Handleiding voor het LVO-model

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Handleiding voor het LVO-model"

Transcriptie

1 Opdrachtgever: Rijkswaterstaat Bouwdienst (Modelversie 1.3) Auteurs: J.W. Stijnen J.M. van Noortwijk PR December 2004

2

3 December 2004 Voorwoord Voor u ligt de Nederlandstalige handleiding voor de module levensduurverlengend onderhoud (LVO). Het oorspronkelijke LVO-model was geprogrammeerd in het spreadsheet-programma Excel. Inmiddels is dit omgezet naar een uitgebreidere, zelfstandige module. Dit document beschrijft de functionaliteit van deze nieuwe module. De installatie, de invoer en het gebruik van de module komen uitgebreid aan bod. Voor vragen en opmerkingen over het LVO-model kunt u zich richten tot ir. J.D. Bakker van de Bouwdienst van Rijkswaterstaat via j.d.bakker@bwd.rws.minvenw.nl. Het beheer van de handleiding en het LVO-model valt onder verantwoordelijkheid van het KIOSK (Kenniscentrum Inspectie en Onderhoud Standaard Kunstwerken). Rijkswaterstaat stelt het programma beschikbaar aan externe partijen, onder de voorwaarde dat alle resultaten worden teruggemeld. Bij het schrijven van deze handleiding is gebruik gemaakt van de handleiding voor het LVOspreadsheet [Vrisou van Eck en van Noortwijk, 1999], alsmede het functioneel ontwerp voor de LVO-module [De Gooijer en van Noortwijk, 2001]. HKV LIJN IN WATER PR i

4

5 December 2004 Inhoud 1 Inleiding Achtergronden De nieuwe LVO-module Doelstelling Helpdesk Leeswijzer Het programma van het LVO-model Introductie Systeemeisen Installatie Installatie op een werkstation of PC Installatie op een netwerkserver Speciale toetsen Gebruik van het LVO-model Starten Het gebruikersscherm Windows standaard Help-functie Functionaliteit Invoergegevens zonder levensduurverlengend onderhoud Modelkeuze Tabblad "Algemeen" Tabblad "Conditie" Tabblad "Kosten" Invoergegevens met levensduurverlengend onderhoud Tabblad "Algemeen" Tabblad "Conditie" Tabblad "Kosten" Tabblad "Levensduurverlenging" Controles en foutafhandeling Keuzemenu's Het keuzemenu "Bestand" Het keuzemenu "Rekenen" Het keuzemenu "Grafieken" Het keuzemenu "Rapporten" Het keuzemenu "Opties" Het keuzemenu "Help" Het maken van een berekening Bekijken van de resultaten Afdrukken en opslaan van de resultaten Afsluiten van het programma Referenties Bijlage A Foutmeldingen HKV LIJN IN WATER PR iii

6

7 December 2004 Lijst van figuren Figuur 2-1: Conditie van een onderdeel met preventief interventieniveau en faalniveau... 3 Figuur 2-2: Installatiescherm van de setup voor de LVO-module... 5 Figuur 2-3: Scherm waar de gebruiker de plaats kan opgeven waar de LVO-module geïnstalleerd moet worden... 5 Figuur 2-4: Scherm waar de gebruiker een nieuw pad kan opgeven voor de installatie van de module... 6 Figuur 2-5: Wijzigen van de pad-naam voor de installatie door deze in te typen Figuur 2-6: Selectie van de pad-naam voor de installatie door te bladeren... 6 Figuur 2-7: Scherm waarbij de gebruiker moet bevestigen om de installatiedirectory aan te maken Figuur 2-8: Installatieknop voor de LVO-module Figuur 2-9: Scherm voor het aanmaken van een nieuwe programmagroep voor de LVO-module... 7 Figuur 2-10: Venster dat verschijnt als de installatie goed is verlopen Figuur 3-1: Het starten van het programma via het START-menu van Windows Figuur 3-2: Informatiescherm voor de LVO-module tijdens het opstarten van het programma Figuur 3-3: De grafische gebruikersschil van de LVO-module Figuur 3-4: Knoppen voor verkleinen, vergroten en sluiten van een venster Figuur 3-5: Knoppen voor accepteren, niet accepteren en annuleren van informatie Figuur 3-6: Deel van een invoerscherm met een Tooltip Figuur 3-7: Help-venster Figuur 3-8: Keuzemenu's binnen de gebruikersschil van de LVO-module Figuur 3-9: De werkbalk binnen de gebruikersschil van de LVO-module Figuur 3-10: Dialoogvenster voor het opslaan van de huidige instellingen Figuur 3-11: Dialoogvenster voor het opslaan van de instellingen van de LVO-module Figuur 3-12: Selectie van het pad voor het openen van een bestaand bestand met nieuwe instellingen Figuur 3-13: De beschikbare tabbladen in de gebruikersschil van de LVO-module Figuur 3-14: Huidige instellingen voor de gebruikersschil van het LVO-model Figuur 3-15: Instellingen op het hoofdscherm indien géén gebruik wordt gemaakt van levensduurverlenging Figuur 3-16: Instellingen op het hoofdscherm indien wél gebruik wordt gemaakt van levensduurverlenging Figuur 3-17: Scherm voor het invullen van gegevens, tabblad "Algemeen" Figuur 3-18: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Conditie" Figuur 3-19: Keuze tussen "Levensduur bij falen" (links) en "Verwachte levensduur" (rechts) Figuur 3-20: Keuze tussen "Variatiecoëfficiënt bij falen" (links) en "5% ondergrens levensduur" (rechts) Figuur 3-21: Het keuzemenu "Rekenen" met optie "Conditieparameters" Figuur 3-22: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Kosten" Figuur 3-23: Consequenties van het aanvinken van de checkbox voor levensduurverlenging in het tabblad "Algemeen" Figuur 3-24: Invoergegevens voor het tabblad "Kosten" indien een berekening inclusief levensduurverlenging wordt gemaakt Figuur 3-25: Selectie van levensduurverlengend onderhoud op de conditie bij één levensduurverlengingsinterval Figuur 3-26: Keuzeschakelaar voor conditieverbetering met afhankelijkheid (boven) of onafhankelijkheid (onder) van de conditie bij ingrijpen Figuur 3-27: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Levensduurverlenging" bij een conditieverbetering onafhankelijk van conditie van ingrijpen Figuur 3-28: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Levensduurverlenging" bij een conditieverbetering afhankelijk van conditie van ingrijpen HKV LIJN IN WATER PR v

8 December 2004 Figuur 3-29: Selectie van levensduurverlengend onderhoud op de conditie bij meer dan één levensduurverlengingsinterval Figuur 3-30: Overzicht van gegevens voor tabblad levensduurverlenging Figuur 3-31: Indeling van de keuzemenu's Figuur 3-32: Het keuzemenu "Bestand" Figuur 3-33: Scherm voor opgeven van directory en bestandsnaam bij opslaan van gegevens Figuur 3-34: Het keuzemenu "Rekenen" met de twee opties "Conditieparameters" en "Start" Figuur 3-35: Het keuzemenu "Grafieken" bij één levensduurverlengingsinterval Figuur 3-36: Het keuzemenu "Grafieken" bij meerdere levensduurverlengingsintervallen Figuur 3-37: Scherm voor wijzigen van afdrukinstellingen Figuur 3-38: Verwacht verouderings- en conditieverloop Figuur 3-39: Kansfunctie Figuur 3-40: Jaarlijkse en cumulatieve faalkans Figuur 3-41: Cumulatieve faalkans als functie van de conditie Figuur 3-42: Faaltempo Figuur 3-43: Netto-Contante Waarde (zonder levensduurverlengend onderhoud) Figuur 3-44: 3D-plot Netto-Contante Waarde Figuur 3-45: Knop voor het aanpassen van de assen in de 3D-plot Netto-Contante Waarde Figuur 3-46: Venster waarin de onder- en bovengrenzen van de assen gewijzigd kunnen worden Figuur 3-47: Foutmelding bij het vaststellen van de geldigheid van de bovengrens voor de Netto- Contante Waarde Figuur 3-48: Foutmelding als de bovengrens voor de Netto-Contante Waarde ónder de ondergrens ligt Figuur 3-49: Knop om de standaardinstellingen voor de assen weer te herstellen Figuur 3-50: 3D-plot Netto-Contante Waarde met gewijzigde vertikale as Figuur 3-51: Contourplot Netto-Contante Waarde Figuur 3-52: Verwachte conditie bij optimaal levensduurverlengingsinterval met verbetering onafhankelijk van conditie Figuur 3-53: Verwachte conditie bij gekozen levensduurverlengingsinterval met verbetering afhankelijk van conditie Figuur 3-54: Het keuzemenu "Rapporten" (links: zonder levensduurverlenging; midden: bij één levensduurverlengingsinterval; rechts: bij meerdere levensduurverlengingsintervallen) Figuur 3-55: Ondergrens, stapgrootte en bovengrens van de NCW-tabel Figuur 3-56: Foutmelding bij het kiezen van de ondergrens voor de NCW-tabel Figuur 3-57: Het keuzemenu "Opties" Figuur 3-58: Dialoogvenster wijzigen standaardtijdhorizon Figuur 3-59: Het keuzemenu "Help" Figuur 3-60: Hulpscherm met informatie over de eigenaar, versie en ondersteuning van de LVOmodule Figuur 3-61: Het starten van een berekening Figuur 3-62: Beschikbaarheid van alle menu-onderdelen na uitvoering van een berekening Figuur 3-63: Afdrukvoorbeeld met eindresultaten van een berekening met faalkanseis en zonder levensduurverlenging Figuur 3-64: Afdrukvoorbeeld met eindresultaten van een berekening met levensduurverlenging Figuur 3-65: Afsluiten van het afdrukvoorbeeld Figuur 3-66: Het keuzemenu "Rapporten" (links: zonder levensduurverlenging; midden: bij één of meerdere levensduurverlengingsintervallen; rechts: bij meerdere levensduurverlengingsintervallen) Figuur 3-67: Afdrukken van het afdrukvoorbeeld Figuur 3-68: Het kopiëren van een grafiek, het maken van een afdrukvoorbeeld, of het sluiten van het venster Figuur 3-69: Gewijzigde status van de gegevens Figuur 3-70: Dialoogvenster voor het opslaan van de huidige invoergegevens vi PR HKV LIJN IN WATER

9 December 2004 Figuur 3-71: Wijzigen van het pad om de huidige invoergegevens op te slaan Figuur 3-72: Afsluiten van de LVO-module Figuur 3-73: Dialoogvenster voor het opslaan van de resultaten bij het afsluiten van het programma Figuur A-1: Figuur A-2: Een voorbeeld van een versieconflict van een bestand dat op kan treden tijdens de installatie van de LVO-module Standaard foutmeldingsscherm tijdens het invoeren vangegevens binnen de LVOmodule Lijst van tabellen Tabel 3-1: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Algemeen" Tabel 3-2: Overzicht van conditiegegevens Tabel 3-3: Overzicht van kostengegevens Tabel 3-4: Overzicht van berekeningsresultaten Tabel A-1: Tabel A-2: Tabel met foutmeldingen en corresponderende acties tijdens het draaien van de LVO-module Tabel met berichten en corresponderende acties tijdens het draaien van de LVOmodule HKV LIJN IN WATER PR vii

10

11 December Inleiding 1.1 Achtergronden Rijkswaterstaat is sinds enkele jaren bezig met het invoeren van een nieuwe beheer- en onderhoudsfilosofie. Het uitgangspunt bij deze filosofie is het centraal stellen van de gebruiksfuncties van de infrastructuur. Deze ontwikkeling vindt plaats zowel binnen de natte infrastructuur (Beheer Op Peil) als binnen de droge infrastructuur (Wegbeheer 2000). De ontwikkeling krijgt al enkele jaren vorm door het opstellen van regionale en landelijke beheerplannen. In deze plannen wordt veel aandacht besteed aan de onderbouwing van het uit te voeren beheer en onderhoud. Hierin wordt het te voeren beleid en de bijbehorende programmering van de beheer- en onderhoudsmaatregelen beschreven. Om het beleid te vertalen naar maatregelen wordt het 10-stappenplan gehanteerd (zie bijvoorbeeld [Bouwdienst RWS, 1998]). Als hulpmiddel bij het invullen van het 10-stappenplan is in de periode in opdracht van het toenmalige ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken (PBOK) van de Bouwdienst van Rijkswaterstaat te Utrecht door HKV LIJN IN WATER het zogenoemde LevensduurVerlengend- Onderhoudsmodel (LVO-model) ontwikkeld. Dit model kan worden gebruikt voor het optimaliseren van kosten van zowel levensduurverlengend onderhoud als preventief vervangen. Levensduurverlengend onderhoud is een beschermende maatregel waarmee de veroudering van een objectonderdeel kan worden vertraagd, het falen kan worden uitgesteld en de levensduur kan worden verlengd. Door middel van vervanging wordt de conditie van een onderdeel teruggebracht tot de beginconditie. Het LVO-model geeft een nadere invulling aan twee stappen van het 10-stappenplan, te weten Stap 7 en Stap 8. Stap 7 van het 10-stappenplan luidt: Bepaal het interventieniveau van de kritieke onderdelen. Kritieke onderdelen hebben een grote invloed op het functioneren van het object waar het deel van uit maakt of op de onderhoudsuitgaven. Stap 8 van het 10- stappenplan luidt: Ga op bedrijfseconomische overwegingen na wat de invloed van vast onderhoud is op de levensduur van de kritieke onderdelen. De LVO-applicatie bevat een model voor vervanging met levensduurverlengend onderhoud (LVO-model) en een model voor vervanging zonder levensduurverlengend onderhoud (NCWmodel). Met beide modellen kan onderhoud worden geoptimaliseerd door de Netto-Contante Waarde (NCW) van de onderhoudskosten te minimaliseren. Omdat met name het verouderingsgedrag in de tijd erg onzeker is, is de veroudering in de modellen gerepresenteerd door middel van een kansverdeling. Ten behoeve van het ontwerp kan met het LVO-model een optimale afweging worden gemaakt tussen investeringskosten (bereiken beginconditieniveau) enerzijds en onderhoudskosten (verlengen levensduur en vervangen) anderzijds. Het onderhoudsmodel is bedoeld voor het definiëren van onderhoudsstrategieën ten behoeve van ondermeer de referentiedocumenten. Deze documenten beschrijven onderhoudsstrategieën, inclusief kostenkentallen en onderhoudsintervallen, die zijn opgesteld voor verschillende typen onderdelen. Verder kan het toegepast worden ter ondersteuning van onderhoudsbeslissingen in het ontwerpstadium, alsmede het opstellen van een Instandhoudingsplan (IHP). Voor de natte infrastructuur wordt het LVO-model ondermeer gebruikt voor het plannen van onderhoud van kritieke onderdelen. Voor de droge infrastructuur is het model van dienst bij het samenstellen van HKV LIJN IN WATER PR

