80 en heeft CVA. Hij is halfzijdig verlamd en is niet in staat zijn mond goed te reinigen. Hij wordt geholpen door de verzorgenden. Hij heeft veel eigen tanden en kiezen. In zijn onderkaak heeft hij een frameprothese. Tussen zijn tanden zit steeds veel tandplaque en er zit veel aanslag op zijn tong. Hij heeft geen droge mond. Meneer heeft altijd gepoetst met een elektrische tandenborstel. Vraag aan de verzorgenden: Welke standaardkaart gebruiken we voor hem? Wat is nodig van de standaardkaart? 21

22 (59) Meneer Vrolijk Standaardkaart en 2.7 hoeven niet (60) Samenvatting (deze dia kan gebruikt worden als daar tijd voor is) Droge lippen: vaseline of lippenbalsem aanbrengen Bij voorkeur 2x per dag poetsen (ten minste 1x dag) met elektrische tandenborstel of met zachte tandenborstel Prothese met vloeibare zeep; s nachts droog en schoon bewaren Mondholte 1x dag met gaasje en lauw water schoonmaken Droge mond: vochtig houden (glas water, nat gaasje) Te grote prothese: op advies 2 druppels kleefpasta Implantaten: 2x dag reinigen, op advies 1x per dag Corsodylgel aanbrengen Mondonderzoek Tips/adviezen Kan ook als flyer uitgereikt worden (zie volgende bladzijde). (61) Dank voor jullie aandacht Animatie (3x) 22

23 Aandachtspunten mondverzorging Droge lippen: 2x per dag Vaseline of lippenbalsem aanbrengen. Poetsen: bij voorkeur 2x per dag maar ten minste 1x per dag met fluoridetandpasta en elektrische tandenborstel of zachte tandenborstel. Gebitsprothese: 1x per dag met borstel en vloeibare zeep poetsen; s nachts droog bewaren. Na de maaltijd schoonspoelen. Mondholte van prothesedragers: 1x per dag met gaasje en lauw water schoonmaken (dit geldt ook voor de bewoner die zijn gebit niet meer draagt). Droge mond: vochtig houden (glas water, nat gaasje, wattenstaaf). Te grote prothese: op advies 2 druppels (grootte van een erwt) kleefpasta aanbrengen (voorin). Implantaten: 2x per dag reinigen, op advies 1x per dag Corsodylgel aanbrengen. Mondonderzoek: bij opname; bij slecht eetgedrag; bij vermagering. 23

24 Praktische oefening mondverzorging, onderdeel klinische les Toon voorafgaand aan deze oefening de video mondverzorging van TNO ( dit is een instructie video mondverzorging voor verzorgenden. Er kan ook worden volstaan met een demonstratie per onderdeel (mondverzorgingsstation) aan de hand van de protocollen. Verdeel de cursisten in groepjes van 2 of 3. Er zijn 4 mondverzorgingsstations Na uitleg duurt iedere oefening 5 minuten. Mondverzorging oefeningen 1. Mondverzorging: gezonde mond: reinigen gebit: (poetsmodel of bij elkaar) Benodigdheden: poetsmodellen (ware grootte); tandenborstel, elektrische tandenborstel, ragers en/of tandenstokers 2. Frameprothesen en partiële prothesen en de resterende elementen Benodigdheden: modellen frames en partiële prothesen, tandenborstel, ragers 3. Kunstgebitten en overkappingsprothesen (met implantaten) Benodigdheden: modellen gebitsprothesen en implantaten, protheseborstel, tandenborstel 4. Mondholte Benodigdheden a. Gaasjes en water 24

25 Oefening 1 Mondverzorging: gezonde mond: Benodigdheden: Kaart TNO; poetsmodellen (ware grootte); tandenborstel, elektrische tandenborstel, ragers en/of tandenstokers; bij elkaar poetsen kan ook. Opdracht: Lees de kaart: bovenkaak en onderkaak eigen gebit van TNO Reinig de tanden en kiezen van het poetsmodel eerst met een tandenborstel en daarna met een elektrische tandenborstel volgens kaart en/of protocol Beweging van tandenborstel Kleine ronddraaiende bewegingen. Beweging elektrische tandenborstel Zet de ronddraaiende borstel op de rand van het tandvlees en de tand en verplaats de borstel per tand. Reinig tussen de tanden en kiezen met tandenstokers en ragers Bespreek de bevindingen met elkaar Het is ook mogelijk om elkaars tanden te poetsen. Voordeel hiervan is dat je ervaart hoe het voelt als een ander je tanden poetst. Besteed veel aandacht aan het weghouden van lip of wang. Het is belangrijk dat je goed ziet wat je doet! 25

