Agenda voor een gezonde samenleving

Transcriptie

1 Agenda voor een gezonde samenleving 1

2 Coördinatie: Joyce de Goede Tekst en productie: Sigrid van Iersel, Verhaallijnen Vormgeving: De Code, shertogenbosch Fotografie: Karin de Vries Drukker: GTV, Oosterhout Redactie: Ike Kroesbergen (programmamanager), Karien van den Bergh, Gerrie van den Broek, Joyce de Goede Eindredactie: Marnie van Dinther, van Dinther Communicatie Uitgave: Programma Lokaal Gezondheidsbeleid, GGD WestBrabant, 2012 Colofon Auteursrechten Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is overgenomen, aanvaarden redactie en auteur geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich aanbevolen. Alle rechten voorbehouden. Gegevens uit deze publicatie mogen uitsluitend met toestemming van GGD WestBrabant worden overgenomen. GGD WestBrabant Postbus DA Tilburg T F E info@ggdwestbrabant.nl I 2

3 Samen voor een gezonde toekomst Gezonde mensen kunnen leren, werken, voor elkaar zorgen.. Kortom: deelnemen aan de samenleving. Samen met de gemeenten werkt de GGD aan een duurzaam gezonde toekomst voor álle inwoners van WestBrabant. In deze Agenda voor een gezonde samenleving schetsen wij u negen gezondheidsverhalen. Verhalen die gaan over de belangrijkste uitdagingen voor het lokale gezondheidsbeleid in de komende jaren in WestBrabant. GGDprofessionals vertellen u samen met enkele belangrijke partners hun verhaal. Epidemiologische cijfers, kennis, onderzoeksgegevens, ervaringen en beelden onderbouwen het belang van de negen thema s. U kunt meer vinden over de gezondheid in WestBrabant op Om een duurzaam gezonde toekomst te bereiken, hebben we een lange adem nodig. Daarvoor zullen we anders moeten gaan werken. Gezondheid dient een vanzelfsprekende invalshoek te zijn bij activiteiten op andere gemeentelijke beleidsterreinen. Samenwerken met andere beleidssectoren, met ketenpartners én met private partijen, leidt tot meer effect. Ook burgers zelf spelen een belangrijke rol. Met eigen kracht, verantwoordelijkheid, weerbaarheid en basisvaardigheden kunnen zij gezonde keuzes maken. Een gezonde gemeente werkt aan een duurzaam gezonde toekomst van haar burgers en zet daarvoor slimme samenwerking en burgerkracht in als instrumenten. Bij ons kunt u terecht voor advies en de uitvoering van activiteiten. Laten we er samen de schouders onder zetten. Sámen voor een gezonde toekomst, óók die van onze kleinkinderen. Ad Houtman, directeur Publieke Gezondheid 3

4 4

5 inhoudsopgave Elk kind doet mee! 6 In beweging 10 De wereld wordt steeds kleiner 14 Think before you drink 18 De wijkwandeling 22 Grijs en wijs 26 Paraat! 30 Seks met gevoel en verstand 34 Binnen boord 38 Vergelijk uw gemeente 42 Academische werkplaatsen 45 Bronnenoverzicht 46 5

6 Elk kind doet mee! In multiprobleemgezinnen komen veel verschillende hulpverleners over de vloer, wat de hulp vaak nodeloos ingewikkeld maakt. Hoe kan dit anders? GGD WestBrabant stimuleert deze gezinnen het heft in eigen handen te nemen met inschakeling van hun persoonlijke netwerk. Twee tot vijf procent van de kinderen groeit op in multiprobleemgezinnen. Deze kinderen worden met veel problemen geconfronteerd. Dat is van invloed op hun gezondheid nu en in de toekomst. De gezinnen worstelen met problemen als opvoeding, schulden en relatiekwesties, zegt jeugdarts Silvia Zandvoort van GGD WestBrabant. Het gevolg is dat er talrijke hulpverleners over de vloer komen. Silvia is ketencoördinator voor multiprobleemgezinnen in Oosterhout. In de praktijk blijkt dat een gezin het aanbod vaak niet goed kan overzien. Ze weten niet wie wat doet en er is vaak veel overlap. Hulpverleners nemen bovendien veel uit handen, terwijl ouders veel zelf kunnen doen. Silvia denkt dat het ook anders kan: door de inzet van de eigen kracht van deze gezinnen. De cliënt is niet alleen eigenaar van zijn problemen, maar ook van zijn oplossingen. Die zijn vaak krachtiger en duurzamer als mensen die op eigen kracht bedenken en uitvoeren. Familie en vrienden zijn langduriger met elkaar verbonden en staan dichter bij de cliënt dan hulpverleners. Inspiratiebron De grote inspiratiebron voor Silvia is de aanpak van zorgorganisatie MEE BrabantNoord, die Sociale NetwerkStrategieën inzet bij hulp aan verstandelijk gehandicapten. GGD WestBrabant werkt samen met MEE BrabantNoord, net als met andere ketenpartners. Het sociale netwerk van een cliënt bestaat uit familieleden, vrienden en buren, maar ook collega s of de trainer van de sportclub. Hafida Belhaddad, gezinsmanager in Oosterhout Partner bij de aanpak van multiprobleemgezinnen We leveren haute couture Een van mijn cliënten is een alleenstaande moeder met vier kinderen. Ze solliciteerde vanuit haar uitkering op een interessante baan, maar had geen vervoer voor het gesprek. Op zo n cruciaal moment moet je alles uit je handen laten vallen. Ik heb haar in de auto gezet. Na afloop vertelde ze huilend aan de telefoon dat ze is aangenomen. Gezinsmanagement is haute couture, zeg ik wel eens. Maatwerk op het juiste moment. Via het Centrum voor Jeugd en Gezin ga ik aan de slag in multiprobleemgezinnen waar veel hulpverleners bij betrokken zijn. Ze hebben allereerst stabiliteit nodig. Ook moeten ze zelf in actie komen. Mijn rol is om een helpende hand te bieden. Wanneer de problemen op verschillende leefgebieden worden opgepakt, geeft dit weer moed. Als ze resultaat zien van hun eigen inspanningen kan ik ook de rest van het hulptraject sneller en beter inzetten. We leven in een wereld met een iedervoorzichmentaliteit, maar in je eentje red je het niet. We gaan weer terug naar vroeger, toen je ook je broer of buurvrouw vroeg om even bij te springen. We proberen creatief te zijn. Wat kan er wel? Als je een probleem van verschillende invalshoeken bekijkt, zie je altijd weer een lichtpuntje. 6