12 December 2004 onderhoudsstrategieën. De doelgroep bestaat voornamelijk uit ontwerpers en beheerders van de Regionale Directies, de Dienstkringen, de Werktuigbouwkundige en Elektronische Diensten van Rijkswaterstaat, alsmede de Bouwdienst en de Dienst Weg- en Waterbouwkunde van Rijkswaterstaat. 1.2 De nieuwe LVO-module Het LVO-model was oorspronkelijk geprogrammeerd in het spreadsheet-programma Excel 5.0 (ook wel LVO-spreadsheet genaamd). Inmiddels is een zelfstandige module van dit model ontwikkeld in Visual Basic 6.0, de zogenaamde LVO-module. Voor het functioneel ontwerp wordt verwezen naar [De Gooijer en van Noortwijk, 2001]. Deze module heeft een Grafische User Interface en kan als losstaand programma gedraaid worden. De potentiële gebruikers van deze module zijn naast adviseurs ook onderzoekers van de Bouwdienst en de Dienst Weg- en Waterbouwkunde. Bij de structuur, opbouw, vormgeving en indeling van het model is hier rekening meegehouden. 1.3 Doelstelling Het doel van deze handleiding is om een complete beschrijving te geven in woord en beeld van de functionaliteiten van de LVO-module. 1.4 Helpdesk Informatie over het programma kan worden verkregen bij: Bouwdienst Rijkswaterstaat te Utrecht: J. D. Bakker, tel. nr. (030) ; HKV LIJN IN WATER te Lelystad: J. M. van Noortwijk, tel. nr. (0320) Op deze adressen kunnen ook eventuele tekortkomingen van het programma worden doorgegeven. 1.5 Leeswijzer In hoofdstuk 2 geven we een beschrijving van de onderdelen van het programma, de benodigde systeemeisen en hoe de gebruiker het moet installeren. Het zwaartepunt van deze handleiding ligt in hoofdstuk 3, waar de functionaliteit van de LVOmodule in detail wordt beschreven. De volgende onderwerpen komen in dit hoofdstuk aan bod: het starten van het programma ( 3.1), het hoofdscherm, ook wel gebruikersscherm genoemd ( 3.2), de invoergegevens met en zonder levensduurverlengend onderhoud ( 3.3 en 3.4), de menukeuzes ( 3.5), het maken van een berekening ( 3.6), het bekijken van de resultaten ( 3.7), het afdrukken en opslaan van de resultaten ( 3.8), het afsluiten van het programma ( 3.9). Bijlage A tenslotte geeft een lijst met mogelijke foutmeldingen die kunnen optreden. 2 PR HKV LIJN IN WATER

13 December Het programma van het LVO-model 2.1 Introductie Met behulp van het LVO-model kan zowel het interval van preventief vervangen als het interval van levensduurverlengend onderhoud worden geoptimaliseerd. Door middel van levensduurverlenging kan de veroudering worden vertraagd en kan de levensduur van een onderdeel worden verlengd. Het smeren van mechanische objectonderdelen en het bijwerken van roestplekjes bij geconserveerde sluisdeuren vallen in de categorie levensduurverlengend onderhoud. Vervanging en levensduurverlenging verschillen in die zin, dat de conditie van een onderdeel bij een vervanging wel wordt teruggebracht tot het gewenste beginniveau, terwijl de conditie van een onderdeel bij een levensduurverlenging weliswaar ietwat kan worden verhoogd maar niet volledig wordt teruggebracht tot het gewenste beginniveau (zie Figuur 2-1). Een correctieve vervanging wordt uitgevoerd ná falen, een preventieve vervanging vóór falen. Figuur 2-1: Conditie van een onderdeel met preventief interventieniveau en faalniveau. Het LVO-model kan worden gebruikt voor het optimaliseren van onderhoud in zowel de ontwerpfase als de gebruiksfase. In de ontwerpfase kan een optimale afweging worden gemaakt tussen de initiële investeringskosten enerzijds en de toekomstige onderhoudskosten anderzijds (levenscyclusanalyse). In de gebruiksfase kan een optimale balans worden gevonden tussen de kosten van preventief onderhoud (levensduurverlenging en preventieve vervanging) enerzijds en de kosten van correctief onderhoud (correctieve vervanging en falen) anderzijds. Het kostencriterium van de verwachte gedisconteerde kosten (de Netto-Contante Waarde) wordt gebruikt om verschillende onderhoudsstrategieën met elkaar te vergelijken. Met het LVO-model kunnen optimale onderhoudsbeslissingen worden genomen rekening houdend met de onzekerheid in de veroudering (b.v. het verlies aan staaldikte ten gevolge van corrosie). Het LVO-model is reeds uitgebreid gedocumenteerd in een viertal achtergrondrap- HKV LIJN IN WATER PR

14 December 2004 porten [van Noortwijk, 1996abc] en [van Noortwijk en Westenberg, 1999], een technische documentatie met wiskundige formules [van Noortwijk, 1997], een handleiding voor het LVOspreadsheet [Vrisou van Eck en van Noortwijk, 1999], een functioneel ontwerp voor de LVOmodule [De Gooijer en van Noortwijk, 2001] en een drietal wetenschappelijke publicaties [van Noortwijk, 1998], [Bakker et al., 1999] en [van Noortwijk en Frangopol, 2004]. 2.2 Systeemeisen Om gebruik te kunnen maken van het LVO-model worden de volgende eisen aan het systeem gesteld: Een processor met een snelheid van tenminste 300 MHz. 2 Mb vrije schijfruimte. 16 Mb intern werkgeheugen. Kleurenbeeldscherm. Besturingssysteem Windows 95, 98, 2000, NT 4.0 of XP. De applicatie LVO kan worden gedraaid vanaf een werkstation en vanaf een netwerk-server. Voor het gebruik vanaf een netwerkserver dient een afwijkende installatieprocedure te worden gevolgd die afhankelijk is van het type netwerkserver en de besturingssystemen op de server en de werkstations. Een voorbeeldprocedure voor de netwerkinstallatie is in deze handleiding opgenomen (paragraaf 2.3.2). Voor het maken van afdrukken dient een printer beschikbaar te zijn (lokaal of via het netwerk). Bij gebruik van een netwerk (voor installatie of printen) dient het werkstation aangesloten te zijn op het netwerk. De LVO-module is ontwikkeld als single-user applicatie. Bestanden kunnen tussen gebruikers worden uitgewisseld, maar er is geen functionaliteit ingebouwd ter bescherming tegen het gelijktijdig gebruik van bestanden. 2.3 Installatie Installatie op een werkstation of PC De huidige versie van het programma (versie 1.3) bestaat uit 3 bestanden: 1. Lvo.cab 2. Setup.exe 3. Setup.lst Het kan zijn dat de 3 bestanden van het programma ook in één enkel zip-bestand worden aangeleverd. De gebruiker moet dan eerst het zip-bestand in een directory naar keuze uitpakken om toegang te krijgen tot de drie bovengenoemde bestanden. Door te dubbelklikken op het bestand "setup.exe" wordt de installatie van de LVO-module gestart. Afhankelijk van de taal van het operating systeem waarin de installatie plaatsvindt, kunnen de installatiedialogen in het Engels of in het Nederlands zijn. Het volgende scherm verschijnt (bij een Engelstalig operating systeem): 4 PR HKV LIJN IN WATER

15 December 2004 Figuur 2-2: Installatiescherm van de setup voor de LVO-module. Omdat het mogelijk is dat het programma bestaande bestanden moet aanpassen, wordt aangeraden om alle overige toepassingen die nog op de computer draaien af te sluiten. Als de gebruiker dit heeft gedaan kan op de "OK"-knop worden gedrukt om verder te gaan met de installatie. Indien het programma niet geïnstalleerd behoeft te worden, kan de setup-procedure eenvoudig worden afgebroken door op de knop "Exit Setup" te drukken. Alle reeds geïnstalleerde bestanden worden dan automatisch weer verwijderd. Als de gebruiker gekozen heeft om het programma te installeren en op de knop "OK" gedrukt heeft, verschijnt het scherm in Figuur 2-3. Nu kan het pad waar het programma geïnstalleerd moet worden opgegeven. Standaard is dit pad ingesteld op "C:\Program Files\LVO", maar door op de knop "Change Directory" te drukken kan een andere locatie voor het programma worden geselecteerd (zie Figuur 2-4). Figuur 2-3: Scherm waar de gebruiker de plaats kan opgeven waar de LVO-module geïnstalleerd moet worden. HKV LIJN IN WATER PR

16 December 2004 Figuur 2-4: Scherm waar de gebruiker een nieuw pad kan opgeven voor de installatie van de module. Door een ander pad of harde schijf te kiezen geeft de gebruiker aan waar het programma geïnstalleerd moet worden. Dit kan op twee manieren worden gedaan. Enerzijds kan de gebruiker een nieuwe locatie intypen onder het kopje "Path:" (zie Figuur 2-5 hieronder). Figuur 2-5: Wijzigen van de pad-naam voor de installatie door deze in te typen. Anderzijds kan naar het gewenste pad worden gebladerd onder de kopjes "Directories:" en "Drives:" (zie Figuur 2-6). Figuur 2-6: Selectie van de pad-naam voor de installatie door te bladeren. Als de gebruiker tevreden is over de keuze van de installatiedirectory kan op de knop "OK" in Figuur 2-4 gedrukt worden. Vervolgens moet nog bevestigd worden of de directory moet worden aangemaakt indien deze niet bestaat: 6 PR HKV LIJN IN WATER

17 December 2004 Figuur 2-7: Scherm waarbij de gebruiker moet bevestigen om de installatiedirectory aan te maken. Als het installatiepad correct is, komt de gebruiker weer terug in Figuur 2-3, waarbij het pad nu automatisch is ingevuld. Nu hoeft nog slechts op de installatieknop gedrukt te worden: Figuur 2-8: Installatieknop voor de LVO-module. Het afbreken van de installatieprocedure kan op ieder moment gebeuren door op de knop "Exit Setup" te klikken (zie Figuur 2-3). Als de installatieknop is aangeklikt verschijnt er een scherm over het aanmaken van een nieuwe programmagroep voor het LVO-model in Windows (zie Figuur 2-9). Figuur 2-9: Scherm voor het aanmaken van een nieuwe programmagroep voor de LVO-module. De gebruiker kan hier "Continue" kiezen en vervolgens en als de installatie goed is verlopen verschijnt het volgende venster: HKV LIJN IN WATER PR

18 December 2004 Figuur 2-10: Venster dat verschijnt als de installatie goed is verlopen. Door op de "OK"-knop te drukken is de installatie voltooid Installatie op een netwerkserver Voor de installatie op en het gebruik van de LVO-module op een netwerkserver kan de volgende installatie- en startprocedure worden gebruikt: 1. Gebruik een standaard ingericht werkstation waarop nog geen andere (extra) applicaties zijn geïnstalleerd. 2. Stel een overzicht samen van alle register-sleutels en Windows-systeembestanden ("before snap"). Hiervoor kan onder meer het programma "WinInstall" worden gebruikt. 3. Installeer vanaf het werkstation de module in de juiste directory op de server. 4. Stel opnieuw een overzicht samen van alle register-sleutels en Windows-systeembestanden op het werkstation ("after snap"). Vergelijk de "before snap" met de "after snap". U hebt dan een overzicht van alle register-sleutels en Windows-systeembestanden die tijdens de installatie van de applicaties op het werkstation zijn aangebracht. Deze hebt u op een werkstation nodig om de applicaties vanaf het netwerk te kunnen gebruiken. Ook hiervoor kan onder meer het programma WinInstall worden gebruikt. WinInstall zal zelf een "REG"- bestand aanmaken met de betreffende register-sleutels en de Windows-systeembestanden tevens in een aparte directory plaatsen. 5. Voor het gebruik van de LVO-module hoeft een werkstation alleen te beschikken over een icoon of optie in het startmenu die het programma activeert. 6. Het activeren van de module dient met een script plaats te vinden. Dit script kijkt eerst op het werkstation of de applicatie al een keer op het werkstation is geactiveerd. Is dat niet het geval dan voegt het script de register-sleutels toe aan het register en kopieert de Windows-systeembestanden naar de juiste directory en start vervolgens de toepassing. Wanneer de module een volgende keer wordt gestart herkent het script dat de applicatie al eerder op het werkstation is geactiveerd (register-sleutels staan in het register en de Windows-systeembestanden staan in de betreffende directory) en start direct de applicatie op. Dergelijke scripts kunnen worden gemaakt en gecompileerd met MS TEST. Deze scripts kunnen worden uitgevoerd met MTRUN.EXE. Tip: Een betere methode om vast te leggen en te controleren of een applicatie al eens op een werkstation heeft gedraaid is om op een centrale directory een "INI"-bestand te plaatsen. Hierin kan informatie (een soort handtekening) over de LVO-module worden achtergelaten, zelfs inclusief versienummer. Deze handtekening kan door het MS Test-script worden opgevraagd. Let op: Deze installatie en opstartprocedure dient per Windowsverie van het werkstation te worden uitgevoerd. 8 PR HKV LIJN IN WATER

19 December Speciale toetsen Indien de gebruiker niet de beschikking heeft over een muis, kan het programma ook geïnstalleerd worden door alleen het toetsenbord te gebruiken. Alle keuzeopties (menu's, checkboxen en knoppen) voorzien van een naam waarbij steeds één letter onderstreept is. Door de toetcombinatie "ALT" plus deze onderstreepte letter te gebruiken, kan de gebruiker de gewenste optie selecteren. Door vervolgens op "ENTER" te drukken wordt de gekozen optie uitgevoerd. Om bijvoorbeeld de knop "Exit setup" te selecteren zonder muis, kan ook de toetsencombinatie "ALT-X" worden ingedrukt. De gebruiker kan ook vooruit door alle opties lopen met behulp van de "TAB"-toets. Achteruit door de opties lopen kan met behulp van de toetscombinatie "SHIFT-TAB". Voor sommige acties zijn ook nog de volgende sneltoetsen beschikbaar: "CTRL-N" Nieuw bestand aanmaken "CTRL-O" Bestaand bestand openen "CTRL-S" Huidige bestand opslaan "F1" Een helpvenster verschijnt "F4" Berekenen conditieparameters "F5" Starten van een kostenoptimalisatie HKV LIJN IN WATER PR

20

21 December Gebruik van het LVO-model 3.1 Starten Het programma kan eenvoudig gestart worden vanuit het START-menu van Windows (zie Figuur 3-1) Figuur 3-1: Het starten van het programma via het START-menu van Windows. Vanuit het START-menu gaat de gebruiker naar de groep "Programma's", of "Programs" als de gebruiker een Engelstalig operating systeem geïnstalleerd heeft (Stap 1 in Figuur 3-1). Vervolgens kan uit de lijst van programma's die verschijnt naar het onderdeel "Lvo" gegaan worden (Stap 2 in Figuur 3-1). Tot slot klikt de gebruiker het onderdeel "Lvo" in deze map aan (Stap 3). Het is niet mogelijk om het programma meerdere keren tegelijk te openen. Tijdens het opstarten verschijnt de afbeelding uit Figuur 3-2. HKV LIJN IN WATER PR

22 December 2004 Figuur 3-2: Informatiescherm voor de LVO-module tijdens het opstarten van het programma. 3.2 Het gebruikersscherm Na het starten van het programma verschijnt de grafische gebruikersschil van de LVO-module (zie Figuur 3-3). Figuur 3-3: De grafische gebruikersschil van de LVO-module. Dit is het hoofdscherm van het programma, van waaruit de gebruiker het merendeel van de acties zal doen. 12 PR HKV LIJN IN WATER

23 December Windows standaard De indeling en opbouw van de vensters zijn volgens de Windows standaard. Dat betekent dat de vensters op het scherm kunnen worden verplaatst en bij de meeste vensters de standaardknoppen voor het vergroten, verkleinen en sluiten van vensters aanwezig zijn (zie Figuur 3-4 en Figuur 3-5). Figuur 3-4: Knoppen voor verkleinen, vergroten en sluiten van een venster. Daar een venster meestal op maat is gemaakt voor de informatie die in het venster wordt getoond kunnen de vensters niet worden vergroot of verkleind. Een venster kan alleen worden verborgen of gesloten. Figuur 3-5: Knoppen voor accepteren, niet accepteren en annuleren van informatie. Onderaan ieder venster bevindt zich een statusbalk. Deze geeft de gebruiker informatie over de in te vullen gegevens of de bewerking die via het betreffende venster wordt uitgevoerd Help-functie In de invoerschermen wordt de gebruiker op twee manieren ondersteund: 1. Tooltips Dit is een informatief blokje met tekst over het onderdeel dat door de muis wordt aangewezen. Dit blokje verschijnt op het beeldscherm wanneer de muis stil staat op het betreffende onderdeel (zie Figuur 3-6). Figuur 3-6: Deel van een invoerscherm met een Tooltip. 2. Help-knop Via de functietoets "F1" wordt een venster op het beeldscherm geplaatst waarin toelichtende tekst voor het betreffende invoerscherm wordt gepresenteerd (zie Figuur 3-7). HKV LIJN IN WATER PR

