Wallis. Dit is de bergwereld ten top: hoog boven het Rhône-dal sluiten bergen van meer dan vierduizend meter hoogte Wallis van de buitenwereld

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Wallis. Dit is de bergwereld ten top: hoog boven het Rhône-dal sluiten bergen van meer dan vierduizend meter hoogte Wallis van de buitenwereld"

Transcriptie

1 Wallis Dit is de bergwereld ten top: hoog boven het Rhône-dal sluiten bergen van meer dan vierduizend meter hoogte Wallis van de buitenwereld af. Uitgestrekte gletsjers stromen traag naar beneden, onderaan uitlopend op bruisende bergbeken die van de Rhône een steeds grotere rivier maken. Arvenbossen, alpenweiden en dorpen met donkerhouten huizen bovenin; abrikozen, wijnbouw en steden in het brede dal. Bij de uitmonding van de Rhône het zonnig blauwe Meer van Genève. Brig (HS) 218

2 Inleiding Inleiding STREEKKAART STREEKKAART

3 Landschap van Tignousa bij St-Luc (MM) Inleiding In het hart van de Alpen ligt Wallis met in het brede dal de Rhône. Deze ontspringt uit de hoog gelegen Rhônegletsjer in het oosten, tussen de Grimselpas en de Furkapas, en mondt uit in het Meer van Genève. Het Rhônedal ligt ingesloten tussen machtige bergtoppen van veelal meer dan 4000 m hoogte: aan de noordflank Jungfrau en Finsteraarhorn, in het zuiden Monte Rosa en Dufourspitze, Matterhorn en Dom. Voor wie uit het noorden komt is Wallis, door die machtige bergruggen, alleen maar in het oosten, via de Furkapas of tunnel, of in het westen, vanaf het Meer van Genève, toegankelijk. En vanuit het Berner Oberland kan de auto op de trein door de Lötschbergtunnel. Met Frankrijk en Italië zijn er pas- en tunnelverbindingen. Binnen Wallis bestaan grote contrasten. Berghellingen liggen op het zuiden of op het noorden. Dit heeft grote verschillen in vegetatie en grondgebruik opgeleverd. Het grote hoogteverschil tussen het dal (500 m) en de bergtoppen (4000 m) aan weerszijden veroorzaakt nog zo n grote tegenstelling. Hierdoor is een grote verscheidenheid aan landschappen en klimaatsinvloeden ontstaan. In het dal teelt men op zonnige hellingen fruit, waaronder abrikozen en druiven, tot op een hoogte van 1100 m. De zone daarboven wordt benut voor landbouw en veeteelt en op de hogere alpenweiden wordt s zomers vee geweid. In het brede stroomdal van de Rhône heeft zich wat industrie gevestigd en is een autosnelweg aangelegd, waardoor hier en daar het landschap aan schoonheid inboet. Vooral waar menselijke activiteit onmogelijk of niet rendabel bleek, liggen uitgestrekte natuurgebieden: het Aletschwald aan de rand van de Grote Aletschgletsjer, het oerbos bij Derborence en het Pfynwald. Wallis heeft een eigen rol gespeeld in de geschiedenis van Europa. Het vormde een van de weinige doorgangswegen tussen Italië en Midden-Europa en vanaf ver voor Christus is er gevochten om deze economisch belangrijke routes. In 1815 voegde Wallis zich bij het Eedgenootschap. Vanaf die tijd is het verder opengelegd met paswegen en spoortunnels. De belangrijkste plaatsen zijn de historische steden langs de Rhône: Brig, Sierre, Sion en Martigny; stuk voor stuk het bezoeken waard. Links en rechts voeren kleine zijdalen diep het gebergte in. Door de geïsoleerde ligging heeft ieder dal zijn eigen identiteit en zijn eigen karakter ontwikkeld. Het Lötschbergtal, pas na 1950 ontsloten, houdt zijn eeuwenoude tradities in ere. Overal in Wallis staan grote houten boerenhuizen, prachtig donker getaand en van respectabele leeftijd. Een groot net van wandelwegen bijna altijd in aansluiting op trein of postauto brengt de wandelaar in mooie dorpen als Ernen en Grimentz, op bergweiden met een uitbundige bloemenpracht in juni en juli, zelfs tot aan gletsjers. De Aletschgletsjer is de grootste, langste en dikste van de hele Alpen. Wegwijzer Het gebied wordt beschreven in drie gedeelten: West-Wallis (Bas-Valais/Unterwallis), Midden-Wallis (Valais Central/Mittelwallis) en Oost-Wallis (Haut-Valais/Oberwallis). De grenzen liggen bij Haute-Nendaz en bij Leuk Wallis bestaat uit een Frans- en een Duitssprekend gebied. De taalgrens ligt globaal bij Leuk: ten westen daarvan spreekt men Frans. Praktische informatie Inlichtingen Wallis Tourismus/Valais Tourisme, Rue Pré-Fleuri 6, Postfach 1469, CH-1951 Sion, tel ; info@wallis.ch; Adresgegevens van plaatselijke inlichtingenbureaus vindt u onder aan de pagina bij de betreffende plaats. Streekoverzicht Stads- en dorpsgezichten Brig, Ernen, Kippel, Grimentz, Martigny, Sion, Sierre, St-Maurice, Ulrichen. Kerken en kloosters Brig, Leuk, Münster, Raron, Saas Balen, Sion, Sierre, St-Maurice; St-Pierre-de-Clages. Kastelen en burchten Brig, Leuk, Raron, Martigny, Saillon, Sion, Sierre, St-Maurice. Musea Martigny, St-Maurice. Natuur Aletschgletsjer, Aletschwald (arvenbos), Binntal, Haut Val de Bagnes, Derborence (oerbos), Eggishorn, Euseigne, Gornergrat, Grundberg (Saas Grund), Val d Illiez, Moosfluh, Pfynwald. West-Wallis?? West-Wallis Het dal van de Rhône is de levensader van dit gebied, dat al bewoond was ten tijde van de Romeinen. Talrijke vondsten uit deze tijd zijn in het museum van Martigny bijeengebracht. Savoye bezette eeuwenlang West-Wallis en verdedigde het tegen de bisschoppen van Sion, die er ook aanspraak op maakten. Wallis is altijd katholiek gebleven, ondanks de opkomst van de Reformatie. Het Franssprekende West-Wallis (Bas-Valais) is door zijn goede bereikbaarheid het meest geïndustrialiseerde gedeelte van Wallis. De

4 West-Wallis zijdalen leiden zonder uitzondering naar mooie, vaak ruige berggebieden. Daar liggen meertjes en meren, bossen en alpenweiden en torenen de besneeuwde toppen van de Dents Blanches (2759m), Dents du Midi (3257 m), Argentière (3878 m) en Grand Combin (4314m) hoog boven alles uit. Grote gletsjers stromen traag naar beneden. Op een aantal plaatsen is de bovenloop van een rivier of beek afgedamd en vormt een hoge dalwand de afsluiting. Saint-Maurice?? De brede Rhônedelta versmalt zich bij St-Maurice (418 m, 3600 inw.) tot een enge doorgang tussen hoge granieten rotswanden, tot een strategisch punt. Hier weigerde een Romeins legioen, onder leiding van de tot het christendom bekeerde Mauritius, in 287 orders uit Rome (ze moesten medechristenen aanvallen); het ganse legioen stierf een martelaarsdood. Op die plaats werd in de 4e eeuw een kerkje gesticht. Het verhaal van Mauritius (Saint Maurice) is afgebeeld in de glasramen van de kerk die nu nog op diezelfde plaats staat, uitgebreid, verwoest, herbouwd en gerestaureerd. De romaanse toren staat op fundamenten uit de 4e eeuw. Het Musée Trésor de l Abbaye H herbergt kostbare religieuze voorwerpen, onder andere een bewerkte onyx vaas uit de eerste of tweede eeuw v.chr., Merovingische kunst, een schenkkan met Byzantijns van Karel de Grote en indrukwekkende romaanse reliekschrijnen van heiligen. De kerkschat is te bezichtigen tijdens rondleidingen om 10.30, 14, en uur, niet op maandag en zondagochtend. In de helling boven het mooie kasteel, waar een militair museum is gevestigd, bevindt zich de Grotte-aux-Fées, een bochtige gang in het gebergte van 900 m lang eindigend bij een meer met waterval (dag uur). Ten noorden van St-Maurice ligt Monthey (426 m; inw.), een industriestadje in de Rhônedelta met smalle straatjes in het centrum. Daar komen twee mooie zijdalen samen. Het Val de Morgins vormt de verbinding met Frankrijk. Een paar kilometer voor de grensovergang ligt het dorp Morgins (1333 m), een gewoon bergdorp en een aantrekkelijke uitvalsbasis voor een sportieve vakantie. De omgeving is zeer bosrijk en goed voorzien van bewegwijzerde wandelpaden. Om sneller hogerop te komen is het gebruik van de stoeltjeslift Morgins La Foilleuse (1900 m) een uitkomst. Het eindpunt van de lift is tevens het beginpunt van een groot aantal wandelroutes, die veelal zicht bieden op de mooiste berggroep van St-Maurice Avenue des Terreaux 1 CH-1890 Saint-Maurice tel Champéry Route de la Fin 44 CH-1874 Champéry tel Martigny Avenue de la Grae 6 CH-1920 Martigny tel Stadswandeling Het toeristenbureau biedt een archeologische wandeling aan langs oude Romeinse resten, zoals een villa, badhuis en het mithraeum: de tempel van een Perzische zonnegod. Evenement De beroemde koeiengevechten Combat des reines van de zwarte eringenkoeien uit het Val d Herens en Val de Bagnes vinden elk jaar eind september/begin oktober plaats in het Romeinse amfitheater. Passerelle over de Rhône bij Le Bouveret (MM) West-Wallis: de Dents du Midi (3257 m) met hun scherpe, rafelige pieken. Het Val d Illiez H is een landschappelijk zeer aantrekkelijk dal. In het zuiden tekenen de Dents du Midi zich scherp af tegen de lucht terwijl het einde van het dal wordt gevormd door de Dents Blanches (2759 m). Het dal en de bergwereld bezitten een prachtige flora. Champéry (1060 m; 950 inw.) is de plaats waar het om draait in dit dal; het is vrij modern, goed uitgerust en gezellig. Wandelaars kunnen er alle richtingen uit, zelfs ongehinderd naar Frankrijk. De cabinelift Champéry Planachaux is een extra verleiding: op een hoogte van 1800 m reikt het zicht tot aan de Mont Blanc (4807 m). Bij Evionnaz, ten zuiden van St-Maurice, ligt het grote Labyrinthe Aventure, een kilometerslange doolhof tussen geurige thujabomen (half mrt.-half nov. dag uur). ßw Wandeling xxx 4 uur ß1 ß4 ß5 Martigny Champéry St-Maurice Mooie tocht door het Val d Illiez. Champéry (1060 m) Choëx (640 m) 3u. St-Maurice (418 m) 1 u. Martigny?? Op het kruispunt van de drie wegen tussen Frankrijk, Italië en het centrale gedeelte van Wallis ligt Martigny (467m; inw.). De Romeinen stichtten op deze strategische plek een marktplaats. Na eeuwen van betrekkelijke rust rond deze plaats maakte in de 12e eeuw Savoye zich meester van West-Wallis en koos Martigny als hoofdstad. Ter bescherming werd de burcht La Bâtiaz (mooi uitzicht vanaf de ronde savoyetoren ) gebouwd op een heuvel achter de houten brug over de rivier de Dranse. Aan de voet van de burchtheuvel ligt de barokke Chapelle Nôtre-Dame-de-Compassion (17e eeuw). In het centrum van Martigny staat de Nôtre-Dame-des-Champs, een barokke kerk uit de 18e eeuw met een negotische toren. Martigny, omringd door industrie en wijnbouw, heeft een aardig centrum met een plein vol platanen en terrassen en een nonchalante, Franse sfeer. Op donderdagmorgen is er markt in een zijstraat van dit plein. Aantrekkelijk zijn ook de vele kunstgaleries

5 West-Wallis Val Ferret dam. Onderweg en vanaf de dam heeft u uitzicht op de toppen van het nabije Mont Blanc-massief (4808 m). De Fondation Pierre Giannada te Martigny (MM) Van groot belang is het museum Fondation Pierre Gianadda H dat in 1978 werd geopend op de plaats waar de resten van het oude Romeinse Forum (plein) zijn blootgelegd. Ingenieur, fotograaf en kunstmecenas Léonard Gianadda ontwierp zelf het betonnen gebouw, ter nagedachtenis van zijn verongelukte broer Pierre. Boven, in het bruine interieur, is het Gallo-Romeinse museum H met prachtige beeldjes. Beneden zijn jaarlijks twee tot drie kunsttentoonstellingen te zien van het kaliber Chagall, Picasso, Rodin, Manet, Gauguin (dag. 9-19, nov.-juni uur). Voorbij de bar vindt u collecties vooroorlogse auto s en Zwitserse auto s. In het museum worden regelmatig belangwekkende concerten gegeven. Resten van een klein Romeins amfitheater zijn net voorbij het museum te vinden. Net over de brug naar St-Maurice takt een mooie weg af richting Salvan. Die voert door de Vallée du Trient en langs de diepe, imposante Gorges du Trient ( uur). Over aan de rotswand bevestigde plankieren kunt u er zo n 800 m inlopen. Hoog boven de kloof schemert de onderkant van twee betonnen bruggen die deel zijn van de weg naar Salvan. Het toeristenplaatsje Salvan (925 m) ligt op een plateau boven het Rhônedal. Een smalle bergweg leidt van Salvan naar Van-d en- Haut (1393 m); voetpaden gaan verder het gebergte in. Vanuit Salvan voert een andere weg naar het mooie dorp Les Marécottes (1030 m) met zijn alpiene dierentuin (dag uur) en zwembad tussen de rotsen. De kabelbaan naar La Creusaz werkt alleen in het hoogseizoen. Door het dal rijdt de Mont Blanc Express naar Chamonix. Val de Châtelard?? Martigny is met het Franse Chamonix en de Franse Alpen verbonden door middel van een trein en een goede weg over de Col de la Forclaz (1528 m). De pas toont het bekende beeld van parkeerplaats, restaurant en souvenirwinkel. Tel bij de duur van de aangegeven wandelingen gerust de helft of meer op, tenzij u een geoefend wandelaar bent. Voorbij Trient (1281 m; 100 inw.), een gehucht met een roze kerk, gaat een weg langs Finhaut (1224 m) naar de stuwdam van het Lac d Émosson (1930 m). De stuwdam is ook bereikbaar met een tandradbaan en een treintje vanuit Le Châtelard-Gietroz. Dan kunt u nog per tandradbaantje 200 m hoger naar de bovenkant van de ßw Wandeling B1 2 uur ß1 Bissetocht: Bisse de Trient Col de la Forclaz Châlet du Glacier Le Peuty Trient. Het systeem wordt nog gebruikt. Van de Châlet du Glacier is het nog maar een half uurtje lopen naar de voet van de Trientgletsjer. Val d Entremont?? Dit dal ten zuiden van Martigny dankt zijn naam tussen de bergen aan de ligging tussen twee grote massieven: de Mont Blanc in het westen en de Grand Combin in het oosten. De hoofdweg N21 voert via de Grote Sint-Bernardpas en -tunnel naar het Italiaanse Aostadal. Orsières (879 m; 2350 inw.) is een leuke plaats met goede wandelmogelijkheden. De huizen hebben vrolijk gekleurde luiken. Het kerkje, achter een gemoedelijk dorpspleintje, heeft een goed gerestaureerde romaanse toren en een gotisch gewelf met kruisribben. Over de Dranse ligt een houten brug. Ook Bourg-St-Pierre (1632 m; 200 inw.) heeft een romaanse toren. Aan het eind van het dorp is de botanische tuin La Linnaea met alpiene planten, die eind juni/begin juli op zijn mooist is. Als startpunt voor beklimmingen van het Grand-Combinmassief (4314 m) en de Mont Velan (3734 m) is het gehucht geliefd. Voorbij Bourg-St-Bernard (1914 m) begint de bijna 6 km lange toltunnel naar Italië. Sinds 1964 is daarmee een sneeuwvrije route van en naar Italië verzorgd. De pasweg voert over de ruige Col du Grand St- Bernard (2469 m). Onder deze weg is het pad te zien dat Napoleon gebruikte voor zijn overtocht in Het enorme stenen hospitium op de Col wordt enigszins beschermd door de Chenalettes (2889 m en 2699 m), bereikbaar met een stoeltjeslift, en de grillige Mont Mort (2867 m). De befaamde sint-bernardshonden b.d. zitten s zomers in een kennel bij het museumpje en zijn s winters in Martigny. Val Ferret?? Bij Orsières splitst het rustige Val Ferret af van het Val d Entremont. Dit dal, met de steile weg richting La Fouly en Ferret, is geliefd als uitgangspunt voor wandelingen en beklimmingen. Hier zult u, als de weg ophoudt, alles zelf moeten doen, want kabelbaantjes, stoeltjesliften of panoramische treintjes zijn er niet, al wordt hier wel aan gewerkt. Het afwisselend brede en smalle dal is bosrijk en op vele plaatsen storten beken uit zijdalletjes zich in het water van de Dranse de Ferret in het hoofddal. Van de dalwanden is de westelijke het ruigst en het steilst. Deze wordt gevormd door de oostrand van het Mont-Blancmassief. Achter in het dal blikkeren steeds meer gletsjers. Orsières Au pays du Saint-Bernard Route de la Gare CH-1937 Orsières tel Wandelen Wie wil ervaren hoe het vroeger was om te voet de pas over te steken, kan in Orsières of Bourg-St-Pierre beginnen aan de historische muildierroute Chemin historique du Grand-St- Bernard naar de St.- Bernardpas