26 Oefening 2 Frameprothesen en partiële prothesen en het restgebit Benodigdheden: kaart TNO, modellen frames en partiële prothesen, tandenborstel, ragers Opdracht Lees de kaart van TNO Reinig de frameprothese en partiële prothese met een tandenborstel volgens kaart en/of protocol Reinig het restgebit met (elektrische) tandenborstel Bespreek met elkaar de bevindingen Let op de verschillen tussen de partiële prothese en frameprothese. Benoem de verschillen! 26

27 Oefening 3 Kunstgebitten en overkappingsprothesen (implantaten) Benodigdheden: kaart TNO, modellen gebitsprothesen en implantaten, protheseborstel, tandenborstel Opdracht Lees de kaart de overkappingsprothese (klikgebit) Lees de kaart de prothese Reinig de prothese met een protheseborstel volgens de kaart en/of protocol Reinig de implantaten; kijk goed naar de plaats waar tandplaque makkelijk blijft zitten Bespreek de bevindingen met elkaar 27

28 Oefening 4 Reinigen mondholte Benodigdheden Gaasjes en water Opdracht Lees de kaart: geen kunstgebit of mondholte Demonstratie* Vouw een gaasje om je wijsvinger en maak het vochtig (volgens protocol) Reinig je eigen mond (volgens protocol en/of kaart) + tong Bespreek met elkaar de bevindingen Demonstratie volgorde mondholte reinigen (deze oefening kan klassikaal gedaan worden) 1. Breng de wijsvinger met het vochtige kompres rechtsboven in de omslagplooi van de wang 2. Veeg het gaaskompres langzaam langs de wang richting omslagplooi rechtsonder 3. Ga via de slijmvliezen (tussen tanden en onderlip) naar de linkerwang linksonder 4. Veeg het gaaskompres langzaam naar boven. (Eventueel gaas vervangen) 5. Reinig vervolgens het gehemelte 6. De mondbodem (tussen tong en tanden en kiezen) 3. Als laatste de tong Deze oefening kan ook bij elkaar gedaan worden. 28

29 Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur Casuïstiek (verdieping) 1. Op de afdeling psychogeriatrie heb je ochtenddienst. Tijdens deze dienst ben jij verantwoordelijk voor de mondverzorging van Mevrouw Been en meneer Witjes. Mevrouw Been verkeert in een vergevorderd stadium van dementie. Ze heeft boven en onder een gebitsprothese. Het is je opgevallen dat mevrouw Been niet goed kan eten met haar prothese. Vaak haalt ze tijdens de maaltijd haar bovenprothese uit haar mond en stopt die in haar handtas. Meneer Witjes heeft diabetes en een droge mond. Het poetsen van zijn tanden en kiezen loopt niet altijd zoals het moet. Als je in de onderkaak zijn tanden wil poetsen, laat meneer dit niet goed toe. Hij duwt met de lippen de borstel weg. Het gevolg is dat de tanden en kiezen niet goed gepoetst kunnen worden. Beantwoord samen met de cursisten de volgende vragen: 1. Wat kan de reden zijn dat mevrouw Been steeds haar prothese uit haar mond haalt? 2. Hoe handel je in deze situatie? 3. Wat kan de reden zijn dat dat meneer Witjes de borstel bij het poetsen steeds wegduwt? 4. Hoe handel je in deze situatie? 2. Je hebt avonddienst op de afdeling somatiek. Mevrouw De Vries vraagt je om haar prothese te reinigen. Mevrouw blijkt - na navraag - haar prothese niet zelf te kunnen verwijderen. Wanneer jij dit probeert, kost het je veel moeite om de prothese uit de mond te krijgen. Met veel kracht en gewrik lukt het je uiteindelijk. Ineens zie je bij mevrouw De Vries twee implantaten. Je vraagt je af waarom je dit niet wist. Mevrouw vraagt of je haar prothese gedurende de nacht in de Steradent wil leggen. Nadat je dit gedaan hebt, wens je mevrouw een goede nachtrust en ga je verder naar de volgende bewoner. 1. Wat is de reden waarom de prothese niet makkelijk te verwijderen is? 2. Had jij de prothese ook in de Steradent gelegd? Bij een mondonderzoek kom je erachter dat het tandvlees rondom de implantaten ontstoken is. 3. Hoe handel je en welke mondverzorgingskaart ga je gebruiken? 29