24 December 2004 Figuur 3-7: Help-venster Functionaliteit De functionaliteiten van het LVO-model zijn te benaderen via 3 verschillende onderdelen: 1. Via de keuzemenu's boven in de gebruikersschil (zie Figuur 3-8) Figuur 3-8: Keuzemenu's binnen de gebruikersschil van de LVO-module. De inhoud van deze keuzemenu's wordt uitgebreid besproken in paragraaf 3.5 en we zullen er daarom hier niet verder op ingaan. Behalve via het aanklikken met de muis, is het ook mogelijk om de keuzemenu's te bereiken via de toestencombinatie "ALT" met de betreffende onderstreepte letter uit het menu (bijvoorbeeld "ALT-B" om naar het menu "Bestand" te gaan). 2. Via de werkbalk met knoppen onder de menu's (zie Figuur 3-9) Figuur 3-9: De werkbalk binnen de gebruikersschil van de LVO-module. Op de werkbalk bevinden zich de volgende 3 knoppen en een zogenaamde checkbox: Maakt een nieuw, leeg bestand aan ("CTRL-N") Opent een bestaand bestand ("CTRL-O") Slaat een bestand op ("CTRL-S") Kiezen voor een berekening inclusief levensduurverlenging. Deze laatste checkbox kan worden aangevinkt indien de gebruiker een berekening wenst te maken waarbij gebruik gemaakt wordt van levensduurverlengend onderhoud. Op deze keuzemogelijkheid wordt in paragraaf 3.4 uitgebreid ingegaan. Als op het icoontje voor het openen van een bestand wordt gedrukt, krijgt de gebruiker het volgende dialoogvenster voor zich (of direct Figuur 3-12): 14 PR HKV LIJN IN WATER

25 December 2004 Figuur 3-10: Dialoogvenster voor het opslaan van de huidige instellingen. Als de knop "Yes" wordt ingedrukt kunnen de huidige instellingen worden opgeslagen op een locatie die de gebruiker zelf dient aan te geven. Indien de gebruiker ervoor kiest om vanuit het hoofdscherm van het LVO-model (Figuur 3-3) de huidige instellingen van het programma op te slaan, krijgt hij het volgende scherm voor ogen: Figuur 3-11: Dialoogvenster voor het opslaan van de instellingen van de LVO-module. Om de huidige instellingen van het programma op te slaan, kiest de gebruiker een pad en drukt vervolgens op de knop "Save". Deze kunnen dan op een later tijdstip weer ingeladen worden in het programma. Dit scheelt een hoop invulwerk van de invoergegevens. Wanneer op de knop "Cancel" gedrukt wordt, keert de gebruiker terug naar het hoofdscherm met de gebruikersschil van de LVO-module. Indien de gegevens niet opgeslagen hoeven te worden, kan eenvoudig op de knop "No" gedrukt worden, waarna het volgende schermpje verschijnt: HKV LIJN IN WATER PR

26 December 2004 Figuur 3-12: Selectie van het pad voor het openen van een bestaand bestand met nieuwe instellingen. Om een bestand met gegevens te openen, kiest de gebruiker het pad waar het bestand zich bevindt. Het programma is zo ingesteld dat het automatisch een selectie maakt van alle bestanden met de extensie "LVO" in het geselecteerde pad. Deze extensie is geassocieerd met invoerbestanden voor de LVO-module. Vervolgens selecteert hij het gewenste gegevensbestand en drukt op de knop "Open" om deze gegevens te laden. 3. Via de tabbladen in het hoofdgedeelte van de gebruikersschil (zie Figuur 3-13) Figuur 3-13: De beschikbare tabbladen in de gebruikersschil van de LVO-module. In totaal zijn er 4 tabbladen (Algemeen, Conditie, Kosten en Levensduurverlenging), waarvan bij het opstarten slechts de eerste 3 kunnen worden geselecteerd. Het laatste tabblad (Levensduurverlenging) is grijs en kan pas worden geselecteerd als een vinkje is geplaatst in de checkbox uit onderdeel 2 hierboven. De status van dit tabblad zal dan veranderen van grijs naar zwart. Hier komen we nog op terug in paragraaf 3.4. De selectie van een tabblad kan door op het betreffende tabblad te klikken met de muis, of door de toetsencombinaties "ALT-A", "ALT-C", "ALT-K" of "ALT-D" te gebruiken. De inhoud van de verschillende tabbladen bespreken we bij het invoeren van de gegevens in paragraaf 3.3. In de rechteronderhoek van de gebruikersschil worden nog enkele instellingen gegeven (zie Figuur 3-14). Figuur 3-14: Huidige instellingen voor de gebruikersschil van het LVO-model Van links naar rechts staan achtereenvolgens afgebeeld: het huidige rekenmodel (Netto Contante Waarde) of het NumLock aan of uit staat of het CapsLock aan of uit staat de huidige datum de huidige tijd 16 PR HKV LIJN IN WATER

27 December Invoergegevens zonder levensduurverlengend onderhoud Modelkeuze In het hoofdvenster kan gekozen worden voor het model zonder levensduurverlenging (NCWmodel) of voor het model met levensduurverlenging (LVO-model). De gebruiker maakt zijn keuze aan het programma bekend, door wel of geen vinkje te plaatsen in de checkbox bij "Levensduurverlenging". Als er zonder levensduurverlenging gerekend moet worden, plaatst de gebruiker geen vinkje (zie Figuur 3-15). Figuur 3-15: Instellingen op het hoofdscherm indien géén gebruik wordt gemaakt van levensduurverlenging. Het tabblad "Levensduurverlenging" is dan niet beschikbaar en zal grijsgekleurd blijven. In de rechteronderhoek van het hoofdscherm is het gekozen model weergegeven (zie Figuur 3-15). Als de gebruiker een berekening wil maken inclusief levensduurverlenging, plaatst hij een vinkje in de corresponderende checkbox (Figuur 3-16). Figuur 3-16: Instellingen op het hoofdscherm indien wél gebruik wordt gemaakt van levensduurverlenging. Het tabblad "Levensduurverlenging" is nu zwartgekleurd en beschikbaar gemaakt. Het gekozen model is weer zichtbaar gemaakt in de rechteronderhoek van het hoofdscherm (Figuur 3-16). Het vinkje kan op dezelfde wijze weggehaald worden, zodat ook weer zonder levensduurverlenging gerekend kan worden. Omdat de keuze van wel of geen levensduurverlenging consequenties heeft voor meerdere aspecten van het programma, bespreken we de optie zonder levensduurverlenging in de huidige paragraaf ( 3.3) en de optie met levensduurverlenging in paragraaf Tabblad "Algemeen" Het tabblad met de algemene gegevens is weergegeven in Figuur Tabel 3-1 geeft een beknopte beschrijving van de gegevens die in het tabblad kunnen worden ingevuld. De menuopties "Rekenen", "Grafieken" en "Rapporten" zijn nog niet beschikbaar (menu's zijn nog grijs) omdat de invoer nog niet compleet is. HKV LIJN IN WATER PR

28 December 2004 Figuur 3-17: Scherm voor het invullen van gegevens, tabblad "Algemeen". De algemene gegevens geven aan voor welk object de onderhoudsoptimalisatie wordt uitgevoerd. Deze gegevens behoeven niet te worden ingevuld om de berekeningen uit te voeren; ze maken slechts duidelijk bij welk object de ingevoerde gegevens horen. Invoergegevens Geldige waarden Beschrijving Traject n.v.t. Traject waarin het object is gesitueerd Functie n.v.t. Door beheerder aan het object toegekende functie Object n.v.t. Naam van het object Instandhoudingsonderdeel n.v.t. Onderdeel van het object Inspectieonderdeel n.v.t. Subonderdeel van het object, waarvoor de onderhoudsoptimalisatie wordt uitgevoerd Jaar van opmaak 1900 en 3000 Jaar waarin gegevens zijn ingevoerd Opmerkingen n.v.t. Vrij tekstveld voor het opgeven van een toelichting en/of opmerkingen m.b.t. het doel van het projectbestand. Tabel 3-1: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Algemeen" Tabblad "Conditie" Het volgende tabblad betreft de invoergegevens voor de conditie van het object waarnaar gekeken wordt. Een voorbeeld zonder levensduurverlenging is weergegeven in Figuur Met behulp van de conditiegegevens zonder levensduurverlenging wordt het conditieverloop van het betreffende (sub)onderdeel bepaald gedurende de periode waarin geen onderhoud wordt uitgevoerd. 18 PR HKV LIJN IN WATER

29 December 2004 Figuur 3-18: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Conditie". Afhankelijk van de manier waarop de conditieparameters worden ingevoerd (zie hierna), wordt de grafiek in het venster tijdens het invoeren van gegevens online samengesteld en gepresenteerd. Als de invoer nog niet volledig is ingevuld, zijn de menu-opties "Rekenen", "Grafieken" en "Rapporten" nog niet beschikbaar (grijs in het menu weergegeven). De belangrijkste invoer voor het specificeren van een verouderingsproces bestaat uit de verwachting en onzekerheid van het conditieverloop, alsmede het beginconditieniveau ("Conditie nieuw ) en faalniveau ("Conditie falen"). De vorm van het verwachte conditieverloop wordt bepaald door de niet-lineariteitsfactor b (dit is de macht b in de verwachte conditie op tijdstip t, die is gedefinieerd als de beginconditie minus de veroudering at b ). Voor het invoeren van de verwachting en onzekerheid van het verouderingsproces zijn de volgende twee keuzes mogelijk: keuze tussen de "levensduur bij falen" 1 (dit is het tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau) en de "verwachte levensduur" (dit is het verwachte tijdstip waarop de conditie gelijk is aan het faalniveau), keuze tussen de "variatiecoëfficiënt bij falen" (dit is de standaarddeviatie gedeeld door de verwachting van de veroudering op het tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau) en de "5% ondergrens levensduur" (dit is het tijdstip waarop de conditie gelijk is een het faalniveau met een onderschrijdingskans van 0.05, ook wel het 5de percentiel genoemd). 1 Vanwege de onzekerheid in de veroudering is het tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau (levensduur bij falen) wiskundig gezien niet precies gelijk aan het verwachte tijdstip waarop de conditie gelijk is aan het faalniveau (verwachte levensduur). HKV LIJN IN WATER PR

30 December 2004 Welke van de twee invoermogelijkheden het beste kan worden gekozen hangt af van de vorm waarin informatie over het conditieverloop beschikbaar is. Subjectieve informatie is meestal beschikbaar in de vorm van de "Verwachte levensduur" en de "5% ondergrens levensduur". De keuze tussen de "Levensduur bij falen" en de "Verwachte levensduur" kan worden gedaan onder de optie "Verwachting conditie" in het keuzemenu "Opties" (zie Figuur 3-19). Zie ook pararaaf De waarde van de gekozen invoerparameter kan worden ingevoerd in het witte invoerveld, terwijl de niet-gekozen parameter wordt uitgerekend en in het grijs is weergegeven. Het berekenen van de conditieparameters kan worden gestart door de optie "Conditieparameters" te kiezen in het keuzemenu "Rekenen" (zie Figuur 3-21). Figuur 3-19: Keuze tussen "Levensduur bij falen" (links) en "Verwachte levensduur" (rechts). De keuze tussen de "Variatiecoëfficiënt bij falen" en de "5% ondergrens levensduur" kan worden gedaan door in het keuzemenu "Opties" te kiezen voor de optie "Onzekerheid conditie" (zie Figuur 3-20). Zie ook pararaaf De waarde van de gekozen invoerparameter kan worden ingevoerd in het witte invoerveld, terwijl de niet-gekozen parameter wordt uitgerekend en in het grijs is weergegeven. 20 PR HKV LIJN IN WATER

31 December 2004 Figuur 3-20: Keuze tussen "Variatiecoëfficiënt bij falen" (links) en "5% ondergrens levensduur" (rechts). Indien gekozen is voor de invoercombinatie "Levensduur bij falen" en "Variatiecoëfficiënt bij falen" dan wordt de grafiek in het venster direct na het invoeren hiervan online weergegeven. Het voordeel van deze invoer is namelijk dat de parameters van het stochastisch verouderingsproces in dit geval volledig analytisch kunnen worden bepaald. Het kan echter voorkomen dat informatie over het stochastisch verouderingsproces in een andere vorm beschikbaar is, bijvoorbeeld in de vorm van de "Verwachte levensduur" en de "5% ondergrens levensduur" (5de percentiel levensduur). Een voordeel van invoer in de vorm van de verwachting en 5de percentiel is dat dit vaak beter aansluit bij de (subjectieve) informatie, die beschikbaar is in de praktijk. Een nadeel is echter dat het dan niet meer mogelijk is om de parameters van het stochastisch verouderingsproces op analytische wijze te bepalen. Dit komt omdat de verwachte levensduur en het 5de percentiel van de levensduur niet in analytische vorm beschikbaar zijn. Om nu toch de parameters van het stochastisch verouderingsproces te bepalen, is er in het LVO-model een numerieke optimalisatieroutine geïmplementeerd 2. Deze optimalisatieroutine kan worden gestart door in het keuzemenu "Rekenen" voor de optie "Conditieparameters" te kiezen (zie Figuur 3-21). Voor het berekenen van de conditieparameters kan ook de sneltoets "F4" worden gebruikt en kan alleen worden uitgevoerd als er voldoende gegevens beschikbaar zijn. Is dit niet het geval dan is de optie "Conditieparameters" grijs gekleurd. Figuur 3-21: Het keuzemenu "Rekenen" met optie "Conditieparameters". 2 De parameters van het verouderingsproces worden zodanig gevarieerd dat de som van de kwadraten vande verschillen tussen ingevoerde en berekende verwachting en 5de percentiel van de levensduur is minimaal. HKV LIJN IN WATER PR

32 December 2004 Bij de checkbox "Eis opgelegd aan faalkans" kan ervoor worden gekozen om een maximaal acceptabele faalkans op te leggen. Alleen als "Eis opgelegd aan faalkans" is aangevinkt is het invulveld "Opgelegde faalkans per jaar" beschikbaar. Het opleggen van een eis aan de faalkans werkt alleen als in het hoofdvenster gekozen is voor het model zónder levensduurverlenging (NCW-model). Invoergegevens voor de conditiegegevens zijn: Invoergegeven Geldige waarden Beschrijving Conditie-eenheid o.a. %, cm, dm, m, mm Eenheid waarin de conditie van het onderdeel wordt uitgedrukt. Er kunnen ook nieuwe eenheden worden ingevuld, die tevens kunnen worden opgeslagen. Conditie nieuw > conditie falen Conditie van het onderdeel op t = 0 Conditie falen < conditie nieuw Conditie van het onderdeel bij falen (faalniveau) Levensduur bij falen 3 > 0 Het tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau (bij kleine onzekerheid in de veroudering nagenoeg gelijk aan de verwachte levensduur) Verwachte levensduur >0 Het verwachte tijdstip waarop de conditie gelijk is aan het faalniveau Niet-lineariteitsfactor b > 0 Factor die het verloop van de conditieafname Variatiecoëfficiënt bij falen 4 5% ondergrens levensduur beschrijft: Waarde>1: toename van de conditieafname, bol conditieverloop Waarde=1: lineaire conditieafname Waarde<1: afname van de conditieafname, hol conditieverloop >0 Mate van onzekerheid van de conditie op het >0 en < levensduur bij falen / verwachte levensduur verwachte faaltijdstip (in %) Tijdstip waarop de conditie gelijk is aan het faalniveau (levensduur) met een onderschrijdingskans van 0.05 (5de percentiel) Eis opgelegd aan faalkans n.v.t. Eis van maximaal acceptabele faalkans Opgelegde faalkans per jaar Tabel 3-2: >0 en 1 De maximaal acceptabele conditionele faalkans in Overzicht van conditiegegevens. een jaar Met betrekking tot de conditie-eenheid kunnen nieuwe eenheden worden toegevoegd door ze in te typen. Een nieuwe conditie-eenheid kan vervolgens worden opgeslagen in een LVObestand door middel van de opties "Opslaan" of "Opslaan als" onder het menu "Bestand". De conditie falen moet kleiner zijn dan de conditie nieuw, zodat er sprake is van een afnemende conditie gedurende de levensduur. 3 Vanwege de onzekerheid in de veroudering is het tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau (levensduur bij falen) wiskundig gezien niet precies gelijk aan het verwachte tijdstip waarop de conditie gelijk is aan het faalniveau (verwachte levensduur). 4 De variatiecoëfficiënt is hier gedefinieerd als de standaarddeviatie gedeeld door de verwachting van de veroudering op het tijdstip waar de verwachte conditie gelijk is aan het faalniveau. 22 PR HKV LIJN IN WATER

