Stand van zaken energiebesparing Openbare Verlichting

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Stand van zaken energiebesparing Openbare Verlichting"

Transcriptie

1 Stand van zaken energiebesparing Openbare Verlichting Consultatie gemeenten en provincies SenterNovem november 2009

2 Stand van zaken energiebesparing Openbare Verlichting Consultatie gemeenten en provincies dossier : C registratienummer : versie : 1.0 SenterNovem november 2009 DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. Het kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens ISO 9001.

3 INHOUD BLAD 1 INLEIDING 2 2 STAND VAN ZAKEN PROVINCIES Aanpak en Respons Koploperaanpak Energieverbruik en besparingsmaatregelen Draagvlak en knelpunten Ondersteuning en kennisuitwisseling Overige initiatieven voor duurzame openbare verlichting 7 3 STAND VAN ZAKEN GEMEENTEN Aanpak en respons Koploperaanpak Energiebesparingscan Uitvoeringsplan openbare verlichting Besparingspercentages en -maatregelen Energieverbruik Knelpunten bij realiseren energiebesparing Ondersteuning en kennisuitwisseling Overige initiatieven voor duurzame openbare verlichting 16 4 TOETSING AAN DOELSTELLINGEN EN AMBITIES: OP KOERS? 17 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

4 1 INLEIDING Achtergrond energiebesparing GWW Het ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft SenterNovem in maart 2006 opdracht gegeven voor het uitvoeren van het programma Implementatie Energiebesparing GWW, in de periode april 2006 t/m december De hoofddoelstelling van dit programma is inbedding van energiebesparing in de GWWsector in de reguliere bedrijfsvoering, met het accent op openbare verlichting in gemeenten. Voor het behalen van deze doelstelling voert SenterNovem diverse activiteiten uit. Achtergrond koploperaanpak Om energiezuinige openbare verlichting (OVL) te stimuleren, heeft de Minister van VROM de Taskforce Verlichting ingesteld. Eén van de acties van de projectgroep openbare verlichting is het opzetten en uitvoeren van de koploperaanpak. SenterNovem heeft in opdracht van het Ministerie VROM de coördinatie van de acties. De koploperaanpak houdt in dat koplopende gemeenten en provincies zelf aan de slag gaan of al zijn besparing bij openbare verlichting en mogelijk andere gemeenten, provincies en overige verlichtingsbeheerders enthousiast maken voor en betrekken bij de activiteiten die leiden tot energiebesparing bij openbare verlichting. De aanpak heeft drie stappen: 1. Scan energieverbruik en besparingspotentieel openbare verlichting 2. Uitvoeringsplan openbare verlichting 3. (verkorte) beleidsnotitie openbare verlichting De koploperaanpak kent ambitieuze doelstellingen. Het doel is dat in 2009 al 90 gemeenten en 6 provincies een uitvoeringsplan opgesteld hebben om de openbare verlichting energiezuinig te maken. In 2010 moeten dit al 270 gemeenten en 12 provincies zijn. In 2011 dient zelfs nagenoeg iedere gemeente een uitvoeringsplan opgesteld te hebben. De aanpak kent eveneens een energiebesparingsopgave: in 2011 moet er ten opzichte van 2007 al 15% energie bespaard worden op de openbare verlichting (incl. nieuwbouw), in % en in 2020 moet zelfs 30% worden bespaard. De doelstellingen voor openbare verlichting zijn gerelateerd aan de EU-brede (klimaat) doelstelling om in 2020 in totaliteit 20% energie te besparen. Nederland heeft deze doelstellingen overgenomen en doorvertaald naar verschillende sectoren. Ook gemeenten en provincies moeten dus aan de slag. Omdat openbare verlichting goed is voor ongeveer 30 tot 70 procent van het energieverbruik in gemeenten, ligt het voor de hand om in te zetten op energiebesparing bij openbare verlichting. Monitoren voortgang energiebesparing GWW en koploperaanpak Om de doelstellingen te halen, zijn als onderdeel van het project energiebesparing GWW en de koploperaanpak diverse acties geformuleerd. Van belang is te weten in hoeverre gemeenten en provincies op koers liggen om de doelstellingen te halen. Daarom laat SenterNovem de voortgang betreffende de koploperaanpak periodiek onderzoeken. In september en oktober 2009 zijn alle 441 gemeenten en 12 provincies daarom telefonisch, per post en/of online benaderd. Met de resultaten van de consultatie wil SenterNovem inzicht krijgen in de stand van zaken betreffende energiebesparing bij openbare verlichting en in de eventuele belemmeringen die het behalen van de (besparings-)doelstellingen in de weg staan. Op deze wijze kan SenterNovem tijdig bijsturen om eventueel aanvullende acties te nemen om gemeenten verder op weg te helpen bij het behalen van de doelstellingen. In dit rapport staan de resultaten van de consultatie van gemeenten en provincies

5 2 STAND VAN ZAKEN PROVINCIES 2.1 Aanpak en Respons De enquêtes zijn medio september 2009 naar de provincies verstuurd. Alle provincies zijn verschillende malen benaderd via telefoon en mail. De meeste provincies gaven er voorkeur aan de vragen per mail te beantwoorden, enkele Provincies zijn telefonisch geïnterviewd. Uiteindelijk hebben 11 van de 12 provincies de vragenlijst vrijwel volledig ingevuld. Eén provincie weigerde medewerking vanwege het vele werk dat voortkomt uit de diverse enquêtes die provincies regelmatig ontvangen. Een dergelijk hoge respons geeft een representatief beeld van de activiteiten rond energiebesparing in de openbare verlichting (OVL) bij provincies. 2.2 Koploperaanpak De meeste (9 van 11) provincies doen mee aan de koploperaanpak. Acht provincies hebben een scan uitgevoerd, waarbij een besparingspercentage wordt berekend. De mogelijke besparingen variëren van 6 tot 50% met een gemiddelde van 25%. Bij de provincies met lage besparingspercentages zijn over het algemeen al veel maatregelen genomen, terwijl bij besparingspercentages van 50% ook het weghalen van verlichting wordt meegerekend. Vier provincies hebben een uitvoeringsplan gereed, bij zes andere is deze in ontwikkeling. Vijf provincies maken melding van concrete kwantitatieve besparingsdoelstellingen. Genoemde doelstellingen zijn: o Van 5% in 2010 tot 50% in 2013 o 15% in 2011 o 15% in 2012 o 40% in 2010 o 50% in 2020 (alleen bij het deel van de OVL dat in de periode tot 2020 vervangen wordt) Vergeleken met de doelstellingen voor de koploperaanpak (15% in 2011 en 20% in 2013), zijn de genoemde individuele doelstellingen redelijk in lijn. Wel moet hier een kanttekening gemaakt worden, omdat het gaat om slechts 5 provincies. 2.3 Energieverbruik en besparingsmaatregelen Vermogen en energieverbruik 8 provincies hebben een opgesteld vermogen van OVL opgegeven. Deze varieert van 140 kw tot 1714 kw met een gemiddelde van 600 kw. Het energieverbruik, opgegeven door 10 provincies, varieert van 600 tot 7000 Mwh per jaar (2007/2008) met een gemiddelde van 2700 Mwh. Het merendeel van de provincies geeft aan dat het energieverbruik de komende jaren gaat dalen (8). Slechts 2 provincies geven aan dat door uitbreiding van het te verlichten areaal en/of hogere lichtniveaus het energiegebruik zal toenemen

6 Besparingsmaatregelen Alle provincies voeren één of meerdere besparingsmaatregelen uit. De belangrijkste maatregelen staan opgesomd in onderstaande tabel. Naast deze maatregelen worden ook nog vaker spontaan genoemd: o Weghalen of weglaten van verlichting; o Gebruik van dynamische wegmarkering (verlichting op aanvraag). Tabel 1 Welke besparingsmaatregelen voor OVL gaan provincies de komende jaren uitvoeren? Nr Maatregel Voorzien van alle conventioneel geschakelde SON-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een eenvoudig dimprofiel (bijv. dimmen tussen 23:00 en 5:00). Installeren van habitat vriendelijke/mesopische verlichting binnen natuur- en buitengebieden indien openbare verlichting noodzakelijk is Vervangen openbare verlichting door andere initiatieven, zoals reflecterende markering Vervangen hogedruk kwiklampen (HPLN) door energie-efficiëntere (en dimbare) SON-, CPO- of PLL-oplossingen Vervangen daar waar mogelijk van conventionele verlichting door zeer energiezuinige, (mesopische) LED-verlichting Voorzien van alle conventioneel geschakelde SON-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een intelligent dimprofiel (bijv. o.b.v. op weer- en verkeersomstandigheden). Vervangen oude TL (D/E/M/S) installaties door (dimbare) elektronisch bedreven PLLoplossingen Voorzien van alle conventioneel geschakelde PLL-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een eenvoudig dimprofiel (bijv. dimmen tussen 23:00 en 5:00). Voorzien van alle conventioneel geschakelde PLL-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een intelligent dimprofiel (bijv. gebaseerd op meerdere bewegingsintensiteit). Verminderen lichthinder van reclameborden en stads- of gebouwenverfraaiing op tijdstippen dat dit kan (bijv. tussen 24:00 en 6:00) Aantal provincies Draagvlak en knelpunten Volgens alle 11 provincies is er bestuurlijk draagvlak voor energiebesparing in OVL. Drie provincies ondervinden helemaal geen knelpunten bij het uitvoeren van energiebesparing in OVL. De knelpunten die wel worden genoemd door de verschillende provincies staan in onderstaand figuur. Het meest genoemd worden gebrek aan budget en onvoldoende medewerking van de netbeheerder. Onvoldoende aantrekkelijke besparingsmaatregelen wordt door 2 provincies genoemd. Problemen met tegenstrijdig beleid (verkeersveiligheid, sociale veiligheid), waardoor energiebesparing in OVL gehinderd wordt, worden slechts door 1 provincies genoemd

7 Figuur 1 Welke knelpunten ervaren provincies bij plannen om energie te besparen bij OVL? 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 Door provincies genoemde knelpunten budget maatregelen netbeheerder capaciteit tegenstrijdig beleid geen anders Tabel 2 Welke knelpunten ervaren provincies bij plannen om energie te besparen bij OVL? Nr. Knelpunt Aantal keer genoemd 1 Geen budget 4 2 Geen medewerking van de netbeheerder 4 3 Geen aantrekkelijke besparingsmaatregelen 2 4 Onvoldoende ambtelijke capaciteit 1 5 Energiebesparing is tegenstrijdig aan provinciaal beleid (sociale veiligheid) 1 6 Overige knelpunten (technische beperkingen) 1 7 Geen bestuurlijk draagvlak 0 Aanvullend wordt genoemd dat er technische beperkingen zijn, die knelpunten opleveren. Drie provincies hebben aangegeven geen knelpunten te ervaren bij hun plannen om energie te besparen bij openbare verlichting. 2.5 Ondersteuning en kennisuitwisseling In de koploperaanpak wordt van provincies verwacht dat zij gemeenten ondersteunen bij de uitvoering van energiebesparing OVL. Bij acht provincies worden initiatieven ontplooid om gemeenten te ondersteunen. De activiteiten lopen sterk uiteen: o Organiseren van een beleidsontwikkeltraject voor GWW-mensen van gemeenten; o Het beschikbaar stellen van middelen vanuit klimaatprogramma s voor specifieke (innovatieve) projecten of voor het uitvoeren van scans en opstellen uitvoeringsplannen; o Stimuleren van samenwerking en kennisuitwisseling tussen gemeenten, bijv. door organisatie van bijeenkomsten