7 Hafida Belhaddad en Silvia Zandvoort (r): Mínder, maar wel bétere zorg voor gezinnen met veel problemen. Als je het op een bepaalde manier aanpakt blijkt de omgeving wel degelijk ondersteuning te willen bieden, is de ervaring van Silvia. Wie zou je op je verjaardag uitnodigen? De beantwoording van deze vraag geeft vaak helder inzicht wie je tot je sociale netwerk rekent. Mensen in je eigen omgeving kunnen een positieve rol spelen als bemiddelaar. Soms willen ouders eerder hun gedrag veranderen als iemand uit hun eigen netwerk dat zegt. Voelsprieten in de wijk Bij de aanpak van Sociale NetwerkStrategieën gaat de hulpverlener met het gezin, vrienden, familie en kennissen rond de tafel zitten. Wat heeft een gezin precies nodig? Wie kan daarbij ondersteunen? Dat betekent dus een andere rol voor de professional: minder zelf doen, meer coaching. Ook verschuift het accent van probleembestrijding naar preventie. Daarvoor hebben we voelsprieten in de wijk nodig, dicht bij de burger, zegt Silvia. De gemeente heeft een sturende rol om deze uitgekiende samenwerking tussen professionals stevig gestalte te geven. Op deze manier geven we mínder, maar wel bétere en juíste zorg. Met hulp van de gemeenten kunnen we deze aanpak als een olievlek over de hele regio uitspreiden. 7

8 Elk kind doet mee! Gezondheidsbedreiging(en) voor het kind bij wie bemoeizorg is gestart 1 Bergen op Zoom Drimmelen EttenLeur Halderberge Land van Heusden en Altena Oosterhout Roosendaal Werkendam Jaartal rapport Aantal kinderen Verstoord sociaal gedrag (%) Opvoedingsproblemen (%) Ontwikkelingsachterstand (%) Lichamelijke problemen (%) Het gaat hier om rapportages uit gemeenten die het product Bemoeizorg in een bepaald jaar afnamen. Met 95% van de gezinnen gaat het goed Interventies voor probleemgezinnen Gezondheidsbedreigingen in probleem gezinnen In de meeste gezinnen in WestBrabant gaat het goed. 2,3 Toch zijn er in WestBrabant naar schatting tot kinderen, die in probleemgezinnen opgroeien. Deze gezinnen hebben problemen met de individuele ontwikkeling van gezinsleden, het voeren van een huishouding, de maatschappelijke positie van het gezin, de opvoeding en de relatie tussen de (ex)partners. Meestal hebben de gezinnen op al deze terreinen problemen. 4 Epidemioloog Carin Rots van GGD WestBrabant heeft vanuit de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant twee praktische handleidingen gemaakt voor de jeugdhulpverlening om de ondersteuning van kwetsbare gezinnen in Nederland te verbeteren. Deze handleidingen beschrijven hoe jeugdhulpverleners de interventies Armoede en gezondheid van kinderen en Bemoeizorg voor gezinnen kunnen uitvoeren met een zo groot mogelijk resultaat. 5,6 Heeft een kind een ontwikkelingsachterstand of vertoont het afwijkend gedrag? Deze signalen zijn voor medewerkers van de jeugdgezondheidszorg de belangrijkste aanleidingen tot bemoeizorg. Deze zaken leveren namelijk risico s op voor sociale en lichamelijke problemen of problemen bij de opvoeding. 8

9 Centrum voor Jeugd en Gezin Het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG) is een herkenbaar en laagdrempelig inlooppunt in iedere gemeente. Hier kunnen (aanstaande) ouders, kinderen en jongeren tot 23 jaar terecht voor al hun vragen over opgroeien en opvoeden. Het CJG versterkt de eigen kracht van ouders en hun kinderen om tot een betere ontwikkeling van de jongere te komen. Preventie staat hierbij voorop. Lukt dat niet, dan volgt een snel en goed gecoördineerd advies op maat: één gezin, één plan. Zo stelt de Inspectie voor de Gezondheidszorg over gezinnen met geringe sociale redzaamheid: Het is noodzakelijk dat er voor het gezin één integraal zorgplan en één aanspreekpunt komt. 7 GGD WestBrabant werkt hierin intensief samen met onder meer de thuiszorg, scholen, huisartsen, verloskundigen, het loket Werk en Inkomen en de veiligheidshuizen. De gemeente heeft de regie. M@ZL Met het project M@ZL pakt GGD WestBrabant het ziekteverzuim aan op het vmbo. M@ZL staat voor Medische Advisering Zieke Leerling op het voortgezet onderwijs. De centrale doelen van M@ZL zijn participatie, onderwijskansen en verkleining van gezondheidsverschillen, stelt jeugdarts Yvonne Vanneste. Zij is projectleider en onderzoekt de effectiviteit van dit ziekteverzuimproject bij de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant van de Universiteit van Tilburg. Slimme samenwerking met andere partners is hierin belangrijk: de school signaleert, de jeugdarts adviseert en de leerplichtambtenaar handhaaft. Voor meer informatie zie 9

10 In beweging Voorlichting over calorieën of aansporingen tot meer beweging zijn niet genoeg in de strijd tegen overgewicht. Wat beter helpt is een wijkgerichte aanpak om het bewoners zo gemakkelijk mogelijk te maken zich gezond te gedragen: appels op ooghoogte in de supermarkt en fietsveilige routes naar school. Als functionaris Gezonde en Veilige Leefomgeving zet Nancy de Crom van GGD WestBrabant zich in om kinderen gezonder te laten eten en meer te laten bewegen. Steeds vaker gebeurt dat met een wijkgerichte aanpak, zoals in de Bredase wijk Heuvel. De gemeente Breda heeft zich hiervoor aangesloten bij het landelijke programma Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG). In een wijk kun je heel gericht aan de slag, zegt Nancy. Bij JOGG zijn alle partijen in een wijk betrokken, van bedrijfsleven tot onderwijs en van gezondheidszorg tot gemeentebestuur. Je merkt dat de meeste organisaties in zo n wijk blij zijn dat het overgewichtprobleem gezamenlijk opgepakt gaat worden. Veel partijen geven aan iets te willen doen tegen overgewicht, maar samen sta je sterker. Levensmiddelenbedrijven Perfetti Van Melle, Hero, Alpro en Royal Cosun doen drie tot vijf jaar mee om hun maatschappelijke verantwoordelijkheid te laten zien. Ook Weight Watchers heeft zich aangesloten. Een prima initiatief van de bedrijven om samen naar de gemeente te stappen met dit idee. Een aantal lopende, kleinere projecten bleek hier goed in te passen. Dus de krachten worden ook nog eens gebundeld. Op de fiets naar school Het belangrijkste wapen in de strijd tegen overgewicht is de gezamenlijke wijkaanpak en een eenduidige aansprekende boodschap. In een JOGGwijk vertellen gemeente, hulpverleners en alle andere partners hetzelfde verhaal: méér bewegen, buiten spelen, meer groenten en fruit eten en elke dag ontbijten. Willy van Oorschot, communicatiemanager van Royal Cosun Partner bij Jongeren op Gezond Gewicht (JOGG) in Breda Betutteling werkt niet Royal Cosun verwerkt agrarische grondstoffen en levert onder meer de suikerproducten van Van Gilse en de frites van Aviko. Als maatschappelijk betrokken producent van voedingsmiddelen kunnen en willen wij onze ogen niet sluiten voor het toenemende overgewicht. Als de balans tussen het innemen van calorieën en het verbruik ervan verstoord raakt, kan dat tot overgewicht leiden. Het JOGGprogramma is een goed initiatief om vooral jongeren bewust te maken van hun leefstijl en hen letterlijk in beweging te krijgen. Samen met onze partners ondersteunt Cosun dit van harte en is betrokken bij het programma in de gemeente Breda. Om tot duurzame gedragsverandering te komen, hebben we niets aan een opgeheven vingertje. Betutteling werkt niet. Wel is het belangrijk dat iedereen zijn verantwoordelijkheid neemt. We zien veel enthousiasme bij de gemeente. Belangrijk, want de gemeente heeft veel invloed op sportvoorzieningen en de veilige bereikbaarheid van scholen. De snelheid waarmee initiatieven worden opgepakt, vinden wij heel prettig. Nu komt het erop aan de resultaten zichtbaar te maken. Want succes smaakt naar meer. 10