33 December 2004 Een lineaire afname van de conditie van een onderdeel wordt weergegeven door de nietlineariteitsfactor b gelijk te maken aan één. Bij een toename van de conditieafname in de tijd is de niet-lineariteitsfactor groter dan één ("bol" conditieverloop); bij een afname is deze kleiner dan één ("hol" conditieverloop). Onzekerheid omtrent de conditie van het onderdeel bij falen wordt weergegeven met de variatiecoëfficiënt. Als men de faalconditie goed kent, is de onzekerheid klein (bijvoorbeeld 10%). Als men deze conditie niet goed weet, is de onzekerheid groot (bijvoorbeeld 50%). De hierbij behorende 5% boven- en ondergrens (ook wel 5de en 95ste percentiel genoemd) van de conditie bij falen worden in de grafiek weergegeven door de groene verticale streep. De op het scherm getoonde gegevens "Niet-lineariteitsfactor a", "Standaarddeviatie bij falen", "5% bovengrens conditie" en "5% ondergrens conditie" worden door het programma berekend en automatisch op het scherm getoond. Deze kunnen door de gebruiker niet worden gewijzigd en blijven grijs gekleurd. Door het programma worden de volgende controles op de invoer uitgevoerd (zie ook de lijst met foutmeldingen en berichten in Bijlage A): Conditie falen moet kleiner zijn dan conditie nieuw; Opgelegde faalkans per jaar moet groter dan nul en kleiner dan of gelijk zijn aan 1; Onzekerheid in verouderingsproces is onrealistisch groot (variatiecoëfficiënt is groter dan 500%). Niet-lineariteitsfactor b moet kleiner dan of gelijk zijn aan 10; Bij deze invoer (van verwachte levensduur en/of 5% ondergrens levensduur) kunnen geen conditieparameters worden bepaald; 5%-ondergrens (van levensduur) moet kleiner zijn dan de verwachte levensduur; 5%-ondergrens (van levensduur) moet kleiner zijn dan de levensduur bij falen Tabblad "Kosten" In het tabblad "Kosten" kunnen de kosten met betrekking tot de vervanging van het (sub)onderdeel en de levensduurverlenging (alleen als de optie "levensduurverlenging" is aangevinkt, zie 3.4.4) worden ingevoerd. Nadat deze zijn ingevoerd kunnen deze gegevens worden ingelezen en/of veranderd in deze sheet. Het tabblad met de kostengegevens is weergegeven in Figuur Ook de grafiek in dit venster wordt tijdens het invoeren van gegevens direct gegenereerd en getoond. Als er zonder levensduurverlenging wordt gerekend, is de optie "Rekenen" in de menubalk nu beschikbaar. Wanneer een berekening met levensduurverlenging wordt gemaakt, is de invoer niet compleet en moet het tabblad "Levensduurverlenging" nog worden ingevuld (zie paragraaf 3.4). De menu-optie "Rekenen" is dan ook nog niet beschikbaar en blijft grijs. In beide gevallen blijven de menu-opties "Grafieken" en "Rapporten" grijs, omdat er nog geen berekening is uitgevoerd. HKV LIJN IN WATER PR

34 December 2004 Figuur 3-22: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Kosten". De onderstaande tabel geeft een overzicht van de gegevens die in het tabblad kunnen worden ingevuld: 24 PR HKV LIJN IN WATER

35 December 2004 Invoergegeven Geldige waarden Beschrijving Reële rente per jaar > 0 Rente gecorrigeerd voor inflatie Geldeenheid, k, fl, kfl, $, k$ Eenheid waarin de verwachte kosten worden uitgedrukt. Deze wordt voor een aantal kolommen in dit tabblad en in de uitvoer weergegeven. Er kunnen ook nieuwe eenheden worden ingevoerd, die tevens kunnen worden opgeslagen. Beheerderskosten (correctieve en preventieve vervanging en levensduurverlenging) Productuitgaven 0 Kosten van materiaal Directe uitvoeringskosten 0 Kosten voor de uitvoering Personeelsuitgaven 0 Kosten van eigen personeel Afhankelijkheid kosten van de conditie Toename per conditieeenheid (a) 0 Factor voor het instellen van de verandering van de beheerderskosten per conditie-eenheid Overige kosten Niet-lineariteitsfactor (b) > 0 Factor voor het instellen van de exponentiële verandering van de beheerderskosten per conditieeenheid Gevolgschadekosten 0 Kosten ten gevolge van gevolgschade Overige kosten (correctieve en preventieve vervanging en levensduurverlenging) Maatschappelijke kosten 0 Kosten ontstaan door het (gedeeltelijk) Overige gegevens Nieuwbouwkosten meenemen Eindige tijdshorizon Tabel 3-3: 0 > 0 en standaard tijdshorizon Overzicht van kostengegevens. functieverlies bij falen of vervanging Nieuwbouwkosten van het object (die mogelijk afwijken van de preventieve vervangingskosten) Lengte van de tijdshorizon Reële rente De Netto-Contante Waarde (NCW) maakt gebruik van de disconteringsvoet. Voor de disconteringsvoet wordt meestal de reële rentevoet genomen. De reële rentevoet houdt rekening met zowel de nominale rentevoet (marktrente) als de inflatie per jaar. De reële rentevoet is wiskundig gedefinieerd als de verhouding *inflatie =, *reële rentevoet *nominale rentevoet waarbij de reële rentevoet, de nominale rentevoet en de inflatie zijn gedefinieerd als percentages. Op basis van de disconteringsvoet is de disconteringsfactor dan als volgt gedefinieerd: 1 1 disconteringsfactor = = *disconteringsvoet *reële rentevoet Voor het berekenen van de Netto-Contante Waarde bij publiek gefinancierde projecten beveelt de Nederlandse overheid aan een disconteringsvoet van 4% te hanteren [Ministerie van Financiën, 1995]. HKV LIJN IN WATER PR

36 December 2004 Geldeenheid Met betrekking tot de geldeenheid kunnen nieuwe eenheden worden toegevoegd door ze in te typen. Een nieuwe geldeenheid kan vervolgens worden opgeslagen in een LVO-bestand door middel van de opties "Opslaan" of "Opslaan als" onder het menu "Bestand". Correctief en preventief vervangen Er wordt onderscheid gemaakt tussen de kosten van een correctieve en een preventieve vervanging (en van levensduurverlenging indien voor deze optie gekozen is). Een correctieve vervanging wordt uitgevoerd ná falen, een preventieve vervanging vóór falen. Beheerderskosten De Beheerderskosten totaal bestaan uit productuitgaven, directe uitvoeringskosten en personeelsuitgaven. De totale kosten voor de beheerder van een correctieve vervanging behoren groter dan of gelijk te zijn aan de kosten van een preventieve vervanging. De totale beheerderskosten worden door het programma opgeteld en automatisch op het scherm getoond. Niet-lineariteitsfactoren a en b De gebruiker heeft de mogelijkheid om de beheerderskosten toe te laten nemen bij een afnemende conditie. Met factor a kan de verandering per conditie-eenheid worden bijgesteld; met factor b kan de exponentiële stijging per conditieeenheid worden bijgesteld. Overige kosten De overige kosten bestaan uit gevolgschadekosten en maatschappelijke kosten. Gevolgschadekosten zijn de extra kosten ten gevolge van falen. Maatschappelijke kosten bestaan uit de schade die wordt veroorzaakt door het (gedeeltelijke) functieverlies bij falen of vervanging. Nieuwbouwkosten Door het meenemen van de nieuwbouwkosten in de optimalisatie kan men verschillende nieuwbouwvarianten vergelijken op hun levensduurkosten. De nieuwbouwkosten zijn in veel gevallen gelijk aan de preventieve vervangingskosten. Verschillen tussen beide kosten kunnen bestaan uit bijvoorbeeld de sloopkosten en de maatschappelijke kosten. Tijdhorizon Het model kan rekenen met een eindige of een oneindige tijdhorizon. Het gebruik van een eindige horizon heeft alleen zin als de tijdhorizon kleiner is dan 50 jaar. Bij een langere tijdhorizon worden de kosten goed benaderd met een oneindige horizon; dit komt door de toepassing van de disconteringsfactor. Hoe verder in de toekomst bepaalde kosten worden gemaakt, des te minder tellen ze mee in het totaal van de kosten. Er moet rekening worden gehouden met een langere rekentijd indien gebruik wordt gemaakt van een eindige tijdhorizon. Een eindige tijdhorizon kan alleen worden gekozen voor het model zonder levensduurverlenging (NCW-model). Door het programma worden de volgende controles op de invoer uitgevoerd (zie ook de foutmeldingen in Bijlage A): De eindige tijdshorizon moet kleiner dan of gelijk zijn aan de standaardtijdshorizon (zie paragraaf 3.5.5); De reële rente moet groter zijn dan 0% voor een oneindige tijdshorizon en groter dan of gelijk aan 0% voor een eindige tijdshorizon; 26 PR HKV LIJN IN WATER

37 December 2004 De kosten van preventief vervangen moeten kleiner dan of gelijk zijn aan de kosten van correctief vervangen. 3.4 Invoergegevens met levensduurverlengend onderhoud De keuze voor het wel of niet meenemen van levensduurverlenging in het hoofdscherm van het LVO-model (zie Figuur 3-3) heeft gevolgen voor de inhoud van de tabbladen die hierboven reeds zijn besproken ( 3.3). We bespreken deze consequenties hieronder per tabblad Tabblad "Algemeen" In het tabblad "Algemeen" geeft de gebruiker zijn keuze voor wel of geen levensduurverlenging aan, door het plaatsen van een vinkje in de daarvoor bestemde checkbox (Figuur 3-23). Figuur 3-23: Consequenties van het aanvinken van de checkbox voor levensduurverlenging in het tabblad "Algemeen". We zien dat na aanvinken het tabblad "Levensduurverlenging" beschikbaar wordt en dat de status van het huidige model wijzigt van "NCW" naar "LVO". Verder verandert er in dit scherm niets Tabblad "Conditie" In het tabblad "Conditie" treedt slechts één wijziging op door het aanvinken van de checkbox voor levensduurverlenging. Het hokje voor "Eis opgelegd aan faalkans" is dan niet langer aanwezig Tabblad "Kosten" Het tabblad "Kosten" verandert onder andere doordat een derde kolom wordt toegevoegd waar de gebruiker de kostengegevens voor de levensduurverlenging kan invullen (zie Figuur 3-24). HKV LIJN IN WATER PR

38 December 2004 Figuur 3-24: Invoergegevens voor het tabblad "Kosten" indien een berekening inclusief levensduurverlenging wordt gemaakt Tabblad "Levensduurverlenging" Dit tabblad is alleen beschikbaar indien gekozen is voor een berekening met levensduurverlenging. Een voorbeeldscherm is te zien in Figuur De onderhoudsoptimalisatie inclusief levensduurverlengend onderhoud kan alleen worden uitgevoerd bij een oneindige tijdshorizon. De onderste checkbox voor de eindige tijdshorizon is nu verdwenen (vergelijk met Figuur 3-22). Nadat de gegevens zijn ingevoerd met betrekking tot de conditie en de kosten, kan de invloed van levensduurverlengend onderhoud op de conditie worden berekend. Dit kan op twee manieren gebeuren: 1. Bij één gekozen levensduurverlengingsinterval, 2. Bij meerdere levensduurverlengingsintervallen, waarvan de resultaten van het kostenoptimale interval worden weergegeven. Op beide opties gaan we hieronder nader in. 1. Eén levensduurverlengingsinterval Na de invoer van de conditie- en kostengegevens kan het effect van levensduurverlengend onderhoud op de conditie bij één gekozen levensduurverlengingsinterval worden berekend door deze optie te selecteren op het tabblad "Levensduurverlenging" (zie Figuur 3-25): 28 PR HKV LIJN IN WATER

39 December 2004 Figuur 3-25: Selectie van levensduurverlengend onderhoud op de conditie bij één levensduurverlengingsinterval. Het tabblad "Levensduurverlenging" bevat onder andere de optie van het vastleggen van de relatie tussen conditieverbetering bij levensduurverlenging en de conditie bij ingrijpen. Het betreft een schakelaar met als keuzemogelijkheden: "Conditieverbetering onafhankelijk van conditie bij ingrijpen" (zie Figuur 3-26) en "Conditieverbetering afhankelijk van conditie bij ingrijpen". Figuur 3-26: Keuzeschakelaar voor conditieverbetering met afhankelijkheid (boven) of onafhankelijkheid (onder) van de conditie bij ingrijpen. De invoer is in het eerste geval een vaste conditieverbetering en in het tweede geval een vast percentage (van de veroudering). De optie "Conditieverbetering afhankelijk van conditie bij ingrijpen" werkt overigens alleen als het verouderingsproces bij levensduurverlenging niet repeterend is. Bij het selecteren van deze optie zijn de opties "3D-plot Netto-Contante Waarde" en "Contourplot Netto-Contante Waarde" onder het keuzemenu "Grafieken" niet beschikbaar. Bij het keuzemenu "Rapporten" zijn de opties "NCW-model" en "NCW-tabel" nu grijs en niet meer te selecteren. De optie "LVO-model" daarentegen is wel beschikbaar. Conditieverbetering De gebruiker kan de conditieverbetering invullen ten gevolge van het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud. Een verbetering die onafhankelijk is van de conditie kan een positieve of negatieve waarde hebben, waarbij een negatieve waarde een verslechtering inhoudt. De conditie kan behalve verbeteren ook verslechteren door het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de afname van de staaldikte door het afstralen ten behoeve van het aanbrengen van een nieuwe coating. De levensduur wordt verlengd door de invloed van het tijdsinterval waarin geen veroudering optreedt na het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud. Een verbetering die afhankelijk is van de conditie, bestaat uit een vast percentage van de opgetreden veroudering (het beginconditieniveau minus de conditie bij ingrijpen). Met dit model neemt de conditieverbetering toe naarmate de conditie bij ingrijpen afneemt. HKV LIJN IN WATER PR

40 December 2004 Repeterend verouderingsproces? Er kan verder nog gekozen worden voor een repeterend verouderingsproces (conditieafname na het uitvoeren van onderhoud gelijk aan de conditieafname na aanvang levensduur of na een vervanging). Als dit niet het geval is, is de conditieafname na de uitvoering van levensduurverlengend onderhoud gelijk aan de conditieafname die optreedt in de situatie zonder levensduurverlengend onderhoud. Hiertoe plaatst de gebruiker wel of geen vinkje in de bijbehorende checkbox. Initiatietijd Na het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud, na een vervanging en na de aanvang van de levensduur kan de conditie tijdelijk constant zijn; deze periode is de initiatietijd of het tijdsinterval waarin geen veroudering optreedt. Dit treedt op als het betreffende onderdeel een zekere weerstand heeft tegen de conditieafname of als het onderdeel tijdelijk 100% beschermd is tegen conditieafname. Figuur 3-27: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Levensduurverlenging" bij een conditieverbetering onafhankelijk van conditie van ingrijpen. 30 PR HKV LIJN IN WATER