8 Alle provincies hebben behoefte aan kennisuitwisseling met het Rijk en met andere provincies. Vaak wordt aangegeven dat in IPO-verband een dergelijke kennisuitwisseling al tot stand komt (werkgroep duurzame wegen). Zeven provincies geven aan behoefte te hebben aan ondersteuning. In onderstaande tabel worden de meest genoemde manieren van ondersteuning opgesomd. Tabel 3 Op welke vlakken hebben provincies behoefte aan ondersteuning? Nr. Aandachtspunt voor ondersteuning Aantal provincies 1 Maatregelen om energie te besparen 4 2 Regelen budget voor energiebesparing OVL 4 3 Implementeren van LED-verlichting 3 4 Overige behoeftes 3 5 Opstellen van een plan van aanpak energiebesparing OVL 2 6 In kaart brengen huidig energieverbruik en besparingspotentieel 2 7 Cursus- en opleidingsmogelijkheden (energiebesparing) OVL 2 8 Creeren draagvlak bij college van B&W en/of gemeenteraad 2 9 Opstellen beleidsnotitie (nota) 1 Uit het overzicht blijkt dat er geen behoeftes zijn die er bovenuit springen. De grootste behoeftes zijn het aandragen van aantrekkelijke maatregelen om energie te besparen en het regelen van budget om energiebesparing mogelijk te maken. Het minste behoefte is aan het opstellen van een beleidsnotitie. In de categorie overige behoeftes worden genoemd: Kennisuitwisseling via een link met de IPO-website; Hulp bij problemen met de netwerkbeheerder; Contact met klimaatadviseurs. Het merendeel van de provincies heeft al eens gebruik gemaakt van de diensten en producten die SenterNovem heeft ontwikkeld in het kader van het programma Energiebesparing in de GWW-sector. In de onderstaande tabel wordt op volgorde van meest naar minst een overzicht gegeven van de diensten en producten waarvan gebruik is gemaakt bij het realiseren van bij OVL. Tabel 4 Van welke diensten en producten van SenterNovem hebben provincies gebruik gemaakt? Nr. Diensten en producten SenterNovem Aantal provincies 1 De digitale nieuwsbrief 10 2 De website 8 3 Overige publicaties (bijv. handleiding duurzame aanpak OVL, Pluk en Play lijst) 7 4 Diensten/bezoek klimaatadviseurs 6 5 Rekenmodel Zicht op Licht 5 6 Boekje kwaliteitsprofielen 4 7 Koploperaanpak 2 8 Beleidstraject 1 9 Ondersteuning bij LED-pilots 1 10 Overige diensten/producten 0-6 -

9 Het meeste hebben provincies gebruik gemaakt van de digitale nieuwsbrief en de website. Hiernaast hebben veel provincies gebruik gemaakt van overige publicaties, diensten van de klimaatadviseurs en het rekenmodel zicht op licht. 2.6 Overige initiatieven voor duurzame openbare verlichting De meeste provincies (9) zijn op de hoogte van het initiatief om energielabels op te stellen voor het energieverbruik voor OVL. Ook zijn de meeste provincies (8) op de hoogte van het programma duurzaam inkopen en hebben de criteria al (deels) geïmplementeerd, of gaan dit op korte termijn doen

10 3 STAND VAN ZAKEN GEMEENTEN 3.1 Aanpak en respons Begin september zijn alle 441 gemeenten per post aangeschreven om deel te nemen aan de enquête over de koploperaanpak openbare verlichting. Ongeveer 70% van de enquêtes is op naam gestuurd naar een bekende contactpersoon binnen een gemeente. Bij de gemeenten zonder contactpersoon was de brief gericht aan de beheerder openbare verlichting. Respondenten kregen de mogelijkheid om de enquête online of op papier in te vullen. Om voldoende respons te krijgen, kregen de gemeenten die nog niet hadden gereageerd en waarbij de contactpersoon bekend was, een herinnering per toegestuurd. Aansluitend zijn gemeenten door DHV tot half oktober nagebeld met het verzoek de enquêtes in te vullen. Daarnaast is in de online Senter- Novem nieuwsbrief Energiebesparing Openbare Verlichting uit september 2009 een oproep gedaan om de enquête in te vullen. Via een link in de nieuwsbrief konden lezers de enquête online invullen. Deze inspanningen hebben ertoe geleid dat in totaal 192 gemeenten de enquête hebben ingevuld. Dit komt overeen met een respons van 44%. De respons op de enquête is hoog waardoor met deze steekproef representatieve uitspraken gedaan kunnen worden over energiebesparing bij openbare verlichting in Nederland. De meeste enquêtes zijn online ingevuld (104 stuks). Per post zijn 88 enquêtes teruggekomen. Elf enquêtes zijn binnengekomen na de data-analyse en zijn daarom niet meegenomen in de in de verslaggeving in de volgende paragrafen. De meeste respondenten zijn beleidsmedewerker (40%) of beheerder openbare verlichting (37%). Van de overige 23% geven de meeste respondenten aan zowel beleidsmedewerker als beheerder openbare verlichting te zijn. 3.2 Koploperaanpak Koplopers zijn gemeenten die aan de slag gaan met energiebesparing bij openbare verlichting (zie hoofdstuk 1). De meeste gemeenten (84%) nemen nog niet deel aan de koploperaanpak. De rest (16%) zegt wel mee te doen met de koploperaanpak. Vertaald over alle gemeenten in Nederland komt dit neer op 71 gemeenten. De koploperaanpak is echter bij driekwart (75%) van de gemeenten die niet deelnemen aan de koploperaanpak wel bekend. Een kwart (26%) van de gemeenten die nu nog niet deelneemt aan de koploperaanpak zegt de komende jaren wel mee te willen doen aan de koploperaanpak. Veel gemeenten (38%) weten nog niet of ze willen deelnemen. De rest (37%) zegt de komende jaren niet mee te willen doen aan de koploperaanpak. Veel genoemde redenen om niet deel te nemen aan de koploperaanpak zijn: We willen de (LED-) ontwikkelingen afwachten Er is al veel geïnvesteerd in OVL We willen eerst de achterstanden wegwerken Geen tijd Geen budget We zijn maar een kleine gemeente, dus niet haalbaar Reorganisatie of herindeling gemeente - 8 -

11 3.3 Energiebesparingscan Onderdeel van de koploperaanpak is het uitvoeren van een scan naar het energie besparingspotentieel van OVL. Opvallend is dat de meeste gemeenten (61%) al een scan hebben uitgevoerd om het energie besparingspotentieel bij OVL te bepalen. De meeste scans zijn uitgevoerd in 2008 (49%) en 2009 (30%). De oudste scan is gedaan in Het gemiddelde besparingspercentage bij deze gemeenten bedroeg 17%. Het gemiddelde besparingspercentage bij de koplopers bedroeg 16,5% en die van niet koplopers 17,7%. Het hoogste besparingspercentage bedroeg 35%. In totaal heeft 36% van de gemeenten nog geen scan uitgevoerd en 3% weet niet of er een scan is uitgevoerd. Van deze gemeenten geeft 37% aan een scan te willen doen in 2009 of na Figuur 2 Wordt er in de toekomst een scan uitgevoerd in uw gemeente? 32% 21% 10% 11% 27% scan in 2009 scan na 2009 geen scan weet niet belangstelling 3.4 Uitvoeringsplan openbare verlichting Een ander onderdeel van de koploperaanpak is het maken van een uitvoeringsplan energiebesparing voor openbare verlichting. Een klein deel van de gemeenten (23%) beschikt al over een plan van aanpak of uitvoeringsplan. Bijna de helft (47%) heeft nog geen plan, maar is daar wel mee bezig. De rest (30%) heeft nog geen plan. Figuur 3 Beschikt uw gemeente over een uitvoeringsplan energiebesparing openbare verlichting? 1% 23% 30% gereed 47% in ontwikkeling nee weet niet - 9 -

12 Er is duidelijk een verschil zichtbaar tussen koplopers en niet koplopers: 50% van de koplopers heeft een uitvoeringsplan gereed tegen 18% van de niet koplopers. Overigens is 14% van de koplopers überhaupt niet van plan om een uitvoeringsplan te maken. Van de gemeenten die een uitvoeringsplan gereed of in ontwikkeling hebben, heeft 77% besparingsdoelstellingen opgenomen voor de komende vier jaar ( ). De meeste gemeenten (70%) konden niet aangeven hoeveel energie er bespaart zal worden de komende vier jaar. Op basis van de 30% (54 gemeenten) die wel percentages hebben genoemd, is op basis van de gemiddelden aangegeven hoe de energiebesparing is voor de periode 2009 tot en met 2013 en hoe zich dit verhoudt tot de doelstellingen die in de koploperaanpak zijn gedefinieerd. Figuur 4 Besparingsdoelstellingen gemeenten en doelstellingen koploperaanpak 25% 20% 15% 10% 5% doelstellingen gemeenten doelstellingen koploperaanpak 0% Tabel 5 Besparingsdoelstellingen gemeenten en doelstellingen koploperaanpak Energie besparingsdoelstellingen (in %) Doelstellingen gemeenten Doelstellingen koploperaanpak ,8% ,9% ,0% 15% ,4% ,6% 20% Uit de figuur en de tabel blijkt dat met de energie besparingsdoelstellingen van de gemeenten de doelstellingen van de Taskforce/koploperaanpak niet gehaald worden. Ook dienen de nodige kanttekeningen geplaatst te worden bij de opgegeven doelstellingen van de gemeenten: De meeste gemeenten kunnen geen besparingspercentages opvoeren Slechts 52 gemeenten (30% steekproef) hebben besparingspercentages ingevuld Het vermoeden bestaat dat niet alle gemeenten de besparingspercentages goed hebben ingevuld