11 Ook meer borstvoeding hoort erbij, want dat is het basale begin van gezond eten. Daar tegenover staan minder frisdrank, televisie kijken en computeren. Als je die boodschap maar vaak genoeg hoort, word je toch wel ergens geraakt, denkt Nancy. Op die manier bedenken mensen dat hun kind misschien toch zelf op de fiets naar school kan. Als ook de fysieke omgeving goed wordt ingericht, bereiken we hopelijk wat met elkaar. De grote uitdaging is het vinden van manieren om mensen te bereiken die (nog) niet voor gezonder gedrag openstaan. Met de methode van social marketing gaan we onderzoeken hoe we deze groep kunnen bereiken, zegt Nancy. Vervolgens brengen we die boodschap met behulp van marketing meer onder de aandacht. Kun je een gezonde leefstijl verkopen als een mooie spijkerbroek? Met hun grote kennis hierover kunnen bedrijven een grote rol spelen. Uiteindelijk gaat het om gedragsverandering. Niet alleen bij individuele bewoners, maar ook door aanpassingen in hun leefomgeving. In een grote stad is het gemakkelijker om een roltrap te zien dan de gewone trap. Dat moet anders. Zorg dat de gezonde keuze het gemakkelijkst is. Soms zien gemeenten te weinig effect en stoppen weer met een programma. Het blijft een kwestie van lange adem, zegt Nancy. We willen allemaal snelle resultaten boeken, maar zo werkt het helaas niet. Ook al laten metingen nog geen vermindering zien van overgewicht, dan kunnen mensen ondertussen best al meer fruit eten. De effecten daarvan zie je pas op de langere termijn. De integrale aanpak moet daarom blijvend op de maatschappelijke agenda staan. Willy van Oorschot en Nancy de Crom (r): We willen jongeren letterlijk in beweging krijgen. 11

12 In beweging Percentage mensen met overgewicht stabiliseert Na een jarenlange toename lijkt sinds 2000 het percentage mensen met overgewicht in WestBrabant te stabiliseren. Dit percentage is wel hoog: 50 tot 60% van de volwassenen en ouderen in WestBrabant is te zwaar, van wie een kwart obesitas heeft. Ook het percentage kinderen en jongeren met overgewicht lijkt niet verder toe te nemen. 8 In totaal hebben ongeveer mensen in WestBrabant overgewicht. Percentage mensen met overgewicht en obesitas in WestBrabant 9,10,11,12 60% 50% 40% 30% 20% 10% Enquêtejaar Kinderen Jongeren Volwassenen Ouderen* Overgewicht Obesitas * significante stijging van ouderen met obesitas Percentage WestBrabanders dat voldoet aan 13, 14, 15 de Neder landse Norm Gezond Bewegen Jongeren (12 t/m 18 jaar) 22% Volwassenen (19 t/m 64 jaar) 60% Ouderen (65+) 62% 12

13 Samenwerking met HAK in gemeente Woudrichem Meer ouderen met overgewicht door vergrijzing Door de vergrijzing zal het aantal 65plussers de komende jaren sterk toenemen. Hiermee stijgt ook het aantal ouderen met overgewicht. Nu zijn er in WestBrabant ouderen met overgewicht. Dit aantal zal in 2020 zijn toegenomen tot ouderen en doorgroeien naar ouderen in Dit leidt tot een toename van tal van ziekten die gerelateerd zijn aan overgewicht, zoals diabetes, hart en vaatziekten en een aantal vormen van kanker. Gezonder eten en meer bewegen: om jongeren in Woudrichem hiervoor warm te laten lopen, werken de gemeente Woudrichem en de GGD samen met het HAK Groente Instituut. Dat gebeurt op basisscholen, bij buitenschoolse opvang en sportverenigingen. Daarbij haken we aan bij andere succesvolle activiteiten zoals Lekker Fit! en Supershopper. De samenwerking met HAK levert extra kansen op, zoals een bedrijfsrondleiding of een les over de verwerking van groenten. Jongeren bewegen te weinig Om gezond te blijven, dien je minimaal vijf dagen per week 30 minuten matig intensief te bewegen; kinderen en jongeren minimaal 60 minuten (Nederlandse Norm Gezond Bewegen). Nog geen kwart van de jongeren in WestBrabant voldoet aan deze norm. Bewegen is beter Bewegen heeft veel gunstige effecten op de gezondheid: minder overgewicht, minder chronische ziekten, minder stress en meer sociale contacten en veerkracht. Het stimuleren van beweging heeft bovendien positieve effecten op andere speerpunten binnen het gezondheidsbeleid. Ongezonde leefgewoonten komen namelijk vaak in combinatie voor: mensen die minder bewegen eten vaker ongezond, roken vaker en drinken vaker overmatig alcohol. Bewegen leidt ook tot minder depressie en diabetes. Het stimuleren van beweging is daarom een noodzakelijk onderdeel van toekomstbestendig investeren in gezondheid. 17 Nooit te oud om te bewegen Vallen is het meest voorkomende ongeval bij ouderen in de privésfeer. Dat leidt vaak tot lichamelijk letsel en sociaal isolement. Ouderen vallen sneller als ze minder goed mobiel zijn en hun evenwicht niet goed kunnen bewaren. Daarom is sport en beweging ook voor ouderen belangrijk: het draagt direct bij aan hun gezondheid, zelf redzaamheid en maatschappelijke participatie. Voor meer informatie zie 13