6 West-Wallis Vanuit Martigny kunt u ook in het Val Ferret komen via de weg Les Valettes Champex. Het is een mooie, bochtige weg (voor ervaren bergrijders) met veel uitkijkjes op de toppen aan weerszijden van het Val d Entremont. Kort na Bovernier-Les Valettes bevindt zich de toegang tot de Gorges du Durnand, een 150 m diepe en indrukwekkende kloof met 14 watervallen die u over trappen en plankieren een heel eind kunt binnengaan. Champex (1465 m) ligt aan een meer en biedt gezinnen en de toerist die wat meer op comfort is gesteld dan de echte berggeit, tal van voorzieningen. Een stoeltjeslift gaat naar La Breya (2188 m), waar het zicht op de Grand Combin (4314 m) nog fascinerender is dan in Champex zelf, bovendien staat u hier ineens te midden van gletsjers zoals de Glacier du Trient en Glacier de Saleina. Ten noorden van Champex torent de Catogne (2598 m) boven alles uit. Champex is ook het startpunt voor beklimmingen van de pieken en gletsjers aan de noordoostkant van het Mont Blancmassief. Voorbij Champex daalt de weg naar het Val Ferret. La Fouly (1593 m) is de verblijfplaats bij uitstek in het Val Ferret en biedt behalve chalets en een hotel ook een camping. In La Fouly zijn tal van wandelmogelijkheden op alle niveaus; voor de echt zware en meerdaagse kunt u ter plaatse een professionele berggids inhuren Het eind van het dal wordt gevormd door Ferret (1707 m). Hier houden echte wegen op en beginnen wandelroutes, onder andere naar de Col Ferret (2537 m) op de grens met Italië en naar het gelijknamige Val Ferret aan de andere kant van de bergen. ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß6 ß7 Ferret Grand-St-Bernard; per bus terug a: via Col de Cheveaux: Ferret (1707 m) Grand-St-Bernard (2469 m) 5u. b: via Lacs Fenêtre: Pte Drône (2950 m), Chenalette, totale duur 5u. Ferret (1707 m) Grand-St-Bernard (2469 m) 5 u. Val de Bagnes?? Bij het oude dorp Sembrancher splitst het Val de Bagnes zich af en direct daarna verandert de sfeer op de weg: er is geen vrachtverkeer meer te bekennen. In dit dal wordt een van de beste zachte kazen van Wallis gemaakt, de bagnes. De koeien die de melk voor deze kaas leveren zijn van een origineel Zwitsers ras dat uit het Val d Hérens afkomstig is. Deze eringerkoeien staan niet alleen bekend om de goede melk maar ook om haar strijdlust. Ze gaan, vooral bij de trek naar de zomerweiden, graag op de hoorn en trachten de ander op de knieën te krijgen. Het eerste deel van het Val de Bagnes doet landelijk aan: fruitbomen, tot hoog op de hellingen bewerkte perceeltjes, grazende koeien en kleine, rustige dorpen met smalle straten. Het eerste dorp en tevens de hoofdplaats van het dal is Le Châble (820 m). De kerk heeft een gotische klokkentoren met een achtkantige spits. Bij Le Châble splitst een weg met vele haarspeldbochten af naar Verbier (1500 m; 2200 inw.), een bekende wintersportplaats met 320 km skipiste en 95 skiliften. Verbier is goed toegerust met toeristische voorzieningen, maar echt mooi is anders. Wél mooi is het uitzicht op omliggende bergtoppen en bergtoppen in de verte zoals de Mont Blanc en de Grand Combin. Ook kan er volop gewandeld worden, onder andere naar de Pierre Avoi (2472 m) die uitzicht biedt over het Verbier met al zijn sportieve accommodatie ligt op een hoog plateau boven het Val de Bagnes (MM) Val de Bagnes en het Rhônedal. Aan de bovenrand van Verbier is de moderne dorpskern Verbier-Le Hameau gebouwd, naar ontwerp van architect Pierre Dorsaz en opgetrokken in traditionele bouwstijl met vooral hout en natuursteen als bouwmaterialen: een pleister op de wonde van de nogal fantasieloze nieuwbouw elders in Verbier. In dit dorpsdeel staat het Musée Espace Alpin (di.-vr / uur, za./zo uur) over wonen en werken in een bergdorp. Als wandelen er niet in zit, kunnen liften en bussen u vrijwel overal in de omgeving afzetten, zoals bij de Mont Gelé (3032 m) of de Mont Fort (3329 m). Een greep uit de vele mogelijkheden: Verbier Croix des Ruinettes (2200 m), gondelbaan; Croix des Ruinettes Les Attelas (2727 m), gondelbaan. Tortin Col des Gentianes (2900m), gondelbaan, en verder naar boven: Col des Gentianes Mont Fort (3329m), gondelbaan. Iets noordelijk van Verbier vindt u het dalstation Les Creux (1590 m), met: Les Creux Savoleyres (2354 m), gondelbaan; Savoleyres La Tzoumas (1715 m), gondelbaan. ßw Wandeling B3 5 uur 45 min. ß1 Val de Bagnes Bissetocht: La Raye des Verbiériens et le Bisse du Levron (kabel Verbier naar Les Ruinettes) Les Ruinettes Cabane Mont Fort La Chaux Les Ruinettes Pt m Les Planards La Marlène chute du Bisse Le Château St-Christophe Patier Verbier. Terug in het Val de Bagnes. Na Le Châble klimt de steeds smaller wordende weg langzaam omhoog, onder de geweldige Glacier de Corbassière langs die gevoed wordt door de Grand Combin (4314 m). Opvallend is onderweg een klein zijdal bij het plaatsje Lourtier dat Verbier Verbier/Val de Bagnes Tourisme Place Centrale CH-1936 Verbier tel Festival Musici van naam komen in juli en augustus naar het Verbier Festival om met jong klassiek talent te spelen. Uitkijkpost De Pierre Avoi (van: pierre a voir) is een uitkijkpost van de eerste orde, een half uurtje lopen van het eindstation van Verbier- Savoleyres

7 West-Wallis Midden-Wallis helemaal omgeven is met fruitbomen. Een klein stuwmeer kondigt de komst aan van Fionnay (1490 m) dat ligt als in een amfitheater van bergtoppen in het bovendal, Le Haut Val de Bagnes H. Helaas wordt het landschap hier behoorlijk ontsierd door bovengrondse delen van de waterkrachtcentrales van het Lac du Mauvoisin aan het eind van het Val de Bagnes en het Lac de Dix in het aangrenzende oostelijk gelegen dal. Na Fionnay wordt het landschap ruiger en onherbergzamer, met links en rechts gletsjers. Achter het stuwmeer van Mauvoisin ligt rond de Chanrion (2460 m) het 150 km 2 grote natuurgebied Vallée de Bagnes, een hooggebergtereservaat omgeven door toppen van 4000 m hoogte waarin steenbokken, gemzen en alpenmarmotten huizen en een schitterende alpenflora gedijt. Het dorpje Mauvoisin (1841 m) fungeert als basiskamp voor bergbeklimmers die hun geluk beproeven op bergen als de Mont Pleureur (3704 m). Westelijk van het stuwmeer Lac du Mauvoisin loopt een pad naar de Cabane de Chanrion (2460 m), de uitvalsbasis voor beklimmingen van de Grand Combin en de Ruinette (3875 m). Van de Ruinette zei Whymper, die in 1865 de Matterhorn bedwong, dat er in de hele Alpen geen top van vergelijkbare hoogte zo gemakkelijk te beklimmen was en dat slechts weinige zo n schitterend uitzicht boden. Het Rhônedal van Martigny tot Riddes XX Saxon (533 m: 500 inw.), temidden van abrikozenboomgaarden, was vroeger belangrijk als uitkijkpost voor het Huis van Savoye: zodra de wachten op het kasteel iets verdachts zagen, waarschuwden ze door middel van vuren en vlaggen de kasteelheren van Saillon en Martigny. Aan de overkant van de Rhône ligt wijnstadje Saillon (510 m; 1500 inw.). De stadsmuren van de middeleeuwse burchtstad zijn behouden gebleven. Van het eens grote kasteel is alleen de ronde Tour Bayart uit de 13e eeuw overgebleven en wat ruïneuze resten. Saillon biedt als kuuroord warme baden. s Middags is het Musée open (wo.- zo.); het is gewijd aan valsmunterij en dus aan de 19e-eeuwse regionale volksheld Farinet die vals geld onder de armen verspreidde. Riddes (491 m, 2400 inw.) is een kleine plaats tussen wijngaarden die voornamelijk dienstdoet als doorgangsplaats naar het erboven liggende Isérables en Mayens de Riddes. Vanuit Isérables (1116 m) met zijn nauwe straten kan uitstekend gewandeld worden; het biedt zicht over het Rhônedal naar de Alpes Vaudoises en het Berner Oberland. Isérables is met Riddes verbonden via een weg en een cabinebaan. Wanneer de boeren en herders in mei met de koeien naar boven trokken, bleef een aantal daar s zomers wonen. Zo n zomerverblijf kreeg de naam Mayens met als achtervoegsel de plaats waar men vandaan kwam. Mayens de Riddes ( m) is nu een efficiënte verzameling vakantiehuizen waar cultuur vrijwel ontbreekt, maar als uitgangspunt voor wandelingen is het prima. Wandelbestemmingen zijn onder andere Verbier, Les Attelas, Le Châble, waarbij deze routes ook gebruikmaken van de bestaande bissetochten. Aan de noordzijde van de Rhône ligt Ovronnaz (1332 m), op de zonnige zuidhellingen van de Grand Muveran (3051 m). Op weg naar deze plaats valt op dat tot op vrij grote hoogte nog druiven geteeld worden: de Grand Muveran beschermt de hellingen tegen de koude noordenwind. Het kuuroord met warme baden is een prima uitgangsbasis voor wandeltochten. Het eerste deel van die tochten kan afgelegd worden in een stoeltjeslift: Ovronnaz Jorasse zet u af op De Grote Sint-Bernardpas De Grote St.-Bernardpas kreeg zijn huidige naam pas in de 12e eeuw. Al in 218 v.chr. trok de geniale Carthaagse legeraanvoerder Hannibal met zijn befaamde olifanten hier Italië in, al wordt de exacte plek tegenwoordig betwijfeld. De Romeinen maakten zeker veelvuldig gebruik van de pas bij hun tochten naar het midden en noorden van Europa. Later werd het de meest gebruikte route voor pelgrims, geestelijken en handelaren op weg van en naar Rome. In de loop der eeuwen heeft een groot aantal legers met de meest uiteenlopende aspiraties deze pas gebruikt: in de middeleeuwen staken meer dan twintig keizers over, onder wie Frederik I Barbarossa in Tegen het eind van de 18e eeuw namen jaarlijks zo n 8000 reizigers de pas. In 1800 leidde Napoleon persoonlijk man de pas over richting Italië: een maand later versloegen dezen de Oostenrijkers bij Marengo. Het Hospitium werd waarschijnlijk in de 11e eeuw gesticht door Bernard de Menthon, de aartsdeken van Aosta, die de strijd aanbond tegen struikrovers die de pasroute onveilig maakten. Hij is later heilig verklaard en naar hem is de pas genoemd. Het klooster met gastenverblijf (hospitium) bood onderdak en een maaltijd aan de reizigers. De kloosterlingen, die ook allemaal een opleiding kregen als berggids, zijn wereldberoemd geworden met het fokken van de sint-bernardshond, een grote hond die ingezet kon worden bij reddingspogingen. Het beroemde vaatje brandewijn om de nek van het dier, voor verkleumde reizigers, is helaas een verzinsel m bij een bergrestaurant aan de voet van de Petit en Grand Muveran (respectievelijk 2810 en 3051 m). Het iets oostelijker gelegen Chamoson (619 m) staat bekend om zijn goede witte wijn. Het boekhandelsdorpje St-Pierre-de-Clages verdient ook aandacht vanwege het mooiste romaanse kerkje H van Wallis. De achthoekige vieringtoren uit de 12e eeuw is uniek voor Zwitserland. Rechts in de koorapsis staat een mooi gerestaureerd houten beeld van Sint- Petrus. In het rechter zijschip van de donkere kerk zijn resten van fresco s te zien. Twee van de zuiltjes in het schip zijn bovenaan rond. Midden-Wallis?? Tussen Haute-Nendaz en Leuk strekt zich Midden-Wallis (Mittelwallis of Valais Central) uit. Sion en Sierre, historische plaatsen in het Rhônedal, zijn nog steeds de belangrijkste marktplaatsen van de streek. De hoofdstad Sion beheerst met zijn twee burchtheuvels het dal. Al in de Steentijd werden deze heuvels gebruikt om te vluchten voor de overstromende rivier of voor vijanden. Het Rhônedal, de heuvels en de zijdalen zijn, waar het klimaat het even toelaat, bezaaid met wijngaarden en subtropisch boomgaarden met perziken en abrikozen. De zonnige hellingen kunnen hier en daar zo droog en heet zijn dat er alleen een steppevegetatie op wil groeien. Indrukwekkende zijdalen voeren aan beide zijden van de Rhône het gebergte in. Ze eindigen bijna allemaal in eeuwige sneeuw en lopen veelal dood op toppen van meer dan 3000 m, soms zelfs van

8 Midden-Wallis meer dan 4000 m hoogte. De hoogste top hier is de Dent Blanche van 4357 m in het zuiden. Het droge Rhônedal ontleent deels zijn vruchtbaarheid aan het water dat vanuit de bergen via irrigatiekanaaltjes, bisses of suonen, langs de hellingen wordt geleid. Een aantal van die bisses is in onbruik geraakt, maar de paden erlangs worden nu gebruikt als wandelpad. De voertaal in Midden-Wallis is Frans. H Sion/Sitten XX De hoofdstad van Wallis is Sion (495 m; inw.), gelegen in het brede Rhônedal. Twee respectabele heuvels bepalen het beeld van de stad. Op de hoogste heuvel (658 m) staat de burchtruïne Tourbillon, op de andere (611 m) de burcht Valère met daarin de romaanse kerk Notre-Dame-de-Valère. Aan de voet van beide heuvels is Sion uitgegroeid tot een levendige, provinciale hoofdstad die nog steeds de functie vervult van marktcentrum en knooppunt. Geschiedenis De twee heuvels werden al in de Steentijd bewoond, ze fungeerden letterlijk als vluchtheuvels wanneer de Rhône buiten zijn oevers trad in het voorjaar of als er vijandelijke acties verwacht werden. De Romeinen erkenden de strategische ligging van de heuvels en vestigden er Sedunum. Na het vertrek van de Romeinen en de kerstening van Wallis verplaatsten de bisschoppen, die naast een geestelijke macht ook een wereldlijke macht vertegenwoordigden, in 580 hun zetel van Martigny naar Sion. In 999 verkregen ze het leenheerschap over Wallis. Eeuwenlang voerden de bisschoppen van Sion strijd met Savoye, dat het westelijk deel van Wallis met de Bernardpas in bezit had. In de 15e eeuw overwonnen de bisschoppen van Sion Savoye. Hun zomerresidentie, de 13e-eeuwse burcht Tourbillon, brandde in 1788 uit en nu rest alleen nog een ruïne. Op de andere heuvel was al rond 1100 begonnen met de bouw van een kerk, waarschijnlijk op de resten van een Romeinse tempel. Bezienswaardigheden Het centrum, aan de voet van de twee burchtheuvels, kan gemakkelijk wandelend bekeken worden. Midden in de oude stad staat de kathedraal Notre-Dame-du-Glarier, grotendeels uit de 15e eeuw. De mooie romaanse toren is ouder (12e eeuw). In het interieur behoren het vleugelaltaar met het 16e-eeuwse triptiek Maria Hemelvaart, de preekstoel en het gotische altaar van de Barbarakapel (rechts van het hoofdaltaar) tot de mooiste stukken. De zeer waardevolle domschat bevat onder andere een grote schrijn uit de 10e eeuw. Links van de kathedraal, via de Rue de la Tour, komt u bij de Tour des Sorciers, de heksentoren, eens de hoeksteen van een stadsmuur. Rechts van de kathedraal staat op Rue de Conthey 7 het Maison Supersaxo, in 1505 gebouwd in opdracht van Jörg (Georges) Supersaxo, de gouverneur van Sion die hiermee zijn rivaal kardinaal Schiner de ogen wilde uitsteken. Het trappenhuis toont nog resten van schilderingen die de spot met Schiner moesten drijven. Het plafond van de grote zaal op de tweede verdieping is een van de mooiste houten en beschilderde plafonds van Zwitserland (ma.-vr en uur; gratis). Aan het eind van deze straat staat het witte De burchtheuvels van Sion met de kapel (MM) Sion/Sitten Hôtel de Ville (Rue du Grand-Pont 12; ma.-vr en uur), een renaissancestadhuis uit de 17e eeuw. Achter de mooi bewerkte houten toegangsdeur wordt de oudst bekende christelijke inscriptie in Zwitserland (377 na Chr.) bewaard, in de ontvangsthal. Ten oosten van de Rue du Grand-Pont, ligt vóór de burchtheuvels La Majorie (Rue des Châteaux), het voormalige winterpaleis van de bisschoppen; na een brand in 1529 is het nieuw opgebouwd. Hier is het Musée des Beaux-Arts met voornamelijk Walliser kunst gevestigd (di.-zo uur). Aan de overkant van de Rue des Châteaux is in La Grange-à-l Évêque, de voormalige opslag van de bisschoppen, het Musée d Archéologie gevestigd (di.-zo uur); naast Romeins en islamitisch glaswerk ook Grieks en Etruskisch aardewerk. Op de hoogste heuvel, links staan de resten van het kasteel Tourbillon, gebouwd in de 13e eeuw en fungeerde lange tijd gebruikt als bisschoppelijke zomerresidentie. Na een brand in 1788 werd het niet meer opgebouwd. De wel gerestaureerde kapel bezit resten van 15e/16e-eeuwse fresco s. Tussen de heuvels in ligt de Chapelle de Tous-les-Saints, de 14eeeuwse Allerheiligenkapel (gerestaureerd in de 17e eeuw) met binnen een mooi fresco van Christoffel. Chamoson Wijn Neem de gelegenheid te baat om Johannisberg, de goede witte wijn van Chamoson te proeven. St-Pierre-de-Clages Restaurant Tegenover het schitterende kerkje ligt een oude herberg waar lekkere Walliser maaltijden worden geserveerd. Sion Place de la Planta CH-1951 Sion tel Markt Op vrijdag is er markt op de Place de la Planta en in de Rue de Conthey. Café Ontspan even in het oude Café de la Place op het uitgaansplein Place du Midi. Muziek Festival International de Musique in juli/aug. op mooie locaties: symfonisch, kamermuziek, recitals. Prestigieus festival met speciale aandacht voor de viool. Kaas In de Fromagerie La Grenette (Rue du Grand- Pont 18) liggen 180 soorten kaas op u te wachten. Ma.-vr en u; za u