13 3.5 Besparingspercentages en -maatregelen Vrijwel alle gemeenten (92%) zeggen de komende jaren maatregelen uit te voeren om energie te besparen op OVL. Koplopers scoren hierbij iets hoger (95% wel en 5% niet) dan niet koplopers (91% wel en 9% niet). Op basis van de Pluk en Play lijst is aan gemeenten gevraagd welke maatregelen zijn de komende jaren verwachten uit te voeren. In de onderstaande tabel wordt per maatregel op volgorde (van meest populair naar minst populair) aangegeven hoeveel gemeenten de maatregelen uitvoeren. Tabel 6 Welke besparingsmaatregelen gaat u de komende jaren uitvoeren? Aantal gemeenten Nr. Maatregel gemiddeld Koplopers Niet koplopers Vervangen hogedruk kwiklampen (HPLN) door energie-efficiëntere (en dimbare) SON-, CPO- of PLL-oplossingen Vervangen oude TL (D/E/M/S) installaties door (dimbare) elektronisch bedreven PLL-oplossingen Uitvoeren van LED projecten in woonwijken (PLL-omgevingen) om ervaring op te doen met energiezuinige LED-oplossingen. Voorzien van alle conventioneel geschakelde PLL-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een eenvouding dimprofiel (bijv. dimmen tussen 23:00 en 5:00). Vervangen van geel licht (SON W) in de binnenstad en andere centra door energie-efficiënter wit licht (CPO W) Voorzien van alle conventioneel geschakelde SON-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een eenvouding dimprofiel (bijv. dimmen tussen 23:00 en 5:00). Vervangen daar waar mogelijk van conventionele verlichting door zeer energiezuinige, (mesopische) LED-verlichting Installeren van habitat vriendelijke/mesopische verlichting binnen natuur- en buitengebieden indien openbare verlichting noodzakelijk is Verminderen lichthinder van reclameborden en stads- of gebouwenverfraaiing op tijdstippen dat dit kan (bijv. tussen 24:00 en 6:00) Vervangen openbare verlichting door andere initiatieven, zoals reflecterende markering Voorzien van alle conventioneel geschakelde PLL-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een intelligent dimprofiel (bijv. gebaseerd op meerdere bewegingsintensiteit). Voorzien van alle conventioneel geschakelde SON-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een intelligent dimprofiel (bijv. o.b.v. op weer- en verkeersomstandigheden). 69% 75% 68% 66% 68% 66% 54% 82% 49% 39% 32% 40% 27% 46% 23% 26% 29% 26% 26% 39% 23% 21% 29% 20% 19% 37% 16% 9% 14% 7% 8% 14% 7% 8% 18% 5%

14 De meest populaire maatregelen zijn het vervangen van oude HPLN en TL installaties door PLLoplossingen. Respectievelijk 69% en 66% van de gemeenten wil deze maatregelen nemen. Opvallend is dat veel gemeenten (55%) proeven willen doen met LED-verlichting om de komende jaren te kunnen komen tot verdere energiebesparing. Dit zijn vooral de koploper gemeenten (82%). Ook bijna de helft (49%) van de niet koploper gemeenten wil aan de slag met LED-projecten. Minder populaire maatregelen zijn het voorzien van conventioneel geschakelde SON- en PLL-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een intelligent dimprofiel (bijv. op basis van weer- en verkeersomstandigheden). De koploper gemeenten lopen over het algemeen meer warm voor maatregelen dan de niet koploper gemeenten. Dit geldt vooral voor: Het uitvoeren van LED-projecten in woonwijken (82% tegen 49%); Het vervangen van geel licht in de binnenstad (46% tegen 23%); Verminderen van lichthinder (37% tegen 16%). Naast de maatregelen die zijn opgenomen in de Pluk en Play lijst, worden de onderstaande maatregelen door gemeenten spontaan genoemd: Aanpassen schakel- en dimtijden OVL (later aan, eerder uit); Bij vervanging overal een (statisch) dimregime invoeren; Daar waar mogelijk lichtmasten verwijderen/verminderen aantal lichtmasten; Verlichting uitzetten tijdens de nacht (minder nachtbranders, meer avond- en ochtendbranders); LED-lampen in reclame bakken en richtingaanwijzers; Niet volgen NSVV normen en afwijken van de NPR; Plaatsen LED-verlichting op zonne-energie. 3.6 Energieverbruik Relatief veel gemeenten bleken niet in staat te zijn om gegevens over het opgestelde vermogen (48%) en het jaarlijkse energieverbruik (26%) te verstrekken. Van de gemeenten die wel gegevens konden verstrekken inzake het huidige energieverbruik, zijn de meeste gegevens afkomstig uit het jaar 2008 (62%). Van 15% van de gemeenten is het energieverbruik het geraamde verbruik voor in de onderstaande figuur is weergegeven in hoeverre deze gegevens zich verhouden tot basisjaar Hieruit blijkt dat voor de meeste gemeenten het energieverbruik ongeveer gelijk is gebleven ten opzichte van basisjaar Tabel 7 Energiegebruik gemeenten ten opzichte van basisjaar 2007 Energieverbruik t.o.v. basisjaar 2007 Lager Gelijk Hoger 2008 (80 gemeenten) 22% 48% 30% 2009 (18 gemeenten) 22% 56% 22%

15 Voor de komende jaren verwacht 36% van de gemeenten dat het energieverbruik ongeveer gelijk zal blijven ten opzichte van het energieverbruik in % verwacht een daling van het energieverbruik. Eveneens 31% verwacht een stijging van het energieverbruik de komende jaren ten opzichte van Wanneer onderscheid gemaakt wordt tussen koplopers en niet koplopers, blijkt er een groot verschil te bestaan tussen koplopers en niet koplopers. Bijna de helft van de koplopers (46%) tegen 30% van de niet koplopers verwacht namelijk dat het energieverbruik de komende jaren gaat dalen. Er bestaat dus een positief verband tussen het zijn van een koploper en de verwachtingen in energieverbruik de komende jaren. Figuur 5 Verwachte veranderingen in energieverbruik de komende jaren Daling Gelijk niet koploper koploper gemiddeld Stijging Als redenen voor de stijging van het energieverbruik worden aangevoerd: 1. uitbreiding van het te verlichten areaal (86%) 2. hogere verlichtingsniveaus (44%) 3. invoering politiekeurmerk (12%) 4. andere reden (12%) 3.7 Knelpunten bij realiseren energiebesparing Bij veruit de meeste gemeenten (86%) is bestuurlijk draagvlak en betrokkenheid aanwezig voor het realiseren van energiebesparing bij openbare verlichting. Bij slechts 6% van de gemeenten is geen bestuurlijk draagvlak aanwezig voor het realiseren van energiebesparing bij OVL en 8% weet niet of draagvlak aanwezig is. Bestuurlijk draagvlak lijkt dus geen groot knelpunt zijn. In de onderstaande tabel wordt op volgorde van grootste naar kleinste een overzicht gegeven van knelpunten die de respondenten tegenkomen bij plannen om energie te besparen bij OVL. Opvallend is dat geen enkele gemeente heeft aangegeven geen enkel knelpunt te ervaren! Het grootste knelpunt (54%) dat gemeenten signaleren is het ontbreken van voldoende budget om energiebesparende maatregelen uit te voeren. Ook een gebrek aan ambtelijke capaciteit en tijd is voor veel gemeenten (39%) een groot knelpunt. Opmerkelijk hierbij is dat ondanks het bestuurlijk draagvlak er toch onvoldoende middelen en capaciteit beschikbaar zijn voor energiebesparing OVL

16 Geen medewerking kunnen krijgen van de netbeheerder (6%) en het ontbreken van bestuurlijk draagvlak (3%) is voor weinig gemeenten een knelpunt. Tabel 9 Welke knelpunten ervaart u bij uw plannen om energie te besparen bij OVL? Aantal gemeenten Nr. Knelpunt Gemiddelde Koplopers Niet koplopers 1 Geen budget 54% 48% 55% 2 Onvoldoende ambtelijke capaciteit 39% 30% 40% 3 Energiebesparing is tegenstrijdig aan gemeentelijk OVL-beleid 23% 18% 24% 4 Overige knelpunten 21% 19% 22% 5 Geen aantrekkelijke besparingsmaatregelen 19% 7% 20% 6 Geen medewerking van de netbeheerder 6% 4% 6% 7 Geen bestuurlijk draagvlak 3% 7% 2% Wat ook opvalt, is dat de koplopers, met uitzondering van bestuurlijk draagvlak, minder knelpunten ervaren om energiebesparing bij OVL te realiseren dan de niet koplopers. Met de aanpak die koplopers hanteren, kunnen knelpunten kennelijk gemakkelijker worden opgelost. In de categorie overige knelpunten worden verschillende keren genoemd: geen beleid of plannen bij vervangen verlichting moeten de verlichtingsniveaus omhoog (door NPR) nog geen betrouwbare/optimale energiezuinige alternatieven bijplaatsing feestverlichting, sfeerverlichting en aanlichting van gebouwen lange terugverdientijden (hoge investering noodzakelijk) gebrek aan kennis en tijd 3.8 Ondersteuning en kennisuitwisseling Het grootste deel van de gemeenten (80%) geeft aan behoefte te hebben aan kennisuitwisseling over OVL met andere gemeenten, provincies of de rijksoverheid. De overige 20% zegt daar geen behoefte aan te hebben. Er is hierbij nauwelijks onderscheid tussen koplopers en niet koplopers (respectievelijk 78% en 80% heeft behoefte aan ondersteuning). In de onderstaande tabel wordt op volgorde van grootste naar kleinste een overzicht gegeven van de behoefte aan ondersteuning bij het realiseren van bij OVL. Een klein deel van de gemeenten (15%) heeft aangegeven geen enkele behoefte te hebben aan ondersteuning. Vooral de koploper gemeenten (34%) hebben geen behoefte aan ondersteuning

17 Tabel 10 Op welke vlakken heeft u behoefte aan ondersteuning? Nr. Knelpunt Aantal gemeenten 1 Maatregelen om energie te besparen 35% 2 Regelen budget voor energiebesparing OVL 33% 3 Opstellen van een plan van aanpak energiebesparing OVL 32% 4 Opstellen beleidsnotitie (nota) 27% 5 Implementeren van LED-verlichting 27% 6 In kaart brengen huidig energieverbruik en besparingspotentieel 26% 7 Cursus- en opleidingsmogelijkheden (energiebesparing) OVL 24% 8 Overige behoeftes 17% 9 Creëren draagvlak bij college van B&W en/of gemeenteraad 11% Uit het overzicht blijkt dat er geen behoeftes zijn die er bovenuit springen. De grootste behoeftes zijn het aandragen van aantrekkelijke maatregelen om energie te besparen (35%) en het regelen van budget om energiebesparing mogelijk te maken (33%). Het minst behoefte is er aan het creëren van draagvlak bij het college van B&W (11%). In de categorie overige behoeftes worden verschillende keren spontaan genoemd: informatie over subsidies samenwerking met (buur)gemeenten, provincies en andere partijen mogelijkheden (dynamisch) dimmen Het merendeel van de gemeenten (60%) heeft al eens gebruik gemaakt van de diensten en producten die SenterNovem heeft ontwikkeld in het kader van het programma Energiebesparing in de GWW-sector. Hierbij valt op dat vrijwel alle koplopers (89%) hiervan gebruik hebben gemaakt. Voor niet koplopers is dit ruim de helft (55%). In de onderstaande tabel wordt op volgorde van meest naar minst een overzicht gegeven van de diensten en producten waarvan gebruik is gemaakt bij het realiseren van bij OVL. Tabel 11 Van welke diensten en producten van SenterNovem heeft u gebruik gemaakt? Nr. Diensten en producten SenterNovem Aantal gemeenten 1 Rekenmodel Zicht op Licht 61% 2 De website 52% 3 De digitale nieuwsbrief 52% 4 Overige publicaties (bijv. handleiding duurzame aanpak OVL, Pluk en Play lijst) 41% 5 Koploperaanpak 17% 6 Boekje kwaliteitsprofielen 15% 7 Beleidstraject 14% 8 Ondersteuning bij LED-pilots 13% 9 Overige diensten/producten 10% 10 Diensten/bezoek klimaatadviseurs 6%