41 December 2004 Figuur 3-28: Overzicht van in te voeren gegevens op het tabblad "Levensduurverlenging" bij een conditieverbetering afhankelijk van conditie van ingrijpen. 2. Meer dan één levensduurverlengingsinterval Na de invoer van de conditie- en kostengegevens kan het effect van levensduurverlengend onderhoud op de conditie worden berekend voor meerdere levensduurverlengingsintervallen door deze optie te selecteren op het tabblad "Levensduurverlenging" (zie Figuur 3-29). Figuur 3-29: Selectie van levensduurverlengend onderhoud op de conditie bij meer dan één levensduurverlengingsinterval. Na de berekening worden de resultaten van het kostenoptimale interval weergegeven. In plaats van met één (vast) levensduurverlengingsinterval te rekenen, wordt in dit geval dus het kostenoptimale interval berekend. Bij het selecteren van deze optie zijn de opties "3D-plot Netto-Contante Waarde" en "Contourplot Netto-Contante Waarde" onder het keuzemenu "Grafieken" beschikbaar. Bij het keuzemenu "Rapporten" is de optie "NCW-model" nu grijs en niet meer te selecteren. De opties "NCW-tabel" en "LVO-model" daarentegen zijn nu wel beschikbaar. HKV LIJN IN WATER PR

42 December 2004 De in te vullen gegevens op het tabblad "Levensduurverlenging" wijzigen niet onder invloed van de keuze van één of meerdere levensduurverlengingsintervallen. Zie onderdeel 1 "Eén levensduurverlengingsinterval" van deze paragraaf voor de details. De invoergegevens voor het berekenen van de effecten voor levensduurverlenging zijn: Invoergegevens Geldige waarden Beschrijving Een of meer levensduurverlengingsintervallen Levensduurverlengings-interval Tijdsinterval waarin geen veroudering optreedt Conditieverbetering afhankelijk van conditie bij ingrijpen Conditieverbetering (onafhankelijk van conditie bij ingrijpen) Conditieverbetering (afhankelijk van conditie bij ingrijpen) Wel of niet repeterend verouderingsproces n.v.t. > tijdsinterval waar geen veroudering optreedt 0 en < levensduurverlengingsinterval n.v.t. Reëel getal 0<percentage<100 n.v.t. Keuze-optie of met één of meerdere levensduurverlengingsintervallen gerekend moet worden Interval tussen het uit te voeren levensduurverlengend onderhoud aan het onderdeel Na het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud en na een vervanging kan de conditie tijdelijk constant zijn; deze periode is de initiatietijd Is de conditieverbetering onafhankelijk van de conditie bij ingrijpen dan moet een (vaste) conditieverbetering worden ingevoerd. Is de conditieverbetering afhankelijk van de conditie bij ingrijpen dan moet er een (vast) percentage worden ingevoerd. De conditie kan behalve verbeteren ook verslechteren door het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud. De levensduur wordt dan verlengd door de invloed van bijvoorbeeld het tijdsinterval waarin geen veroudering optreedt na het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud (initiatietijd). Percentage van de veroudering (beginconditieniveau minus conditie bij ingrijpen) waarmee de conditie verbeterd. Als het verouderingsproces repeterend is, is de conditieafname na het uitvoeren van levensduurverlengend onderhoud gelijk aan de conditieafname zoals optreedt vlak na aanvang levensduur (met andere woorden vlak na een vervanging). Als dit niet het geval is, is de conditieafname na de uitvoering van levensduurverlengend onderhoud gelijk aan de conditieafname die optreedt in de situatie zonder levensduurverlengend onderhoud Figuur 3-30: Overzicht van gegevens voor tabblad levensduurverlenging. 32 PR HKV LIJN IN WATER

43 December Controles en foutafhandeling Waar mogelijk wordt de invoer tijdens het invullen gecontroleerd op het type informatie en de validiteit. Invoervelden voor numerieke informatie zijn geblokkeerd voor alfanumerieke informatie en omgekeerd. Invoervelden met een beperkt numeriek bereik zijn geblokkeerd voor buiten dit bereik liggende waarden zoals gespecificeerd in Tabel 3-2 en Tabel 3-3. Door het programma wordt de volgende controle op de invoer uitgevoerd (zie ook Bijlage A): De kosten van levensduurverlenging moeten kleiner dan of gelijk zijn aan de kosten van correctief vervangen. Het tijdsinterval waarin geen veroudering optreedt moet kleiner zijn dan het levensduurverlengingsinterval. De conditie na levensduurverlenging moet kleiner zijn dan de conditie nieuw. De conditieverbetering door levensduurverlenging moet kleiner zijn dan 100 en groter dan 0. De verwachte levensduur is te groot (dit kan voornamelijk optreden bij conditieverbetering afhankelijk van de conditie bij ingrijpen). 3.5 Keuzemenu's De menu's in de gebruikersschil (Figuur 3-3) van het LVO-model hebben de volgende structuur: Bestand Rekenen Grafieken Rapporten Opties Help Nieuw Conditie- Verouderingsverloop NCW-model Kies Taal Info LVO Openen parameters Kansfunctie NCW-tabel Tijdhorizon Opslaan F4 Jaarlijkse en cumulatieve faalkans LVO-model Verwachting Opslaan als Start F5 conditie Afsluiten Cumulatieve faalkans als functie van conditie Faaltempo Netto-Contante Waarde 3D-plot Netto-Contante Waarde Contourplot Netto-Contante Waarde Verwachte conditie bij optimaal levensduurverlengingsinterval Figuur 3-31: Indeling van de keuzemenu's. Onzekerheid conditie Een menu-optie is alleen beschikbaar als de benodigde informatie voor het uitvoeren van de programmafunctie beschikbaar is. Middels de opties uit het submenu "Bestand" kan een nieuw invoerscherm worden opgevraagd en kunnen invoergegevens worden opgeslagen en ingelezen. Vervolgens kan de berekening worden geactiveerd waarna van de resultaten grafieken en rapporten kunnen worden samengesteld. Programma-instellingen kunnen worden gewijzigd met de functie "Opties". De functie "Help" geeft informatie over de versie van de applicatie. Er is geen online-help beschikbaar. De menu-opties worden in de volgende paragrafen gedetailleerd besproken Het keuzemenu "Bestand" Het keuzemenu "Bestand" is altijd actief en biedt de mogelijkheid om een nieuw bestand aan te maken, een reeds bestaand invoerbestand te openen, de ingevoerde gegevens op te slaan en het programma af te sluiten (zie Figuur 3-32). HKV LIJN IN WATER PR

44 December 2004 Figuur 3-32: Het keuzemenu "Bestand" De beschikbare submenu's zijn: Nieuw Openen Opslaan Opslaan als Afsluiten Hieronder bespreken we elk van deze submenu's apart. Nieuw Met deze functie kan een nieuw invoerbestand worden samengesteld. Een leeg invoerscherm voor het invullen van de gegevens wordt gepresenteerd (zie Figuur 3-3). Wanneer op het beeldscherm nog een invulscherm staat, vraagt het programma eerst of deze gegevens moeten worden opgeslagen. Deze menu-optie is altijd actief en kan ook bereikt worden met de toetscombinatie "CTRL-N". Openen Met deze functie kan een bestaand invoerbestand worden geopend. Met een standaard-windows dialoogscherm vraagt het programma in welke directory welk bestand (met extensie "LVO") moet worden geopend. Dit submenu kan ook bereikt worden met de toetscombinatie "CTRL-O". Opslaan De gegevens uit het invoerscherm worden direct opgeslagen in het bestand waaruit deze zijn ingelezen of reeds eerder in zijn bewaard. De gegevens in het bestand worden vervangen door de gegevens uit het invoerscherm. Deze menu-optie is actief wanneer een invoerscherm openstaat met gegevens die uit een invoerbestand zijn ingelezen of reeds een keer in een invoerbestand zijn opgeslagen met de menu-optie "Opslaan als ". Er mogen geen vensters met grafieken en/of rapporten zijn gepresenteerd. Het submenu kan ook bereikt worden met de toetscombinatie "CTRL-S". Opslaan als De gegevens van de tabbladen van het invoerscherm worden in het bestand opgeslagen. Met een standaard Windows dialoogscherm vraagt het programma in welke directory en onder welke naam (met extensie "LVO") de gegevens moeten worden opgeslagen (zie Figuur 3-33). Deze menu-optie is actief wanneer een invoerscherm openstaat en geen vensters met grafieken en/of rapporten zijn gepresenteerd. De directorynaam waar het laatst een bestand in opgeslagen is, wordt onthouden en fungeert vervolgens als standaarddirectory. 34 PR HKV LIJN IN WATER

45 December 2004 Figuur 3-33: Scherm voor opgeven van directory en bestandsnaam bij opslaan van gegevens. Afsluiten Het invoerscherm voor het invullen van gegevens wordt gesloten. De ingevulde gegevens worden niet opgeslagen. Deze optie is actief wanneer een invulscherm open staat en geen vensters met grafieken en/of rapporten zijn gepresenteerd. Wanneer de gegevens uit het invoerscherm nog niet zijn opgeslagen in een bestand verschijnt een dialoogvenster die de gebruiker deze mogelijkheid biedt (zie Figuur 3-33) Het keuzemenu "Rekenen" Nadat de invoergegevens zijn ingevuld of zijn ingelezen kunnen met de optie "Rekenen" berekeningen worden gestart (Figuur 3-34). Er zijn twee typen berekeningen: het berekenen van de resterende conditieparameters door middel van de optie "Conditieparameters"; het uitvoeren van de kostenoptimalisatie door middel van de optie "Start". Figuur 3-34: Het keuzemenu "Rekenen" met de twee opties "Conditieparameters" en "Start". Conditieparameters Het berekenen van de conditieparameters is ook mogelijk met de functietoets "F4". De invoer van de verwachting van de conditie kan in de vorm van de "Levensduur bij falen" of de "Verwachte levensduur". De invoer van de onzekerheid in de conditie kan in de vorm van de "Variatiecoëfficiënt bij falen" of de "5% ondergrens levensduur". Indien er bijvoorbeeld voor gekozen is om de "Verwachte levensduur" en de "5% ondergrens levensduur" in te voeren, dan worden de "Levensduur bij falen" en "Variatiecoëfficiënt bij falen" door het LVO-model uitgerekend (door middel van de sneltoets "F4"). Voor een uitgebreide uitleg van de invoer van conditiegegevens zijn verwezen naar paragraaf HKV LIJN IN WATER PR

46 December 2004 Start Het uitvoeren van de kostenoptimalisatie is ook mogelijk met de functietoets "F5". Er zijn twee typen berekeningen: zonder en met levensduurverlenging (zie ook 3.3 en 3.4). Aan de hand van de invoergegevens herkent het programma welke berekening moet worden uitgevoerd Het keuzemenu "Grafieken" Met de opties uit het menu "Grafieken" (Figuur 3-35 en Figuur 3-36) worden de bijbehorende grafieken in een venster op het beeldscherm weergegeven. Afhankelijk van de keuze die gemaakt is voor één of meerdere levensduurverlengingsintervallen op het tabblad "Levensduurverlenging" verschilt het aantal grafieken dat gemaakt kan worden. Als een keuze gemaakt is verschijnt automatisch een venster met de gewenste grafiek. Middels een "Sluiten"-knop kan dit venster worden gesloten (zie bijvoorbeeld Figuur 3-38). Figuur 3-35: Het keuzemenu "Grafieken" bij één levensduurverlengingsinterval Figuur 3-36: Het keuzemenu "Grafieken" bij meerdere levensduurverlengingsintervallen. De afbeelding kan naar een ander document, bijvoorbeeld Microsoft Word, worden gekopieerd door de optie "Kopiëren" rechts onderaan de grafiek te kiezen. De gebruikte kleuren en lijntypen in de grafieken zijn zodanig gekozen dat ook bij zwart/wit-weergave duidelijk onderscheid tussen de vlakken en lijnen zichtbaar is. De afbeelding kan op een printer worden afgedrukt door eerst de optie "Afdrukvoorbeeld" rechts onderaan de grafiek te kiezen. Met deze optie wordt de grafiek in een venster op het beeldscherm gepresenteerd waarvan de inhoud vervolgens door middel van "Afdrukken" op een printer kan worden afgedrukt. Er wordt een dialoogvenster geopend waarmee een printer kan worden gekozen en instellingen kunnen worden gewijzigd (zie Figuur 3-37). Vervolgens wordt de afdruk samengesteld en naar de printer gestuurd. Dit kan iedere printer zijn die op een werkstation is geïnstalleerd, lokaal of aan een netwerk. 36 PR HKV LIJN IN WATER

47 December 2004 Figuur 3-37: Scherm voor wijzigen van afdrukinstellingen. De standaardtijdshorizon in de grafieken "Kansfunctie", "Jaarlijkse en cumulatieve faalkans", "Faaltempo", "Netto-Contante Waarde", "3D-plot Netto-Contante Waarde", "Contourplot Netto-Contante Waarde" en "Verwachte conditie bij levensduurverlenging" is instelbaar met de menu-optie "Opties" (zie 3.5.5). Indien deze standaardtijdshorizon wordt gewijzigd moeten de berekeningen wel opnieuw worden uitgevoerd. Merk op dat de grafieken pas beschikbaar zijn nadat een berekening is gemaakt (zie 3.6). Voor die tijd blijft het menu-onderdeel "Grafieken" grijs en kan dan niet door de gebruiker worden geselecteerd. De beschikbare submenu's van het menu "Grafieken" zijn: Verouderingsverloop Kansfunctie Jaarlijkse en cumulatieve faalkans Cumulatieve faalkans als functie van conditie Faaltempo Netto-Contante Waarde 3D-plot Netto-Contante Waarde (alleen beschikbaar bij meerdere levensduurverlengingsintervallen op het tabblad "Levensduurverlenging") Contourplot Netto-Contante Waarde (alleen beschikbaar bij meerdere levensduurverlengingsintervallen op het tabblad "Levensduurverlenging") Verwachte conditie bij gekozen levensduurverlengingsinterval (bij één LVOinterval) of bij optimaal levensduurverlengingsinterval (bij meerdere LVOintervallen) Hieronder bespreken we elk van deze submenu's apart. HKV LIJN IN WATER PR

48 December 2004 Verouderingsverloop Lijnfiguur waarin het verwachte verloop van de conditie in de tijd is weergegeven. Tevens worden de 5%- en 95%-onzekerheidsbanden (ook wel het 5de en 95ste percentiel genoemd) rond de verwachte conditie in de grafiek weergegeven. In 90% van de gevallen bevindt de conditie zich tussen deze 5%- en 95%- onzekerheidsbanden (zie Figuur 3-38). Op de X-as wordt de tijd in jaren en op de Y-as de conditie weergegeven. Figuur 3-38: Verwacht verouderings- en conditieverloop. Kansfunctie Staafdiagram waarin de kansfunctie per jaar van het betreffende onderdeel is weergegeven (zie Figuur 3-39). Op de X-as staat de levensduur van het onderdeel en op de Y-as de faalkans per jaar. Figuur 3-39: Kansfunctie. 38 PR HKV LIJN IN WATER