9 Midden-Wallis Champex-Lac ßw Wandeling B7 3 uur 20 min. ß1 Bissetocht: Grand Bisse de Vex Mayens de Sion/Les Plans Veysonnaz Verrey Planchouet Le Lavanthier. Het station van Sion (MM) Het Château de Valère H is als vesting gebouwd in de 12/13e eeuw en was vrijwel onneembaar. Binnen de muren ligt de Notre-Dame-de- Valère met zowel romaanse als vroeggotische elementen. Het orgel uit 1390 is het oudst bekende, werkende orgel; er worden nog steeds concerten op gegeven. Het rijk bewerkte koorgestoelte is uit de 17e eeuw. In de voormalige woonruimte van de burchtheer is het Musée d histoire du Valais gevestigd ( s zomers dag uur) met ivoren voorwerpen en weefkunst (4e-11e eeuw), goudsmeedwerk en tin, romaans en gotisch meubilair, wapens, uniformen en klederdrachten. ßw Wandeling uur 30 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Sion Col du Sanetsch Route naar oude pas. Sion (495 m) Savièse (820 m) 50 min. Chandolin (818 m) 30 min. Coppet (1269 m) 1 u. 30 min. Sanetsch Hotel (2047 m) 2 u. Col du Sanetsch (2243 m) 40 min. Van Sion naar de Walliser Alpen Vanuit Sion voeren drie bijzonder aantrekkelijke dalen de Walliser Alpen in: Val de Nendaz, Val d Hérens en Val d Hérémence. Het zijn v dunbevolkte dalen met karakteristieke boerendorpen, al heeft het Val d Hérémence in landschappelijk opzicht duidelijk te lijden gehad van de aanleg van een stuwmeer waarvoor de hoogste stuwdam van Europa werd gebouwd. Val de Nendaz?? Het Val de Nendaz, het stroomdal van de Printse, is van oudsher het dal waar de gegoede burgers van Sion s zomers naar toe trokken. De weg het dal in stijgt al vrij snel boven het Rhônedal uit en biedt op diverse punten een grandioos uitzicht op Sion met zijn twee burchtheuvels. De eerste gehuchten liggen tussen aardbeivelden en abrikozenboomgaarden. Veysonnaz (1233 m; 500 inw.) is met donkerbruine, houten huizen en schuren een authentiek plaatsje. Het ligt tegen de wanden van de Mont Rouge aan (2491 m), een schitterend wandelgebied. Van Veysonnaz gaat een kabelbaan naar Thyon. Tegenover Veysonnaz aan de overkant van het dal van de Printse ligt Basse-Nendaz (992 m), het oorspronkelijke dorp. Daarboven ligt Haute-Nendaz (1252 m). Van hier vertrekt een gondelbaan naar Lac de Tracouet (2000 m) op de hellingen van de Dent-de- Nendaz (2464 m). Dieper het Val Nendaz in ligt skioord Siviez-Super-Nendaz (1730 m) met stoeltjesliften en gondelbanen. Een smallere weg gaat nog naar Tortin (2039m), op de hellingen van de Mont Gelé (3023 m). De kabelbaan Tortin Col de Chassoure brengt een mooi wandelgebied binnen bereik. Val d Hérémence?? Bij het Frans aandoende dorp Vex, 8 km ten zuiden van Sion, splitst de weg zich naar het Val d Hérémence en het vervolg van het Val d Hérens. Het Val d Hérémence eindigt in het grote stuwmeer Grande Dixence dat de hoogste stuwdam ter wereld heeft. Het eerste dorp op weg naar het stuwmeer is Hérémence (943 m) dat een moderne in 1971 door Walter M. Förderer ontworpen kerk bezit. Van de volgende dorpjes onderweg is Mâche (1310 m) het belangrijkst met zijn kapel met schilderingen, hotel en afslag naar het Val d Hérens. Het dal oogt vriendelijk met weiden, bossen en chalets tot het tegen het eind wat ruiger wordt en confronterend afgesloten met de stuwdam van Grande Dixence. Dat de Zwitsers trots zijn op de 285 m hoge stuwdam is duidelijk, gezien de overstelpende hoeveelheid gegevens en getallen die over de bezoeker wordt uitgestort bij een bezoek aan de dam. Over het meer voert een kabelbaan. Het is een goed uitgangspunt voor wandelingen. Val d Hérens?? Het vruchtbare Val d Hérens geeft vrij snel na Vex met de afsplitsing naar het Val d Hérémence een interessant geologisch verschijnsel te zien: de aardpiramiden van Euseigne H die links en rechts van de weg staan en verder overal langs de hellingen in het dal. Het zijn de sterk erosiegevoelige resten van een moreneafzetting, door een gletsjer achtergelaten en deels tegen erosie beschermd door grote platte stenen. Évolène (1371 m; 1600 inw.) is de belangrijkste plaats van het dal. Het straalt de zelfbewustheid van de Wallisers uit: grote houten boerenhuizen met overal bloembakken en de houtvoorraden opgestapeld tegen de gevels. Het bescheiden wintersportcentrum kijkt riant uit op de Dent Blanche (4357 m) met zijn gletsjers en biedt een uitgebreid net van wandelwegen. Vanuit Lannaz aan de overkant van de Borgne zet een stoeltjeslift u af bij het bergstation Chemeuille (La Meina; 2121 m), uitzicht op de Dent Blanche in het zuidoosten en de Diablerets (3210 m) in het noordwesten. Bij Les Haudères (1447 m), waar een Centre géologique is gevestigd ( s zomers dag uur), kunt u rechts het Val d Arolla in. Over een

10 slingerende weg langs orchideeënrijke bosweitjes bereikt u Arolla (1998 m) dat tussen bossen met lariksen en arven, alpenweiden en indrukwekkende bergen ligt. De Mont Collon (3637 m) steekt boven de Arollagletsjer uit met daarnaast de met sneeuw bedekte Pigne d Arolla en aan de andere kant de slanke Aiguille de la Tsa (3673 m) en Dent Perroc (3655 m). ßw Wandeling uur 45 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Uit het Val d Hérens bij Vex kijkt u in het achterliggende Rhônedal (MM) Midden-Wallis Arolla Col Riedmatten (Pas de Chèvres) Arolla Bergtocht met zicht op gletsjers. Arolla (1998 m) Col Riedmatten (2919 m) 2 u. 30 min. (doorsteek naar Lac de Dix in Val d Hérémence 3 u. 30 min.) Arolla 2 u. 15 min. Van Sion naar de Berner Alpen?? Vanuit Sion is het Berner Oberland via drie passen te bereiken, maar alleen voor wandelaars. Autowegen lopen dood tegen bergwanden en gletsjers. Het ruige Vallée de Triquent begint voorbij de wijnbouwdorpen Conthey (504 m) en Aven (931 m). Vandaar loopt de smalle, slingerende weg langs de Lizerne, een wilde bergbeek die honderden meters onder de weg ligt. Het betrekkelijk ontoegankelijke dal wordt het bewoond door gemzen, alpenmarmotten, dassen, vossen en marters, terwijl ook de notenkraker hier veel voorkomt, een grote bruine, kraaiachtige vogel met witte stippen. De weg eindigt bij Derborence (1449 m), een gehucht met overnachtingsmogelijkheid dat uitkijkt op de Sommet des Diablerets (3210 m) en de Tour St-Martin (2908 m) met de grote Glacier de Tsanfleuron erachter. Het kleine Lac de Derborence, ontstaan bij een bergstorting in 1749, ligt schitterend tussen weiden vol bloemen. Achter het meertje ligt tussen 1430 en 1700 m een beschermd oerbosgebied l Écorcha H, een klein natuurreservaat met een oppervlakte van 1 km 2 met onder andere fijn- en zilversparren. Door de onherbergzaamheid van het gebied na bergstortingen in de 18e eeuw hebben de bomen ongestoord en ongekapt door kunnen groeien, zodat er nu al respectabele bomen tussen zitten. Omgewaaide bomen blijven liggen tussen de prachtig begroeide rotsblokken zodat het bos een natuurlijke opbouw en verjonging heeft en er orchideeënrijke bosweitjes in liggen. ßw Wandeling uur 15 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Vam Sion naar Sierre Ardon Derborence Pas de Cheville Wijngaarden, ruig berglandschap, oerbos. Ardon (489 m) Derborence (1449 m) oerbos 4 u. (eventueel tot hier met postauto) Pas de Cheville (2038 m) 1 u. 15 min. Derborence 1 u. Bus terug. Op weg naar de Col du Sanetsch komt u langs de Mont d Orge (786 m), een heuvel met een meertje en een beschermd natuurgebiedje tussen de wijngaarden. Het leuke dorpje Savièse (820 m) heeft een 16e-eeuwse kerk met een mooi gewelf. De weg naar de Col voert dan langs de Morge, slechts het gehucht Visse en een hotel liggen er nog in dit smalle dal waarvan de weg tot 15% stijgt. De weg eindigt min of meer in de gletsjers van de Mittaghorn (2334 m) en Schafhorn (2697 m). Van Sion naar Sierre XX Tussen Sion en Sierre ligt het wijnbouwplaatsje St-Léonard (500 m; 1500 inw.) dat een groot onderaardse meer herbergt. Het is ontstaan in kalk- en gipslagen, die deels door water werden opgelost. Het meer is 300 m lang en het grillige gewelf van de grot is 20 m boven de waterspiegel verheven. Bezoekers worden een half uurtje in platte bootjes rondgevaren (15 mrt-1 nov uur). Aan de overkant van de Rhône ligt het dorp Les Granges (503 m) met Happyland, een attractiepark voor kinderen (apr.-okt. dag uur). Op de zonhellingen hoog boven het Rhônedal en ook bereikbaar met een kabelbaan vanuit Chalais ligt Vercorin (1322 m; 250 inw.) in een mooie, bosrijke omgeving. De kabelbaan kan u naar de Crêt du Midi (2332 m) brengen met schitterend uitzicht op de Berner Alpen. Grande Dixence Stuwdam Uniek en indrukwekkend is de rondleiding die u kunt krijgen in het binnenste van de damwand van het stuwmeer Grande Dixence. Geopend van 15 juni-30 sept.; warme kleding aanbevolen. Alpenflora Op de westelijke oever van het stuwmeer Grande Dixence ligt een alpenplantenleerpad. Val d Hérens CH-1983 Evolène tel Bijzondere dennen Arolla is beroemd om zijn arven: knoestige alpendennen die vrijwel als enige bomen kunnen leven in de buurt van gletsjers. Ze zijn te herkennen aan hun bundeltjes met vijf stugge naalden. In het Engels heten ze Arolla pine

11 ßw Wandeling B14 Een terrasje in Sierre (MM) Midden-Wallis 5 uur 10 min. ß2 Bissetocht: Bisses de Vercorin et de Ricard Vercorin Refuge du Bisse La Lé Mayenx de Réchy Pt. 991 Pt.650 Pt. 660 m Pt 690 m Chippis. Sierre/Siders?? De door zonnige wijngaarden omgeven stad Siere (533 m; inw.) is net als Sion op heuvels gebouwd, al zijn deze van Sierre lager. Hier loopt de Frans-Duitse taalgrens. De gunstige ligging in het Rhônedal zorgde voor een gestage bevolkingsaanwas, vooral door de industrie. De oude kern is vrij klein en herbergt een paar historische gebouwen en een brede winkelstraat: de Avenue du Général-Guisan. Het kasteel van het oude Sierre, nu een ruïne, werd in de 13e eeuw gebouwd, de marktplaats in de 14e eeuw. Tot de 15e-eeuwse gebouwen behoren het Château des Vidômes, een kasteel dat bestaat uit een rode, vierkante woontoren, en de Notre-Dame-des-Marais die een aantal fresco s op de muur van het voorportaal laat zien. Het Château de la Cour van 1658 werd in 1885 verbouwd tot hotel. Het Musée Rilke (di.-zo uur) in de smalle, oude Rue du Bourg heeft een verzameling brieven en werken van de Prager Rainer Maria Rilke ( ). De Duitstalige lyrische dichter woonde en werkte (ook in het Frans) vanaf 1919 in Zwitserland, vanaf 1921 gebruikte hij de 13e/14e- eeuwse woontoren Muzot, net buiten Sierre, als zijn vaste woonplaats. In Salgesch net buiten Sierre is een wijnbouwmuseum, het Musée valaisan de la vigne en du vin, gevestigd (ma. gesl.), dat via een informatieve wijnbouwroute (6 km) is verbonden met een befaamde wijnkelder in Sierre (Château de Villa). Sierre is heel geschikt als uitvalsbasis voor (wandel)tochten in de omgeving. Er is een tandradbaan naar het mondaine Crans-Montana. ßw Wandeling B16 3 uur ß1 Bissetocht: Grossi Wasserleitu von Varen Bisse neuf Varen Gulantschi La Propija Pt m Venthône. ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 ß6 Sierre Montana Wandeling over heuvels. Sierre (533 m) Miège (702 m) 30 min. Mollens (1050 m) 30 min. Montana (1450 m) 2 u. Crans-Montana?? De plaatsen Crans en Montana/Vermala liggen uitgelezen op de beboste hellingen boven Sierre. Ze baden in een overmaat aan zon en bieden uitzichten tot de Mont Blanc en Matterhorn, terwijl ze in de rug gedekt worden door de Wildhorn (3248 m) en de Wildstrubel (3243 m) die koude noordenwinden tegenhouden. Door deze gunstige combinatie van ligging en klimaat hebben Crans en Montana, meestal in adem Crans-Montana (1520 m; 2300 inw.) genoemd, zich uitgebreid tot een vermaard en wat mondain vakantiecentrum, met de daarbij behorende service én drukte, ook in het verkeer. Chique winkels omzomen de straten. Door de bouwwoede vanaf de jaren 60 zijn het geen romantische bergplaatsjes. Accommodatie is er voor zowel sportieve kampeerders als voor de op luxe gestelde toerist die graag in een voortreffelijk hotel zijn vakantie doorbrengt en bijvoorbeeld het European Masters golftoernooi in september bijwoont. De mooie omgeving van Crans en Montana is uitdagend. Kabelbaantjes vertrekken naar verscheidene hoge punten in de omgeving, van 2200 m tot bij de gletsjer van de Plaine Morte op bijna 2900 m. Op de grens tussen Berner Oberland en Wallis rijzen giganten als Wildstrubel (3243 m), Schneehorn (3178 m), Gletscherhorn (2943 m) en Wildhorn (3248 m) tussen uitgestrekte gletsjervelden boven alles uit. Crans en Montana zijn ook goed bereikbaar voor wie niet met de auto reist; een tandradbaan onderhoudt de verbinding Sierre Montana/Vermala en doet onderweg verschillende haltes aan. ßw Wandeling B10 3 uur ß1 Crans-Montana Bissetocht: Bisse d Ayent - Arbaz Tseuzier Barrage Le Samarin Le Partset Forniri Anzère Mayens d Arbaz/-Étang-Long. Omgeving Crans-Montana Ten westen van Crans ligt het Lac de Tseuzier, een stuwmeer op 1780 m dat het water van diverse gletsjers verzamelt en nog maar weinig water doorgeeft aan de oorspronkelijke bergbeek de Liène. Aan de weg naar dit meer liggen Lens (1128 m; 2400 inw.), een dorp met een eeuwenoude linde op het dorpsplein en een gemeentehuis met 16e-eeuwse fresco s, Icogne (1026 m; 300 inw.), Ayent (978 m; 2600 inw.), een conglomeratie van nog kleinere plaatsjes die stuk voor stuk iets aardigs laten zien van het authentieke Wallis en Anzère met zijn Musée des bisses (mogelijk in 2011 weer open). Deze plaats (1549 m) is prima geschikt voor wandelen en biedt schitterende uitzichten. Een kabelbaan gaat naar de 860 m hoger gelegen Pas de Maimbré. Sierre Place de la Gare 10 CH-3960 Sierre tel Wandelen Bij het toeristenbureau is een plattegrond met stadswandelingen verkrijgbaar zoals een kastelenroute en in de omgeving een wijnroute. Restaurant Trendy restaurant is de Auberge l Ecole Inn, Chemin du Grand-Lac