18 Het meeste hebben gemeenten gebruik gemaakt van het rekenmodel Zicht op Licht (62%). Ook de website wordt veelvuldig bezocht (52%) en de nieuwsbrief wordt door de meeste gemeenten gelezen (52%). Binnen de categorie overige diensten en producten noemen diverse gemeenten spontaan de cursus Licht & Donker die is georganiseerd (alleen niet door SenterNovem). 3.9 Overige initiatieven voor duurzame openbare verlichting Energielabels De meeste gemeenten (51%) zijn op de hoogte van het initiatief om energielabels op te stellen voor het energieverbruik voor OVL. Koplopers (74%) zijn hiervan veel beter op de hoogte dan niet koplopers (46%). Het grootste deel (55%) van de gemeenten ziet het ontwikkelen van energielabels voor OVL als een welkome ontwikkeling. Ongeveer een derde (34%) geeft aan nog niet te weten of dit een positieve ontwikkeling is en 11% ziet de ontwikkeling van het energielabel niet als een welkome ontwikkeling. Programma duurzaam inkopen De meeste gemeenten (73%) zijn op de hoogte van het programma duurzaam inkopen. De overige 27% is dit niet. Koplopers zijn hiervan iets beter op de hoogte (80%) dan de niet koplopers (70%). Bij 7% van de gemeenten worden de criteria van duurzaam inkopen al helemaal toegepast bij het inkopen van diensten of materialen voor openbare verlichting en bij 46% van de gemeenten doet dit al deels. De rest zegt nog niet te weten of diensten of materialen duurzaam ingekocht (gaan) worden (36%), per 2010 duurzaam in te kopen (5%), dit per 2011 te doen (1%) of geeft aan dit helemaal niet te gaan doen (6%). Figuur 6 Worden de criteria voor duurzaam inkopen gehanteerd voor OVL in uw gemeente? 36% 5% 6% 1% 7% 46% helemaal deels per 2010 per 2011 nooit weet niet

19 4 TOETSING AAN DOELSTELLINGEN EN AMBITIES: OP KOERS? 250 gemeenten en 9 provincies aan de slag met energiebesparing Binnen het programma implementatie energiebesparing GWW dat loopt van 2006 tot 2011 is de doelstelling geformuleerd dat in gemeenten en 9 provincies aan de slag zijn met energiebesparing OVL en een uitvoeringsplan hebben. Gemeenten Anno 2009 geven vrijwel alle gemeenten (92%) aan momenteel of de komende jaren maatregelen te willen uitvoeren om energie te besparen. Dit komt overeen met 406 gemeenten. Het aantal gemeenten dat nu een uitvoeringsplan gereed heeft is 23% ofwel 101 gemeenten. Daarnaast geven 207 gemeenten (47%) aan dat een uitvoeringsplan in ontwikkeling is. Op dit moment kan nog niet gezegd worden of er in gemeenten beschikken over een uitvoeringsplan, maar verwacht mag worden dat deze doelstelling wel gehaald gaat worden. Provincies Alle 11 geconsulteerde provincies nemen maatregelen om energie te besparen op OVL. In die zin zijn alle provincies momenteel dus aan de slag en wordt aan de doelstelling voldaan. Op dit moment hebben vier provincies een uitvoeringsplan gereed en hebben zes provincies een uitvoeringsplan in ontwikkeling. Energiebesparingsopgave koploperaanpak Op basis van de besparingsdoelstellingen die gemeenten hebben doorgegeven, lijken de doelstellingen van de koploperaanpak om in % en in % energie te besparen niet haalbaar. Op de lange termijn (in 2020) zou er volgens de koploperaanpak 30% energie bespaard moeten worden. Op basis van extrapolatie van de gegevens over komen gemeenten tot ongeveer 18% minder energieverbruik dan in Om de energie besparingsdoelstellingen te halen, zijn aanvullende maatregelen noodzakelijk. Figuur 7 Besparingsdoelstellingen gemeenten en doelstellingen koploperaanpak 35% 30% 25% 20% 15% doelstellingen gemeenten doelstellingen koploperaanpak 10% 5% 0%

20 Koploperaanpak: 90 gemeenten en 6 provincies hebben in 2009 een uitvoeringsplan Bijna een kwart van de gemeenten (23%) beschikt momenteel over een uitvoeringsplan. Dit komt overeen met 101 gemeenten. Aan deze doelstelling is dus al voldaan. Vier provincies beschikken momenteel over een uitvoeringsplan en daarnaast hebben zes provincies een uitvoeringsplan in ontwikkeling. Op dit moment wordt nog niet aan de provinciale doelstelling voldaan, maar de kans is groot dat dit nog wel voor eind 2009 gebeurt. Koploperaanpak: 270 gemeenten en 12 provincies hebben in 2010 een uitvoeringsplan Op dit moment geeft 47% van de gemeenten aan een uitvoeringsplan energiebesparing openbare verlichting in ontwikkeling te hebben. Dit komt overeen met 207. Samen met de 101 gemeenten die al een uitvoeringsplan gereed hebben, zijn dit 308 gemeenten. Het is dus mogelijk om deze doelstelling in 2010 te halen, maar dan moet er dus nog wel wat gebeuren bij 170 gemeenten. Om de doelstelling te halen zullen ruim 200 gemeenten die een uitvoeringsplan in ontwikkeling hebben, moeten worden gestimuleerd en ondersteund bij het opstellen van een uitvoeringsplan. Als de zes nu nog in ontwikkeling zijnde uitvoeringsplannen in 2010 gereed komen, hebben in 2010 in totaal tien provincies een uitvoeringsplan. Twee provincies moeten dan nog worden gestimuleerd en ondersteund bij het opstellen van een uitvoeringsplan. Koploperaanpak: 400 gemeenten en 12 provincies hebben in 2011 een uitvoeringsplan Op dit moment hebben 308 gemeenten een uitvoeringsplan gericht op het energiezuinig maken van openbare verlichting gereed of in ontwikkeling. Dat zijn er nog 92 tekort om in 2011 de doelstelling te halen. Om deze doelstelling te halen zullen er nog ongeveer 100 gemeenten moeten worden overgehaald en worden gestimuleerd om alsnog een uitvoeringsplan te maken

21 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN De energie besparingsdoelstellingen zijn voor gemeenten niet haalbaar Op basis van de gemiddelde besparingsdoelstellingen die gemeenten hebben doorgegeven, kan worden berekend dat gemeenten de komende jaren maximaal 1,5% energie per jaar gaan besparen op OVL. Om de doelstellingen van de koploperaanpak te halen, is jaarlijks echter ruim 3% energiebesparing noodzakelijk. De prognose luidt daarom dat de energie besparingsdoelstellingen van de koploperaanpak voor gemeenten nog niet haalbaar zijn. De besparingsdoelstellingen van provincies liggen wel meer in lijn met de doelstellingen van de koploperaanpak. Er zijn zelfs provincies die fors meer willen besparen dan de doelstellingen die bij de koploperaanpak gehanteerd worden. Onvoldoende budget is de grootste belemmering voor gemeenten Voor gemeenten (54%) geldt dat onvoldoende budget de grootste belemmering vormt voor het uitvoeren van besparingsmaatregelen. Voor vier provincies vormt het ontbreken van voldoende budget ook als de grootste belemmering. Veel gemeenten (39%) geven aan dat voldoende ambtelijke capaciteit eveneens een grote belemmering is. Dit is slechts één provincie een belemmering. Opmerkelijk hierbij is dat door vrijwel alle gemeenten wordt aangegeven dat er bestuurlijk draagvlak is. Dit bestuurlijk draagvlak is kennelijk niet zo groot dat voldoende middelen en capaciteit kunnen worden vrijgemaakt om doelstellingen te halen. Om aan de GWW en Taskforce doelstellingen voor de aantallen uitvoeringsplannen te voldoen, is extra inspanning nodig Op dit moment heeft nog geen kwart van de gemeenten en ongeveer een derde van de provincies een uitvoeringsplan met daarin besparingsmaatregelen voor OVL gereed. Wel hebben 47% van de gemeenten en zes provincies een uitvoeringsplan in ontwikkeling. De overige gemeenten en provincies hebben (nog) geen plannen. Extra inspanning is noodzakelijk om gemeenten en provincies: met een uitvoeringsplan in ontwikkeling aan te sporen deze op korte termijn gereed te maken; zonder de intentie een uitvoeringsplan op te stellen te stimuleren om toch een uitvoeringsplan op te stellen. Zonder aanvullende inspanning is het de vraag of de doelstellingen betreffende het aantal gereed zijnde uitvoeringsplannen bij gemeenten en provincies. Het hebben van een uitvoeringsplan is niet essentieel voor het nemen van maatregelen Alle provincies en 92% van de gemeenten neemt momenteel of de komende jaren maatregelen om energie bij OVL te besparen. Daartegenover staat dat momenteel vier provincies en 23% van de gemeenten een uitvoeringsplan gereed heeft. Kennelijk is het hebben van een uitvoeringsplan niet essentieel voor het nemen van besparingsmaatregelen. Vervangen verouderde lampen en LED-projecten populairste maatregelen bij gemeenten Bij gemeenten zijn het vervangen van verouderde HPLN en TL installaties door energie-efficiënte (en dimbare) oplossingen de meest populaire maatregelen om energie te besparen. Daarnaast valt op dat het uitvoeren van LED-(proef)projecten bij gemeenten ook erg hoog scoort, vooral bij koplopers: 82% van de koplopers tegen 49% van de niet koplopers wil LED-(proef)projecten uitvoeren