14 De wereld wordt steeds kleiner Door klimaatverandering, internationale handel en intensiever reisgedrag komen steeds vaker exotische dieren ons land binnen, die ziekten kunnen verspreiden. De tijgermug is bijvoorbeeld zo n beestje: nu nog een klein probleem, maar in de toekomst kan dat veranderen. Gele koorts en knokkelkoorts zijn slechts twee van de ziekten die de tijgermug kan overbrengen. Tot nu toe komen deze ziekten niet in Nederland voor, omdat deze Aziatische mug zich nog niet in Nederland heeft gevestigd. Wel lift de mug regelmatig mee naar Nederland via gebruikte banden en bamboeplanten. We willen hem zo lang mogelijk buiten de deur houden, zegt Stijn Raven, artsassistent infectieziektenbestrijding bij de GGD WestBrabant. Daarom zoeken we actief naar deze mug. Ziekten die door deze muggen worden overgedragen, krijgen in landen als Frankrijk en Griekenland langzaam vaste grond onder de voeten. Het is dus belangrijk om alert te zijn. Internationale handel De tijgermug is de meest bekende onder de exotische muggen, maar er zijn meer soorten. Door toerisme, internationale handel en klimaatverandering kunnen deze muggen zich de komende jaren gemakkelijker in Nederland vestigen. Ook ligt het gevaar op de loer dat deze ongewenste insecten met steeds zwaardere middelen moeten worden bestreden. De tijgermug trekt zich niets aan van regiogrenzen. Het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) houdt daarom het opduiken van exotische muggen in heel Nederland in de gaten. De laatste twee jaar zijn deze muggen ook in WestBrabant gesignaleerd. Een aantal gemeenten is zich niet bewust dat zo n probleem zich kan voordoen op hun eigen grondgebied, zegt Stijn Raven. Toch is alertheid noodzakelijk. Bij de Qkoorts hebben we eerder gezien dat een dreiging uit een onverwachte hoek kan komen. Destijds vormden schapen en geiten de oorzaak. Een uitbraak kan bovendien ineens heel groot worden. Dat geldt ook voor ziekten die deze mug kan verspreiden. Opsporing Het CMV geeft ook advies over de bestrijding. Daarbij spelen gemeenten een belangrijke coördinerende rol. Als mensen niet willen meewerken aan de bestrijdingsmaatregelen, moet de gemeente bijvoorbeeld bemiddelen. Ook heeft de gemeente wettelijke mogelijkheden om die medewerking af te dwingen. Dat werkt beter als partnerorganisaties elkaar goed weten te vinden, zodat we samen kunnen optrekken, vindt Stijn. De Qkoorts liet zien dat heldere communicatie van enorm belang is, zodat mensen weten waar ze aan toe zijn. Een eenduidig verhaal van GGD en gemeenten is daarin onmisbaar. Omwonenden kunnen de verspreiding van de mug zelf tegengaan door de broedplaatsen weg te halen. Dat betekent alle plekken waar een plasje water in kan staan afdekken of verwijderen. Ook kunnen ze verdachte muggen op de foto zetten en opsturen naar deskundigen, die beoordelen of het inderdaad om de tijgermug gaat. 14

15 Ad Dilven en Stijn Raven (r): Een opslagplaats van banden is een belangrijke vindplaats van de larven van de tijgermug. We merken dat goede informatie over wat je zelf kunt doen de mensen rust geeft, zegt Stijn. Met gerichte informatie en een goede toon kunnen we veel paniek voorkomen. De publieke reactie is nooit helemaal te sturen, maar de eerste klap is een daalder waard. Je kunt met een goede voorbereiding als gemeente er in ieder geval voor zorgen dat je je niet overvallen voelt. Ad Dilven, milieuverpleegkundige Bureau Gezondheid, Milieu en Veiligheid (GMV) van de GGD en in NoordBrabant en Zeeland Bestrijders in maanpakken roepen onrust op De muggen komen als eitje ons land in, vaak via bamboeplantjes of via de import van tweedehands banden. Bij de diverse bandenhandelaren in onze regio staan de banden tot circa twintig meter hoog opgeslagen op een open terrein ter grootte van een voetbalveld. Na een regenbui staat in alle banden een plasje water. Als de temperatuur hoog genoeg is, zijn dat ideale omstandigheden voor de eitjes om zich te ontwikkelen tot larven. In deze banden zijn ze lastig te bestrijden. Liever zouden we zien dat de banden daarom droog worden opgeslagen in een loods. Toch is bestrijding van de larven altijd nog gemakkelijker dan wanneer we de vliegende muggen moeten aanpakken. Daarvoor moeten we een soort mistnevel spuiten tot in een cirkel van 500 meter rondom de bron, de plek waar de mug is gesignaleerd. Het middel is niet onveilig, maar de medewerkers moeten wel in een soort maanpakken aan de slag. Dat roept veel vragen op bij burgers. Met ons bureau verstrekken we informatie aan de omwonenden en anderen over de bestrijding van de muggen. De komst en bestrijding van de tijgermug zijn nu relatief kleine problemen, maar kunnen grote gevolgen hebben voor de toekomst. Daar kunnen de gemeenten zich meer bewust van zijn. 15

16 De wereld wordt steeds kleiner Aantallen meldingsplichtige infectieziekten en bewezen Qkoorts in WestBrabant * Kinkhoestmeldingen Hepatitis Bmeldingen TBCmeldingen Totaal meldingsplichtige infectieziekten Bewezen Qkoorts *Tot 1 november

17 Goed voorbereid Infectieziekten halen regelmatig de krantenkoppen, zoals EHEC, Legionella, Lyme, Qkoorts, de bof en het griepvirus H1N1. Oorzaken van deze (vaak onverwachte) uitbraken zijn: klimaatverandering; intensieve veeteelt; internationaal toerisme; toegenomen resistentie. We kunnen niet in een glazen bol kijken wát ons te wachten staat, maar we kunnen ons wél goed voorbereiden voor als het nodig is. Het RIVM houdt de trends landelijk goed in de gaten. Op lokaal niveau moeten gemeenten en GGD een goede structuur inrichten en in stand houden. Daarvoor is voldoende kennis en capaciteit nodig om direct goed te kunnen handelen als dat nodig is. Daarbij gaat het onder andere om het opsporen van de infectiebron, voorlichting en vaccinatie. Het voorkómen dat infectieziekten uitbreken blijft de hoofdzaak. De GGD verzorgt voorlichting, vaccinatie van kinderen en technische hygiënezorg. Opnieuw de bof Ook oude infectieziekten zorgen regelmatig voor nieuwe uitbraken. Een voorbeeld is de recente uitbraak van de bof onder studenten. Dit was opmerkelijk, omdat deze virusziekte zich meestal voordoet bij kinderen. De vaccinatiegraad onder de gemelde studenten tegen de bof was bovendien erg hoog. Voor meer informatie zie 17

18 Think before you drink Een grote voorlichtingscampagne heeft weinig uitwerking op jongeren. Daarom richt het regionale alcoholproject Think before you drink zich vooral ook op hun omgeving, zoals ouders en verkopers van alcohol. Hoe minder alcohol beschikbaar is en hoe eenduidiger de regels, hoe meer effect. Jongeren drinken te vroeg, te veel en te vaak. Effecten als hersenbeschadiging zijn pas zichtbaar op lange termijn, zegt Inge van den Borne, projectleider Think before you drink bij GGD WestBrabant. Bij jongeren is het effectiever om kortetermijneffecten te benadrukken, zoals verminderde schoolprestaties, onveilig vrijen en verkeersongelukken. Via Think before you drink werken de 18 gemeenten in WestBrabant samen met onder meer de GGD WestBrabant, het verslavingsinstituut Novadic Kentron, het jongerenwerk en de politie. Een integrale aanpak van alcoholbeleid is essentieel, vindt Inge. Dat geldt ook binnen gemeenten. Want het thema heeft raakvlakken met veel andere terreinen, zoals jeugd, onderwijs, veiligheid, sport en vergunningenbeleid. De gemeente is op al deze terreinen actief en kan hierin dus een belangrijke rol spelen. daarom te leren hun eigen grenzen aan te geven. Daarnaast richt het project zich ook op hun ouders, scholen, horeca, sportverenigingen en supermarkten. De centrale boodschap is géén alcohol voor jongeren onder de zestien en matig alcoholgebruik daarna. We stimuleren ouders om afspraken te maken met hun kinderen om helemaal niet te drinken tot hun zestiende, zegt Inge. Dus ook geen slok op oudejaarsavond, want daarmee zeg je dat je eigen regels er niet toe doen. Vanwege de schadelijke invloed op de hersenen ziet de GGD het liefst dat jongeren tot hun 18 e jaar helemaal geen alcohol drinken. Lastig, want in onze cultuur hoort alcohol erbij, zegt Inge. Het optrekken van de landelijke verkoopgrens van alcohol tot 18 jaar is voor de politiek nu een stap te ver. Daarom stimuleren we jongeren op andere manieren om vanaf 16 jaar niet of zo beperkt mogelijk te drinken. Verkoopgrens Het project helpt jongeren om hun eigen weerbaarheid te vergroten. Veel jongeren denken: als ik zestien ben, ga ik los met alcohol, zegt Inge. Alle vrienden doen het, dus er is een grote groepsdruk. We proberen hen Nieuwe wet Gemeenten worden binnenkort verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van de nieuwe drank en horecawet. 18