12 ßw Wandeling B12 3 uur 15 min. ß1 Bissetocht: Bisse du Ro Tseuzier Barrage Er de Chermignon Plans Mayens Crans-Montana. ßw Wandeling B15 Mercurius op de Planetenweg in St-Luc (MM) Midden-Wallis 3 uur 10 min. ß2 Bissetocht: Bisse du Tsittoret Vermala Les Marolies Courtavey Cave de Colombire Cave du Scex Tièche Cave du Scex Pt m L Aminona. Val d Anniviers?? Ten zuiden van Sierre ligt een van de aantrekkelijkste zijdalen van de Rhône: het Val d Anniviers, met groene weiden, boomgaarden, diep ingesneden hellingen en de bergbeek Navisence. De naam van het dal is afgeleid van Anni Viatores ofwel de jaarrondreizigers of nomaden. Waarschijnlijk trokken de mensen in dit dal s zomers met hun vee naar de alpenweiden en s winters naar de warmere dalen. Vissoie (1202 m; 450 inw.) is de hoofdplaats van het dal. Op het dorpsplein staat de 14e-eeuwse woontoren van de bisschoppen van Sion en elders staan nog enkele 16e-eeuwse huizen. Vanuit Vissoie is het bergdorpje St-Luc (1655 m; 200 inw.) te bereiken met voor Wallis verrassend veel stenen huizen. De cabinebaan naar Tignousa brengt u een eindje op weg en zet u af in een schitterend wandelgebied. Daar is ook het Observatoire gevestigd (rondleidingen di.-zo en uur). De weg gaat na St. Luc verder naar Chandolin (1920 m; 100 inw.), een van de hoogst gelegen, permanent bewoonde plaatsen van Zwitserland. Hier is het uitzicht op de toppen van meer dan 4000 m hoogte werkelijk fantastisch. De stoeltjeslift Chandolin Remointze (2468 m) gaat naar de Illsee (2788 m). St-Luc Wandelen Wie een indruk wil krijgen van de omvang van ons zonnestelsel, kan vanaf het bergstation van de kabelbaan van St-Luc de Planetenweg (6 km) lopen. Brood bakken Het beroemde Walliser roggebrood kunt u zelf bakken in de dorpsoven: iedere woensdagmiddag om 14 uur van begin juli tot eind augustus. Aanmelden bij het toeristenbureau. Na Vissoie splitst de weg, overigens niet definitief; een tak gaat naar Grimentz, de andere naar Ayer en Zinal in Val de Zinal. Grimentz (1570 m; 300 inw.) ligt terrasgewijs tegen de helling van de Montagne de Marais aan. Het is heerlijk slenteren door dit autovrije dorp met zijn witte kerkje dat omgeven wordt door prachtige houten huizen vol bloembakken. Grimentz is een uitstekend uitgangspunt voor wandelingen. Een cabinebaan pendelt naar Bendolla (2112 m). ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 ß6 Grimentz Lac de Moiry Grimentz (1570 m) Lac de Moiry (2249 m), het stuwmeer in Val de Moiry dat bekend staat om zijn rijke alpenflora 3 u. Via Ayer (1465 m; 450 inw.) komt u in het Val de Zinal met het plaatsje Zinal (1678 m) aan het eind. De oude kern telt nog een paar typisch Walliser huizen en schuren, daar voorbij ligt het domein van de vele bergsporten die vanuit Zinal ondernomen kunnen worden: mountainbikeroutes, ruitertochten en wandelingen. Hoge toppen kijken links en rechts neer op het dorp waaronder de donkere top van de Besso (3668 m) in het zuiden tussen de gletsjers van de Zinal en Moming in. Zinal heeft een gondelbaan die naar Sorebois (2438 m) gaat. Rond Zinal is lang koper gewonnen. Van juni t/m oktober worden dagelijks rondleidingen gegeven in zo n oude kopermijn, de Mine de cuivre La Lee (75 min. lopen, aanmelden bij het Office du tourisme). ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 ß6 ß7 Zinal St-Luc Langs niet gestuwde beken, mooie uitzichten. Zinal (1678 m) Ancien Hotel Weisshorn (2337 m) 3 u. 30 min. St-Luc (1655 m) 1 u. 30 min. Bus terug. Oost-Wallis XX Oost-Wallis Oberwallis of Haut-Valais, zoals Oost-Wallis door zijn bewoners wordt genoemd, strekt zich uit tussen de plaats Leuk aan de Rhône en de Rhônegletsjer, de oorsprong van de Rhône achter Gletsch. Dit deel van Wallis is het ruigst, de Rhône is er grotendeels nog een bergbeek en de zijdalen lopen eigenlijk allemaal uit op gletsjers. Alleen via passen en tunnels kun je dit dal uitkomen behalve als je de richting Meer van Genève gaat, langs de Rhône. De hoogste berg van Zwitserland ligt hier in de Walliser Alpen, de Dufourspitze (4634 m) net als de Dom (4545 m) in de Mischabelgroep en de Matterhorn (4478 m). Uitgestrekte gletsjervelden bedekken grote delen van de bergen, de Aletschgletsjer is met zijn oppervlakte van 117 km 2 de grootste, dikste en langste gletsjer van de Alpen. Hoog in de zijdalen liggen autovrije dorpen als Zermatt en Saas Fee, die geven de bergwereld nog eens extra glans. Langs de Rhône liggen oude dorpjes en de stad Brig met zijn karakteristieke Stockalperpaleis waarvan de uivormige torenspitsen de reiziger van verre tegemoet blinken. Het Rhônedal is veelal erg droog, toch is het de mensen gelukt om vruchtbare landerijen op te zetten. Hiervoor leidden ze water van de

13 Pfynwald, het dennenbos op de Frans-Duitse taalgrens (MM) Oost-Wallis bergen via irrigatiekanaaltjes bisses of suonen naar de hellingen en dorpen. Leuk Bahnhof 5 CH-3952 Susten tel Kasteel Het kasteelcomplex van Leuk werd gerenoveerd door architect Mario Botta. Leukerbad Wandelen Langs de thermale bronnen met onderweg informatieborden. Een deel van de wandeling voert door de 600 m lange, duizelingwekkende Dalakloof. Tussen Leuk en Gampel?? Tussen Sierre in Midden-Wallis en Leuk in Oost-Wallis ligt het Pfynwald, een beschermd natuurgebied. Dit uitgestrekte bos op de bodem van het brede Rhônedal strekt zich uit over een lengte van 6 km en is dalvullend. Het ligt op een oude bergstorting en is het enige tracé waar de Rhône nog vrij meandert. Steppevegetaties, bos van grove dennen met maretakken en donzige eiken wisselen af met drassige stukken. Hier komt zowaar de bever voor. De Rhône heet hier Rotten, vanaf hier is het dal Duitstalig. In deze gids blijven we hem echter Rhône noemen. Leuk (713 m; 3400 inw.) ligt boven de Rhône aan het begin van het dal dat naar de Gemmipas leidt, een oude route naar Kandersteg in Berner Oberland. Het historische stadje strekt zich te midden van wijngaarden zo n 100 m boven het Rhônedal uit en kan zich beroemen op een groot aantal oude patriciërshuizen aan het grote plein en een 13e-eeuws bisschoppelijk slot. In de 15e eeuw werd dit uitgebreid en veel later deels verwoest. De laatgotische Stefanskirche heeft een romaanse toren uit de 12e eeuw. Tussen het centrum en de Rhône staat de barokke Ringackerkapelle, met houtsnijwerk en schilderingen aan de preekstoel en het altaar. Het proeven van de historische sfeer van Leuk is goed te combineren met het proeven van de bekende lokale wijnen. Vrij snel achter Leuk duikt de weg naar het noorden de Dalakloof in, die de bergbeek de Dala in de mesozoïsche kalk heeft uitgeslepen. Via Inden met zijn rode luiken bereikt u het sterk uitgebreide Leukerbad (1404 m; 1400 inw.) dat ingesloten ligt in de machtige kalkketens van de Daubenhorn (2942 m) en de Schwarzhorn (3105 m). Parkeren in het dorp is alleen mogelijk in parkeergarages. Leukerbad was al bij de Romeinen bekend vanwege zijn geneeskrachtige warmwaterbronnen. In de 16e eeuw werd Leukerbad een echte badplaats. Nu is hier het bekendste Zwitserse Rheumaheilbad gevestigd. Naast privé-baden zijn er ook openbaar toegankelijke baden aangesloten op de bronnen. Behalve als badplaats is Leukerbad ook geliefd als wandelcentrum. Een gondelbaan voert van hier naar de Gemmipas (2314 m), beroemd om de alpenplanten, die in juni/ juli het mooist zijn. Andere kabelbanen gaan naar de Rinderhütte (2315m), zowel vanuit Leukerbad als vanuit Albinenleitern. ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 ß6 Turtmanntal Leukerbad Albinen Leuk Albinen is een dorp dat tegen de rotswand aangeplakt lijkt te zitten en tot voor kort slechts te voet en met ladders bereikbaar was; ook op deze tocht moeten de ladders gebruikt worden (niet voor mensen met hoogtevrees). Leukerbad (1395 m), over de Weg über den Leitern (eerste ladder na circa 45 min.) Albinen (1274 m) 1 u. 50 min. Leuk (713 m) 1 u. 10 min. Turtmanntal?? Zes kilometer stroomopwaarts vanuit het verblijfplaatsje Susten aan de Rhône ligt het dorp Turtmann (638m; 850 inw.) in het Rhônedal, dat hier breed is en gevuld met akkers en militaire oefenterreinen. Hierachter ligt het minder bekende, van meet af aan groene en romantische Turtmanntal dat naar de Walliser Alpen voert. Aan het begin ervan, hoog boven de Rhône, liggen de boerendorpen Unterems (998 m; 450 inw.) en Oberems (1341 m; 125inw.). Het Taubenwald bij Oberems biedt volop wandelgelegenheid door schaduwrijke bossen. Oberems is ook bereikbaar vanuit Turtmann met een gondelbaan. Aan het eind van het dal, voorbij Meiden, komt de Weisshorn (4505 m) in zicht met zijn schitterende, blinkend witte Turtmanngletsjer. Een vrij eenvoudige wandeling leidt in circa tweeënhalf uur tussen arven en morenen door naar de Turtmannhütte (2519 m) aan de voet van de gletsjer. Lötschental XX Ten noorden van Gampel, een industriedorp aan de Rhône met zweefbaan naar Jeizinen, ligt het bijzondere Lötschental. Lang was het een weinig bezocht achterafdal dat alleen bekend was om zijn houten angstaanjagende carnavalsmaskers en traditionele volksfeesten. Het smalle dal werd echter bereikbaar toen in 1912 de spoorwegtunnel gereedkwam tussen Kandersteg in Berner Oberland en Goppenstein, 8 km ten noorden van Gampel. Deze sloot min of meer aan op de Simplontunnel van Brig naar Italië, zodat naast de Gotthardtunnel een tweede route door Midden-Zwitserland beschikbaar kwam. De eeuwenlange isolering van het Lötschental heeft gezorgd voor een eigen cultuur en zelfs taal. Sinds in 1954 de weg van Goppenstein naar Blatten is doorgetrokken is het toerisme

14 Oost-Wallis aangetrokken en is de welvaart in het arme dal geleidelijk gegroeid. Het dal begint weinig aantrekkeleijk bij Gampel maar vanaf Kippel is het een prachtig dal dat ten slotte doodloopt op de Langgletsjer. Het Lötschental telt een paar dorpen. Ferden (1374 m; 350 inw.) ligt aan het begin van het dal, net in de knik naar het noordoosten. Het is een doorsneedorp, maar zonder meer een goede verblijfplaats en uitgangspunt voor tochten en wandelingen. De Lötschenpas (2690m), te voet bereikbaar vanuit Ferden, werd tot begin 20e eeuw veel gebruikt voor verkeer tussen Berner Oberland en Wallis. Kippel (1380 m; 400 inw.) is het mooiste plaatsje van het dal met getaande oude, houten huizen om de St. Martinuskirche uit de 18e eeuw. Kippel is bekend om zijn Fronleichnams-Prozession (Sacramentsdag, tweede do. na Pinksteren) en om de omgang van de Herrgottsgrenadiere in hun rood-witte uniformen uit de tijd van Napoleon die op religieuze feestdagen en andere hoogtijdagen wordt gehouden. Het Lötschentaler Museum laat u zien hoe de mensen eeuwenlang in het dal wisten te overleven (juni-okt. di.-zo uur). Net voorbij Kippel start de gondelbaan Wiler-Lauchernalp, waarmee de toppen van de Hockenhorn (3293m) en de Sackhorn (3212 m) binnen het gezichtsveld komen. ßw Wandeling uur 30 min. ß1 ß4 ß5 ß6 Lötschentaler Höhenweg: Lauchernalp Fafleralp Over de zuidhellingen van het dal. Wiler: gondel naar Lauchernalp (2105 m) Fafleralp (1795 m) 3 u. 30 min. Na Kippel volgen langs de Lonza de kleine plaatsjes Wiler (1419 m; 425 inw.), Ried (1486 m), het wat hoger gelegen Weissenried (1706 m) en aan het eind van het dal Blatten (1540 m; 300 inw.). Stuk voor stuk authentieke dorpen met steeds meer accommodatie voor toeristen. Aan het uiteinde van het dal ligt Fafleralp (1788 m) met een oud hotel, een camping en een groot parkeerterrein te midden van een prachtige natuur. Dit is een ideaal uitgangspunt voor wandelingen. Onder leiding van bevoegde gidsen kunt u hier ook gletsjertochten maken. Rhônedal tussen Gampel en Brig?? Tussen Gampel en Brig ligt ten noorden van de Rhône een aantal plaatsen op zonnige, warme hellingen: de Sonnige Halden. Ze liggen op 1000 m hoogte en zijn met elkaar verbonden door de spoorlijn Bern Lötschberg Simplon. Deze spoorlijn gaat vele malen door tunnels, en steekt hier en daar ook op spectaculaire wijze met hoge viaducten dalen over. Op de stations is het uitzicht over de Walliser Alpen vaak adembenemend, bijvoorbeeld bij Hohtenn. De dorpen Hohtenn, Ausserberg en Eggerberg langs de spoorlijn hebben het authentieke Walliser karakter behouden. Na Eggerberg komt de Mischabelgroep in het zuiden in zicht, tussen het Mattertal en het Saastal in. Hieruit rijst de Dom (4545 m) omhoog: de hoogste berg die geheel op Zwitserse grond ligt. De dalen die de trein oversteekt hebben geen autowegen, wél voetpaden en de beken in die dalen en hun gletsjers aan het einde van de dalen zijn nu eens niet gestuwd. ßw Wandeling B18 Rhônedal tussen Gampel en Brig 4 uur 10 min. ß2 Bissetocht: Giesch-Tatz Suön und Ladu Suön Hohtenn Station Chrizju Tatz Joli Pt m Spilbielalji Ladu Hohtenn Station. Raron, de rotskerk (MM) Lötschental Dorfstrasse CH-3918 Wiler tel Maskers De beroemde maskers van het Lötschental kunt u zien in Wiler. Ze grijnzen u toe aan de buitenkant van enkele houtsnijderswinkels. Steenarenden Op een wandeling vanaf de Falfleralp naar Gletschertor hebt u grote kans om hoog boven de toppen steenarenden te zien die speuren naar een vette alpenmarmot. Raron (642 m; 1800 inw.) is een historisch stadje. De woontoren uit de 12e eeuw en de laatgotische kerk uit de 16e eeuw zijn daar de tastbare bewijzen van. Het stadje koos nu eens de zijde van de bisschoppen van Sion, dan weer de zijde van Savoye. Na de overwinning door Sion gaf kardinaal Schiner aan Ulrich Ruffiner de opdracht tot het bouwen van de Burgkirche St.Romanus. Voor het mooie, scherp tegen het alpenlandschap afstekende kerkje werd gebruik gemaakt van de dikke buitenmuren van het voormalige slot. Op de noordwand in de kerk prijkt een groot fresco met Het Laatste Oordeel. De doopvont is 16e-eeuws. Op het kerkhof ligt de Praagse dichter Rainer Maria Rilke ( ) begraven; hij verpandde zijn hart aan Wallis en sleet er zijn laatste jaren. In het gesteente onder de kerk is in 1974 de Felskirche St. Michael gebouwd, een moderne grotkerk. Raron ligt aan de ingang van het autowegloze ongerepte Bietschtal. Aan de overzijde van de Rhône liggen de dalstations van twee gondelbanen naar de plaatsjes Eischoll (1230 m; 550 inw.) en Unterbäch (1229 m; 350 inw.). Beide dorpen liggen in een aantrekkelijk kleinschalig bos-weidegebied. Een stoeltjeslift kan u vanuit Unterbäch nog verder afzetten op de Brandalp (1591 m), een uitgestrekt weidegebied op de uitlopers van de Augstbordhorn (2972 m). Andere dorpjes in het Augstbordhorngebied die zeer geschikt zijn voor wandelen, zijn Bürchen (1283 m; 550 inw.) en het prachtig gelegen Zeneggen (1444 m; 200 inw.). Zeneggen heeft uitzicht op het Saas-, Matter-, Visper-, Gomser- en Rhônedal

15 Oost-Wallis ßw Wandeling B19 3 uur 50 min. ß1 Bissetocht: Alte suon Meigger Suon Brandalp Unners Sänntum Ronalp Ronalp/Ptt Bürchen/ Zenhäusern. Visp (651 m; 6500 inw.) is een belangrijk verkeersknooppunt in het hier brede Rhônedal. Het vormt de toegang tot het Mattertal met Zermatt en de Matterhorn (4478 m), en het Saastal met Saas Fee. In de middeleeuwen was het al een handelsknooppunt toen men via het Saastal betrekkingen met Italië onderhield. Nu is het een wat rommelige stad met chemische industrie, maar met een aardig oud centrum. Op werkdagen is de drukkerij Mengis toegankelijk (Printorama) voor bezoekers (ma.-vr en uur). Het smalspoor Brig-Visp- Zermatt heeft hier een station waarover de wereldberoemde Glacier- Express van St. Moritz naar Zermatt rijdt. Automobilisten die met de trein naar Zermatt willen, kunnen bij het station gratis parkeren. Visperterminen (1336 m; 1400 inw.) ligt aan het eind van een steile, bochtige weg die net buiten Visp begint. Drie kwartier lopen door het bos voert u langs een van de mooiste kapellenwegen (zie wandeling 141) van Zwitserland met 18e-eeuwse uit hout gesneden beelden naar de Waldkapelle Mariä Heimsuchung die in 1652 werd gesticht. In het kerkje bevindt zich een fraai beschilderd orgel uit 1619, dat hiermee een van de oudste originele orgels van Zwitserland is. Visperterminen geniet bekendheid als het hoogst gelegen wijndorp van Europa. ßw Wandeling min. ß1 ß4 ß5 Kapellenweg Visperterminen Een van de mooiste kapellenwegen van Zwitserland. Visperterminen (1336 m) 45 min. Vispertäler?? De dalen waar de Vispabergbeken door stromen, vormen samen de Vispertäler: de Matter Vispa in het Mattertal en de Saaser Vispa in het Saastal. Ze komen samen bij Stalden, vervolgen als snelstromende, grauwwitte gletsjerbeek Vispa hun weg naar de Rhône bij Visp. Stalden (799 m) is een vakantiedorp met houten en stenen huizen. In het oude centrum staat een 13e-eeuwse woontoren en een wit 18e-eeuws kerkje. Stalden is vooral in trek als uitvalsbasis voor wandelaars. Een cabinelift onderhoudt de dienst op Gspon (1893 m). Net voorbij Stalden begint met een geweldige kloof het ruige, diep ingesneden V-vormige Mattertal met de wildstromende Matter Vispa erin. De trein maakt hierin een indrukwekkende tocht langs Visp Bahnhofstrasse 10 CH-3930 Visp tel Geschiedenis Midden in de Martinistrasse ligt de Blaue Stein. Deze gedenkt de slag uit 1388 waarbij de Vispers de hellende straat onder water zetten, dat terstond bevroor. Vervolgens daagden zij de belegeraars van de stad uit om binnen te vallen. De belegeraars gleden weg en werden onder aan de straat gruwelijk in de pan gehakt. Visperterminen Wijn Op de hoogst gelegen wijngaarden bij Visperterminen wordt de Heidawein geproduceerd. Volgens kenners de parel onder de witte alpenwijnen. Mattertal: de voorraadschuurtjes staan vaak op platte stenen, zodat de muizen er niet in kunnen (MM) de Vispa, over hoge bruggen en langs kale rotswanden. Het Mattertal is misschien wel het drukst bezochte dal van Zwitserland. Verwonderlijk is dat niet met Zermatt en ook nog eens de opvallende Matterhorn (4478m) aan het eind. St. Niklaus (1127 m; 2000 inw.) is een industrieplaatsje in een landelijke omgeving. Nog vóór St. Niklaus gaat van Kalpetran een cabinebaan naar het mooi gelegen Embd en verder naar Schalb. Van St. Niklaus gaat een weg naar het op een plateau, hoog boven het dal gelegen Grächen (1618 m; 1300 inw.). De oude kern van dit regenarmste dorp van Zwitserland er valt hooguit zoveel water als op de Hongaarse poesta is nog net te herkennen tussen de vele toeristische voorzieningen. In de omgeving van Grächen is ruim 250 km wandelpad bewegwijzerd in een meestal bosrijke omgeving. Grächen heeft een cabinebaan naar Hannigalp en naar Seetalhorn. ßw Wandeling B21 3 uur 50 min. ß1 Bissetocht: Bisses Drieri Eggeri Grächen Schallbettu Pt m Pt m Hohtschugge Egga Graächen Iets dieper in het hier bredere Mattertal ligt Randa (1445 m; 400 inw.) dat vooral een wintersportplaats is maar ook in de zomer onderdak biedt aan toeristen. Van hier is het zicht op de Dom (4545 m) in het oosten en de Weisshorn (4506 m) in het westen fenomenaal. ßw Wandeling uur ß3 ß4 ß6 ß7 Zermatt Täsch Täschlihütte Zicht op Alphubel (4206 m), Täschhorn (4494 m) en Dom (4545m). Täsch (1449 m) Täschlihütte (2701 m) onder aan de Alphubel (4206m), via oud bospad, 4 u. Zermatt?? Täsch (1449 m; 900 inw.) is de plaats waar automobilisten die naar Zermatt willen, hun auto zullen moeten achterlaten en tegen betaling parkeren op een gigantisch parkeerterrein. (Bij Visp aan de