22 Provincies kiezen voor andere besparingsmaatregelen dan gemeenten Bij gemeenten staat de OVL grotendeels binnen de bebouwde kom en bij provincies daarbuiten. Het is daarom niet verwonderlijk dat provincies voor andere besparingsmaatregelen kiezen dan gemeenten. Provincies kiezen voor: Voorzien van alle conventioneel geschakelde SON-lampen van elektronische en dimbare apparaten met een eenvoudig dimprofiel; Installeren van habitat vriendelijke/mesopische verlichting binnen natuur- en buitengebieden indien openbare verlichting noodzakelijk is; Vervangen openbare verlichting door andere initiatieven, zoals reflecterende markering. De maatregelen die provincies willen nemen, komen bij gemeenten niet in de top 5 maatregelen voor. Koplopers liggen duidelijk voor op niet koplopers Uit het onderzoek blijkt dat gemeenten die deelnemen aan de koploperaanpak duidelijk voorop lopen wat betreft energiebesparing bij OVL ten opzichte van gemeenten die niet deelnemen aan de koploperaanpak. Gemeenten die deelnemen aan de koploperaanpak: hebben een lager potentieel energiebesparingspercentage (hebben dus al efficiëntere OVL); hebben vaker een uitvoeringsplan gereed (50% t.o.v. 18% bij niet koplopers); voeren meer maatregelen uit om energie te besparen; verwachten vaker een lager energieverbruik voor de komende jaren; ervaren minder knelpunten bij het realiseren van energiebesparing; zijn beter op de hoogte van nieuwe initiatieven en ontwikkelingen. Programma Energiebesparing GWW heeft veel opgeleverd, maar er zijn nog belemmeringen Gemeenten en provincies maken goed gebruik van de ondersteuning SenterNovem en alle instrumenten die binnen het programma energiebesparing GWW zijn ontwikkeld. Vrijwel alle provincies maken gebruik van de producten en diensten van SenterNovem voor het realiseren van energiebesparing bij OVL. Het meest gebruikt worden de digitale nieuwsbrief (10 provincies) en de website (8 provincies). Ook gemeenten weten de dienstverlening van SenterNovem goed te vinden. Gemeenten hebben het meest gebruik gemaakt van het rekenmodel Zicht op licht (61%). Daarnaast bekijkt een groot deel frequent de digitale nieuwsbrief en de website (beide 52%). Duidelijk is dat in de afgelopen jaren de bewustwording sterk is gegroeid en de meeste gemeenten en provincies aan de slag zijn gegaan. De maatregelen die worden genomen gaan echter niet ver genoeg om doelstellingen te kunnen halen. Belangrijke problemen liggen in de door veel gemeenten verwachte stijgingen van energiegebruik ten gevolge van uitbreiding van het te verlichten areaal, verhoging van de verlichtingsniveaus en de beschikbare budgetten voor investeringen. Er zullen aanvullende inspanningen, nodig zijn om de besparingsdoelstellingen te kunnen bereiken. 8,6% energiebesparing bij OVL in 2013 levert 31 kton CO 2 reductie op Gemiddeld bedraagt het energieverbruik bij openbare verlichting per Nederlander in 2007 circa 40 kwh per jaar (bron: benchmark model Zicht op Licht). In heel Nederland bedraagt het energieverbruik voor openbare verlichting dus circa 662 miljoen kwh per jaar. Het totale elektriciteitsverbruik in Nederland bedroeg in 2008 circa 124 miljard kwh per jaar. Het aandeel van OVL hierin is ongeveer 0,53%. Gemiddeld wordt bij de productie van één kwh elektriciteit in Nederland 537 gram CO 2 geproduceerd bij de energieopwekking (mix groene en grijze stroom). In totaal ontstaat er zo op jaarbasis 356 kton CO 2 ten gevolge van openbare verlichting. Door 8,6% energie te besparen in 2013, wordt 31 kton CO 2 vermeden

23 Tabel 12: Energiebesparing en CO 2-reductie bij uitvoer besparingsdoelstellingen gemeenten bij OVL Doelstellingen gemeenten (%) Energie besparingsdoelstellingen (in %) Energiebesparing (in miljoen kwh) Reductie CO 2 (in kton) ,8% 18,5 9, ,9% 32,4 17, ,0% 39,7 21, ,4% 49,0 26, ,6% 56,7 30,6 Totaal t/m ,3 105,5 Als de besparingsdoelstellingen van de gemeenten worden gerealiseerd, bedraagt de totale vermeden CO 2-uitstoot tot en met kton

24 6 COLOFON Openbare Verlichting Opdrachtgever : SenterNovem Project : Stand van zaken energiebesparing Openbare Verlichting Dossier : C Omvang rapport : 22 pagina's Auteur : Paul Mul Bijdrage : Renilde Spriensma Interne controle : Renilde spriensma Projectleider : Renilde Spriensma Projectmanager : Jan Bart Jutte Datum : 20 november 2009 Naam/Paraaf :

25 Ruimte en Mobiliteit Laan 1914 nr EX Amersfoort Postbus BC Amersfoort T (033) F (033) E info@dhv.nl

26 Press "Appendix Report" button to Insert the First Appendix Openbare Verlichting bijlage 0-1 -

Monitoring openbare verlichting 2010

Monitoring openbare verlichting 2010 Monitoring openbare verlichting 2010 Stand van zaken koploperaanpak en duurzaam inkopen Consultatie gemeenten en provincies Datum 9 november 2010 Status Definitief Pagina 1 van 1 Monitoring openbare verlichting

Nadere informatie

Gemeentelijk besluit Energiebesparing bij Openbare Verlichting (OVL)

Gemeentelijk besluit Energiebesparing bij Openbare Verlichting (OVL) Gemeentelijk besluit Energiebesparing bij Openbare Verlichting (OVL) Inleiding De primaire functie van openbare verlichting is een bijdrage te leveren aan verkeersveiligheid en de sociale veiligheid op

Nadere informatie

Voortgang CO 2 -reductiedoelstellingen

Voortgang CO 2 -reductiedoelstellingen Voortgang CO 2 -reductiedoelstellingen t/m 2011 DHV B.V. Juni 2012 definitief Voortgang CO 2 -reductiedoelstellingen t/m 2011 dossier BA4118-100-108 registratienummer : Beheer CO 2-Prestatieladder niveau

Nadere informatie

Datum 29 september 2011

Datum 29 september 2011 Beleidsnotitie duurzame openbare verlichting 2011-2016 Kerngegevens Projectleider Afdeling B.I.C. Stolk Ruimte 3 Datum 29 september 2011 3 Behandeling Gemeenteraad Planstatus Casenummer Vastgesteld AB11.00502

Nadere informatie

Openbare verlichting: hoe kan het efficiënter?

Openbare verlichting: hoe kan het efficiënter? Factsheets OVL lampenkwaliteitsprofielen Openbare verlichting: hoe kan het efficiënter? Openbare verlichting hebben we nodig voor onze verkeersveiligheid, sociale veiligheid en het aantrekkelijk maken

Nadere informatie

edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017

edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017 1 edup 2016 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn februari 2017 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2016: het edup

Nadere informatie

Communicatieprogramma NL, CO2 reductie Royal HaskoningDHV

Communicatieprogramma NL, CO2 reductie Royal HaskoningDHV Communicatieprogramma NL, CO2 reductie Royal HaskoningDHV juni 2013 Communicatieprogramma NL, CO2 reductie Royal HaskoningDHV dossier : registratienummer : versie : classificatie : juni 2013 HaskoningDHV

Nadere informatie

edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016

edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016 1 edup 2015 Overzicht monitoringinstrumenten planet -onderdelen (onderdeel II) Gemeente Zuidhorn januari 2016 2 Inleiding Voor u ligt het de evaluatie van het Duurzaamheidsuitvoeringsplan 2015: het edup

Nadere informatie

Monitoring Energieakkoord. Snel gids Invullen monitoringslijst. Snel gids Monitoring OVLVRI Energieakkoord September 2014 Pagina 1

Monitoring Energieakkoord. Snel gids Invullen monitoringslijst. Snel gids Monitoring OVLVRI Energieakkoord September 2014 Pagina 1 Monitoring Energieakkoord Snel gids Invullen monitoringslijst Snel gids Monitoring OVLVRI Energieakkoord September 2014 Pagina 1 Inleiding In het Energieakkoord dat in 2013 is ondertekend door ruim veertig

Nadere informatie

Monitor Volwaardige Arbeidsrelaties

Monitor Volwaardige Arbeidsrelaties Monitor Volwaardige Arbeidsrelaties in de architectenbranche QUICKSCAN mei 2013 Inhoud Monitor Volwaardige Arbeidsrelaties 3 Resultaten 6 Bureau-intermediair I Persoonlijk urenbudget 6 Keuzebepalingen

Nadere informatie

*D13.001408* D13.001408

*D13.001408* D13.001408 MEMO Van: Afdeling Ruimte en Groen Datum: 29 januari 2013 Onderwerp: Beleidsplan openbare verlichting 2013-2017 Bijlagen: Verlichtingsscan, beleidsplan OVL 2013-2017 en beheersplan *D13.001408* D13.001408

Nadere informatie

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen

Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen Door: Vincent Damen Ninja Hogenbirk Roel Theeuwen 31 mei 2012 INHOUDSOPGAVE Inleiding... 3 1. Totale resultaten... 4 1.1 Elektriciteitsverbruik... 4 1.2 Gasverbruik... 4 1.3 Warmteverbruik... 4 1.4 Totaalverbruik

Nadere informatie

Uitvoeringsplan Openbare Verlichting

Uitvoeringsplan Openbare Verlichting Uitvoeringsplan Openbare Verlichting Maart 2013 Sector Stedelijk Beheer Wegen, Groen en Water 1. Aanleiding In november 2012 is het Beleidsplan Openbare Verlichting door de gemeenteraad vastgesteld. In

Nadere informatie

Voorstel voor de Raad

Voorstel voor de Raad Voorstel voor de Raad Datum raadsvergadering : 12 september 2013 Agendapuntnummer : XII, punt 5 Besluitnummer : 1049 Portefeuillehouder : Wethouder Henk Lammers Aan de gemeenteraad Onderwerp: Beleidsplan

Nadere informatie

Risicoberekeningen spoor Den Bosch Stationskwartier Locatie F

Risicoberekeningen spoor Den Bosch Stationskwartier Locatie F Risicoberekeningen spoor Den Bosch Stationskwartier Locatie F Heijmans Vastgoed b.v. Maart 2012 Concept Risicoberekeningen spoor Den Bosch Stationskwartier Locatie F dossier : BA8595 registratienummer

Nadere informatie

Energiemanagement Actieplan 2015 CO 2 -Prestatieladder

Energiemanagement Actieplan 2015 CO 2 -Prestatieladder Bijlage E Energiemanagement Actieplan CO2- Prestatieladder Energiemanagement Actieplan 2015 CO 2 -Prestatieladder Sarens Nederland Pagina 28 van 40 E.1 Inleiding Uit CO2 uitstoot berekeningen over 2013

Nadere informatie

dhr. T. de Vries - Openbare werken 3. Beheer openbare ruimte

dhr. T. de Vries - Openbare werken 3. Beheer openbare ruimte Agendapunt: Onderwerp: Vaststellen beleidsplan openbare verlichting 2010-2013 Commissie:, nr. Raadsvoorstel: 13-10-2009, nr. 177 RAADSVOORSTEL status: commissiestuk Portefeuillehouder : Beleidsterrein:

Nadere informatie

Verlichtingsscan. Gemeente Koggenland. Juli 2012. Pagina 1 van 16

Verlichtingsscan. Gemeente Koggenland. Juli 2012. Pagina 1 van 16 Verlichtingsscan Gemeente Koggenland Juli 2012 Pagina 1 van 16 Opdrachtgever opdrachtgever : Gemeente Koggenland contactpersoon : Dhr. R. Gotjé Opdrachtnemer opdrachtnemer : Ziut Advies B.V. contactpersoon

Nadere informatie

Voortgangsrapportage ketenstudies ZOAB en ML- TRAC Rasenberg Wegenbouw

Voortgangsrapportage ketenstudies ZOAB en ML- TRAC Rasenberg Wegenbouw Voortgangsrapportage ketenstudies ZOAB en ML- TRAC Rasenberg Wegenbouw tbv hercertificering niv. 5 op de CO2- Prestatieladder (2015) Deelrapport Rasenberg Wegenbouw B.V. maart 2015 Voortgangsrapportage

Nadere informatie

ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012

ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012 ENERGIE ENQUÊTE VOORJAAR 2012 2 INHOUD Management samenvatting... 3 Respondenten... 3 Conclusies... 4 1. Inleiding... 6 2. Uitkomsten per vraag... 6 2.1 Energie en energiebesparing binnen de organisatie...