19 Inge van den Borne en Ad Koevoets (r): Alcoholbeleid vraagt om een cultuurverandering. Daarvoor hebben we een lange adem nodig. Ad Koevoets, regionaal portefeuillehouder Jeugd van de politie Midden en WestBrabant Samenwerkingspartner Think before you drink We verwijzen jongeren consequent door Op straat hebben we onze handen vol aan overlast, die het gevolg is van teveel alcohol. Als iemand tegen een ander botst, zeg je sorry. Maar als mensen hebben gedronken, gaan ze vaak meteen op de vuist. Jongeren die teveel hebben gedronken, verwijzen we consequent naar hulpverleners. Ook sturen we jongeren door naar bureau Halt, bijvoorbeeld jongeren die met alcohol op straat lopen, waar dat niet mag. Er is een vernieuwde leerstraf bij vergrijpen waarbij alcohol in het spel is. Ook de ouders worden daarbij betrokken. Dat werkt goed. Er is nog steeds een aantal plekken waar jongeren te gemakkelijk aan alcohol komen. Vooral in de horeca en bij sportkantines is veel winst te behalen. Die regelgeving moet streng gecontroleerd worden, anders hebben regels geen zin. We gaan in onze samenleving te gemakkelijk om met jongeren en alcohol. Dat gaan we als politie alleen niet oplossen. Samenwerking binnen de gemeenten is daarom enorm belangrijk. Als de ene gemeente strenger is dan de andere, trekken de jongeren naar een ander uitgaanscentrum. Dat geldt voor het beleid voor happy hours, maar ook bij schoolfeesten. De gemeente kan stimuleren dat alle scholen een alcoholvrij schoolfeest houden. Alcoholvrij is dan de regel en niet de uitzondering. Gemeenten kunnen efficiënter en vaker toezicht houden, is daarbij het uitgangspunt. Jongeren onder de zestien worden ook strafbaar als ze in het bezit zijn van alcoholhoudende drank in openbare ruimten en in horecagelegenheden. Daar moet de gemeente ook op handhaven, zegt Inge. Enerzijds is dit een ordemaatregel: overlastgevende jongeren op straat kunnen worden aangepakt. Anderzijds is het een beschermende maatregel om alcoholmisbruik onder jongeren tegen te gaan. Wetgeving heeft veel invloed om misbruik en overlast tegen te gaan. Maar we mogen niet vergeten dat voor een cultuurverandering een lange adem nodig is. Om ook op de lange termijn resultaten te boeken, dient alcoholpreventie en beleid in de haarvaten van een gemeentelijke organisatie te komen, vindt Inge. Als je als gemeente een vergunning verleent voor een evenement waar veel jongeren op afkomen, horen daar zeker voorwaarden bij over de alcoholverstrekking. Denk bijvoorbeeld aan alcoholvrije cocktails, beschikbaarheid van voldoende water, blaastesten bij de ingang en aparte polsbandjes voor jongeren onder de zestien. Ook het goede voorbeeld helpt. Geef als college of gemeenteraad als statement zelf eens een alcoholvrije receptie. 19

20 Think before you drink Vijftienjarige mystery shoppers kopen alcohol Effectief lokaal alcoholbeleid vereist een goede naleving van de Dranken Horecawet bij de verkooppunten van alcohol. 19 Aandacht hiervoor blijft hard nodig, blijkt uit onderzoek in 2011 in WestBrabant. Daarbij probeerden vijftienjarige mystery shoppers alcohol te kopen. Als niet onmiskenbaar duidelijk is dat de koper oud genoeg is, zijn verkopers verplicht een geldig leeftijdsdocument te vragen. Als jongeren hun leeftijd niet kunnen aantonen, mogen zij geen alcohol kopen. Slechts 29% van de alcoholverkopers hield zich aan deze regels. Naleving Drank en Horecawet in WestBrabant Type verkooppunt Aantal bezoeken door mystery shoppers Percentage correcte naleving van de Drank en Horecawet Supermarkt 36 22% Slijterij 19 79% Cafetaria 43 33% Horeca % Sportkantine 53 36% Totaal % Overmatig alcoholgebruik bij ouderen neemt toe 10, 11, 12 Jongeren (12 t/m 17 jaar) Volwassenen (19 t/m 64 jaar) Ouderen (65+) Heeft in afgelopen 4 weken op één of meer weekenddagen 6 glazen alcohol of meer gedronken Is overmatig drinker (mannen: > 21 glazen alcohol per week, vrouwen: > 14 glazen alcohol per week) Drinkt minstens 1x per week 6 glazen alcohol of meer per dag 1 e enquête 2 e enquête Trend 13% 13% Gelijk 13% 12% Gelijk 4% 6% Toename Jongeren ; Volwassenen ; Ouderen