16 Oost-Wallis ingang van het dal kan gratis geparkeerd worden). De omgeving is fantastisch. De trein naar het autovrije Zermatt doet er 13 minuten over. Sinds Whympers dramatische beklimming van de Matterhorn in 1865 is Zermatt (1620 m; 5600 inw.) gestaag uitgegroeid als vakantieplaats. Het bevindt zich tussen twintig toppen van meer dan 4000 m hoogte en ligt als het ware onder de Matterhorn (4478 m), Monte Cervino in het Italiaans. Was er in het midden van de vorige eeuw nauwelijks iemand te bekennen in het dorp, vooral s winters leek het uitgestorven, nu heeft de reiziger de keuze uit bedden in 116 hotels en 1800 huisjes en een camping. Zermatt is daarmee uitgegroeid tot een hotelburcht, waar een authentiek dorpskarakter met moeite te vinden is. Het plaatsje is wel vrij van rijdende en geparkeerde auto s. De Matterhorn bedwongen In 1860 stuurde een Londense boekhandelaar de 20-jarige Edward Whymper naar Zwitserland met de opdracht tekeningen te maken van de hoogste Alpentoppen. In die tijd was een Engelse alpinistenclub actief die zich ten doel had gesteld alle 46 vierduizenders van Zwitserland te beklimmen. Als lid van de club werd alleen toegelaten wie op zijn minst één vierduizender had beklommen, het lidmaatschap behielden alleen zij die elk jaar opnieuw een dergelijke prestatie leverden. Na een paar jaar was de Matterhorn de laatste bergreus die nog beklommen moest worden. Het móest kunnen, ook al had zelfs de geoloog en vermetel gletsjeronderzoeker Forbes geschreven dat de Matterhorn unascended-unascendable was. Een kleine eeuw eerder had men nog zo n ontzag voor de toppen en het hooggebergte en schreef de Zwitserse arts en natuurvorser Johann Scheuchzer dat er in de bergen bergdraken huisden die bergbeklimmers verorberden. Al gauw na aankomst in Zwitserland had Whymper moeten erkennen dat je van berglucht niet ging braken en raakte hij in de ban van de toppen en het avontuur. Hij tekende daarna niet alleen de bergen en de fiere bergbeklimmers, hij ging ook zelf klimmen. Tot juli 1865 probeerde hij zeven maal de Matterhorn te bedwingen, zeven maal mislukte het. Op 13 juli 1865 vertrok hij opnieuw met een ploeg van zeven man, de Engelsen Whymper, Hudson, die de Monte Rosa op zijn naam had, Douglas en de jonge onervaren Hadow, en drie Zwitserse berggidsen: vader en zoon Taugwalder en Croz uit Chamonix. Vanuit Zermatt waren ze al snel op de Hörnligrat, enigszins opgejaagd door een Italiaans gezelschap dat aan de zuidkant van de Monte Cervino ook aan de beklimming was begonnen. Op 14 juli, kort voor twee uur s middags, klom Whymper, voorafgegaan door de uiterst bekwame Croz, over de 100 m lange Gipfelgrat, nog steeds benauwd dat de Italianen hen triomferend zouden opwachten. Daar bleek zijn angst ongegrond: zij waren slechts zwarte stipjes en Whymper had met zijn ploeg als eerste de 4478 m hoge Matterhorn bedwongen. Helaas werd het een pyrrusoverwinning: op de terugweg gleed Hadow uit en trok Hudson, Douglas en Croz met zich mee de diepte in, het onverbiddelijke ijs van de Matterhorngletsjer tegemoet. Het Matterhorn Museum op de Kirchplatz (juli-sep. dag 11-18, daarbuiten uur, gesl. nov.- half dec.) is gewijd aan de geschiedenis van de Matterhorn en belicht ook de ontwikkeling van Zermatt. Veel over de klimmers en hun materialen, een van de touwen van de eerste beklimming ontbreekt niet. Veel is er verder niet te beleven in Zermatt. Maar er zijn wel weer voldoende winkels, in alle soorten en maten. Er ook nogal wat stoeltjesliften en gondelbanen die vanuit Zermatt de omringende hellingen binnen bereik brengen. Meer dan 400 km bewegwijzerde voetpaden bieden volop mogelijkheden de bergreuzen met hun interessante, afwisselende flora en fauna te ondergaan. Drie schitterende wandelgebieden zijn vanuit Zermatt te bestrijken: Sunegga-Unterrothorn (3103 m), Gornergrat Stockhorn en Schwarzsee Trockener Steg (2919 m, eventueel verder met de Kleine Matterhornbahn naar de Kleine Matterhorn). De Gornergrat HH (3135 m) is een van de meest belovende, bereikbaar met een tandradbaan. Boven het hotel op de Gornergrat kijkt u werkelijk in alle richtingen de witte bergwereld in. ßw Wandeling uur 30 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Zermatt Gornergrat Zicht op Matterhorn en gletsjers. Zermatt (1630 m) Winkelmatten (1673 m) 15 min. Riffelalp (2222 m) 2 u. Hotel Riffelberg (2566 m) 1 u. 15 min. Rotenboden (2815 m) 1 u. Gornergrat (3131 m) 1 u. ßw Wandeling uur ß3 ß4 ß6 ß7 Saastal Zermatt Zmuttal Zmuttal is een rustig en mooi dal; zicht op Matterhorn (4478 m), Dufourspitze (4648 m). Zermatt (1620 m) Schönbielhütte (2694 m) 5u. N.B. terugtocht ook zwaar. Saastal?? Bij Stalden splitst de weg. Het westelijke dal is het Mattertal met Zermatt, het oostelijke dal is het beboste, diep ingesneden Saastal Zermatt Bahnhofplatz 5 CH-3920 Zermatt tel Zermatt Peak Pas Met één pas hebt u onbeperkt toegang tot alle bergbanen naar de bergtoppen die Zermatt omgeven, zoals de Rothorn, Klein Matterhorn of Gornergrat. Geldigheid minimaal 3 dagen; prijs CHF 183, kinderen 6-16 jaar CHF 92, tot 6 jaar gratis. Gornergrat Zonsopgang s Zomers gaat elke do. tussen 4 en 6 uur een extra trein naar de Gornergrat om daar te zon te kunnen zien opkomen. Neem daarna de kabelbaan naar Hohtälli en vandaar naar de Rote Nase (3407 m) of de Stockhorn (3532 m), en de ijskoude bergwereld ligt echt aan uw voeten. Saas-Fee Tegenover het busstation CH-3906 Saas-Fee tel Uitzicht Neem de Alpin Express naar het panoramarestaurant bij de Mittelallalin (3457 m), neem plaats en in een uur wordt u met restaurant en al een maal rondgedraaid. Restaurant Echt stijlvol uit eten kan in Waldhotel Fletschhorn, 25 minuten lopen van het busstation van Saas Fee. De prijs is er ook naar: menu s vanaf CHF

17 Het witte bedevaartkerkje bij Saas Baalen steekt scherp af tegen de donkere hellingbossen (MM) Oost-Wallis dat niet voor het Mattertal onderdoet, al mist het natuurlijk de Matterhorn. Het Saastal kan zich daarentegen beroemen op het Mischabelmassief met als hoogste geheel Zwitserse top de Dom (4545 m) en bovendien op nog eens meer dan tien toppen van 4000 m en hoger met de uitgestrekte gletsjers daartussen. Daarmee is het Saastal een uitgelezen gebied voor wandelaars en bergbeklimmers. Op weg naar de belangrijkste dorpen van dit dal liggen eerst wat kleine dorpen die er soms zelfs wat verlaten uitzien. Heel verrassend is het om in Saas Balen (1483 m; 400 inw.) het witte kerkje Mariä Himmelfahrt te zien opdoemen, een van de orgineelste bouwwerken van Wallis. De ronde kapel werd rond 1810 gebouwd door Johann N. Andermatten volgens een grondpatroon dat lijkt op een acht. De drie barokke en rococo altaren zijn afkomstig van een oudere kerk die door een steenlawine was verwoest. Saas Grund (1559 m; 1150 inw.) is de hoofdplaats van het dal. Gelegen tussen de Weissmies (4023 m) en het Mischabelmassief (4545 m) biedt het plaatsje volop mogelijkheden voor wandelen, mountainbiken en klimmen onder andere naar het beschermde natuurgebied van de Grundberg H. Het heeft twee kabelbaantjes die u afzetten op plaatsen met schitterende uitzichten en goede wandelmogelijkheden, zoals Kreuzboden en Hohsaas. Rond Saas Grund en Saas Balen ligt 250 km bewegwijzerd voetpad. Bij Saas Grund is er weer een tweesprong in dit dal: de weg met haarspeldbochten omhoog leidt naar Saas Fee, de andere weg leidt naar Saas Almagell en vandaar verder naar het stuwmeer Mattmark See. Saas Fee (1790 m; 1600 inw.) ligt bij wijze van spreken tegen de voet van de Feegletsjer aan, afkomstig van het Mischabelmassief. s Zomers en s winters wordt het dorp druk bezocht, onder meer als snowboardmekka. Toch is Saas Fee dikwijls bekroond als duurzaamste toeristenplaats in de Alpen; bij het binnenrijden van het dorp worden automobilisten vanzelf een parkeergarage binnengeleid. In alle rust de plaats binnenwandelen krijgt hierdoor iets betoverends, zeker als de zon wil schijnen op de gigantische gletsjer. In de pastorie van het moderne kerkje is een streekmuseum, het Saaser Museum, gevestigd met voorwerpen die horen bij het boerenbestaan (juni-okt , uur, ma. gesl.). Bij Hotel Imseng kunnen liefhebbers van brood, koek, chocola en ijs dagelijks en gratis terecht in het Bäckermuseum. Het dorp heeft nog een aantal oude huizen, maar nog veel meer hotels; in totaal zijn er bijna 8000 bedden voor toeristen. Rond Saas Fee zijn talloze bewegwijzerde wandelroutes en allerlei kabelbanen. Een topper is het Eispavillon, een in de Feegletsjer uitgehakte ijsgrot (hoogseizoen dag. geopend; bij Mittelallalin). Het eerste deel van de tocht erheen gaat per kabelbaan naar Felskinn, het laatste deel per kabelspoor naar Mittelallalin. Andere kabelbanen zetten u af op Hannig, op Längflue (met tussenstop op Spielboden, waar de alpenmarmotten onder de kabelbaan wonen en fourageren) of bij Plattjen, vanwaar een pad naar de Britannia-Hütte leidt. ßw Wandeling uur 10 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Saas Fee Plattjen Britanniahütte Schitterende uitzichten op Mischabelgroep, Feegletsjer, Berner Alpen, en onderdeel van een geologische wandeling. Saas Fee (1790 m) Plattjen (2411 m) 2 u. 10 min. (ev. met kabelbaan) Britanniahütte, het laatste stukje gaat over een gletsjer (3029 m) 2 u. Saas Almagell (1670 m; 390 inw.) ligt onderweg naar het stuwmeer Mattmark See (2170 m). Het dorp is vooral geschikt als uitvalsbasis voor wandelingen. Vroeger gingen reizigers en handelaren hierlangs via de Monte Moropas (2868 m) naar het Italiaanse Macugnaga, een weg waarvan men zeker weet dat deze al in de 13e eeuw in gebruik was. Bij de Monte Moropas valt de meeste neerslag van Zwitserland: 4000 mm/jaar (ter vergelijking: Nederland ca. 750mm/ jaar). Het gebied rondom het stuwmeer is nog steeds beroemd om zijn alpenweiden die eind juni volop in bloei staan. Van Saas Almagell gaat een stoeltjeslift naar wandelgebied Furggstalden. ßw Wandeling uur 15 min. ß2 ß4 ß5 ß6 ß7 Vallée de Triquent Pasroute Saas Almagell Monte Moropas (2988 m) Deels middeleeuwse handelsweg. De pas ligt tussen de meestal met sneeuw bedekte Monte Moro (2988 m) en Joderhorn (3039 m) in. Op de pas zicht op het indrukwekkende Monte Rosamassief met de Dufourspitze (4634 m). Saas Almagell (1670 m), bus naar Mattmark (2230 m) en Mattmark stuwmeer, Tälli (2342 m) 1 u. 30 min. Monte Moropas (2868 m) 1 u. 45 min. (Het pad voert verder naar het Italiaanse Macugnaga, eventueel via de hut Malnate (2796 m), 3 u. extra). Het Monte Rosamassief ligt in de uiterste hoek aan het uiteinde van twee bergmassieven: de Matterhorn en de Mischabelgroep. Het lijkt zich te onttrekken aan de reiziger omdat het, zeker aan de Zwitserse kant, nauwelijks bereikbaar is. De hoogste toppen zijn de Dufour

18 Midden-Wallis spitze (4634 m) en de Lyskamm (4538 m). Vanaf de Monte Moropas, te voet bereikbaar vanuit Saas Almagell, heeft u schitterend zicht op de oostzijde van dit massief evenals vanaf de Gornergrat, bereikbaar vanuit Zermatt. De Dufourspitze is de hoogste top van Zwitserland, jij wordt echter gedeeld met Italië. In 1855 slaagde een ploeg van vijf Engelsen, onder wie ook Hudson die later zou omkomen bij de afdaling van de Matterhorn, erin deze top als eerste te beklimmen. Brig en het Goms?? Tussen Brig en Gletsch heeft het Rhônedal een eigen naam gekregen: Goms. Het wordt onderverdeeld in Untergoms, tussen Brig en Fiesch, en Obergoms tussen Fiesch en Gletsch. Ten noorden van het Goms ligt de enorme barrière van de Grote Aletschgletsjer, de Fieschergletsjer, de Ober- en de Unteraargletsjer. De Grimselpas aan het einde is de enige doorgang. Brig (680 m; inw.) is de bedrijvige hoofdstad van het Duitstalige Wallis en een kruispunt van internationale handelswegen. Het is de belangrijkste plaats op de doorgaande route tussen de Simplonpas en de Lötschbergtunnel naar Berner Oberland. Daarnaast is het een knooppunt van spoor- en busverbindingen Het aardige centrum van Brig strekt zich uit van het treinstation aan de Rhône tot het Stockalperpalast H (zie essay). Na de overstromingen van 1993 is het opgeknapt en autovrij gemaakt zodat er goed te winkelen en te slenteren valt. De Jesuitenkirche uit 1687 is een belangrijke barokkerk. De Pfarrkirche Herz-Jesu uit de jaren zestig van de 20e eeuw is een van de mooiste moderne kerken van Wallis met een prachtige lichtinval via gekleurd glas in beton. Omgeving van Brig In Glis dat tegen de westkant van Brig aanligt, staat de Wallfahrtskirche die teruggaat tot 615. Zowel romaanse als gotische bouwdelen zijn bewaard gebleven en vormen een harmonieus geheel met latere delen in renaissance- en barokstijl. Enkele km verderop ligt Brigerbad (655 m) aan de Rhône, een moderne bronnenbadplaats met geneeskrachtige baden. ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 Brigerbad Mund Chastler Brigerbad Rond Chastler prachtige lariksbossen; in Mund wordt als enige plaats in Zwitserland saffraan gekweekt. Brigerbad (655 m) Mund (1190m) 2u. Chastler (1610 m) 1 u. 30 min. Finnu (1414 m) 30 min. Eggerberg (1017 m) 1 u. 30 min. Brigerbad, 1 u. 30 min. Grote Aletschgletsjer?? Eén van de manieren om bij de Grote Aletschgletsjer de grootste van het hele Alpengebied te komen, is via het dal dat bij Brig naar het noorden gaat (zie ook essay op linkerbladzijde. Op de andere Rhône-oever ligt Naters (673 m; 7800 inw.), ooit bekend om zijn huizen op palen en eeuwenlang begeerd en bestreden om zijn Rhônebrug. Vaak overstroomde de Rhône, zoals ook in 1993 toen het De Grote Aletschgletsjer bij Bettmeralp, schuivend in de richting van het Rhônedal (MM) Sierre/Siders hele Rhônedal bij Brig en Naters blank kwam te staan. In het centrum met oude dorpsstegen ligt de St. Mauritiuskirche die in de 17e eeuw op last van de familie Stockalper werd gebouwd, waarbij de romaanse toren van een eerdere kerk werd gespaard. Het interieur is barok, op de Calvariegroep en het 15e-eeuwse kruis na. Naast de kerk ligt het laatgotische Beinhaus, een in 1514 door bouwmeester Ruffiner gebouwd knekelhuis. Blatten (1322 m), 8 km voorbij Naters, is een bergdorp voor wandeltoeristen. De oude kern ligt rond de St. Theodullskapelle. Blatten heeft een gondelbaan naar Belalp (2086 m), waarvandaan bewegwijzerde routes volop wandelsuggesties geven, onder andere naar de Aletschgletsjer. Simplonpas?? Op 2005 m verbindt de Simplonpas het Zwitserse Rhônedal met het Italiaanse Lombardije. Hoewel het zeker is dat de Romeinen deze weg gebruikten en de familie Stockalper in de 17e eeuw rijk werd door het bezit van de pas waarop ze naar believen tol hief, werd deze oversteek pas echt belangrijk toen Napoleon er werk van maakte. Hij liet van het muilezelpad, dat door de diepe Saltina- en Gondokloof leidde, een weg maken voor het vervoer van zijn troepen naar het zuiden. Toen deze weg in 1808 gereedkwam, was daarmee de weg Genève Milaan compleet. Dat in 1815 de Oostenrijkse troepen gebruik Brig Bahnhofplatz 1 CH-3900 Brig tel Aletschgletsjer Het gemakkelijkst is de Aletschgletsjer te bereiken door van Riederalp de kabelbaan te nemen naar Hohfluh en Moosfluh. Vandaar is hij echt nog maar een steenworp afstand ver. Mund Saffraan Saffraan hoort meer bij mediterrane gebieden. Toch kleuren de velden bij Mund in het najaar paars van de bloeiende saffraankrokussen. De gele meeldraden worden geoogst. Saffraangerechten staan dan ook op de menukaart van de restaurants in Mund en omgeving