Nadere informatie

Energieakkoorddoelstellingen. openbare verlichting: stand van zaken. Dyana Loehr 29 januari 2015 Dyana.Loehr@rws.nl

Energieakkoorddoelstellingen. openbare verlichting: stand van zaken. Dyana Loehr 29 januari 2015 Dyana.Loehr@rws.nl Energieakkoorddoelstellingen openbare verlichting: stand van zaken Dyana Loehr 29 januari 2015 Dyana.Loehr@rws.nl SER Energieakkoord voor Duurzame groei: Doelen: Gemiddeld 1,5% energiebesparing per jaar

Nadere informatie

Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015. Versie 3.0 (Summary)

Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015. Versie 3.0 (Summary) Energiezorgplan Van Dorp installaties bv 2011 2015 Versie 3.0 (Summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Update: Augustus 2013 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue

Nadere informatie

3.C.1 Voortgangsrapportage CO2 over het jaar 2018

3.C.1 Voortgangsrapportage CO2 over het jaar 2018 3.C.1 Voortgangsrapportage CO2 over het jaar 2018 Inleiding In het energie management actieplan zijn de reductiedoelstellingen beschreven. Tevens is hierin het plan van aanpak opgenomen waarin de maatregelen

Nadere informatie

: Verantwoord en Duurzaam verlichten. Inhoudsopgave. Ontwerpbesluit pag. 3. Toelichting pag. 5. Bijlage(n): 1

: Verantwoord en Duurzaam verlichten. Inhoudsopgave. Ontwerpbesluit pag. 3. Toelichting pag. 5. Bijlage(n): 1 S T A T E N V O O R S T E L Datum : 21 augustus 2007 Nummer PS : PS2007MME03 Afdeling : Mobiliteit Commissie : MME Registratienummer : 2007JNT202790i Portefeuillehouder : J.H. Ekkers Titel : Verantwoord

Nadere informatie

Notitie energiebesparing en duurzame energie

Notitie energiebesparing en duurzame energie Notitie energiebesparing en duurzame energie Zaltbommel, 5 juni 2012 Gemeente Zaltbommel Notitie energiebesparing en duurzame energie 1 1. Inleiding Gelet op de ambities in het milieuprogramma 2012-2015

Nadere informatie

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, Nummer voorstel:

Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg XE Steenwijk Steenwijk, Nummer voorstel: Voorstel aan de raad Aan de gemeenteraad Gemeente Steenwijkerland Vendelweg 1 8331 XE Steenwijk Steenwijk, Nummer voorstel: Voor raadsvergadering d.d.: 02-05-2017 Agendapunt: Onderwerp: Beleidsplan Openbaar

Nadere informatie

Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder

Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder Voortgangsrapportage over 2018 CO 2 -Prestatieladder Barendrecht, 1 juli 2019 Geaccordeerd door: L.A. Droog Edwin Oudshoorn Directeur MVO verantwoordelijk CO2 prestatieladder voortgangsrapportage over

Nadere informatie

Invoering van de meldcode in de jeugdzorg

Invoering van de meldcode in de jeugdzorg Invoering van de meldcode in de jeugdzorg Inspectie Jeugdzorg Utrecht, april 2013 Samenvatting Eind december 2012 heeft de Inspectie Jeugdzorg via een digitale vragenlijst een inventariserend onderzoek

Nadere informatie

Duurzaam ondernemen OPINIE ONDERNEMERS MKB OVER DUURZAAM ONDERNEMEN

Duurzaam ondernemen OPINIE ONDERNEMERS MKB OVER DUURZAAM ONDERNEMEN Duurzaam ondernemen OPINIE ONDERNEMERS MKB OVER DUURZAAM ONDERNEMEN Inhoud 1. Conclusies 2. Effect van maatregelen 3. Mogelijkheden om meer te besparen 4. Behoefte aan ondersteuning 5. Bekendheid met aanbod

Nadere informatie

2011 H2. Certificatie CO2-prestatieladder 2011 H1&H2 EMVI. Jaargang 2 NR. 3 24-02-12

2011 H2. Certificatie CO2-prestatieladder 2011 H1&H2 EMVI. Jaargang 2 NR. 3 24-02-12 2011 H2 2011 H1&H2 EMVI Certificatie CO2-prestatieladder Jaargang 2 NR. 3 24-02-12 Certificatie CO 2 -prestatieladder Halverwege 2011 is Baggerbedrijf de Boer Holding B.V. begonnen met het vaststellen

Nadere informatie

KLANTTEVREDENHEIDSONDERZOEK SCHOONMAAKDIENST GEMEENTE HAREN

KLANTTEVREDENHEIDSONDERZOEK SCHOONMAAKDIENST GEMEENTE HAREN KLANTTEVREDENHEIDSONDERZOEK SCHOONMAAKDIENST GEMEENTE HAREN Klanttevredenheidsonderzoek Schoonmaakdienst gemeente Haren Colofon Opdrachtgever Gemeente Haren Datum December 2016 Auteurs Tessa Schoot Uiterkamp

Nadere informatie

Verantwoord Verlichten. Roger van Ratingen, Consultant Ziut

Verantwoord Verlichten. Roger van Ratingen, Consultant Ziut Verantwoord Verlichten Roger van Ratingen, Consultant Ziut Beleid: sociaal veilige openbare ruimte Uitvoering: Meer blauw op straat. Reflectie: Meer blauw op straat. Inhoud verbinden van beleid en uitvoering

Nadere informatie

De strijd voor energiebesparing en vermindering van CO 2 -uitstoot:

De strijd voor energiebesparing en vermindering van CO 2 -uitstoot: Energiebesparing bij de Gemeente Heusden: plan van aanpak Datum: 26 mei 2016 Status: versie 2, definitief De strijd voor energiebesparing en vermindering van CO 2 -uitstoot: De gemeente geeft het voorbeeld,

Nadere informatie

Energie-meetplan DHV B.V.

Energie-meetplan DHV B.V. Energie-meetplan DHV B.V. Voorjaar 2012 DHV B.V. Juni 2012 definitief Energie-meetplan DHV B.V. Voorjaar 2012 dossier BA4118-100-108 registratienummer : Beheer CO 2-Prestatieladder niveau 5 versie : definitief

Nadere informatie

Herstelmodelberekeningen t.b.v. bestemmingsplan IJsseldelta

Herstelmodelberekeningen t.b.v. bestemmingsplan IJsseldelta Herstelmodelberekeningen t.b.v. bestemmingsplan IJsseldelta Gemeente Kampen september concept Herstelmodelberekeningen t.b.v. bestemmingsplan IJsseldelta dossier : BC5947-0-0 registratienummer : MO-AF9

Nadere informatie

P. Roest raad00777

P. Roest raad00777 Agendapunt commissie: 6 Steller Telefoonnummer Email P. Roest 040-2083413 pro@valkenswaard.nl Agendapunt Kenmerk datum raadsvergadering Onderwerp Beheer openbare verlichting. 11raad00777 aan de gemeenteraad

Nadere informatie

Onderzoek Trappers. rapportage. Opdrachtgever. Opdrachtnemer. Nationale Fiets Projecten Postbus 594 8440 AN Heerenveen

Onderzoek Trappers. rapportage. Opdrachtgever. Opdrachtnemer. Nationale Fiets Projecten Postbus 594 8440 AN Heerenveen Onderzoek Trappers rapportage Opdrachtgever Nationale Fiets Projecten Postbus 594 8440 AN Heerenveen Opdrachtnemer DTV Consultants B.V. Ruben van den Hamsvoort en Alex van Ingen POM 8267 Breda, maart 2009

Nadere informatie

Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan

Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan Evaluatie Convenant Duurzaam Zoetermeer en Energiescan januari 2011 Opdrachtgever: Uitvoering: Siddi Roza Hoofdafdeling Ruimte/ Stadsontwikkeling/

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven 2014-2015 CO 2 -prestatie

Sector- en keteninitiatieven 2014-2015 CO 2 -prestatie Sector- en keteninitiatieven 2014-2015 CO 2 -prestatie Cable Partners B.V. Venneveld 34 4705 RR ROOSENDAAL tel. 0031 165 523 000 fax 0031 165 520 033 www.cablepartners.nl Opgesteld d.d.: Mei 2014 Revisie:

Nadere informatie

Presentatie Beleidsplan Openbare verlichting

Presentatie Beleidsplan Openbare verlichting Presentatie Beleidsplan Openbare verlichting 2014-2024 Eric Vos, Infra-lux. Stand van zaken t.o.v. Beleidsplan 2004: 2 begrotingsposten: - Exploitatie(klein onderhoud): 160.000,- waarvan 60.000,- energiekosten

Nadere informatie

Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary)

Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015. Versie 2.0 (summary) Energiezorgplan Van Dorp Installaties bv 2011 2015 Versie 2.0 (summary) Auteurs: Van Dorp Dienstencentrum Datum: Februari 2012 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. Energiebeleid... 3 2.1 Continue verbetering...

Nadere informatie

SER Energieakkoord voor Duurzame groei:

SER Energieakkoord voor Duurzame groei: Energieakkoorddoelstellingen openbare verlichting: stand van zaken Dyana Loehr 29 januari 2015 Dyana.Loehr@rws.nl SER Energieakkoord voor Duurzame groei: Doelen: Gemiddeld 1,5% energiebesparing per jaar

Nadere informatie

Naar een klimaatneutrale sportvereniging

Naar een klimaatneutrale sportvereniging Naar een klimaatneutrale sportvereniging Leidraad voor het maken van een eigen projectplan of Plan van Aanpak Inleiding Steeds meer sportverenigingen met een eigen accommodatie komen in actie om energie

Nadere informatie

Monitor HH(T) 4 e kwartaalmeting

Monitor HH(T) 4 e kwartaalmeting Monitor HH(T) 4 e kwartaalmeting Marlijn Abbink-Cornelissen Marcel Haverkamp Janneke Wilschut 5 April 2016 1 Samenvatting Samenvatting Dit is het vijfde rapport van de monitor HH(T). Deze monitor inventariseert

Nadere informatie

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik

Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Voortgangsrapportage CO 2 emissies ProRail Scope 1 en 2, eigen energiegebruik Rapportage 1 e half jaar 2017 en prognose CO 2 voetafdruk 2017 Autorisatie paraaf datum gecontroleerd prl Projectleider Van

Nadere informatie

Verkenning van mogelijkheden tot reductie van stroomverbruik en CO 2 -uitstoot in de Openbare Verlichting in de gemeente Heusden

Verkenning van mogelijkheden tot reductie van stroomverbruik en CO 2 -uitstoot in de Openbare Verlichting in de gemeente Heusden Verkenning van mogelijkheden tot reductie van stroomverbruik en CO 2 -uitstoot in de Openbare Verlichting in de gemeente Heusden Datum: 19 mei 2016 Status: definitief Samenvatting In deze rapportage worden

Nadere informatie

Toerisme en recreatie in zicht. Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010)

Toerisme en recreatie in zicht. Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010) Toerisme en recreatie in zicht Toeristisch-recreatief beleid gemeenten, tweede meting (2010) Colofon Uitgever: Kronenburgsingel 525 Postbus 9292 6800 KZ Arnhem internet: www.arnhem.kvk.nl Auteurs: Drs.