21 Nieuwe wet: kansen voor lokaal alcoholbeleid Alcoholgebruik en andere ongezonde leefgewoonten gaan vaak hand in hand Verschillende onderzoeken tonen aan dat overmatig alcoholgebruik samenhangt met andere ongezonde leefwijzen. Mensen die drinken, zijn vaker rokers en omgekeerd. Ook hangt overmatig alcoholgebruik samen met ongezond eten en weinig bewegen. Jongeren die drinken, blijken vaker te roken en drugs te gebruiken. Vanaf 2012 krijgen de gemeenten een cruciale rol in het toezicht op de Drank en Horecawet (DHW). De gemeente Drimmelen nam deel aan de pilot over lokaal DHWtoezicht. Marcel van t Zand, beleidsmedewerker openbare orde en veiligheid en voorzitter van de projectgroep Drank en Horecawet van Think Before You Drink : Onze ervaring leert dat dit veel inzet van de gemeente vraagt. Maar het biedt ook enorm veel kansen voor een beter lokaal alcoholbeleid. Alcohol extra schadelijk op jonge leeftijd Er is steeds meer bekend over de schadelijke gevolgen van alcohol op jongeren. Omdat hun lichaam kleiner en anders van samenstelling is, zijn jongeren gevoeliger voor alcoholschade dan volwassenen. Bovendien zijn hun hersenen in de groei, waardoor ze sneller hersenschade oplopen. Ze voelen minder snel de effecten van alcohol en drinken daardoor nog meer. Hoe jonger kinderen beginnen met alcohol, hoe groter het risico op een alcoholverslaving op latere leeftijd. Op korte termijn leidt alcoholmisbruik tot alcoholvergiftiging, slechtere leerprestaties en agressie. Drinkende jongeren geven zich bovendien over aan risicovol gedrag, zoals onveilig vrijen en roekeloosheid in het verkeer. Op lange termijn is er risico op hersenschade, zoals slechte concentratie en afnemend vermogen om te plannen. Ook kan alcoholgebruik op jonge leeftijd leiden tot kanker. 20 Voor meer informatie zie Polsbandjes en huisregels werpen vruchten af Elk jaar in juni vindt in Oosterhout het Parkfeest plaats: drie dagen muziek, vooral voor jongeren. Om te voorkomen dat jongeren onder de 16 jaar alcohol drinken, regelden de gemeente en de organisatie polsbandjes. Ook zorgden ze voor huisregels en volgteams. Deze maatregelen werkten goed, bleek uit de evaluatie. 21 De gemeente zet deze maatregelen voortaan in bij andere evenementen. De projectgroep Think Before You Drink heeft de aanbevelingen verwerkt in een brochure voor evenementenorganisaties. Ook is er een handreiking voor gemeenten gemaakt. 21

22 De wijkwandeling Een goede wijkinrichting levert een belangrijke bijdrage aan een betere gezondheid van bewoners. Zo n duurzame gezonde wijk vereist actief samenspel in een gemeente, ook binnen het ambtenarenapparaat zelf. Een brede stoep en andere veilige speelruimte dicht bij huis zijn belangrijker voor kinderen om buiten te spelen dan groen in de buurt of een speeltuintje. Dat blijkt uit recent onderzoek van MarieJeanne Aarts van de Academische Werkplaats Publieke Gezondheid Brabant. Een planoloog zou daar bij stil moeten staan, vindt Bianca van Iersel van de GGD WestBrabant. Gebrek aan speelruimte op het trottoir compenseer je niet met een klimrek verderop. Als adviseur Lokaal Gezondheidsbeleid bekijkt ze wat gemeenten kunnen doen om een wijk gezond te maken én te houden. Het bevorderen van gezond gedrag bij bewoners vereist in ieder geval maatregelen op verschillende terreinen, benadrukt ze. Als je bijvoorbeeld mensen meer wilt laten bewegen, zijn binnen de gemeente niet alleen volksgezondheid, sport en jeugd aan zet. Ook verkeer, vervoer, ruimtelijke ordening, veiligheid en milieu kunnen bijdragen aan een omgeving die uitdaagt tot bewegen. Samen de wijk in Hoe betrek je het hele ambtenarenapparaat bij de leefomgeving in een wijk? Dat kan bijvoorbeeld met een wijkwandeling, waarbij een mix van ambtenaren meeloopt. Ook GGD ers uit andere betrokken programma s lopen mee, mogelijk aangevuld met bewoners. Het doel van zo n gezamenlijke wandeling is vooral samen kijken hoe we de gezondheid kunnen verbeteren, zegt Bianca. We willen ambtenaren bewust maken dat bijna ieder beleidsterrein een bijdrage kan leveren. Als je weet welke speerpunten er op andere terreinen zijn, kun je dat meenemen op jouw terrein. Zo kun je elkaar enorm versterken. Speeltoestellen voor ouderen Diverse gemeenten betrekken burgers actief bij een integraal ontwikkelingsplan of een wijkontwerp, zoals in Bergen op Zoom in de wijk GageldonkWest. Dat levert creatieve ideeën op. Een braakliggend bouwterrein kan worden gebruikt voor de straatspeeldag. Moeders kunnen een groenstrook naar eigen inzicht inrichten. Mooi zijn ook de speeltoestellen die geschikt zijn voor meerdere leeftijdsgroepen. Ook ouderen kunnen deze gebruiken, mogelijk met een adviserende coach bij de beweegtoestellen. Saamhorigheid De sociale samenhang is eveneens een belangrijk onderdeel van een wijk. Bewoners weten elkaar dan te vinden. De gemeente zet samen met ons mensen op het goede spoor om hun eigen problemen op te lossen, zegt Bianca. Als dat niet lukt, kun je een beroep doen op je sociale omgeving. Je schakelt gemakkelijker je buren in als je elkaar kent. Dan moet er wel voldoende aanbod in de wijk zijn voor sociale activiteiten, bijvoorbeeld om samen te kaarten of te bewegen. Ook daar heeft de gemeente een rol in, vindt Bianca. Na het individualisme van de afgelopen jaren is er weer meer aandacht voor saamhorigheid. Wijkbewoners kunnen echt iets voor elkaar betekenen. Dat ervaar ik zelf als enorm positief. Ondertussen vestigen diverse organisaties zich opnieuw in de wijk. 22

23 Bianca van Iersel en Corine Maas (r): Je schakelt gemakkelijker je buren in voor ondersteuning als je elkaar kent. Zo komt de wijkver pleegkundige terug. Ook zijn er in enkele gemeenten plannen om in wijken nevenvestigingen te openen van het Centrum voor Jeugd en Gezin. Een nieuwe trend, want voorheen vond men één centrum per gemeente wel voldoende. Steeds meer organisaties beseffen dat het belangrijk is om zorg en ondersteuning zo dicht mogelijk bij de burger te krijgen én bekend te zijn met hun omgeving. Corine Maas, beleidsadviseur welzijn van de gemeente Rucphen Expertise GGD heeft ons wat te bieden De wijk is een wereld in het klein, vol irritaties, wensen en behoeften. Als bewoners zich inzetten en hun eigen keuzes maken, levert dat sterke betrokkenheid bij de wijkinrichting op. Als bewoners geen speeltuin willen maar een jeudeboulesbaan, verbinden ze zich daaraan. Ze voelen zich medeverantwoordelijk, houden de baan schoon en organiseren wedstrijden. Burgers zijn allereerst zelf verantwoordelijk om zich te ontplooien. Dat vraagt om een andere rol van de gemeente. We vragen daarom eerst wat de bewoners zelf willen. Als we met andere organisaties samenwerken, willen we van hen weten of en hoe ze met burgers hebben gesproken. Ook maken we gebruik van enquêtes, onder meer die van de GGD. Ik zie bij gemeenten de bereidheid om deze expertise meer te gebruiken. Ze staan onder druk en moeten het doen met minder mensen en middelen. Meer inzet van de GGD bij de inrichting van een wijk kan erg nuttig zijn. Er is wat te halen voor ons. Wijkgericht werken aan een gezonde samenleving is zoeken naar synergie. 23