19 Oost-Wallis van deze weg zouden maken om Napoleon een beslissende nederlaag toe te brengen, heeft hij vast nooit kunnen bevroeden. Sindsdien is de bochtige weg steeds verder verbeterd, in 1980 werd de 678 m lange Ganterbrücke in gebruik genomen die op pijlers van 150 m hoogte het Gantertal overspant. Een ander wapenfeit is de aanleg van de 20 km lange Simplontunnel, waardoor de eerste trein in 1906 reed. De Simplonpasweg is goed te berijden en biedt op een aantal punten magnifieke uitzichten. In het eerste plaatsje onderweg Ried (917 m; 1150 inw.) is een gondelbaan die naar het vakantieoord Rosswald (1928 m) gaat, waar prima gewandeld kan worden. Op de pashoogte (2005 m), ruim voor de Italiaanse grens, staan een mobilisatiemonument (grote adelaar), het Stockalper-Hospiz en een aantal kazernes. Na de pas begint de afdaling via het dorp Simplon en de wilde Gondokloof naar Gondo (855m), het grensplaatsje en vindplaats van goud van de Stockalpers. ßw Wandeling uur 15 min. ß2 ß4 ß5 ß6 ß7 Rosswald Saflischpas Binn Mineraalrijk berggebied. Rosswald (1928 m) Saflischpass (2564 m) 2u. Binn (1401 m) 3 u. 15 min. Terug met bus en trein. De Grote Aletschgletsjer Grote aantrekkingskracht oefent de Grote Aletschgletsjer uit die met zijn oppervlakte van 117 km2 de grootste gletsjer is van het gehele Alpengebied. Over een lengte van 23 km strekt hij zich uit van de Konkordiaplatz naar de Massa-Schlucht ten noorden van Brig. De grootste breedte bedraagt 1800 m, De grootste dikte is 800 m. De Konkordiaplatz is het verzamelbekken van sneeuw en ijs, de zogenaamde firnbekkens, van de grote massieven rondom: de Jungfrau (4185 m) met Jungfraufirn, Mönch (4099 m) met Ewigschneefelder, Grünhorn (4044 m) met Grüneggfirn en natuurlijk de Aletschhorn (4195 m) met de Aletschfirn. Gevallen sneeuw verzamelt zich in deze grote bekkens waar door ophoping zo n druk ontstaat dat de sneeuw als het ware wordt platgedrukt, de poriën verdwijnen en de sneeuw langzaam overgaat in ijs. Firn is het stadium tussen sneeuw en ijs in, vaak is het door de ingesloten lucht helderwit, terwijl het (gletsjer)ijs in de diepte blauw is. Onder in het firnbekken is de druk zo groot dat ijs ontstaat dat uit het bekken wordt geperst en als gletsjer naar beneden stroomt. Vooral in de zomer is de grens tussen firn en gletsjer goed te zien omdat de firn dan helderwit is en de gletsjer door gruis en stof aan de oppervlakte donkerder. Voor de Grote Aletschgletsjer komt ijs van verschillende firnbekkens bij elkaar, verscheidene gletsjers vormen zo met elkaar die ene grote gletsjer. Op de ontmoetingsranden, de middenmorenen, worden puin en gruis meegevoerd die als lengtestrepen over de gletsjer te zien zijn. Met een gemiddelde snelheid van 200 meter per jaar stroomt de gletsjer naar beneden; via de Stausee Gibidum en de Massa-Schlucht stroomt zijn smeltwater bij Brig in de Rhône, die daarmee een echte rivier wordt. Behalve vanuit de plaatsen Naters, Blatten en Belalp is de Grote Aletschgletsjer ook te bereiken vanuit Mörel, Betten en Fiesch. Untergoms?? Mörel (759 m; 500 inw.) is een eenvoudig plaatsje met enorm veel accommodatie. Het is startpunt van drie gondelbanen naar Riederalp in de buurt van de Aletschgletsjer en het beschermde Aletschwald. Riederalp (1905 m; 550 inw.), hoog boven het Rhônedal, is een autovrij dorp met veel vakantiewoningen, hotels en restaurants, een golfveld en het Alpmuseum Riederalp met informatie over het bergboerenleven (20 juni-15 okt. di uur; wo : kaas maken). Van Riederalp gaat een stoeltjeslift naar Hohfluh (2227 m) bij het Aletschwald H, een beschermd bos op de hellingen aan de rand van de Aletsch-gletsjer met lariksen en arven tot duizend jaar oud. Wandelend door dit bos schemert de Aletschgletsjer u af en toe tegemoet. Een tweede stoeltjeslift gaat van Riederalp naar Moosfluh H (2335 m), dat ook vlak bij het Aletschwald uitkomt en bovendien heel dicht bij het mooiste gedeelte van de Aletschgletsjer HH. Via het Aletschwald is het dan een uur lopen naar Hohfluh en Riederfurka. In Riederfurka staat het bezoekerscentrum Naturschutzzentrum Aletschwald, gevestigd in de bijzondere, filmachtig aandoende Villa Cassel uit 1902 (half juni-half okt. dag, 9-18 uur; ook logies mogelijk). Betten (1200 m; 450 inw.) ligt op een terras boven het dal. Vanuit het dal gaat een gondelbaan naar Bettmeralp (1957 m; via het dorp Betten of rechtstreeks). Hogerop in het rustige dorpje gaat de gondel naar de Bettmerhorn (2876 m), vanwaar u zicht heeft op de Aletschgletsjer. ßw Wandeling uur 5 min. ß1 ß4 ß5 ß6 ß7 Bettmeralp Riederfurka (Aletschwald) Bezoekerscentrum bij het beschermde Aletschwald, zicht op Aletschgletsjer. Bettmeralp (1950 m) Riederalp (1925 m) 45 min. Riederfurka (2065 m) 20 min. ßw Wandeling uur ß2 ß4 ß5 ß6 ß7 Binntal Aletschwald Bettmeralp Kühboden/Eggishorn Fiesch Bergtocht door Aletschwald, langs Aletschgletsjer. Aletschwald (2000m) Bettmeralp (1950 m) 1 u. Eggishorn (2221 m) 1 u. 30 min. Fiesch (1050 m) 2 u. 30 min. Fiesch (1050 m; 1000 inw.) is een kleine plaats met mooie donkerbruine huizen en veel accommodatie. Het ligt aan de ingang van een zijdal dat al vrij snel geblokkeerd wordt door de Fieschergletsjer. Deze is afkomstig van het Walliser Fiescherfirn onder de Finsteraarhorn (4274 m) en komt ongebruikelijk diep het dal in. Uit Fiesch vertrekt een gondelbaan via Fiescheralp naar Eggishorn HH (2869 m). Daar ontvouwt de bergwereld zich in volle pracht en krijgt u een uniek zicht op de gletsjers. Aan de andere kant van Fiesch voert het Binntal de Walliser Alpen in. H Binntal?? Aan het begin van het dal ligt Ernen H (1196 m; 400 inw.), het best bewaarde dorpsgezicht van Wallis. Om het grote vierkante plein staan opvallende huizen, zoals het met fresco s opgeluisterde Tellenhaus (1578), het Sigristenhaus (16e/18e eeuw) met beschilderde gevel en het Rathaus (1770). In het dorp staan prachtige oude linden. De

20 Oost-Wallis Val d Anniviers ßw Wandeling uur 55 min. (9 uur 55 min.) ß1 ß4 ß5 ß6 Bellwald Münster Deel Gommer Höhenweg. Bellwald (1559 m) Reckingen (1590 m) 4 u. 45 min. Münster/Münstigerbach (1580 m) 25 min. Münster (1390 m) 45 min. Doorlopen naar Oberwald via Ulrichen: + 4 u. Münster (1390 m; 500 inw.) met donkere houten huizen aan de voet van het Minstigertal is de belangrijkste plaats in Obergoms. Het koor (1491) van de witgeschilderde Marienkirche bevat een vleugelaltaar H (Jörg Keller uit Luzern,1509) met schilderingen van het leven van Maria. Deze zijn een vrije bewerking van Dürers Leven van Maria, waarmee de schilder toen dus al bekend was. Wat verder van de weg af staat de kleine St. Peterskirche uit 1309 met een altaar uit Bijschrift St. Georgkirche bergt resten van fresco s en heeft zo n goede akoestiek, dat er jaarlijks een festival klassieke muziek wordt gehouden. Het dorp Binn (1400 m; 100 inw.) is met zijn camping (bij Giesse) een goede uitvalsbasis voor mineralenzoekers. Het is aan te raden eerst eens bij Toni Imhof of André Gorsatt in hun mineralen museum winkels binnen te lopen om te zien wat er zoal te vinden is. Bovendien verkopen en verhuren ze hamers en beitels en houden ze wekelijks mineralenzoekwandelingen. Tweederde van het Binntal, vanaf Giesse tot de Italiaanse grens, heeft de status van natuur- en landschapsreservaat. Voordat de 1,9 km lange tunnel naar Binn werd gegraven (1968) was het dal in de winter geïsoleerd. Obergoms?? De Rhône stroomt hier in een vrij breed U-vormig dal met aan weerszijden groene weiden en steile hellingen. De zuidhellingen zijn veelal kaal, met hier en daar lawinehekken, weiden en moestuinen; de noordhellingen bebost met lariks, fijnspar, zilverspar en berk. De dalbodem wordt gebruikt voor landbouw, industrie en als militair oefenterrein. Bij de uitmondingen van de zijdalen liggen de dorpjes met mooie, donkerbruine houten huizen, kapelletjes en kerken, schuren op stenen voeten en moestuinen en overal spuit verfrissend water uit fonteinen. Grote plaatsen zijn hier niet meer te vinden. Bellwald (1559 m; 400 inw.) is een geliefd vakantiedorp op een plateau boven het Rhônedal, dat heel gemakkelijk te bereiken is met de gondelbaan Fürgangen Bellwald. Vanaf Bellwald is het zicht op de Wannenhorn (3906 m) en de Weisshorn (4506 m) indrukwekkend. Van Bellwald gaat een stoeltjeslift naar Steibenkreuz. Fiesch Kaas Waar zoveel koeien lopen, wordt ook kaas gemaakt. Beroemd is de Hobelkäse, een voorgerecht van droge, vliesdun gesneden en prachtig opgediende kaas. Het proberen waard. Ernen Musikdorf Prestigieus festival in authentiek bergdorp van half juli tot half aug.: pianomuziek, barokmuziek en literatuur-workshops. Zie Binntal Hotels Het gerenoveerde hotel Ofenhorn (1883) in Binn heeft een prachtig terras onder de bomen. Hotel Alpenblick in Ernen heeft een gevarieerde menu-kaart en prettige kamers ßw Wandeling uur ß1 ß4 ß5 ß6 Münster Oberwald Deel Gommer Höhenweg. Münster (1390 m) Münstigerbach (1580 m) 1 u. Ulrichen (1500 m) 1 u. 30 min. Oberwald (1368 m) 2 u. 30 min. Bij Ulrichen (1347 m; 200 inw.), een authentiek Walliser dorpje, begint het Agenetal dat naar de hoogste pas van Zwitserland leidt: de Nufenenpas (2478 m). Het dal voert met een goede weg tussen lariksen en sparren door, naar een landschap van kaal gesteente en grote rotsblokken. Aan het eind schemert in het zuiden de Griesgletsjer met de Griesstausee ervoor. Op de pas is een restaurant. Daarachter duikt de weg direct het Italiaanssprekende Ticino in, Airolo tegemoet. ßw Wandeling uur ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Ulrichen Nufenenpas Ulrichen (1347 m) Altstafel (1995 m) 2 u. 45 min. Nufenenpas (2478m) 1 u. 20 min. Obergesteln (1358 m; 220 inw.) valt op door de stenen huizen in het centrum; na een lawine in 1868 zijn die gebouwd. Oberwald (1377 m; 300 inw.) is het laatste oude boerendorp in Obergoms. Hier kunnen auto s inschepen voor de trein die door de Furkabasistunnel naar Realp rijdt en de Furkapas (2431 m) vermijden. Een stoeltjeslift gaat van juni tot oktober van Oberwald naar Hungerberg dat 400 m hoger ligt op de beboste hellingen van de Blashorn (2777 m). ßw Wandeling uur 45 min. ß3 ß4 ß5 ß6 ß7 Oberwald Furkapas Oberwald (1377 m) Gletsch (1759 m) 1 u. 30 min. Furkapass (2431 m) 2 u. 15 min. Hierna slingert de weg zich omhoog langs de bruisende Rhônewaterval, die zich aan het oog van de automobilist onttrekt, met een onverwachte blik op de Rhônegletsjer naar het dorpje Gletsch (1759 m). Vandaar gaat de weg verder omhoog enerzijds naar de Grimselpas en Berner Oberland, anderzijds naar de Furkapas en het achterliggende Andermatt. Vóór de pas ligt Hotel Belvédère. Fraai is vanaf hier het zicht op de blinkend witte Rhônegletsjer

Val d?½hérens, Wallis 7 dagen per trein

Val d?½hérens, Wallis 7 dagen per trein Val d?½hérens, Wallis 7 dagen per trein individuele wandelvakantie vanaf 1.038 In het hart van Wallis Het kanton Wallis is gelegen in het zuiden van Zwitserland en beslaat het overgrote deel van het Rhônedal

Nadere informatie

Toeristische informatie Wallis

Toeristische informatie Wallis Toeristische informatie Wallis Overzicht van de regio Gratis brochure van MySwissAlps.com Reisgids voor Zwitserland MySwissAlps.com, maart 2005 This brochure is available in English as well. Inleiding

Nadere informatie

De Val d Anniviers Wandeltour

De Val d Anniviers Wandeltour BESCHRIJVING VAN DE TOUR De Val d Anniviers Wandeltour IN ALLE VRIJHEID DE ETAPPES VAN DE TOUR Périmètre du Parc Naturel Pfyn-Finges Mont Rose 464 m Weisshorn 4506 m Zinalrothorn 4221 m Breithorn 4164

Nadere informatie

Spectaculair meeten tussen de bergen

Spectaculair meeten tussen de bergen Dit document wordt u aangeboden door: klik hier voor meer artikelen Zwitserland Spectaculair meeten tussen de bergen Trends in business reizen - AIR FRANCE & KLM Global Meetings Wallis: een veelzijdige

Nadere informatie

Wandelen in het Wallis

Wandelen in het Wallis Wandelen in het Wallis Saas-Fee www.valaistourism.ch Het onbekommerde wandelen Wallis Crans-Montana Wandelen is de oudste natuursport van de wereld! En ook nog eens supertrendy! Waarom? Steeds meer mensen

Nadere informatie

Te koop Kasteel in departement Hérault omgeving Montpellier ,-

Te koop Kasteel in departement Hérault omgeving Montpellier ,- Te koop Kasteel in departement Hérault omgeving Montpellier 4.700.000,- Referentienummer ERB F34561927 Prijs 4.700.000,- Gebouwd in XII Algemene staat Goed Perceel van 680000m² Woonoppervlak 1700m² Ligging

Nadere informatie

We eindigen in Moustiers-Sainte-Marie. Het dorp is bekend om zijn aardewerk, de zogenaamde faience. En hoewel de hoogtijdagen van deze industrie al

We eindigen in Moustiers-Sainte-Marie. Het dorp is bekend om zijn aardewerk, de zogenaamde faience. En hoewel de hoogtijdagen van deze industrie al We eindigen in Moustiers-Sainte-Marie. Het dorp is bekend om zijn aardewerk, de zogenaamde faience. En hoewel de hoogtijdagen van deze industrie al lang voorbij zijn, bevindt zich in Moustiers ook nog

Nadere informatie

Mallorca Tramuntana 7 dagen

Mallorca Tramuntana 7 dagen Mallorca Tramuntana 7 dagen individuele wandelreis vanaf 519 Wandelen over de pelgrimspaden van Mallorca Mallorca is het grootste eiland van de Balearen, in het Spaans Islas Balearas. De hoofdstad is Palma

Nadere informatie

Arras. De Champs-Élysées

Arras. De Champs-Élysées Utrecht, de Domstad Neeltje Jans Arras Kasseien in Noord-Frankrijk De Champs-Élysées Alpe d Huez Gâteau à la broche Utrecht, de Domstad De Tour de France start in 2015 in Utrecht. Utrecht wordt ook wel

Nadere informatie

Dampfbahn Furka-Bergstrecke Historie van de Dampfbahn Furka-Bergstrecke

Dampfbahn Furka-Bergstrecke Historie van de Dampfbahn Furka-Bergstrecke Dampfbahn Furka-Bergstrecke Historie van de Dampfbahn Furka-Bergstrecke Tekst: J. Wolff Foto's: Archief FO/MGB, C. Keizer, D. van Nimwegen, K. Scholtes & M. Schuring Copyright VFB Sectie Nederland 2009-2010

Nadere informatie

1. Wandeling Kala Nera Milies Kala Nera

1. Wandeling Kala Nera Milies Kala Nera 1. Wandeling Kala Nera Milies Kala Nera Een prachtige afwisselende wandeling vanuit Kala Nera, een toeristisch kustplaatsje, naar Milies dat 400 meter hoger tegen de helling ligt, en vervolgens via een

Nadere informatie

Programma Go-out wandel midweek Cochem 2 tot en met 6 november 2015

Programma Go-out wandel midweek Cochem 2 tot en met 6 november 2015 Programma Go-out wandel midweek Cochem 2 tot en met 6 november 2015 Cochem ligt midden in de vulkaan Eifel. Het landschap kenmerkt zich door heuvels, akkerlanden en kleine dorpjes. Dwars door Cochem stroomt

Nadere informatie

Een landelijke en luxe vakantie beleeft u in Villa Villetelle!