Nadere informatie

GEMEENTE BOEKEL. Onderwerp : Beleidsbeheerplan openbare verlichting 2016 gemeente Boekel

GEMEENTE BOEKEL. Onderwerp : Beleidsbeheerplan openbare verlichting 2016 gemeente Boekel GEMEENTE BOEKEL VOORSTEL AAN DE RAAD Datum : 12 april 2016 Voorstel van : college van burgemeester en wethouders Onderwerp : Beleidsbeheerplan openbare verlichting 2016 gemeente Boekel Samenvatting Er

Nadere informatie

Gemeenten en de spreiding van opdrachten voor schilderwerk

Gemeenten en de spreiding van opdrachten voor schilderwerk Gemeenten en de spreiding van opdrachten voor schilderwerk Gemeenten en de spreiding van opdrachten voor schilderwerk september 2005 COLOFON Samenstelling Drs. M.H. (Mark) Gremmen drs. A.J.H. (Bert Jan)

Nadere informatie

Resultaten Monitor Combifuncties Onderwijs Projectgroep Combifuncties Onderwijs

Resultaten Monitor Combifuncties Onderwijs Projectgroep Combifuncties Onderwijs Resultaten Monitor Combifuncties Onderwijs 2011 Projectgroep Combifuncties Onderwijs Resultaten Monitor Combifuncties Onderwijs 2011 1. Inleiding De projectgroep Combifuncties Onderwijs wil in de periode

Nadere informatie

Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017

Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017 Excerpt Gemeenteraad Rotterdam VITALE VERENIGINGEN 2017 Inleiding & samenvatting Inleiding Rotterdam Sportsupport spant zich in voor vitale sportverenigingen, streeft er naar sport toegankelijk te maken

Nadere informatie

W & M de Kuiper Holding

W & M de Kuiper Holding 2 januari t/m juni 2018 2 Pagina 2 van 6 Inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Overzicht -emissie gegevens 3 Vergelijking met voorgaande jaren 4 3 -gerelateerd gunningsvoordeel 5 4 Doelstellingen 5 Reductiedoelstellingen

Nadere informatie

Sector- en keteninitiatieven 2016 CO2-prestatieladder Aldus opgemaakt te Middelaar d.d KAM Coördinator: dhr. G.S. Franssen Revisie 1.

Sector- en keteninitiatieven 2016 CO2-prestatieladder Aldus opgemaakt te Middelaar d.d KAM Coördinator: dhr. G.S. Franssen Revisie 1. Sector- en keteninitiatieven 2016 CO2-prestatieladder Aldus opgemaakt te Middelaar d.d. 05-07-2016 KAM Coördinator: dhr. G.S. Franssen Revisie 1. 6587 AE Middelaar 1 INHOUDSOPGAVE INHOUDSOPGAVE... 2 1.

Nadere informatie

Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting

Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting Ridderkerk, 20 februari 2018 Inhoud Voorwoord... 3 1 Onze visie op openbare verlichting... 4 2 Onze uitgangspunten... 4 2.1 Beleid... 4 2.2 Richtlijnen openbare

Nadere informatie

Cliëntervaringsonderzoek Wmo

Cliëntervaringsonderzoek Wmo Cliëntervaringsonderzoek Wmo WIJ-gebieden 2017 Laura de Jong Marjolein Kolstein Oktober 2018 Inge de Vries www.oisgroningen.nl Inhoud Samenvatting... 2 2.9 Tot slot... 20 Bijlage 1: de WIJ-gebieden...

Nadere informatie

Winst met energiezuinige openbare verlichting

Winst met energiezuinige openbare verlichting Winst met energiezuinige openbare verlichting Bijna een vijfde van alle energieverbruik op de wereld gaat op aan verlichting. Dat kan veel minder, ook in Nederland. Er is veel winst te behalen bij de meer

Nadere informatie

Resultaat Toetsing TNO Lean and Green Awards

Resultaat Toetsing TNO Lean and Green Awards ID Naam Koploper Datum toetsing 174 M. Van Happen Transport BV 2-4-2012 Toetsingscriteria 1. Inhoud en breedte besparingen 2. Nulmeting en meetmethode 3. Haalbaarheid minimaal 20% CO2-besparing na 5 jaar

Nadere informatie

SER Energieakkoord voor Duurzame groei:

SER Energieakkoord voor Duurzame groei: Energieakkoorddoelstellingen openbare verlichting Dyana Loehr 19 januari 2015 Dyana.Loehr@rws.nl SER Energieakkoord voor Duurzame groei: Doelen: Gemiddeld 1,5% energiebesparing per jaar 100 Petajoule energiebesparing

Nadere informatie

Openbare verlichting uitrol led pilot Utrechtse Heuvelrug

Openbare verlichting uitrol led pilot Utrechtse Heuvelrug Openbare verlichting uitrol led pilot Utrechtse Heuvelrug De Kruijter Openbare Verlichting oktober 2013 Colofon Project: Openbare Verlichting Led Pilot Kom Noord gemeente Utrechtse Heuvelrug Opdrachtgever:

Nadere informatie

Provincie Noord-Brabant. Aanvulling. bij Planstudie/tracé-MER N261 Tilburg-Waalwijk. april 2005 / Definitief

Provincie Noord-Brabant. Aanvulling. bij Planstudie/tracé-MER N261 Tilburg-Waalwijk. april 2005 / Definitief Provincie Noord-Brabant Aanvulling bij Planstudie/tracé-MER N261 Tilburg-Waalwijk april 2005 / Definitief Provincie Noord-Brabant Aanvulling bij Planstudie/tracé-MER N261 Tilburg-Waalwijk dossier D0582A1001

Nadere informatie

Energie Management ACTIE Plan

Energie Management ACTIE Plan 1. Inleiding Het Energie Management ACTIE Plan (EMAP) geeft weer hoe binnen Schulte en Lestraden B.V. de zogenaamde stuurcyclus (Plan-Do-Check-Act) wordt ingevuld om de prestaties en doelstellingen van

Nadere informatie

Bijlage 2. Plan van Aanpak Duurzaamheid. Gemeente Teylingen. November Pagina 1 van 9

Bijlage 2. Plan van Aanpak Duurzaamheid. Gemeente Teylingen. November Pagina 1 van 9 Bijlage 2 Plan van Aanpak Duurzaamheid Gemeente Teylingen November 2011 Pagina 1 van 9 Opdrachtgever opdrachtgever : Gemeente Teylingen contactpersoon : Dhr. E. Schreve Opdrachtnemer opdrachtnemer : Ziut

Nadere informatie

CO2-reductieplan Kuurman

CO2-reductieplan Kuurman CO2-reductieplan Kuurman Auteur: MRO, RVD Januari 2017 Inhoud CO2-reductieplan Kuurman... 1 Inhoud... 2 1 Inleiding... 3 1.1 Leeswijzer... 3 2 Energiebeoordeling... 4 2.1 Identificatie verbruikers... 4

Nadere informatie

Energie Management Actieplan

Energie Management Actieplan Energie Management Actieplan Conform 3.B.2 Op basis van de internationale norm ISO 50001 4.4.3, 4.4.4, 4.4.5, 4.4.6, 4.6.1 en 4.6.4 Firma W. Zwaan en Zonen Auteur(s): Gerard Zwaan, CO2-functionaris, Firma

Nadere informatie

Arnold Maassen Holding BV. Verslag energieaudit. Verslag over het jaar 2014. G.R.M. Maassen

Arnold Maassen Holding BV. Verslag energieaudit. Verslag over het jaar 2014. G.R.M. Maassen Arnold Maassen Holding BV Verslag energieaudit Verslag over het jaar 2014 G.R.M. Maassen Inhoud 1 Inleiding... 3 2 Inventarisatie van energieverbruik en emissiebronnen... 3 3 Energieverbruik en CO 2 Footprint...

Nadere informatie

Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van. : wethouder mw. W.J.F. van der Rijt-van der Kruis

Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van. : wethouder mw. W.J.F. van der Rijt-van der Kruis Collegevoorstel onder verantwoordelijkheid van : wethouder mw. W.J.F. van der Rijt-van der Kruis Onderwerp : Beleidsplan Openbare Verlichting 2017-2021 Programma : Wonen Voorstelnummer : 17.04 Info bij

Nadere informatie

Raadsvoorstel. 1. Aanleiding

Raadsvoorstel. 1. Aanleiding Raadsvoorstel Aan : Raad van Geertruidenberg Raadsvergadering : 27 november 2014 Agendanummer : 09 Datum collegebesluit : 9 september 2014 Onderwerp : Evaluatie beleidsuitgangspunten en vervangingsplannen

Nadere informatie

Energiemanagement Actieplan CO 2 -Prestatieladder

Energiemanagement Actieplan CO 2 -Prestatieladder Bijlage D Energiemanagement Actieplan CO2- Prestatieladder Energiemanagement Actieplan CO 2 -Prestatieladder Sarens Nederland Pagina 26 van 39 D.1 Inleiding In het vorige hoofdstuk is kenbaar gemaakt dat

Nadere informatie

CO 2 footprint tussenrapportage 2015 1 e half jaar

CO 2 footprint tussenrapportage 2015 1 e half jaar CO 2 footprint tussenrapportage 2015 1 e half jaar Naam opdrachtgever: Unipro BV Adres: Bouwstraat 18 Plaats: Haaksbergen Uitgevoerd door: Zienergie BV Adres: Dokter Stolteweg 2 Plaats Zwolle Telefoon:

Nadere informatie

CO2-reductiedoelstellingen + voortgang

CO2-reductiedoelstellingen + voortgang CO2-reductiedoelstellingen + voortgang Samen zorgen voor minder CO2 Boskoop 18-08-2017 P. van t Wout Akkoord directie: Datum: Handtekening: 1 Inleiding Dit CO 2 -reductieplan heeft, net zoals het volledige

Nadere informatie

3.B.1 CO2-reductiedoelstellingen

3.B.1 CO2-reductiedoelstellingen 3.B.1 CO2-reductiedoelstellingen Samen zorgen voor minder CO2 Den Haag, 14 juli 2016 dhr. L. Kalisvaart Akkoord directie: Datum: Handtekening: 1 Inleiding Dit CO2-reductieplan heeft, net zoals het volledige

Nadere informatie

Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting

Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting Verduurzamen gemeentelijk openbare verlichting Opgesteld door: Arjan Goedhart Verseonnummer: 1283290 Datum: 9 februari 2018 Inhoud Voorwoord... 3 1 Onze visie op openbare verlichting... 4 2 Onze uitgangspunten...