24 De wijkwandeling Gezonde wijkinrichting in Bergen op Zoom Bewoners uitdagen om meer te bewegen. Dat is de missie van het project Gezond inrichten in de wijk GageldonkWest in Bergen op Zoom. Een aangepaste omgeving kan bewoners stimuleren tot gezond gedrag, zoals het vaker pakken van de fiets. De wijkbewoners denken en doen zelf mee. Voorbeelden van activiteiten zijn: het wijkatelier Groen & Gezondheid, waarbij vrouwen meedenken over een mobiele speel en beweegplek voor kinderen en volwassenen op een braakliggend terrein; meer bewegen op recept; fittesten in de wijk; een wijktour voor scholen; samenwerking van de combinatiefunctionaris, de jongerenwerker en sportverenigingen in de wijk. Buurtbetrokkenheid, maatschappelijke participatie en sociale veiligheid 14,15 Volwassenen Ouderen Ontevreden over betrokkenheid in de buurt 42% 40% Wil informatie over één of meer Wmovoorzieningen, 9% 23% maar weet niet waar deze te verkrijgen is Verricht vrijwilligerswerk 22% 22% Voelt zich overdag wel eens onveilig 7% 10% Voelt zich s avonds of s nachts wel eens onveilig 20% 22% 24

25 Koppeling met Wmo en IDOP Een wijkgerichte aanpak van gezondheid past uitstekend bij de activiteiten maatschappelijke ondersteuning (Wmo) van de gemeenten. Daarbij worden mensen aangesproken op wat ze wél kunnen in plaats van op hun beperkingen. Bij gemeenten staat voorop om samen met burgers dichtbij in hun buurt te werken. Deze wijkgerichte aanpak sluit ook aan op een integraal dorpontwikkelingsplan (IDOP), waarbij bewoners samen met de gemeente kijken naar de toekomst van hun dorp. Wat is er nodig om de leefbaarheid nu en in de komende tien jaar te verbeteren? Het plan brengt economische, ecologische, ruimtelijke en sociaalculturele factoren van het dorp in kaart. Hieruit volgen concrete acties, waar volksgezondheid natuurlijk ook bij hoort. In WestBrabant zijn ruim twintig IDOP s in ontwikkeling of uitvoering, bijvoorbeeld in Putte, Raamsdonk en Stampersgat. 22 Matchcare 23 De buurtmoestuin Een mooi voorbeeld van werken aan gezondheid in de wijk. 24 Alliantie Gezond Brabant Het is bij de provincie NoordBrabant nog niet vanzelfsprekend om via alle beleidsterreinen gezondheid te bevorderen. De provincie zet een eerste stap om dat te veranderen. In de nota Naar een gezond Brabant is zichtbaar hoe gezondheid in alle provinciale beleidsterreinen terug kan komen. Dat is onder andere ruimtelijke ordening en gebiedsontwikkeling, land en tuinbouw, sport en natuur, landschap, recreatie en toerisme. 25 Voor meer informatie zie 25

26 Grijs en wijs Veel ouderen komen op eigen kracht rond van een laag inkomen en weten hun eigen netwerk slim in te zetten. Voor de kwetsbare ouderen die dat niet lukt, zijn initiatieven nodig om deze groep bij de samenleving te blijven betrekken. Met huisbezoeken bijvoorbeeld. Het overlijden van een partner, een echtscheiding, psychische problemen, lichamelijke ongemakken of een forse achteruitgang in inkomen: allemaal factoren die ertoe kunnen leiden dat ouderen vereenzamen en kwetsbaar worden. Als je je eenzaam voelt, kun je je daardoor flink beroerd voelen, zowel geestelijk als lichamelijk, zegt Heidy de Mol, functionaris Gezonde en Veilige Leefomgeving. Met de groei van het aantal ouderen zal ook het aantal kwetsbare ouderen toenemen, net als de behoefte aan passende voorzieningen. Gemeenten kunnen zich hier maar beter op voorbereiden, vindt Heidy. Dat begint met de erkenning dat eenzaamheid een maatschappelijk probleem is. Veel gemeenten noemen het wel als aandachtspunt in hun nota s, maar een concrete aanpak om eenzaamheid te bestrijden en verminderen staat nog in de kinderschoenen. De meeste interventies sluiten niet aan bij wat eenzame mensen precies doormaken. Er is daarom een aanpak op maat nodig. Soms richt de oplossing zich direct op de oorzaak. Bijvoorbeeld een gehoorapparaat bij slechthorendheid of vervoer van deur tot deur voor mensen die slecht ter been zijn. Anderen krijgen hulp bij het vergroten van sociale vaardigheden. Of ze leren te accepteren dat hun sociale netwerk kleiner wordt. Isolement Door de verslechterde economie hebben diverse groepen veel minder geld te besteden. Dat betekent een extra risico voor deze ouderen. Een grote terugval in inkomen betekent vaak een groei van sociaal isolement, zegt Heidy. Mensen schamen zich daarvoor en doen nog minder mee. De GGD richt zich op mensen die dreigen af te glijden naar sociaal isolement. Carol van Zundert, voorzitter Senioren Adviesraad Moerdijk Vrijwilliger van het project Samen is Wijs Inventief met weinig geld Ik legde 140 huisbezoeken af bij 65plussers in Moerdijk. Behalve op eenzaamheid richtte het onderzoek zich ook op armoede. We ontdekten dat veel ouderen het met erg weinig geld moeten doen. Toch slaagden de meesten er fantastisch in om rond te komen en er ook tevreden mee te zijn. Mensen zijn inventief. Een oudere dame bracht mensen met een rolstoel naar de kerk, waar ze zelf kon genieten van een kopje koffie. Het was belangrijk voor haar om er zo even uit te zijn. Ze benadrukte echter ook meerdere keren dat ze op deze manier de koffie niet zelf hoefde te betalen. Uiteindelijk dienen mensen zelf iets te ondernemen. De maatschappij kan eenzaamheid niet voor hen oplossen. Wel kunnen wij hen wijzen op allerlei mogelijkheden die ze zelf niet kennen. Zo weten veel mensen niet dat allerlei dingen gratis zijn. Of dat activiteiten toegankelijk zijn voor een lager lidmaatschapsgeld. We vonden dat we als vrijwilligers een nuttige bijdrage konden leveren. De huisbezoeken boden mogelijkheden tot een goed gesprek. Ik kan andere gemeenten voor 100% aanraden om dit ook te doen. Maar wel met een positieve insteek: geef duidelijk aan wat mensen zélf kunnen doen. 26