Een landelijke en luxe vakantie beleeft u in Villa Villetelle! Een landelijke en luxe vakantie beleeft u in Villa Villetelle! Villa Villetelle 06-20059831 / 06-51068886 villavilletelle@gmail.com Meer en strand van Bujaleuf op 3 km afstand van Villa Villetelle Villa

Nadere informatie

Rheinsteig 7 dagen per trein

Rheinsteig 7 dagen per trein Rheinsteig 7 dagen per trein individuele wandelvakantie vanaf 559 Tussen Lorely en Koblenz Per ICE trein reist u snel en comfortabel naar Lorch. Op slechts korte afstand van de Nederlandse grens, door

Nadere informatie

Sierra de Gredos 8 dagen

Sierra de Gredos 8 dagen Sierra de Gredos 8 dagen singlereis wandelvakantie vanaf 895 Bienvenida in het Spaanse paradijs Ruim 100 kilometer westelijk van Madrid ligt de Sierra de Gredos, welke Nederlanders het Gredos-gebergte

Nadere informatie

Wicklow Way incl. Dublin 8 dagen per vliegtuig

Wicklow Way incl. Dublin 8 dagen per vliegtuig Wicklow Way incl. Dublin 8 dagen per vliegtuig individuele wandelvakantie vanaf 999 Eire, the Wicklow Way De Wicklow Mountains liggen in het oosten van Ierland, of "Eire", zoals de Ieren hun land zelf

Nadere informatie

Natur. De bergtoppen van de Vogezen. Grand Ballon. Donon. Rothenbachkopf. Imprimer

Natur. De bergtoppen van de Vogezen. Grand Ballon. Donon. Rothenbachkopf. Imprimer Imprimer Ontdek het Gebergte de Vogezen > Natuurgebieden - Gebergte de Vogezen Natur De bergtoppen van de Vogezen Grand Ballon De Grand Ballon, hoogste top van het Gebergte de Vogezen, wordt ook wel de

Nadere informatie

Suonen: voor geschiedenisliefhebbers

Suonen: voor geschiedenisliefhebbers Suonen: voor geschiedenisliefhebbers In het Wallis vindt u routes die als echte delicatessen onder de wandelingen te bestempelen zijn. Routes langs de suonen, eeuwenoude irrigatiekanalen, die in Midden-

Nadere informatie

De Romeinen. Wie waren de Romeinen?

De Romeinen. Wie waren de Romeinen? De Romeinen Wie waren de Romeinen? Lang voor de Romeinen naar ons land kwamen, woonden ze in een kleine staat rond de stad Rome. Vanaf 500 voor Christus begonnen de Romeinen met gebiedsuitbreiding. Als

Nadere informatie

ALPE D HUEZ DE REISGIDS VOOR FIETSERS

ALPE D HUEZ DE REISGIDS VOOR FIETSERS ALPE D HUEZ DE REISGIDS VOOR FIETSERS Stijn Vanbosseghem V 1.0 20.04.2018 A. COL DE SARENNE CIJFERS Westzijde Lengte 3,0 km Gemiddeld % 7,5 % Hoogteverschil 227 m Voet 1.769 m Top 1.996 m Moeilijkheid

Nadere informatie

Toeristische informatie Berner Oberland

Toeristische informatie Berner Oberland Toeristische informatie Berner Oberland Overzicht van de regio Gratis brochure van MySwissAlps.com Reisgids voor Zwitserland MySwissAlps.com, maart 2005 This brochure is available in English as well. Inleiding

Nadere informatie

In 1989 werden de bergen rond Tolox uitgeroepen tot natuurpark Sierra de las Nieves, gezien zijn grote ecologische en landschappelijk waarde.

In 1989 werden de bergen rond Tolox uitgeroepen tot natuurpark Sierra de las Nieves, gezien zijn grote ecologische en landschappelijk waarde. In 1989 werden de bergen rond Tolox uitgeroepen tot natuurpark Sierra de las Nieves, gezien zijn grote ecologische en landschappelijk waarde. In deze tijd van het jaar worden de olijfbomen gesnoeid. De

Nadere informatie

individuele hotelfietsreis vanaf 578 La Route du Vin

individuele hotelfietsreis vanaf 578 La Route du Vin Zuid Elzas 7 dagen individuele hotelfietsreis vanaf 578 La Route du Vin Een weekje even helemaal er tussen uit, niet te ver, maar wel in een heel andere omgeving? Dat kan in de Elzas, op zijn Frans: Alsace!

Nadere informatie

S C.F.

S C.F. Ref. 1488 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 055 0548150 Cuneo Luxe villa bij Cuneo te koop BESCHRIJVING In Piëmonte

Nadere informatie

DEELNEMERS. Louis Staf Ludwig

DEELNEMERS. Louis Staf Ludwig DEELNEMERS Louis Staf Ludwig Woensdag 1september 2010 Van Naar Afstand Stijgen Dalen Duur : Les Houches 1.008 m : La Villette 1.057 m : 13 km : 1.812 m : 1.890 m : 6 uur Rond de middag zijn we in Les Houches

Nadere informatie

DEELNEMERS Vrijdag 1 juli 2011

DEELNEMERS Vrijdag 1 juli 2011 BESCHRIJVING TOCHT Dit gedeelte van de GR 5 speelt zich voornamelijk af in het Nationaal Park La Vanoise maar doorkruist ook een gedeelte van het Nationaal Park Savoi. Het zijn de Alpen op zijn mooist.

Nadere informatie

Moezel: Moselsteig Deel 3: Zeltingen - Leiwen. 6 t/m 9 april 2018

Moezel: Moselsteig Deel 3: Zeltingen - Leiwen. 6 t/m 9 april 2018 Moezel: Moselsteig Deel 3: Zeltingen - Leiwen 6 t/m 9 april 2018 Vrijdag 6 april Heel - Zeltingen 220 km Zeltingen -Bernkastel Bernkastel - Zeltingen Laagste punt: 104 m Hoogste punt: 414 m Totale stijging:

Nadere informatie

Normandië & Seine 7 dagen

Normandië & Seine 7 dagen Normandië & Seine 7 dagen groepsreis hotelfietsreis vanaf 499 Fietsen in Normandië langs de Seine Een verrassende, nieuwe fietsvakantie door Normandië. Een die de kust nóg meer combineert met het karakteristieke

Nadere informatie

Verslag Campertrip Zuid Frankrijk 2012.

Verslag Campertrip Zuid Frankrijk 2012. Verslag Campertrip Zuid Frankrijk 2012. Zondag 10 juni 2012. Vanmorgen vertrokken en via Antwerpen, Brussel en Luxemburg zijn we, zonder tolwegen, lekker opgeschoten en doorgereden tot Arc et Senans. Hier

Nadere informatie

Main radweg Van Bamberg naar Aschaffenburg

Main radweg Van Bamberg naar Aschaffenburg Main radweg Van Bamberg naar Aschaffenburg Main-Radweg Actief genieten op de fietsroute langs de Main Algemeen: 7 dagen waarvan ook 7 dagen fietsen. Lengte volledige fietstocht: ongeveer 340km Overnachtingen:

Nadere informatie

Chalet met 4 of 5 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk

Chalet met 4 of 5 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk Chalet met 4 of 5 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk 722.475 midden in Park Hoge Tauern - rustige ligging aan de bosrand - modern alpine stijl - met sauna - fantastisch uitzicht

Nadere informatie

Loire 7 dagen. groepsreis hotelfietsreis vanaf 539 Fietsen langs de kastelen in het Loiredal

Loire 7 dagen. groepsreis hotelfietsreis vanaf 539 Fietsen langs de kastelen in het Loiredal Loire 7 dagen groepsreis hotelfietsreis vanaf 539 Fietsen langs de kastelen in het Loiredal De vele afwisselende fietsroutes voeren u door de lieflijke dorpen, bossen en velden en langs eindeloze rijen

Nadere informatie

Domaine de la belle Epine

Domaine de la belle Epine Domaine de la belle Epine Onlangs zijn wij, Marcel en Anja, eigenaar geworden van een 'maison à colombages' daterend uit 1800! Dit traditioneel vakwerkhuis waarin wij u verwelkomen, toont een Normandische

Nadere informatie

Lezing door Doofblinde Tineke Bakker tijdens de workshop.

Lezing door Doofblinde Tineke Bakker tijdens de workshop. Lezing door Doofblinde Tineke Bakker tijdens de workshop. Bij start voor de reis door Cyprus begint het eerste bezoek aan de havenplaats Larnaca met overnachting. In de buurt van Larnaca is het zoutmeer

Nadere informatie

III Hinterzarten-Wiedener Eck

III Hinterzarten-Wiedener Eck III Hinterzarten-Wiedener Eck Afstand 28.5 km; stijgen 860 m; dalen 650 m. Na een uitgebreid ontbijt namen we afscheid van Schwarzwaldhuesli. Vandaag is het de Koningsetappe van de Westweg, de overschrijding

Nadere informatie

V oor opgave voor deze w andelreis zie:

V oor opgave voor deze w andelreis zie: BERGWANDELEND GENIETEN UNIEKE WANDELVAKANTIE DOOR HET PRACHTIGE SAASTAL EN ZERMATT V oor opgave voor deze w andelreis zie: V andervalkvakanties www.vandervalkvakanties.nl/g12saaswan tel. num m er 0172

Nadere informatie

Chalet met 2 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk

Chalet met 2 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk Chalet met 2 slaapkamers Neukirchen am Großvenediger Salzburgerland Oostenrijk 500.000 midden in Park Hoge Tauern - rustige ligging aan de bosrand - modern alpine stijl - met sauna - fantastisch uitzicht

Nadere informatie

Moezel: Moselsteig Deel 2: Bullay - Zeltingen. 13 t/m 15 februari 2017

Moezel: Moselsteig Deel 2: Bullay - Zeltingen. 13 t/m 15 februari 2017 Moezel: Moselsteig Deel 2: Bullay - Zeltingen 13 t/m 15 februari 2017 Maandag 13 feb Heel - Reil 220 km De weerberichten hadden al geruime tijd aangegeven dat er een paar mooie zonnige dagen zouden komen

Nadere informatie

Door de heuvels langs kapelletjes

Door de heuvels langs kapelletjes ROUTE 7 afstand: DUUR: type: ZWAARTE: LAAGSTe punt: 12,0 km 3,5 uur rondwandeling 2 (afstand, klimmen) 0m, Hoogste punt: 300m kokkari Door de heuvels langs kapelletjes Er naar toe Kokkari ligt aan de noordkust

Nadere informatie

Schwäbische Alb. 24 oktober t/m 1 november 2009

Schwäbische Alb. 24 oktober t/m 1 november 2009 Schwäbische Alb 24 oktober t/m 1 november 2009 Zaterdag 24 oktober Heel - Tuttlingen 560 km Na het ontbijt vertrekken we richting de Schwäbische Alb, een gebied waar we nog nooit zijn geweest. Het is rustig

Nadere informatie

Naam: FRANKRIJK en recreatie

Naam: FRANKRIJK en recreatie Naam: _ FRANKRIJK en recreatie Iedereen kent wel de Eiffeltoren. Van een kaart van je vriendje die in Frankrijk op vakantie was. Of, misschien ben je er zelf geweest. Je hebt vast en zeker ook gehoord

Nadere informatie

ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT

ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT ROUTEBESCHRIJVING STADSWANDELING OIRSCHOT Een van de mooiste marktpleinen van Brabant ligt in Oirschot. Dit marktplein is beschermd dorpsgezicht en de kastanje- en lindebomen, de gaaf bewaarde oude huizen,

Nadere informatie

ALPEN door: Joran van de Geest datum: April 2017

ALPEN door: Joran van de Geest datum: April 2017 ALPEN door: Joran van de Geest datum: April 2017 Inhoud Voorwoord - blz 2 1. Gebergte - blz 3 1.1 Locatie 1.2 Bergen 1.3 Flora en Fauna 1.4 Hoe zit een berg in elkaar? 2. Het ontstaan - blz 6 2.1 Platenverschuiving

Nadere informatie

Studio Saint Paul. Saint Paul en Forêt - Var. Bezienswaardigheden rondom Saint-Paul

Studio Saint Paul. Saint Paul en Forêt - Var. Bezienswaardigheden rondom Saint-Paul Studio Saint Paul Saint Paul en Forêt - Var Bezienswaardigheden rondom Saint-Paul Les Gorges du Verdon ( 48 km van Saint Paul) Les Gorges du Verdon Les Gorges du Verdon zijn uniek in Europa en is een van

Nadere informatie

VAKANTIE NOVEMBER 2015 MADEIRA

VAKANTIE NOVEMBER 2015 MADEIRA VAKANTIE NOVEMBER 2015 MADEIRA Madeira (Portugees voor hout) is een eiland in de Atlantische Oceaan, ongeveer 700 kilometer ten westen van Afrika en 1000 kilometer ten zuidwesten van de Portugese kust.

Nadere informatie

Moezel 5 dagen. groepsreis fietsvakantie vanaf 379 Wijndorpen en groene heuvels

Moezel 5 dagen. groepsreis fietsvakantie vanaf 379 Wijndorpen en groene heuvels Moezel 5 dagen groepsreis fietsvakantie vanaf 379 Wijndorpen en groene heuvels De Moezelstreek is vooral bekend en met recht zo geliefd vanwege de talloze pittoreske wijndorpen, de schitterende natuur,

Nadere informatie

Oostenrijk. Lermoos. Ehrwald. Arena. Arena

Oostenrijk. Lermoos. Ehrwald. Arena. Arena Oostenrijk Oostenrijk Ehrwald Skigebied Minimale hoogte 1000 Maximale hoogte 2118 Skiën beginners *** Skiën gevorderden *** Snowboarden ** Langlaufen ***** Wandelen **** Aprés-ski ** Tiroler Zugspitze

Nadere informatie

VERRANDI 7. Verrandi 7 is een grande casa met vrijstaand guesthouse en rondom tuinen.

VERRANDI 7. Verrandi 7 is een grande casa met vrijstaand guesthouse en rondom tuinen. VERRANDI 7 Verrandi 7 is een grande casa met vrijstaand guesthouse en rondom tuinen. Het grote huis a ca' da poiana (het huis van de buizerd) biedt ruimte aan 6 personen, heeft zeven kamers, twee badkamers

Nadere informatie

Hotel Su Gologone Italië Sardinië Oliena

Hotel Su Gologone Italië Sardinië Oliena Hotel Su Gologone Italië Sardinië Oliena 1. Algemene informatie 1.1. Naam - Ligging - Eliza sterren Hotel Su Gologone - (Italië Sardinië Oliena) - 0 sterren 1.2. Faciliteiten en afstanden Zwembad: Ja Airco:

Nadere informatie

Wandelroute De Diepen, Sint-Jansberg

Wandelroute De Diepen, Sint-Jansberg Wandelroute De Diepen, Sint-Jansberg 4 km wandelen Deze stevige wandeling gaat grotendeels door het bos. Beklim de steile berg en kijk uit over drie provincies en het Duitse Reichswald op deze mooie wandelroute

Nadere informatie

Wandelen langs «Suonen» Wallis

Wandelen langs «Suonen» Wallis Wandelen langs «Suonen» Wallis Saas-Fee Bisse Neuf, Venthône www.valaistourism.ch Suonen: voor geschiedenisliefhebbers Wallis Bisse du Torrent-Neuf, Savièse In het Wallis vindt u routes die als echte delicatessen

Nadere informatie

Le tour du Mont Ventoux 2014

Le tour du Mont Ventoux 2014 Le tour du Mont Ventoux 2014 Geen berg zo hoog of... deel 2 waar gaan we heen? 16 december 2013 Fietstocht Mont Ventoux, Pagina 1 Waar ben ik aan begonnen...? Nou, om eerlijk te zijn weet ik dat wel. Maar

Nadere informatie

Kerken. 1. Sint-Laureins. Sint-Laurentiuskerk

Kerken. 1. Sint-Laureins. Sint-Laurentiuskerk Kerken Het cultureel erfgoed van de gemeente Sint-Laureins wordt weerspiegeld in de vele kerken die onze gemeente rijk is. In elke kerk is er een folder te bekomen met heel wat kunsthistorische informatie.

Nadere informatie

Aan de Wijmeneir te Impe, deelgemeente van het Oost-Vlaamse Lede.

Aan de Wijmeneir te Impe, deelgemeente van het Oost-Vlaamse Lede. Vanuit de Wijmenier kan je tal van prachtige wandelingen maken. Eén ervan beschrijven we in onderstaande tekst Wandelpad : Beschermde landschappen langs de Molenbeken Praktische gegevens LENGTE: 15 km

Nadere informatie

Louis is vandaag ook ten val gekomen. Staf hield aan zijn val een bouddha stempel over op het voorhoofd en Louis houdt er een Gorbatsjovvlek aan over

Louis is vandaag ook ten val gekomen. Staf hield aan zijn val een bouddha stempel over op het voorhoofd en Louis houdt er een Gorbatsjovvlek aan over We overnachten aan de rifugio Elena (2.062 m). Louis zoekt zoals steeds de zwaarste stenen uit om er zeker van de zijn dat zijn tent een eventuele storm zonder problemen kan overleven. In de hut maken

Nadere informatie

REISWEEK 2018 Wie reist zal de wereld en zichzelf ten slotte anders, en misschien wel beter gaan zien.