49 December 2004 Jaarlijkse en cumulatieve faalkans Lijnfiguur waarin de jaarlijkse faalkans is weergegeven, die gelijk is aan de faalkans uit de grafiek Kansfunctie en de cumulatieve faalkans. Hierbij is de cumulatieve faalkans weergegeven die aan het eind van de levensduur gelijk is aan 1 (zie Figuur 3-40). Op de X-as is de levensduur van het onderdeel in jaren weergegeven en op de Y-as de faalkans. Figuur 3-40: Jaarlijkse en cumulatieve faalkans. Cumulatieve faalkans als functie van de conditie Lijnfiguur waarin de cumulatieve faalkans als functie van de conditie is weergegeven. De faalkans is het kleinst bij de conditie op het tijdstip nul en bij een slechtere conditie neemt de faalkans toe tot maximaal één (zie Figuur 3-41). De X-as geeft de conditie weer en de Y-as op logaritmische schaal de faalkans. Figuur 3-41: Cumulatieve faalkans als functie van de conditie. HKV LIJN IN WATER PR

50 December 2004 Faaltempo Lijnfiguur waarin is weergegeven: (1) de conditionele faalkans in een jaar gegeven dat er tot dat jaar geen falen heeft plaats gevonden en (2) de maximaal acceptabele faalkans (zie Figuur 3-42). Op de X-as staat de levensduur van het onderdeel in jaren en op de Y-as de conditionele faalkans. Figuur 3-42: Faaltempo. Netto-Contante Waarde In één figuur zijn de NCW-kosten weergegeven over een oneindige tijdshorizon bij verschillende preventieve vervangingsintervallen (met of zonder levensduurverlengend onderhoud) tussen 0 en 100 jaar. Het optimale preventieve vervangingsinterval is het interval waarbij de Netto-Contante Waarde van de kosten minimaal zijn (zie Figuur 3-43). Op de X-as staat het preventieve vervangingsinterval in jaren en op de Y-as de Netto-Contante Waarde. Figuur 3-43: Netto-Contante Waarde (zonder levensduurverlengend onderhoud). 40 PR HKV LIJN IN WATER

51 December D-plot Netto-Contante Waarde Het betreft een drie-dimensionale grafiek van Netto-Contante Waarde bij verschillende combinaties van het vervangingsinterval en het levensduurverlengingsinterval (zie Figuur 3-44). Op de X-as staat het vervangingsinterval in jaren, op de Y-as het levensduurverlengingsinterval in jaren en op de Z-as de Netto-Contante Waarde. De Netto-Contante Waarde is per stap in een andere kleur weergegeven. De situatie zonder levensduurverlenging is achterin weergegeven. Figuur 3-44: 3D-plot Netto-Contante Waarde. De assen in de figuur met het 3D-plot Netto-Contante Waarde staan standaard ingesteld, maar deze kunnen door de gebruiker worden aangepast. Op deze manier kan worden ingezoomd op een bepaald stuk van de grafiek. Hiertoe kan eenvoudig op de "Aanpassen assen"-knop worden gedrukt (zie Figuur 3-45). Figuur 3-45: Knop voor het aanpassen van de assen in de 3D-plot Netto-Contante Waarde Vervolgens verschijnt een venster met hierin de huidige instellingen voor de assen (Figuur 3-46). De gebruiker kan hier de onder- en bovengrenzen van de 3 verschillende assen uit de 3D-plot Netto-Contante Waarde aanpassen. In onderstaande figuur hebben we bijvoorbeeld de bovengrens voor de Netto-Contante Waarde verlaagd van 5200 k tot 700 k. HKV LIJN IN WATER PR

52 December 2004 Figuur 3-46: Venster waarin de onder- en bovengrenzen van de assen gewijzigd kunnen worden. De ingevoerde waarden moeten liggen tussen de waarden die naast de invoervelden staan. Indien een ingevoerde waarde buiten dit interval ligt, krijgt de gebruiker een foutmelding (zie bijvoorbeeld Figuur 3-47). Figuur 3-47: Foutmelding bij het vaststellen van de geldigheid van de bovengrens voor de Netto- Contante Waarde. Indien de gekozen bovengrens onder de ondergrens ligt, krijgt de gebruiker ook een foutmelding (Figuur 3-48). Figuur 3-48: Foutmelding als de bovengrens voor de Netto-Contante Waarde ónder de ondergrens ligt. Door op de knop "Default" te drukken worden altijd de oude, oorspronkelijke instellingen weer hersteld (zie Figuur 3-49). Figuur 3-49: Knop om de standaardinstellingen voor de assen weer te herstellen. Als de gekozen waarden door het programma geaccepteerd zijn en de gebruiker akkoord gaat met de gekozen waarden, drukt hij op de knop "OK" uit Figuur Het resultaat voor de 3D-plot van de Netto-Contante Waarde met de aangepaste assen verschijnt vervolgens op het scherm (vergelijk Figuur 3-44 met Figuur 3-50). 42 PR HKV LIJN IN WATER

53 December 2004 Figuur 3-50: 3D-plot Netto-Contante Waarde met gewijzigde vertikale as. Contourplot Netto-Contante Waarde Grafiek waarin de Netto-Contante Waarde bij de verschillende combinaties van het vervangingsinterval en het levensduurverlengingsinterval is te zien. Op de X-as staat het vervangingsinterval in jaren en op de Y-as het levensduurverlengingsinterval (beide in jaren). De kleur van de vlakken in de grafiek geven de hoogte van de Netto-Contante Waarde weer (zie Figuur 3-51). Dit is een bovenaanzicht van de 3D-plot Netto-Contante Waarde. Figuur 3-51: Contourplot Netto-Contante Waarde. Ook hier kunnen de assen worden aangepast en wel op dezelfde wijze als bij de 3D-plot voor de Netto-Contante Waarde. Merk op dat in Figuur 3-51 de as voor de Netto-Contante Waarde reeds is aangepast van 5200 k naar 700 k. HKV LIJN IN WATER PR

54 December 2004 Verwachte conditie bij levensduurverlenging Deze grafiek is een lijnfiguur met het verwachte conditieverloop bij het optimale levensduurverlengingsinterval (zie Figuur 3-52). Op de X-as staat de tijd in jaren en op de Y-as de conditie. In de grafiek zijn het conditieniveau met levensduurverlenging (exact en benaderd) en zonder levensduurverlenging weergegeven. De conditieverbetering (of hier eigenlijk conditieverslechtering) is onafhankelijk van de conditie bij ingrijpen. Figuur 3-52: Verwachte conditie bij optimaal levensduurverlengingsinterval met verbetering onafhankelijk van conditie. Een voorbeeld van een conditieverbetering afhankelijk van de conditie bij ingrijpen (ter grootte van 20% van de veroudering op het moment van ingrijpen) is weergegeven in Figuur Figuur 3-53: Verwachte conditie bij gekozen levensduurverlengingsinterval met verbetering afhankelijk van conditie. 44 PR HKV LIJN IN WATER

55 December Het keuzemenu "Rapporten" Via de optie "Rapporten" uit het hoofdmenu kan een volledig rapport worden afgedrukt (zie Figuur 3-54 hieronder). Figuur 3-54: Het keuzemenu "Rapporten" (links: zonder levensduurverlenging; midden: bij één levensduurverlengingsinterval; rechts: bij meerdere levensduurverlengingsintervallen). Er zijn drie typen rapporten: NCW-model (zonder levensduurverlengend onderhoud), NCWtabel en LVO-model (beiden met levensduurverlengend onderhoud). Het programma herkent welk rapport kan worden afgedrukt. De rapporten "NCW-model" en "LVO-model" bevatten de invoergegevens, de rekenresultaten en relevante grafieken. De rapporten kunnen op dezelfde wijze worden afgedrukt als de grafieken (zie 3.5.3). De keuze "NCW-tabel" zorgt ervoor dat de matrix met Netto-Contante Waarden wordt opgeslagen voor een op te geven ondergrens, bovengrens en stapgrootte (zie Figuur 3-55). Na het uitvoeren van een berekening met levensduurverlengend onderhoud heeft het programma namelijk een tabel berekend met de Netto-Contante Waarde van de onderhoudskosten afhankelijk van het vervangingsinterval en het levensduurverlengingsinterval (beide in hele jaren). Deze tabel wordt opgeslagen in een CSV-bestand (Comma Separated Value) waarna dit bestand ondermeer in Microsoft Excel kan worden ingelezen. De naam van het opgeslagen bestand is LVOmatrix.csv. De locatie van dit bestand is de directory waar het laatst een bestand in opgeslagen is. Deze locatie wordt onthouden en fungeert vervolgens als standaarddirectory. Dit geldt zowel voor LVO-bestanden als voor het bestand "LVOmatrix.csv". Figuur 3-55: Ondergrens, stapgrootte en bovengrens van de NCW-tabel. Als een waarde wordt gekozen die buiten de intervallen rechts van de invulvelden valt, verschijnt een foutmelding als in Figuur Figuur 3-56: Foutmelding bij het kiezen van de ondergrens voor de NCW-tabel. HKV LIJN IN WATER PR

56 December Het keuzemenu "Opties" Een aantal programma-instellingen kunnen met de menu-optie "Opties" (Figuur 3-57) worden ingesteld en kunnen worden opgeslagen in het invoerbestand (LVO-bestand). Figuur 3-57: Het keuzemenu "Opties" Hieronder wordt een overzicht gegeven van de betreffende instellingen: Kies Taal Voor de invoer- en uitvoervensters, de tooltips, de dialoogvensters (die niet-standaard Windows zijn), de uitvoerrapporten en de foutmeldingen kan worden ingesteld of deze Nederlands- of Engelstalig zijn. Het programma hoeft hier niet opnieuw voor te worden gestart. Tijdhorizon De lengte van de standaardtijdhorizon (in jaren) van de Netto-Contante-Waarde-tabel kan worden ingegeven (Figuur 3-58). Verwachting conditie De verwachting van de conditie kan worden ingevoerd in de vorm van de "Levensduur bij falen" of de "Verwachte levensduur". Voor een uitgebreide uitleg zij verwezen naar paragraaf en Figuur Onzekerheid conditie De onzekerheid in de conditie kan worden ingevoerd in de vorm van de "Variatiecoëfficiënt bij falen" of de "5% ondergrens levensduur". Voor een uitgebreide uitleg zij verwezen naar paragraaf en Figuur Figuur 3-58: Dialoogvenster wijzigen standaardtijdhorizon Het keuzemenu "Help" Op het beeldscherm wordt een venster geplaatst met informatie over de eigenaar, versie en ondersteuning van de applicatie LVO (zie Figuur 3-59 en Figuur 3-60). Figuur 3-59: Het keuzemenu "Help" 46 PR HKV LIJN IN WATER

57 December 2004 Figuur 3-60: Hulpscherm met informatie over de eigenaar, versie en ondersteuning van de LVO-module. 3.6 Het maken van een berekening Wanneer alle benodigde gegevens zijn ingevuld, is het menu-item "Rekenen" beschikbaar (zie Figuur 3-61). Zolang nog niet voldoende gegevens zijn ingevuld, zal dit veld grijs blijven en kan niet met een berekening worden begonnen. Figuur 3-61: Het starten van een berekening. Het is ook mogelijk een berekening te starten via de sneltoets "F5". Nadat de berekening geslaagd is, verschijnt automatisch een overzicht van de resultaten (zie bijvoorbeeld Figuur 3-63 in paragraaf 3.7). Het bekijken van de resultaten wordt behandeld in de volgende paragraaf ( 3.7). Vervolgens kunnen de resultaten ook worden afgedrukt of opgeslagen ( 3.8). Als het overzicht van de resultaten is afgesloten, zijn de menu-onderdelen "Grafieken" en "Rapporten" beschikbaar (Figuur 3-62). Figuur 3-62: Beschikbaarheid van alle menu-onderdelen na uitvoering van een berekening. HKV LIJN IN WATER PR

58 December Bekijken van de resultaten Zodra het programma klaar is met het maken van een berekening verschijnt een scherm waarop de resultaten worden gepresenteerd. Afhankelijk van het type berekening kan dit er anders uitzien. Voor een berekening zonder levensduurverlenging, met faalkanseis en een oneindige tijdshorizon, vinden we bijvoorbeeld de resultaten als in Figuur Het afdrukvoorbeeld bestaat uit twee kolommen: resultaten van de optimalisatie op basis van de kosten en op basis van de faalkanseis. Er wordt uitgegaan van de resultaten van de optimalisatie op basis van kosten, tenzij er in het optimale vervangingsinterval op basis van kosten niet meer aan de faalkanseis wordt voldaan. In dit geval wordt een interval gekozen waarmee nog nog net aan de faalkanseis kan worden voldaan. In dit verband zij wel opgemerkt dat het alleen zinvol is om een eis aan de faalkans te stellen bij fysiek (technisch) falen in plaats van norm (functioneel) falen. Onder de tabel in het afdrukvoorbeeld is verder het optimale onderhoudsscenario weergegeven en een opmerking met betrekking tot de uitkomst. Figuur 3-63: Afdrukvoorbeeld met eindresultaten van een berekening met faalkanseis en zonder levensduurverlenging. Een voorbeeld waarbij wél met levensduurverlenging (dus automatisch géén eis aan de faalkans en géén eindige tijdhorizon) is gerekend, levert bijvoorbeeld de resultaten uit Figuur PR HKV LIJN IN WATER

59 December 2004 Figuur 3-64: Afdrukvoorbeeld met eindresultaten van een berekening met levensduurverlenging. De (tussen)resultaten van berekeningen die in de invoerschermen zijn opgenomen worden automatisch tijdens het invoeren berekend en op het scherm getoond. Het programma herkent of er voldoende gegevens zijn ingevoerd en voert dan de berekening uit. Na het activeren van een berekening met de optie "Start" in het keuzemenu "Rekenen" uit het hoofdmenu worden de bijbehorende berekeningen uitgevoerd en de onderstaande berekende resultaten op het scherm getoond (zie Figuur 3-63 en Figuur 3-64). Hierbij wordt automatisch onderscheid gemaakt tussen resultaten van berekeningen met en zonder levensduurverlenging en of eisen gesteld zijn aan de faalkans. In Tabel 3-4 staat een overzicht van de gepresenteerde berekeningsresultaten. Met levensduurverlenging Optimaal levensduurverlengingsinterval (LVOinterval) Optimaal vervangingsinterval Optimaal interventieniveau Tijdstip waarop de verwachte conditie gelijk is aan faalniveau Benaderde niet-lineariteitsfactor a met levensduurverlenging Benaderde niet-lineariteitsfactor b met levensduurverlenging NCW preventief vervangen (vóór falen) NCW correctief vervangen (ná falen) NCW levensduurverlenging Nieuwbouwkosten NCW totaal bij optimaal LVO-interval en vervangingsinterval NCW bij optimaal LVO-interval en vervangingsinterval gelijk aan faaltijdstip Tabel 3-4: Overzicht van berekeningsresultaten. Zonder levensduurverlenging Optimaal vervangingsinterval Optimaal interventieniveau Verwachte levensduur/faaltijdstip NCW preventief vervangen (vóór falen) NCW correctief vervangen (ná falen) Nieuwbouwkosten NCW totaal bij optimaal vervangingsinterval Grootste faalkans in interval Opgelegde faalkans per jaar HKV LIJN IN WATER PR