30 Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur Oefening mondonderzoek Je kunt dia 40 tot en met 50 nog een keer tonen. Je kunt er ook voorkiezen om de dia s 40 t/m 50 pas nu te vertonen. Hierna is het goed om bij elkaar te oefenen, zodat de verzorgenden zich dit onderdeel eigen kunnen maken. Pas als ze met licht en een spiegeltje in de mond hebben gekeken, zijn ze in staat een goede mondverzorging aan te bieden. Benodigdheden: Per 3 cursisten: een lampje en 3 wegwerpspiegeltjes; 3 gaasjes en water. Demonstratie Bij een vrijwilliger wordt het mondonderzoek uitgevoerd. De overige cursisten kijken mee. Oefening (5 minuten per onderzoek) Laat de cursisten bij elkaar een mondonderzoek uitvoeren. - Cursist 1 opent zijn mond - Cursist 2 onderzoekt de mond - Cursist 3 licht bij en vult het formulier in 30

31 1. Lippen Als eerste kijken we naar de lippen: Instructie: Normaal: Afwijkend: - Trek bovenlip en onderlip naar buiten. - Stevig vasthouden tussen duim en wijsvinger. Glad, roze en vochtig. Droog, gebarsten of gescheurde mondhoeken, koortsblaar, verdikkingen. 2. Wangen Vervolgens kijken we naar de wangen en gebruiken hiervoor een spiegel en licht. Instructie: Normaal: Afwijkend: - Stevig vasthouden tussen duim en wijsvinger - Inspecteer met goed licht Roze en vochtig Droog, rood of wit gevlekt, bloedend, verdikt 31

32 3. Gehemelte Instructie: Normaal: Afwijkend: - Gebruik goed licht - Gebruik een spiegel Roze en vochtig Voorste deel is hard, achterste zacht Droog, bleek, gevlekt of rood 4. Tong Instructie: Normaal: Afwijkend: - Duw met een spiegel voorzichtig de achterkant van de tong naar beneden en inspecteer achterzijde van de tong - Houd de tong met een nat gaasje vast - Trek de tong naar buiten en kantel deze om de zij- en onderkant te inspecteren Roze en vochtig; kleine papillen vooraan op de tong; grote papillen achteraan op de tong; langwerpige papillen aan de zijkant van de tong Droog, beslag; bleek; gevlekt; zweertjes 5. Mondbodem Instructie: - Inspecteer de onderkaak met 1 of 3 vingers aan de buitenkant en met de wijsvinger van de andere hand onder de tong op de mondbodem. - Vraag of de bewoner de punt van de tong naar het gehemelte wil brengen of til de tong op zodat de mondbodem goed zichtbaar wordt. - Kijk naar de 2 speekselklieren onder de tong. Normaal: Afwijkend: Roze, vochtig, paarse verkleuringen van de bloedvaten, lichte verdikking bij speekselklier Droog, rood, verdikkingen, bloedend, witte of rode vlekken Bekijk als deze 5 onderdelen bekeken zijn, de tanden en kiezen en het tandvlees met goed licht en een spiegel. Let hierbij op afgebroken tanden, gaatjes en de kleur van het tandvlees. 32

33 Onderdeel van de bijeenkomst van 4 uur Begeleiding op de afdeling Als tijdens de afspraak met het verpleeghuis blijkt dat zij voor de klinische les van 4 uur kiezen, is het belangrijk om goede afspraken te maken m.b.t. de begeleiding van de mondverzorging bij bewoners. 1. Bij het begeleiden van 2 bewoners kunnen 2 á 3 verzorgenden aanwezig zijn. 2. Afhankelijk van het aantal verzorgenden bewoners uitzoeken. 3. De bewoners moeten van tevoren worden ingelicht en toestemming geven 4. Voorkeur voor 2 verschillende bewoners bijvoorbeeld een bewoner met een kunstgebit met of zonder implantaten en een bewoner met eigen tanden met liefst een frameprothese of bijvoorbeeld een prothese in de bovenkaak. Procedure bij een bewoner 1. Kennismaking met de bewoner. 2. Als cursusleider geef je een demonstratie mondonderzoek. 3. Laat de cursisten dit ook doen (afhankelijk of de bewoner dit wil). 4. Laat de cursist steeds opnoemen wat zij/hij ziet en laat een andere cursist dit opschrijven (bekijk de lippen, het wangslijmvlies, de tong, het gehemelte, mondbodem, tanden en kiezen, de prothese, het tandvlees en de kaakwal). 5. Eventueel mondreiniging. 6. Mondverzorgingsplan opstellen. 7 Laat de cursist een standaardkaart kiezen. 8. Bespreek het mondonderzoek na afloop. 33