REISWEEK 2018 Wie reist zal de wereld en zichzelf ten slotte anders, en misschien wel beter gaan zien. Wie reist zal de wereld en zichzelf ten slotte anders, en misschien wel beter gaan zien. Alain de Botton Beste leerlingen, Voor jullie ligt het boekje voor de reisweek in 2018. Deze week vindt plaats van

Nadere informatie

Dongen s Gravenmoer Klein-Dongen Vaart. Wandel mee in Dongen en s Gravenmoer! MET KALENDER 2015!

Dongen s Gravenmoer Klein-Dongen Vaart. Wandel mee in Dongen en s Gravenmoer! MET KALENDER 2015! Dongen s Gravenmoer Klein-Dongen Vaart Wandel mee in Dongen en s Gravenmoer! MET KALENDER 2015! 1 Laat je rondleiden in Dongen en s Gravenmoer! In de gemeente Dongen kun je heerlijk wandelen. Zelf of onder

Nadere informatie

individuele hotelfietsreis vanaf 599 Fietsen tussen water en wijn

individuele hotelfietsreis vanaf 599 Fietsen tussen water en wijn Médoc 8 dagen individuele hotelfietsreis vanaf 599 Fietsen tussen water en wijn De naam Médoc is afgeleid van de term "in medio aque" dat "tussen wateren" betekent, en water en wijn spelen in deze reis

Nadere informatie

Bron: Caroline Pluvier & Ruud Schreuder 1

Bron:   Caroline Pluvier & Ruud Schreuder 1 5. Drakia Chania Drakia Deze wandeling begint en eindigt in Drakia, een sfeervol en authentiek dorp boven Agria. Drakia heeft twee pleinen. Vanaf het bovenste plein is uitzicht over een deel van de route

Nadere informatie

Tukhut. Algemene informatie

Tukhut. Algemene informatie Tukhut Algemene informatie Slechts 40 km ten zuiden van Luik kun je de sfeer van een echte berghut beleven. In Sy, een plaatsje in het beboste dal aan de rivier de Ourthe, vind je de berghut van de NKBV.

Nadere informatie

Genieten. op grote hoogte

Genieten. op grote hoogte Genieten op grote hoogte Tekst: Helen Albada Fotografie: RCN Vakantieparken Belledonne Aan de voet van de Franse Alpen in het departement Isère ligt op zevenhonderd meter hoogte RCN-camping Belledonne.

Nadere informatie

Virages van Lausanne naar Menton over de hoogste toppen van de Franse alpen

Virages van Lausanne naar Menton over de hoogste toppen van de Franse alpen U houdt van auto over de lekkerste rijderswegen van Europa. U wilt zich geen zorgen maken over de volgende overnachting, het hotel, het eten en of uw bolide wel op een veilige parkeerplaats staat. U heeft

Nadere informatie

Bezienswaardigheden Comomeer. Villa Balbianello. De villa Oleandra, van George Clooney

Bezienswaardigheden Comomeer. Villa Balbianello. De villa Oleandra, van George Clooney Bezienswaardigheden Comomeer Wanneer je bij het Comomeer op vakantie bent, wil je natuurlijk ook de vele bezienswaardigheden in de omgeving van het meer zien. Langs het meer vind je vele leuke plaatsen

Nadere informatie

IJsselmeer sportief, 6 dagen

IJsselmeer sportief, 6 dagen IJsselmeer sportief, 6 dagen individuele fietsreis vanaf 485 Rondje om het IJsselmeer Nederlands meest bijzondere en populaire fietstocht is de 400 km tellende tour rond het IJsselmeer. Eén van de mooiste

Nadere informatie

Romantiek. in een sprookjeslandschap. Op een boogscheut van het. drukke Gent treffen we het. Park van Beervelde aan. Wanneer we het domein

Romantiek. in een sprookjeslandschap. Op een boogscheut van het. drukke Gent treffen we het. Park van Beervelde aan. Wanneer we het domein Romantiek in een sprookjeslandschap Tekst: Fanny Storms Fotografie: Park van Beervelde Op een boogscheut van het drukke Gent treffen we het Park van Beervelde aan. Wanneer we het domein betreden worden

Nadere informatie

VATICAANSTAD FILATELISTISCH GEZIEN

VATICAANSTAD FILATELISTISCH GEZIEN VATICAANSTAD FILATELISTISCH GEZIEN Deel 2, Sint Pieter In mei 2004 heeft ondergetekende met echtgenote, zus en zwager enorm van een fijne vakantie van vier weken Italië genoten. Van deze reis heb ik een

Nadere informatie

Wandelingen Casa Careel

Wandelingen Casa Careel Wandelingen Casa Careel Ervaar één dag bij de herder Om de boerderij te bereiken sla je rechtsaf en je gaat linksaf voor de brug als je het pad inslaat aan de zuid oostzijde van Casa Careel. De herder

Nadere informatie

Te koop: 19 koopwoningen aan 't Veldje. 't Veldje: thuiskomen in hartje Eijsden

Te koop: 19 koopwoningen aan 't Veldje. 't Veldje: thuiskomen in hartje Eijsden Te koop: 19 koopwoningen aan 't Veldje 't Veldje: thuiskomen in hartje Eijsden In Eijsden weet iedereen waar t Veldje ligt. Een toplocatie vlakbij het centrum met al haar voorzieningen. De komende tijd

Nadere informatie

Tailor Made Travel Presenteert met de reismadammen naar Griekenland Van 2 tot 9 oktober 2016 rondreis door de Peloponnesos

Tailor Made Travel Presenteert met de reismadammen naar Griekenland Van 2 tot 9 oktober 2016 rondreis door de Peloponnesos Tailor Made Travel Presenteert met de reismadammen naar Griekenland Van 2 tot 9 oktober 2016 rondreis door de Peloponnesos Dag 1 zondag 2 oktober 2016 Eindhoven Athene - Delphi Per taxibusje vanuit Genk

Nadere informatie

GR5 Les Houches -Modane Hans Wortel

GR5 Les Houches -Modane Hans Wortel GR5 Les Houches -Modane Hans Wortel pagina 1 van 12 Index Website GR5 Les Houches - Modane 1) Algemeen 2) Foto's GR5 Les Houches - Modane 3) Onze Route in een spreadsheet 4) Download GPS Info (tracks,

Nadere informatie

Beknopte historische geografie van Oosterhout en Den Hout

Beknopte historische geografie van Oosterhout en Den Hout Titel: Beknopte historische geografie van Oosterhout en Den Hout Inleiding Oosterhout, strategisch gelegen tussen de A27, de A59 en de A16 heeft al een lange geschiedenis. Thans een bruisende stad met

Nadere informatie

S C.F.

S C.F. Ref. 3413 Lionard Luxury Real Estate Via dei Banchi, 6 - ang. Piazza S. Maria Novella 50123 Firenze Italia Tel. +39 055 0548100 Fax. +39 055 0548150 Assisi Fantastisch mooi pand te koop in Assisi BESCHRIJVING

Nadere informatie

Wijzigingen voor de Topo-Gids

Wijzigingen voor de Topo-Gids Wijzigingen voor de Topo-Gids Grote Routepad van de trappisten abdijen van Wallonië : De volgende bladzijden vervangen sommige bladzijden van de numerieke versie. De huidige numerieke versie is nu geüpdatet.

Nadere informatie

Romeinen. Romeinen. Germanen

Romeinen. Romeinen. Germanen Romeinen Romeinen Grieken en Romeinen lijken op elkaar qua levensstijl. Het Romeinse rijk is ontstaan in Rome (753 v. Chr.). De Romeinen kwamen 50 v. Chr. naar Nederland. De Romeinen hebben het Latijns

Nadere informatie

België. Jopie Euwe-Beaufort (links)

België. Jopie Euwe-Beaufort (links) België De afgelopen negen jaar mocht ik wonen in de hoofdstad van Europa. Zag ik voorheen Antwerpen als de mooie gezellige stad van België en Brussel als een grauw en grijs bestuursbolwerk, vanaf de eerste

Nadere informatie

VILLA EVORA! MEI 2015

VILLA EVORA! MEI 2015 VILLA EVORA! MEI 2015 VILLA EVORA In de meivakantie van 2015 hadden wij het geluk om 12 dagen door te brengen in Villa Evora te Gazipasa van Maria en Sjef de Vries! Het bleek een geweldige plek voor een

Nadere informatie

DEELNEMERS INLEIDING. Maandag 24 januari : Malmedy : Basse-Bodeux

DEELNEMERS INLEIDING. Maandag 24 januari : Malmedy : Basse-Bodeux DEELNEMERS Staf Ludwig INLEIDING De GR 14 is in België beter gekend als het Sentier de l Ardenne of het Ardennenpad. Eerst steekt men dwars de Ardennen door om vervolgens door te trekken tot de Franse

Nadere informatie

Zwarte Woud & Rijndal 7 dagen per fietsbus (hotel)

Zwarte Woud & Rijndal 7 dagen per fietsbus (hotel) Zwarte Woud & Rijndal 7 dagen per fietsbus (hotel) groepsreis hotelfietsreis vanaf 499 Wijn en Kirschtorte Kehl is een voorstadje van Strasbourg gelegen in het dal van de rivier de Rijn. Het ligt bijna

Nadere informatie

Rijk van Nijmegen 3 dagen

Rijk van Nijmegen 3 dagen Rijk van Nijmegen 3 dagen singlereis wandelvakantie vanaf 179 Wandelvakantie door het rijk van Nijmegen! Het Rijk van Nijmegen is één van de groenste regio's in Nederland en een ronduit fantastisch wandelgebied.

Nadere informatie

St. Pourçain-s-Sioule - Puy de Dôme.

St. Pourçain-s-Sioule - Puy de Dôme. St. Pourçain-s-Sioule - Puy de Dôme. 24-10-2012. St.Pourçain-s-Sioule - Puy de Dôme. We zijn er laat uit vandaag. Na 798 km rijden we om 9.50 van de camperplaats weg. 10.10 le Mayet d'ecole. Via Gannat

Nadere informatie

Sächsische Schweiz. 18 t/m 25 oktober 2003

Sächsische Schweiz. 18 t/m 25 oktober 2003 Sächsische Schweiz 18 t/m 25 oktober 2003 Sächsische Schweiz 18 t/m 25 oktober 2003 Zaterdag 18 oktober 2003 Om 5 uur loopt de wekker af. Gisteravond hebben we de camper al ingepakt dus blijft vanmorgen

Nadere informatie

Wandelweg nr. 16 : Pont le Prêtre : Durbuy Merkteken

Wandelweg nr. 16 : Pont le Prêtre : Durbuy Merkteken Wandelweg nr. 16 : Pont le Prêtre : Durbuy Merkteken Het rijke Ardense woud biedt onderdak aan een zeer heterocliete fauna. Langs de hele wandelweg Pont le Prêtre geniet u van het gastvrije onderdak dat

Nadere informatie

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer...

INHOUD. Inleiding Aardbevingen Bergen Bosbranden Koraal Lawines Meteorieten Onweer... INHOUD Inleiding...6 1 Aardbevingen...8 2 Bergen... 10 3 Bosbranden... 12 4 Koraal... 14 5 Lawines... 16 6 Meteorieten... 18 7 Onweer... 20 8 Opwarming van de aarde... 22 9 Orkanen... 24 10 Overstromingen...

Nadere informatie

Voorjaar 2011. Midden-Frankrijk. 21 april t/m 7 mei

Voorjaar 2011. Midden-Frankrijk. 21 april t/m 7 mei Voorjaar 2011 Midden-Frankrijk 21 april t/m 7 mei Donderdag 21 april 2011 191 km Na het avondeten op weg. Even voorbij Vianen ontdekten we dat we de autopapieren vergeten waren. Teruggereden en weer opnieuw

Nadere informatie

Baltische Landen: parels aan de Oostzee

Baltische Landen: parels aan de Oostzee Baltische Landen: parels aan de Oostzee Alle drie Baltische Landen hebben zich na hun onafhankelijkheid vanaf 1991 in sneltreinvaart ontwikkeld. In het statige Vilnius, ooit de hoofdstad van het Pools-

Nadere informatie

Het mooiste deel van Europa's op één na langste en misschien wel meest bezongen river is zonder twijfel het traject van Mainz naar Köln.

Het mooiste deel van Europa's op één na langste en misschien wel meest bezongen river is zonder twijfel het traject van Mainz naar Köln. Rhein Radweg 6 dagen individuele fietsreis vanaf 426 Het mooiste fietstraject langs de Rijn Het mooiste deel van Europa's op één na langste en misschien wel meest bezongen river is zonder twijfel het traject

Nadere informatie

organiseert Een exclusieve kennismakingsreis met Milaan, van donderdag 13 t/m zaterdag 15 september 2018

organiseert Een exclusieve kennismakingsreis met Milaan, van donderdag 13 t/m zaterdag 15 september 2018 organiseert Een exclusieve kennismakingsreis met Milaan, van donderdag 13 t/m zaterdag 15 september 2018 Treed in de voetsporen van Leonardo da Vinci en Georgio Armani. Ga genieten van een hedendaagse

Nadere informatie

Impressie CCC-reis Italië 2014

Impressie CCC-reis Italië 2014 Impressie CCC-reis Italië 2014 De start van deze reis is op camping Schinderhannes in Pfalzfeld. Na het welkomstdiner vertrekken 7 caravans en 6 campers richting Oostenrijk en Italië. Onze eerste camping

Nadere informatie

WAAR GAAN WE NAARTOE?

WAAR GAAN WE NAARTOE? WAAR GAAN WE NAARTOE? De familie Janssens wil op uitstap. Maar vader, moeder en de kinderen hebben hun eigen wensen! Kan je de familie helpen? Bekijk de brochures. Welke uitstap is goed voor iedereen?

Nadere informatie

Hello sunshine! Reizen langs de Amafi -kust betekent de hee dag buiten zijn. Capri

Hello sunshine! Reizen langs de Amafi -kust betekent de hee dag buiten zijn. Capri Dit soort romantische terrassen kom je overal tegen. Dit is het terras van La Caffeteria op de Piazza del Martiri in Napels. Rechts het strand van beachclub Bagno di Tiberio op Capri. Hello sunshine! Reizen

Nadere informatie

Deze niet voorbereide wandeling levert tocht wel enkele mooie beelden op. We hadden dergelijke schoonheid helemaal niet verwacht.

Deze niet voorbereide wandeling levert tocht wel enkele mooie beelden op. We hadden dergelijke schoonheid helemaal niet verwacht. Deze niet voorbereide wandeling levert tocht wel enkele mooie beelden op. We hadden dergelijke schoonheid helemaal niet verwacht. Doordat we het vertikt hebben om de Gele Berg te beklimmen dienen we wel

Nadere informatie

Hotel informatie Groningen

Hotel informatie Groningen Hotel informatie Groningen BUD GETT HOSTELS Bud Gett biedt kamers met gratis WiFi en ligt op slechts 500 meter van de Grote Markt in Groningen. De inrichting van dit budgethostel is geïnspireerd op Mondriaan.

Nadere informatie

Lüneburger Heide 5 dagen

Lüneburger Heide 5 dagen Lüneburger Heide 5 dagen singlereis hotelfietsreis vanaf 419 De grote heide! Deze fietsvakantie brengt ons naar de Lüneburger Heide, de regio tussen de Hanzesteden Hannover, Bremen en Hamburg. Een prachtig

Nadere informatie

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6

Naam: De Romeinen. Vraag 1. De Romeinen hebben veel gebouwd. Noem vijf verschillende toepassingen. pagina 1 van 6 Naam: De Romeinen De Romeinse bouwkunst. De Romeinen behoren tot de beste bouwers uit de geschiedenis. Ze bouwden tempels, riolen, waterleidingen, wegen, kanalen, huizen, aquaducten, havens, bruggen en

Nadere informatie

Wandelen in de Langhe: Wijn, Geschiedenis en Truffel

Wandelen in de Langhe: Wijn, Geschiedenis en Truffel Wandelen in de Langhe: Wijn, Geschiedenis en Truffel een 8 daagse wandelreis ogramme Deze wandelreis brengt u naar het afwisselende landschap van de Langhe, het vaderland van de Barolo-wijnen, met heuvels

Nadere informatie

BERGWANDELEND GENIETEN

BERGWANDELEND GENIETEN BERGWANDELEND GENIETEN Welkom voor een wandelvakantie in het Saastal en Zermatt in Wallis in Zwitserland! Bergwandeltips: 1 Bij het begin van de vakantie gaat u starten met een eenvoudige wandeling om

Nadere informatie

Sporting CP KRC Genk. UEFA Europa League

Sporting CP KRC Genk. UEFA Europa League Sporting CP KRC Genk UEFA Europa League 'De witte stad' is de romantische naam die Lissabon in vele boeken krijgt toegedicht. De hoofdstad verheft zich boven de noordelijke oever van de Taag en strekt

Nadere informatie

Negentien windmolens van rond 1740

Negentien windmolens van rond 1740 Wandelroute Kinderdijk Lengte: 11 en 20 kilometer Landschap: veenweidegebied, soms zacht en drassig Routebeschrijving: zie pagina 70 Markering: geen Plattegrond: beschikbaar (zie: www.klikprintenwandel.nl)

Nadere informatie

De komkommertijd van augustus is weer

De komkommertijd van augustus is weer september 2014: Einde vakanties = begin van onze vakantie De komkommertijd van augustus is weer voorbij. Deze maand september hebben we echter weer een heleboel te melden. In augustus waren we gewoon erg

Nadere informatie

Wandeling n 2 : Montaigu : Rendeux Bewegwijzering :

Wandeling n 2 : Montaigu : Rendeux Bewegwijzering : Wandeling n 2 : Montaigu : Rendeux Bewegwijzering : De kapel en de kluizenaarswoniing van Saint-Thibaut. Deze grandioze plek die reeds vanaf de prehistorie in gebruik is, laat je van op haar rotsachtige

Nadere informatie