60 December 2004 Vanuit een scherm met een afdrukvoorbeeld komt de gebruiker weer terug in het hoofdscherm van de LVO-module door op de knop "Afsluiten" te drukken: Figuur 3-65: Afsluiten van het afdrukvoorbeeld. Een complete rapportage van de invoergegevens en de resultaten kan worden bekeken door naar het menu-onderdeel "Rapporten" te gaan en hier het doorgerekende model te selecteren (zie 3.5.4). Figuur 3-66: Het keuzemenu "Rapporten" (links: zonder levensduurverlenging; midden: bij één of meerdere levensduurverlengingsintervallen; rechts: bij meerdere levensduurverlengingsintervallen). Als de gebruiker meer geïnteresseerd is in een grafische voorstelling van de resultaten, dan kan eenvoudig het menu-onderdeel "Grafieken" worden ingedrukt om de gewenste grafiek te tonen. De grafieken zijn overigens ook opgenomen in de rapporten. 3.8 Afdrukken en opslaan van de resultaten Het afdrukken van de resultaten die gepresenteerd staan op het afdrukvoorbeeld geschiedt eenvoudigweg door op de knop "Afdrukken" te klikken: Figuur 3-67: Afdrukken van het afdrukvoorbeeld. Dit kan de gebruiker zowel doen voor de tussentijdse resultaten (zoals bijvoorbeeld in Figuur 3-63 en Figuur 3-64) als voor de uiteindelijke eindrapportages. Het is ook mogelijk de resultaten in de vorm van grafieken af te drukken. In dat geval moet eerst op het menu-onderdeel "Grafieken" worden geklikt. Vervolgens selecteert de gebruiker de gewenste grafiek en verschijnt één van de schermen zoals deze reeds in besproken is. In deze grafieken kan steeds gekozen worden voor het maken van een afdrukvoorbeeld of voor het maken van een kopie naar het clipboard (zie Figuur 3-68) Figuur 3-68: Het kopiëren van een grafiek, het maken van een afdrukvoorbeeld, of het sluiten van het venster. Als op de knop "Afdrukvoorbeeld" geklikt wordt, kan de figuur naar de printer gestuurd worden. Als op de knop "Kopiëren" gedrukt wordt kan de figuur in bijvoorbeeld een Wordbestand worden geplakt. Op een willekeurig moment kan de gebruiker ervoor kiezen om de tot nog toe ingevoerde gegevens op te slaan in een bestand (LVO-bestand), zodat op een later tijdstip snel toegang 50 PR HKV LIJN IN WATER

61 December 2004 verkregen kan worden tot deze gegevens. Als er wijzigingen zijn gemaakt in de gegevens, wordt er (conform de Windows-standaard) automatisch een sterretje (*) geplaatst achter de huidige bestandsnaam bovenin het scherm (Figuur 3-69). Figuur 3-69: Gewijzigde status van de gegevens. Door de toetscombinatie "CTRL-S" te gebruiken of door via het menu "Bestand" naar de optie "Opslaan" of "Opslaan als " te gaan, verschijnt een vergelijkbaar schermpje als te zien is in Figuur De gebruiker kan vervolgens het huidige pad kiezen om de gegevens op te slaan, of een nieuw pad invoeren (Figuur 3-71). Als laatste voert de gebruiker een naam in van een bestand waaronder hij de gegevens wil opslaan. Als de gebruiker tevreden is over het gekozen pad en de ingevoerde bestandsnaam kan op de knop "Opslaan" (of "Save" voor een Engelstalig operating systeem) worden gedrukt om de gegevens te bewaren. Nu kunnen deze gegevens op een willekeurig moment weer in het programma worden ingeladen (zie ook 3.5.1). Het annuleren van de opdracht kan door op de knop "Annuleren" (of "Cancel" voor een Engelstalig operating systeem) te drukken. Figuur 3-70: Dialoogvenster voor het opslaan van de huidige invoergegevens. Figuur 3-71: Wijzigen van het pad om de huidige invoergegevens op te slaan. HKV LIJN IN WATER PR

62 December Afsluiten van het programma De LVO-module kan worden afgesloten door naar het menu-onderdeel "Bestand" te gaan en vervolgens de optie "Afsluiten" te selecteren (Figuur 3-72). Figuur 3-72: Afsluiten van de LVO-module. Als de gebruiker de ingevoerde gegevens nog niet heeft opgeslagen, zal voordat het programma afgesloten wordt nog een dialoogvenster verschijnen (Figuur 3-73). De procedure voor het opslaan van de gegevens op een door de gebruiker geselecteerde locatie is reeds behandeld in 3.8 en verloopt verder op identieke wijze. Figuur 3-73: Dialoogvenster voor het opslaan van de resultaten bij het afsluiten van het programma. 52 PR HKV LIJN IN WATER

63 December Referenties [Bakker et al.,1999] Bakker, J.D., van der Graaf, H.J., and van Noortwijk, J.M. Model of Lifetime-Extending Maintenance. In M.C. Forde, editor, Proceedings of the 8th International Conference on Structural Faults and Repair, London, United Kingdom, Edinburgh: Engineering Technics Press, [Bouwdienst RWS, 1998] Bouwdienst RWS. Beheer op Peil (BOP 1997); Landelijk Beheerplan Nat planperiode Technisch Rapport BPN4.PGG , Ministerie van Verkeer en Waterstaat, Rijkswaterstaat, Bouwdienst, Projectbureau Onderhoud Kunstwerken, [De Gooijer en van Noortwijk, 2001] De Gooijer, C., en van Noortwijk, J.M. Module Levensduur Verlengend Onderhoud; Functioneel Ontwerp. HKV-rapport PR446.10, HKV LIJN IN WATER, Lelystad, november [Ministerie van Financiën, 1995] Ministerie van Financiën. Kabinetsstandpunt Heroverweging Disconteringsvoet, Circulaire A8.02, Den Haag, 9 januari [van Noortwijk, 1996a] van Noortwijk, J.M. Onderhoudsmodellering. Technisch Rapport BPN2.WM , HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, februari [van Noortwijk, 1996b] van Noortwijk, J.M. Het modelleren van falen en veroudering. Technisch Rapport BPN2.WM , HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, juli [van Noortwijk, 1996c] van Noortwijk, J.M. De bepaling van interventieniveaus; een onderhoudsmodel op basis van de onzekerheid in het conditieverloop en de Netto-Contante Waarde van de kosten, Technisch Rapport BPN3.WM HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, december [van Noortwijk, 1997] van Noortwijk, J.M. Het uitgebreide conditiemodel; technische documentatie, Technisch Rapport PR054, HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, augustus [van Noortwijk, 1998] van Noortwijk, J.M. Optimal replacement decisions for stuctures under stochastic deterioration. In Andrzej S. Nowak, editor, Proceedings of the Eighth IFIP WG 7.5 Working Conference on Reliability and Optimization of Structural Systems, Kraków, Poland, 1998, pages Ann Arbor: University of Michigan, [van Noortwijk and Frangopol, 2004] van Noortwijk, J.M., and Frangopol, D.M. 45. Two probabilistic life-cycle maintenance models for deteriorating civil infrastructures. Probabilistic Engineering Mechanics, 19(4): , HKV LIJN IN WATER PR

64 December 2004 [van Noortwijk en Westenberg, 1999] van Noortwijk, J.M., en Westenberg, K.D.F. Het LVO-model: Achtergronden van een model voor het optimaliseren van levensduurverlengend onderhoud en preventief vervangen, Technisch Rapport PR HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, april [Vrisou van Eck en van Noortwijk, 1999] Vrisou van Eck, N. en van Noortwijk, J.M.. Handleiding Levensduur Verlengend Onderhoudsmodel; Versie 2.0, Technisch Rapport PR161.30, HKV LIJN IN WATER & Bouwdienst Rijkswaterstaat, ProjectBureau Onderhoud Kunstwerken, Utrecht, juni PR HKV LIJN IN WATER

65 December 2004 Bijlage A Foutmeldingen Tijdens de installatie van het programma, kan de gebruiker een vergelijkbaar scherm als Figuur A-1 tegenkomen. Figuur A-1: Een voorbeeld van een versieconflict van een bestand dat op kan treden tijdens de installatie van de LVO-module. Er wordt aangeraden om de aanbeveling op te volgen: behoudt het bestaande bestand en klik op "Yes". Verder kunnen er tijdens het draaien van het programma foutmeldingen komen van de vorm als in Figuur A-2. Figuur A-2: Standaard foutmeldingsscherm tijdens het invoeren vangegevens binnen de LVO-module. Afhankelijk van het type foutmelding, zal de tekst op het scherm variëren. In Tabel A-1 zijn de mogelijke foutmeldingen verzameld. Door op de knop "OK" te drukken keert de gebruiker weer terug naar het hoofdscherm en kan de invoer worden aangepast. Op analoge wijze zijn berichten bestemd voor de gebruiker te vinden in Tabel A-2. HKV LIJN IN WATER PR

Handleiding voor het LVO-model (Modelversie 1.4.1)

Handleiding voor het LVO-model (Modelversie 1.4.1) (Modelversie 1.4.1) Auteurs: J.W. Stijnen J.M. van Noortwijk M.J. Kallen RO0445.10 Februari 2011 Februari 2011 Voorwoord bij versie 1.4.1 Voor u ligt de Nederlandstalige handleiding voor de module levensduurverlengend

Nadere informatie

Landelijk Indicatie Protocol (LIP)

Landelijk Indicatie Protocol (LIP) Handleiding Landelijk Indicatie Protocol programma pagina 1 of 18 Landelijk Indicatie Protocol (LIP) Welkom bij LIP Lip is ontstaan uit een toegevoegde module aan het kraamzorg administratie pakket van

Nadere informatie

1. Inleiding. 1. Inleiding... 1. 1.1. Installatieprocedure...2. 1.1.1. De installatie van LisCAD 5.0... 3. 1.2. Licentieprocedure...

1. Inleiding. 1. Inleiding... 1. 1.1. Installatieprocedure...2. 1.1.1. De installatie van LisCAD 5.0... 3. 1.2. Licentieprocedure... 1. Inleiding... 1 1.1. Installatieprocedure...2 1.1.1. De installatie van LisCAD 5.0... 3 1.2. Licentieprocedure...8 1.2.1. Introductie... 8 1.2.2. Evaluatielicenties... 8 1.2.3. Het bestellen van een

Nadere informatie

Met deze module heeft u de mogelijkheid om gemakkelijk, snel en efficiënt uw documenten als naslag in Unit 4 Multivers te koppelen.

Met deze module heeft u de mogelijkheid om gemakkelijk, snel en efficiënt uw documenten als naslag in Unit 4 Multivers te koppelen. Handleiding Scan+ Introductie Met Scan+ gaat een lang gekoesterde wens voor vele gebruikers van Unit 4 Multivers in vervulling: eenvoudig koppelen van documenten in relatiebeheer of documentmanagement

Nadere informatie

Invoegen... 8 Invulpunt... 9 Nieuwe bouwsteen maken... 9 Bouwsteen opslaan... 10. Wijze van werken in Outlook... 11 Informatie...

Invoegen... 8 Invulpunt... 9 Nieuwe bouwsteen maken... 9 Bouwsteen opslaan... 10. Wijze van werken in Outlook... 11 Informatie... ProDoc Bouwstenen voor Word & Outlook 2007 Inhoud Kopiëren bestanden... 2 Hoofdmap Bouwstenen... 2 Bouwsteen.dotm... 2 Installatie Bouwstenenmodule onder Word 2007... 3 Installatie Bouwstenenmodule onder

Nadere informatie

Table of contents 2 / 15

Table of contents 2 / 15 Office+ 1 / 15 Table of contents Introductie... 3 Installatie... 4 Installatie... 4 Licentie... 7 Werken met Office+... 8 Instellingen... 8 Office+ i.c.m. module Relatiebeheer... 9 Office+ i.c.m. module

Nadere informatie

Badge it. Inhoudsopgave. 1. Installatie... 3

Badge it. Inhoudsopgave. 1. Installatie... 3 Badge it voor Windows 95/98/NT/2000/XP Inhoudsopgave 1. Installatie... 3 2. Start... 4 2.1. Nieuwe database maken... 5 2.2. De geselecteerde database openen... 5 2.3. De naam van de geselecteerde database

Nadere informatie

HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking

HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking HANDLEIDING DMS Plugin Installatie, configuratie & werking Dit document is de handleiding voor de installatie, configuratie en werking van de DMS Plugin. Versie 1-12/09/2005 Inhoudstafel 1 Installatie...

Nadere informatie

Met deze module heeft u de mogelijkheid om gemakkelijk, snel en efficiënt uw documenten als naslag in Unit 4 Multivers te koppelen.

Met deze module heeft u de mogelijkheid om gemakkelijk, snel en efficiënt uw documenten als naslag in Unit 4 Multivers te koppelen. Handleiding Office+ Introductie Met de module Office+ gaat een lang gekoesterde wens voor vele gebruikers van Unit 4 Multivers in vervulling: eenvoudig koppelen van documenten in relatiebeheer of documentmanagement

Nadere informatie

CCV CARD ONLINE. Gebruikershandleiding v3.0. Computer Centrum C. van de Velden B.V.

CCV CARD ONLINE. Gebruikershandleiding v3.0. Computer Centrum C. van de Velden B.V. CCV CARD ONLINE Gebruikershandleiding v3.0 Computer Centrum C. van de Velden B.V. Inleiding CCV Card online stelt u in staat om m.b.v. uw PC mutaties te verzorgen op debiteuren, kaarthouders en/of kaarten.

Nadere informatie

Elbo Technology BV Versie 1.1 Juni 2012. Gebruikershandleiding PassanSoft

Elbo Technology BV Versie 1.1 Juni 2012. Gebruikershandleiding PassanSoft Versie 1.1 Juni 2012 Gebruikershandleiding PassanSoft Versie 1.1 Juni 2012 2 Inhoud: Opstart scherm PassanSoft... 1 Het hoofdmenu van PassanSoft wordt geopend... 4 Verklaring extra knoppen weergegeven

Nadere informatie

Elektronisch factureren

Elektronisch factureren Elektronisch factureren Inleiding Elektronisch Factureren in RADAR is mogelijk vanaf versie 4.0. Deze module wordt niet standaard meegeleverd met de RADAR Update maar is te bestellen via de afdeling verkoop

Nadere informatie

Installatie- en gebruikshandleiding Risicoverevening. 11 april 2007 ZorgTTP

Installatie- en gebruikshandleiding Risicoverevening. 11 april 2007 ZorgTTP Installatie- en gebruikshandleiding Risicoverevening 11 april 2007 ZorgTTP Inleiding In het kader van Risicoverevening wordt gepseudonimiseerd informatie aangeleverd aan het College voor Zorgverzekeringen

Nadere informatie

Upgrade Accowin van versie 1 naar versie 2

Upgrade Accowin van versie 1 naar versie 2 Upgrade Accowin van versie 1 naar versie 2 Versie 2.0.2 Inhoudsopgave 1. Inleiding... 2 2. AccowinUpgrade uitvoeren... 2 2.1 Taalkeuze... 2 2.2 Belangrijke opmerking... 2 2.3 Selecteren map waarin de huidige

Nadere informatie

Avena Biljart. Programma voor KNBB Biljartkampioenschappen

Avena Biljart. Programma voor KNBB Biljartkampioenschappen Avena Biljart Programma voor KNBB Biljartkampioenschappen Nico Stoffels en Ad Bijvelds Versie 1.0f, 6-12-2000 Avena Biljart 2 Inhoudsopgave 1 Inhoudsopgave... 2 Inleiding... 3 De werking in grote lijnen...

Nadere informatie

Installatiehandleiding FWG 3.0/2011-2012. Stand-alone / Netwerkversie. Nieuwe Installatie van FWG 3.0/2011-2012 met een MS Access database

Installatiehandleiding FWG 3.0/2011-2012. Stand-alone / Netwerkversie. Nieuwe Installatie van FWG 3.0/2011-2012 met een MS Access database Installatiehandleiding FWG 3.0/2011-2012 Stand-alone / Netwerkversie Nieuwe Installatie van FWG 3.0/2011-2012 met een MS Access database Wij willen u er op wijzen dat ons systeem FWG3.0 Cd-rom versie dit

Nadere informatie

Handleiding Installatie en Gebruik Privacy- en Verzend Module Stichting Farmaceutische Kengetallen

Handleiding Installatie en Gebruik Privacy- en Verzend Module Stichting Farmaceutische Kengetallen Handleiding Installatie en Gebruik Privacy- en Verzend Module Stichting Farmaceutische Kengetallen Uitgebracht door : ZorgTTP Referentie : Handleiding installatie en gebruik Privacy- en Verzend Module

Nadere informatie

Outlookkoppeling installeren

Outlookkoppeling installeren Outlookkoppeling installeren Voordat u de koppeling kunt installeren, moet outlook afgesloten zijn. Stappenplan Controleer of het bestand VbaProject.OTM aanwezig is. (zie 3.2) Controleer of de map X:\RADAR\PARAMETERS\

Nadere informatie

Handleiding Icespy MR software

Handleiding Icespy MR software Handleiding Icespy MR software Versie 4.40.04 Wij danken u voor de aanschaf van deze IceSpy producten en adviseren u om deze handleiding goed door te nemen. 2 INHOUDSOPGAVE: 1. Installeren van de software...