27 Daarbij hebben we de hulp nodig van bijvoorbeeld ouderenbonden, huisartsen en praktijkondersteuners. Iedereen brengt zijn eigen expertise in. De een weet veel over de aanpak van bepaalde gezondheidsproblemen, de ander kan gemakkelijk direct in contact komen met eenzame mensen. Ook een woningcorporatie kan een bijdrage leveren, bijvoorbeeld door het aanbieden van een ontmoetingsruimte. Het gaat erom elkaar te versterken, zodat we niet allerlei losse versnipperde initiatieven hebben. Samen is wijs Diverse professionals en vrijwilligers komen kwetsbare ouderen tegen bij hun activiteiten. De gemeente heeft de rol deze partijen rond de tafel te brengen. Een voorbeeld van zo n samenwerkingsverband is het huisbezoekproject Samen is Wijs in de gemeente Moerdijk. Dit project voerden GGD en gemeente samen uit met GGZ Breburg, Surplus Welzijn, HOOM en de Senioren Adviesraad Moerdijk. Vrijwilligers bezochten zelfstandig wonende 65plussers, die zichzelf hiervoor aanmeldden. Doel hiervan was om de eenzaamheid en armoede in kaart te brengen. Ook gaven de vrijwilligers informatie over voorzieningen en boden zij de hulp aan van de ouderenadviseur. De mensen waardeerden het, zegt Heidy. Ze zitten klaar met koffie en koekjes en vragen bij het afscheid of de bezoeker nog een keer terugkomt. Het is een eenmalig bezoek, maar hieruit blijkt dat ze het contact plezierig vinden. We kunnen hen bijvoorbeeld in contact brengen met de vrijwilligers van de Zonnebloem. Carol van Zundert en Heidy de Mol (r): Mensen waardeerden het huisbezoek van vrijwilligers enorm. 27

28 Grijs en wijs Aantal kwetsbare ouderen in 2040 verdubbeld Flinke toename ouderen Het aantal ouderen in WestBrabant (65+) neemt de komende jaren toe tot in In 2040 telt de regio ouderen. 26 Hiermee groeit ook het aantal ouderen met ziekten als diabetes en artrose. Daarnaast zullen steeds meer ouderen mantelzorg geven en ontvangen en een groter beroep doen op voorzieningen vanuit de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Uit de ouderenmonitor van 2009 blijkt dat een kwart van de ouderen kwetsbaar is. 15 Bij deze ouderen is er sprake van een hoge draaglast en een lage draagkracht. Enerzijds zijn zij beperkt door hun lichamelijke gezondheid of zijn zij niet zelfredzaam (hoge draaglast). Anderzijds hebben zij het gevoel de regie over het eigen leven niet meer in de hand te hebben, zijn zij alleenwonend, of ontvangen alleen een AOW als inkomen (lage draagkracht). In de toekomst vraagt deze groep om meer aandacht. Demografische toekomstverkenningen laten zien dat in WestBrabant het aantal kwetsbare ouderen van in 2009 groeit tot in In 2040 zullen er kwetsbare ouderen zijn: een verdubbeling ten opzichte van nu. Demografische toekomstverkenningen gezondheid van ouderen in WestBrabant 15,16,26 Diabetes Artrose Hoge bloeddruk Geeft mantelzorg Ontvangt mantelzorg Krijgt hulp van professionele zorgverlener Maakt gebruik van één of meer Wmovoorzieningen Aantal Aantal Aantal Cijfers zijn gecorrigeerd voor leeftijd (6574 jaar; 75+) en geslacht. Aantallen zijn afgerond op 100tallen. 28

29 Speciale aandacht voor Turkse en Marokkaanse ouderen In opdracht van de gemeente Halderberge onderzocht de GGD de zorgbehoefte en eenzaamheid van Turkse en Marokkaanse ouderen. De helft van deze ouderen kan niet goed meedoen aan activiteiten vanwege gezondheidsproblemen. Ook hebben ze meer behoefte aan activiteiten in de eigen taal. Deze groep heeft weinig kennis over het zorgaanbod, maar de allochtone ouderen geven tegelijkertijd aan hiervan geen gebruik te willen maken. Dat komt door de taalbarrière. Ook missen ze bij de zorgvoorzieningen de aansluiting bij hun leefwijze. 27 Kwetsbaarheid als voorspeller De kwetsbaarheid van oudere mensen is een betere voorspeller van aandoeningen, ziekten, zorggebruik en vroegtijdige sterfte dan hun leeftijd. Onderzoeker Robbert Gobbens ontwikkelde daarom de Tilburg Frailty Indicator (TFI) om deze kwetsbaarheid in kaart te brengen. Mensen van 75 jaar en ouder kunnen de vragenlijst zelf binnen een kwartier invullen. Dit is getest onder zelfstandig wonende 75plussers in Roosendaal. Het is een waardevol hulpmiddel voor eerstelijnszorgverleners bij preventie en signalering. 28 Voor meer informatie zie 29

30 Paraat! Om burgers te beschermen tegen mogelijke uitbraken van infectieziekten zijn voorbereiding en oefening noodzakelijk. De GGD WestBrabant schotelt gemeenten realistische oefenscenario s voor. Een jong kind op een kinderdagverblijf krijgt hoge koorts en een ongewoon bleke huid. De medewerkers reageren alert. Snel daarna ontvangt de burgemeester een telefoontje dat er hersenvliesontsteking is vastgesteld. Het was het begin van een oefencase, die de GGD en de GHOR onlangs uitvoerden met enkele leden van het gemeentebestuur van AlphenChaam en Roosendaal. Bacteriële hersenvliesontsteking is een zeer gevreesde aandoening die tot de dood of tot ernstige invaliditeit kan leiden, soms al binnen 12 uur. In ons scenario leverde deze uitbraak veel maatschappelijke onrust op, vertelt Ivanka van der Veeken, die namens GGD WestBrabant optrad als oefenleider. De bestuurders moesten dus meteen aan de slag. Dat ging erg goed: ze wisten elkaar snel te vinden. Burgemeester verantwoordelijk Volgens de gewijzigde Wet Publieke Gezondheid is de burgemeester vanaf 2012 verantwoordelijk voor de voorbereiding op grootschalige bestrijding van zeer ernstige en besmettelijke infectieziekten. Dat zijn de zogenaamde Aziekten, zoals een grote uitbraak van kinderverlamming. De wetgever zegt niet hoe de burgemeester daar precies mee om moet gaan, zegt Ivanka. We laten daarom in onze oefeningen ervaren hoe hij of zij die rol kan oppakken. Het is vaak een wethouder die volksgezondheid in portefeuille heeft, terwijl bij grote maatschappelijke onrust de burgemeester aan zet is en de eindverantwoordelijkheid draagt. Hoe regel je sporthallen voor inentingen? Hoe geef je voorlichting aan ouders? Welke hygiënemaatregelen moet je treffen? Wat gebeurt er als je een gebouw moet sluiten? We zien dat bestuurders graag meedoen, omdat ze goed voorbereid willen zijn op dit soort vragen, zegt Ivanka. Uit ervaring weten we dat een oefening een goede manier is voor gemeenten, GGD en GHOR om hun rollen duidelijk te krijgen. Bovendien kun je bij een oefening jezelf die rol ook eigen maken. Langere aanloop Een uitbraak van een infectieziekte verschilt veel van een ramp als de brand in Moerdijk. De afspraken voor opschaling zijn weliswaar grotendeels dezelfde, maar de uitbraak van een besmettelijke ziekte is vaak over langere tijd uitgespreid. Een ziekte heeft meestal een ruimere aanloop. Vaak moet je wachten op de uitslagen van testen. Een uitbraak kan een grote impact hebben en snel tot maatschappelijke ontwrichting leiden. Een ander wezenlijk verschil is dat een infectieziekte zich vaak niet beperkt tot een gemeentegrens. Op basis van de bevindingen elders moet je het beleid soms bijstellen, zoals dat gebeurde bij de Mexicaanse griep. 30