Nadere informatie

Energiebesparing Openbare Verlichting

Energiebesparing Openbare Verlichting Energiebesparing Openbare Verlichting Gemeente Oegstgeest juni 09 Inhoud 1. Inleiding... 3 2. Doel... 3 3. Aanpak... 4 4. Invoergegevens... 5 5. Uitkomsten... 6 5.1 Besparingspotentieel... 6 5.2 Besparingsopties...

Nadere informatie

CO2-reductieplan 2015

CO2-reductieplan 2015 CO2-reductieplan 2015 Samen zorgen voor minder CO2 Rapportage 2015 1 Inleiding Dit CO₂-reductieplan heeft, net zoals het volledige energiemanagementsysteem, zowel betrekking op de totale bedrijfsvoering

Nadere informatie

CO2-reductiedoelstellingen

CO2-reductiedoelstellingen CO2-reductiedoelstellingen Samen zorgen voor minder CO2 Boskoop 20-02-2017 P. van t Wout Akkoord directie: Datum: Handtekening: 1 Inleiding Dit CO 2 -reductieplan heeft, net zoals het volledige energiemanagementsysteem,

Nadere informatie

Themamiddag Duurzame Openbare Verlichting 27 augustus 2012

Themamiddag Duurzame Openbare Verlichting 27 augustus 2012 Themamiddag Duurzame Openbare Verlichting 27 augustus 2012 WELKOM in s-hertogenbosch Wethouder Ruud Schouten Piet van de Hoef, Hoofd afdeling Realisatie en Beheer Themamiddag Agentschap.nl: bestuurlijke

Nadere informatie

CO2-reductieplan. Samen zorgen voor minder CO2. Rapportage M

CO2-reductieplan. Samen zorgen voor minder CO2. Rapportage M CO2-reductieplan Samen zorgen voor minder CO2 Rapportage 2016-6M 1 Inleiding Dit CO₂-reductieplan heeft, net zoals het volledige energiemanagementsysteem, zowel betrekking op de totale bedrijfsvoering

Nadere informatie

Advies aan de gemeenteraad

Advies aan de gemeenteraad Advies aan de gemeenteraad Postregistratienummer *15.0010588* 15.0010588 Commissievergadering: 1-9-2015 Voorstel:. Agendapunt:. Onderwerp Aanpassen openbare verlichting naar LED Datum 19 augustus 2015

Nadere informatie

Nieuwsbrief CO2-Prestatieladder. Q1, Q2 en Q3 2017

Nieuwsbrief CO2-Prestatieladder. Q1, Q2 en Q3 2017 sbrief CO2-Prestatieladder Q1, Q2 en Q3 2017 Wij hebben als Kleywegen groep de CO2-Prestatieladder geïmplementeerd. De CO2-Prestatieladder is een instrument dat bedrijven helpt bij het reduceren van CO2.

Nadere informatie

Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen

Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen Voortgang CO 2 Reductie doelstellingen Abbink Boekelo Wegenbouw B.V. Enschede, 27 maart 2017 C. Slotman. Afdeling KAM Akkoord directie: Datum: Handtekening: 1 Inleiding Dit CO2-reductieplan heeft, net

Nadere informatie

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017

Gemeente Roosendaal. Cliëntervaringsonderzoek Wmo over Onderzoeksrapportage. 26 juni 2017 Gemeente Cliëntervaringsonderzoek Wmo over 2016 Onderzoeksrapportage 26 juni 2017 DATUM 26 juni 2017 Dimensus Beleidsonderzoek Wilhelminasingel 1a 4818 AA Breda info@dimensus.nl www.dimensus.nl (076) 515

Nadere informatie

Stadjers over energie en energiebesparing. Een Stadspanelonderzoek

Stadjers over energie en energiebesparing. Een Stadspanelonderzoek B A S I S V O O R B E L E I D Stadjers over energie en energiebesparing Een Stadspanelonderzoek Onderzoek en Statistiek Groningen heeft als kernactiviteiten instrumentontwikkeling voor en uitvoering van

Nadere informatie

Achtergrond en doel presentatie

Achtergrond en doel presentatie Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines

Nadere informatie

Duurzaamheid, Energie en Milieu

Duurzaamheid, Energie en Milieu Duurzaamheid, Energie en Milieu In de uitvoeringsagenda duurzaamheid van de gemeente staat: Duurzame ontwikkeling is een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van huidige generaties zonder de mogelijkheden

Nadere informatie

Voortgangsrapportage. Voortgang van CO 2 reductieplan van Genap B.V (tm juni) Copyright 2017 Genap B.V.

Voortgangsrapportage. Voortgang van CO 2 reductieplan van Genap B.V (tm juni) Copyright 2017 Genap B.V. Voortgangsrapportage Voortgang van CO 2 reductieplan van Genap B.V. 2017 (tm juni) Copyright 2017 Genap B.V. Inhoud Inleiding... 2 1 Energiebeleid... 3 2 Huidig energieverbruik en trendanalyse... 3 3 Voortgang

Nadere informatie

De mechanische ventilatie type C is in te delen in twee stromingen die nog in de huidige huizen aanwezig zijn:

De mechanische ventilatie type C is in te delen in twee stromingen die nog in de huidige huizen aanwezig zijn: 1 Introductie In een huishouden is ventilatie nodig om ervoor te zorgen dat het huis van schone en gezonde lucht is voorzien. Hierin wordt onderscheid gemaakt tussen natuurlijke ventilatie (type A), en

Nadere informatie

3.C.1 Voortgangrapportage CO 2 2015(1) Ter Riele

3.C.1 Voortgangrapportage CO 2 2015(1) Ter Riele Datum: 11-09- Versie: 2 3.C.1 Voortgangrapportage CO 2 (1) Ter Riele A.J.J ter Riele Directeur 1. Inleiding Middels deze rapportage wil Ter Riele B.V. (Ter Riele) de voortgang op de CO 2 reductiedoelstellingen

Nadere informatie

Antwoord op Statenvragen PS2011-517 Arnhem, 13 september 2011 zaaknummer 2011-012464

Antwoord op Statenvragen PS2011-517 Arnhem, 13 september 2011 zaaknummer 2011-012464 Gedeputeerde Staten Antwoord op Statenvragen PS2011-517 Arnhem, 13 september 2011 zaaknummer 2011-012464 Beantwoording schriftelijke Statenvragen Statenlid Van der Veer (Partij voor de Dieren) over energiezuinige

Nadere informatie

Energie Management Actieplan Conform 3.B.2

Energie Management Actieplan Conform 3.B.2 Energie Management Actieplan Conform 3.B.2 Op basis van de internationale norm ISO 50001 4.4.3, 4.4.4, 4.4.5, 4.4.6, 4.6.1 en 4.6.4 Auteur(s): Mevr. Marjan Giezen, CO₂-functionaris, PUK Benelux B.V. Marcel

Nadere informatie

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden

Energie. 1 Conclusies. Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden Energie Energiebesparing en duurzame energie in de Drechtsteden De gemeenten in de regio Drechtsteden werken samen aan klimaat- en energiebeleid. Ingezet wordt op energiebesparing en toename van gebruik

Nadere informatie

OPENBARE VERLICHTING VERKEERSSIGNALISATIE EN LICHTPLAN STAD GENT

OPENBARE VERLICHTING VERKEERSSIGNALISATIE EN LICHTPLAN STAD GENT OPENBARE VERLICHTING VERKEERSSIGNALISATIE EN LICHTPLAN STAD GENT Kennisplatform Openbare Verlichting West-Vlaanderen met als hoofdthema Verbruik Openbare Verlichting. Presentatie Rationeel Energie Gebruik

Nadere informatie

1 Milieuaspecten en milieueffecten. 2 Milieubeleid. 3 Doelstellingen en maatregelen

1 Milieuaspecten en milieueffecten. 2 Milieubeleid. 3 Doelstellingen en maatregelen Memo Betreft Informatiebulletin ISO 14001-1 Datum 15-12-2015 Kragten is bezig een milieumanagementsysteem in te richten, met als oogmerk het behalen van het certificaat ISO 14001. Wij vinden het belangrijk

Nadere informatie

Doelstelling scope 2: IDDS wil in 2020 ten opzichte van %

Doelstelling scope 2: IDDS wil in 2020 ten opzichte van % Doelstellingen CO2-reductie IDDS 2014-2020 Het niveau waarop IDDS opereert inzake CO2-reductie en een CO2-bewuste bedrijfsvoering voldoet aan de eisen die de SKAO en CO2-prestatieladder stellen aan niveau

Nadere informatie

CO 2 reductiedoelstellingen

CO 2 reductiedoelstellingen Inhoud 1 Inleiding... 2 1.1 Doelstellingen... 2 2 Subdoelstellingen... 2 2.1 Subdoelstellingen kantoor en werf/ werkplaats... 2 2.2 Subdoelstelling bedrijfsauto s en projecten... 2 2.3 Subdoelstelling

Nadere informatie

Enquête Telefonische dienstverlening

Enquête Telefonische dienstverlening Enquête Telefonische dienstverlening Enquête Telefonische dienstverlening Colofon Titel:Enquête Enquete Telefonische dienstverlening Opdrachtgever: Gemeente Velsen Opdrachtnemer: Marieke Galesloot Datum:

Nadere informatie

Evaluatie Beleidsuitgangspunten. Openbare Verlichting. Gemeente Geertruidenberg

Evaluatie Beleidsuitgangspunten. Openbare Verlichting. Gemeente Geertruidenberg Evaluatie Beleidsuitgangspunten Openbare Verlichting Gemeente Geertruidenberg Opdrachtgever: Gemeente Geertruidenberg Cluster Beheer en ontwikkeling Openbare Ruimte Nobra Technisch Adviesbureau B.V. Bunderstraat

Nadere informatie

Energie Management Actieplan

Energie Management Actieplan Energie Management Actieplan Conform 3.B.2 Op basis van de internationale norm ISO 50001 4.4.3, 4.4.4, 4.4.5, 4.4.6, 4.6.1 en 4.6.4 Loodgietersbedrijf RéVé B.V. Auteur(s): Dorien Huiskamp-De Vries, CO2-functionaris,

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 30 196 Duurzame ontwikkeling en beleid Nr. 364 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

De Led2-lamp. gestandaardiseerd betrouwbaar economisch

De Led2-lamp. gestandaardiseerd betrouwbaar economisch De Led2-lamp gestandaardiseerd betrouwbaar economisch Na de eerste generatie ledlampen is er nu een tweede generatie op de markt: de Led2. Het is een gestandaardiseerde ledlamp die in principe overal toepasbaar

Nadere informatie

Directiebeoordeling. Bedrijf: Max Bögl. Directie: Hans de Koning

Directiebeoordeling. Bedrijf: Max Bögl. Directie: Hans de Koning Directiebeoordeling Vaststelling van het CO 2 managementplan, de voortgang op de implementatie van de CO 2- Prestatieladder en activiteiten voor het komende jaar. Bedrijf: Max Bögl Directie: Hans de Koning

Nadere informatie