Nadere informatie

Snel aan de slag met BasisOnline en InstapInternet

Snel aan de slag met BasisOnline en InstapInternet Snel aan de slag met BasisOnline en InstapInternet Inloggen Surf naar www.instapinternet.nl of www.basisonline.nl. Vervolgens klikt u op de button Login links bovenin en vervolgens op Member Login. (Figuur

Nadere informatie

Net2 kaarten bedrukken

Net2 kaarten bedrukken kaarten bedrukken kaarten bedrukken - Welke methode? Er bevinden zich twee pakketen om kaarten te bedrukken in de software. Een basis vast formaat dat al aanwezig is in de software sinds 2003 (V3.16) en

Nadere informatie

SnelFact Handleiding. SnelFact. Handleiding. Jerrisoft Pagina 1 van 13

SnelFact Handleiding. SnelFact. Handleiding. Jerrisoft Pagina 1 van 13 SnelFact Handleiding Jerrisoft Pagina 1 van 13 Inleiding Welkom bij de handleiding van SnelFact. Het facturatie programma voor de ondernemer die snel en eenvoudig offertes, orders en facturen wil maken..

Nadere informatie

Back-up Online van KPN Handleiding Mac OS X 10.6 en hoger. Mac OS X Client built 2013 13.0.0.13196

Back-up Online van KPN Handleiding Mac OS X 10.6 en hoger. Mac OS X Client built 2013 13.0.0.13196 Back-up Online van KPN Handleiding Mac OS X 10.6 en hoger Mac OS X Client built 2013 13.0.0.13196 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 1.1 Systeemeisen... 3 2 Installatie... 4 3 Back-up Online configureren...

Nadere informatie

SECRETZIP HANDLEIDING

SECRETZIP HANDLEIDING SECRETZIP COMPRESSIE & ENCRYPTIE programma (enkel voor Windows). Het programma bevindt zich op de USB Flash-drive. Raadpleeg a.u.b. de handleiding op de USB Flash-drive of bezoek integralmemory.com om

Nadere informatie

Installatie- en gebruikshandleiding Privacy & Verzend Module ten behoeve van Risicoverevening (RVE) & Genees- en hulpmiddelen Informatie Project (GIP)

Installatie- en gebruikshandleiding Privacy & Verzend Module ten behoeve van Risicoverevening (RVE) & Genees- en hulpmiddelen Informatie Project (GIP) Installatie- en gebruikshandleiding Privacy & Verzend Module ten behoeve van Risicoverevening (RVE) & Genees- en hulpmiddelen Informatie Project (GIP) Mei 2009 ZorgTTP E-mail servicedesk@zorgttp.nl Tel.

Nadere informatie

Installatiehandleiding Windows 98

Installatiehandleiding Windows 98 Installatiehandleiding Windows 98 Installatiehandleiding voor de systeembeheerder Arno Schoon IO1D4.1 Installatiehandleiding Windows 98 ICT Beheerder BOL-4 leerjaar 1 Koning Willem I College Project 2

Nadere informatie

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.1, juli 2006

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.1, juli 2006 Handleiding XML Leesprogramma versie 2.1, juli 2006 Een uitgave van Dedicon Postbus 24 5360 AA GRAVE Tel.: (0486) 486 486 Fax: (0486) 476 535 E-mail: abonnee@dedicon.nl 1 Inhoudsopgave 1.1 De-installatie...

Nadere informatie

HANDLEIDING Windows XP Deel 1

HANDLEIDING Windows XP Deel 1 HANDLEIDING Windows XP Deel 1 Bureaublad en Beeldscherm aanpassen Gemaakt door: De Spanjehelpdesk http://www.spanjehelpdesk.nl Voorwoord Windows XP is het besturingssyteem van uw PC. Het besturingssysteem

Nadere informatie

Zorgmail handleiding. Inhoud

Zorgmail handleiding. Inhoud Inhoud 1. Beginnen met Zorgmail pag. 2 2. Het instellen van Zorgmail pag. 2 3. Het gebruik van Zorgmail m.b.t. Artsen pag. 3 4. Het aanpassen van de lay-out van Zorgmail pag. 4 5. Werken met Zorgmail pag.

Nadere informatie

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0

Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0 Handleiding XML Leesprogramma versie 2.0 Een uitgave van Dedicon Postbus 24 5360 AA GRAVE Tel.: (0486) 486 486 Fax: (0486) 476 535 1 Inhoudsopgave 1. Installatie... 3 2. De-installatie... 3 3. Starten

Nadere informatie

Upgrade naar People Inc 3.5.0

Upgrade naar People Inc 3.5.0 I Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 1 1.1 Installeren... van de upgrade 2 1.2 Uitvoeren... van de upgrade 5 1.3 Installatie... Applicatie Server 9 1.4 Installatie... Gebruikers programma's 15 1.5 Afronding...

Nadere informatie

Central Station Versie 2.2, 05-05-2011

Central Station Versie 2.2, 05-05-2011 Central Station Versie 2.2, 05-05-2011 2 / 13 Inhoud 1 Inleiding... 5 1.1 Schrijfwijze... 5 1.2 Veel gebruikte termen... 5 1.3 Afkortingen... 5 1.4 Meer informatie... 5 1.5 Doel van de handleiding... 6

Nadere informatie

Email2Act! handleiding. Email2Act! Handleiding. Versie 1.1 25-3-2015. Onderdeel van TendenZ ICT Product van Afd. (Web)Development

Email2Act! handleiding. Email2Act! Handleiding. Versie 1.1 25-3-2015. Onderdeel van TendenZ ICT Product van Afd. (Web)Development Email2Act! Handleiding Versie 1.1 25-3-2015 Inleiding Met de standaardfunctionaliteit van Act! kunt u alleen een e-mail koppelen aan een contact. Met Email2Act! kunt u ook uitgaande en binnenkomende e-mails

Nadere informatie

Overige transacties 1 (Excel 2002 en 2003)

Overige transacties 1 (Excel 2002 en 2003) Handleiding Meldprogramma Ongebruikelijke Transactie Overige transacties 1 (Excel 2002 en 2003) 1 Transactiesoort is noch een Money Transfer, noch een girale overboeking Inleiding Vanaf mei 2011 werkt

Nadere informatie

Symbol for Windows BlissEditor

Symbol for Windows BlissEditor Handicom Symbol for Windows BlissEditor ( Versie 4 ) Handicom, 2006, Nederland Inhoud 1. Inleiding... 2 2. Schermopbouw van de Bliss Editor...3 2.1 Werkbalk... 3 2.2 Matrix... 4 2.3 Palet met basisvormen,

Nadere informatie

Nero AG SecurDisc Viewer

Nero AG SecurDisc Viewer Handleiding SecurDisc Nero AG SecurDisc Informatie over auteursrecht en handelsmerken De handleiding en de volledige inhoud van de handleiding worden beschermd door het auteursrecht en zijn eigendom van

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010)

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010) Gebruikershandleiding Green Leaf Excel (2007) Tool Versie 1.2 (21 december 2010) Inhoudsopgave 1 HANDLEIDING EXCEL TOOL... 3 2 TOEGEVOEGDE MENU OPTIES... 4 2.1 KEUZEOPTIE NIEUW... 6 2.2 HET INLEZEN VAN

Nadere informatie

Handleiding CMS Online Identity Webontwikkeling. Handleiding CMS

Handleiding CMS Online Identity Webontwikkeling. Handleiding CMS Handleiding CMS 1 Inhoudsopgave 1. Inloggen... 3 2. Het CMS... 3 3. Websitecontent... 4 3.1 Een nieuwe pagina toevoegen... 4 3.2 Een pagina wijzigen... 4 3.3 Een pagina verwijderen... 5 4. De WYSIWYG editor...

Nadere informatie

Act! PostcodeCheck voor Act! Handleiding

Act! PostcodeCheck voor Act! Handleiding Act! PostcodeCheck voor Act! Handleiding Versie 1.0 11-05-2011 Inleiding Urenlang bezig met het controleren en invoeren van adresgegevens? Act! PostcodeCheck biedt uitkomst! U hoeft alleen de postcode

Nadere informatie

Nederlandse Culturele Sportbond Afdeling Wedstrijdzwemmen

Nederlandse Culturele Sportbond Afdeling Wedstrijdzwemmen Nederlandse Culturele Sportbond Afdeling Wedstrijdzwemmen Nederlandse Culturele Sportbond Afdeling Wedstrijdzwemmen 2005 NCS Commissie Wedstrijdzwemmen Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave

Nadere informatie

DuboCalc 4.0. Installatie instructie

DuboCalc 4.0. Installatie instructie DuboCalc 4.0 Installatie instructie Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Verwijderen bestaande installaties... 3 3 Installatie DuboCalc Project... 4 4 Foutmeldingen... 8 1 DuboCalc Project 2.2 Installatie

Nadere informatie

7. Module Transformatie... 1

7. Module Transformatie... 1 ... 1 7.1. Inleiding...1 7.2. Icoonomschrijving...2 7.2.1. Nieuw... 3 7.2.2. Herstellen... 3 7.2.3. Wijzig... 3 7.2.4. Aanpassen... 4 7.3. Menu Transformatie...5 7.3.1. Projectie... 5 7.3.2. Definieer...

Nadere informatie

Handleiding FileZilla

Handleiding FileZilla Handleiding FileZilla Deze handleiding beschrijft de installatie en configuratie van FileZilla. Met dit programma is het mogelijk om bestanden van uw computer te verplaatsen naar een zogeheten (web)server.

Nadere informatie

Algemene basis instructies

Algemene basis instructies Inhoud: Algemene basis instructies... 2 Pictogrammen en knoppen... 2 Overzicht... 3 Navigeren (bladeren)... 3 Gegevens filteren... 4 Getoonde gegevens... 5 Archief... 5 Album... 5 Tabbladen en velden...

Nadere informatie

Installeren van het programma:

Installeren van het programma: Versie: 1.0 Gemaakt door: Whisper380 Eigenaar: Whisper380-computerhulp.net Datum: 20-2-2011 Inhoudsopgave Installeren van het programma:...3 Configureren van het programma:...7 Mappen aanmaken:...9 Groepen

Nadere informatie

Fuel. Handleiding voor installatie en gebruik

Fuel. Handleiding voor installatie en gebruik Fuel Handleiding voor installatie en gebruik Inhoudsopgave 1. Installatie 2. Gebruik - Windows - Linux / Apple / andere systemen - Een nieuw voertuig aanmaken - Uitgaven 3. Onderhoud - Waarschuwingen -

Nadere informatie

Microsoft Office 365. Handleiding

Microsoft Office 365. Handleiding Dit document omvat een effiëciente handleiding voor de webinterface van Microsoft Office 365. Het mailsysteem, contacten beheren, agenda onderhouden en het gebruiken van de cloudservice OneDrive zijn de

Nadere informatie

Bijlage Inlezen nieuwe tarieven per verzekeraar

Bijlage Inlezen nieuwe tarieven per verzekeraar ! Bijlage inlezen nieuwe tarieven (vanaf 3.2) Bijlage Inlezen nieuwe tarieven per verzekeraar Scipio 3.303 biedt ondersteuning om gebruikers alle tarieven van de verschillende verzekeraars in één keer

Nadere informatie

Gebruikershandleiding BBLV Applicatie Beveiligingsprogramma Handleiding voor gebruikers van het BBLV Beveiligingsprogramma versie 2.

Gebruikershandleiding BBLV Applicatie Beveiligingsprogramma Handleiding voor gebruikers van het BBLV Beveiligingsprogramma versie 2. Gebruikershandleiding BBLV Applicatie Beveiligingsprogramma Handleiding voor gebruikers van het BBLV Beveiligingsprogramma versie 2.0 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 1. Inleiding 3 1.1 Algemeen 3 1.1.1 Gegenereerde

Nadere informatie

Tool Calculeren. Handleiding

Tool Calculeren. Handleiding Tool Calculeren Een uitgave van Reed Business bv Helpdesk Uitgever Adres Abonnement Klantenservice 0900-235 63 98 ( 0,45 per minuut) technische.helpdesk@reedbusiness.nl M.M.M. Gianotten Hanzestraat 1,

Nadere informatie

Handleiding Zermelo. roosterwijzigingen gaat importeren. Allereerst wordt u gevraagd of u de wijzigingen wilt importeren. U kiest hier voor Ja.

Handleiding Zermelo. roosterwijzigingen gaat importeren. Allereerst wordt u gevraagd of u de wijzigingen wilt importeren. U kiest hier voor Ja. Provisie Op deze pagina wordt uitgelegd hoe u Provisie kunt gebruiken binnen uw school. Provisie is de lichtkrant-applicatie van Zermelo Roostermakers. Het is een 'lightweight' applicatie, die bedoeld

Nadere informatie

Hydra-Q Gebruikershandleiding Versie 1.2

Hydra-Q Gebruikershandleiding Versie 1.2 Opdrachtgever: Rijkswaterstaat RIZA Hydra-Q Gebruikershandleiding Versie 1.2 Auteurs: B.J. Vreugdenhil M.T. Duits A. Hoekstra J.M. van Noortwijk I.B.M. Lammers R.P. Waterman PR1240 juli 2007 juli 2007

Nadere informatie

Tool Calculeren voor GWWkosten.nl. Handleiding

Tool Calculeren voor GWWkosten.nl. Handleiding voor GWWkosten.nl Tool Calculeren Een uitgave van Reed Business bv Helpdesk Uitgever Adres Abonnement Klantenservice 0900-235 63 98 ( 0,45 per minuut) technische.helpdesk@reedbusiness.nl M.M.M. Gianotten

Nadere informatie

Act! Company Builder Handleiding

Act! Company Builder Handleiding Act! Company Builder Handleiding Versie 1.1 25-07-2014 Inleiding Kost het u ook zoveel tijd om, na het importeren van nieuwe contacten, bedrijven aan te maken of deze contacten te koppelen aan bestaande

Nadere informatie

Installatie Datum: Versie: Informant Software

Installatie Datum: Versie: Informant Software Installatie 7.47 Datum: 19-12-2016 Versie: 7.47 Informant Software www.informant.nl support@informant.nl 1 Waar is deze handleiding voor bedoeld? De installatie van de update van Informant is op een dusdanige

Nadere informatie

D 451 Versie 1.0 Januari 2007. Handleiding FOCUS

D 451 Versie 1.0 Januari 2007. Handleiding FOCUS Handleiding FOCUS Inhoud 2 Inhoud 2 Vooraf 3 Handleiding systeembeheer 4 Handleiding gebruiker / cursist 5 Inloggen in de LMS als beheerder 13 Vooraf 3 In deze handleiding is uitgegaan van een Nederlandstalige

Nadere informatie

CMS Made Simple eenvoudig uitgelegd CMS MADE SIMPLE- Eenvoudig uitgelegd

CMS Made Simple eenvoudig uitgelegd CMS MADE SIMPLE- Eenvoudig uitgelegd CMS Made Simple eenvoudig uitgelegd CMS MADE SIMPLE- Eenvoudig uitgelegd Introductie Deze handleiding heeft tot doel een eenvoudige stap voor stap handleiding te zijn voor eindgebruikers van CMS Made Simple

Nadere informatie

ZEKER WETEN-tool MJO-begroting Een uitgave van Reed Business bv

ZEKER WETEN-tool MJO-begroting Een uitgave van Reed Business bv ZEKER WETEN-tool MJO-begroting Een uitgave van Reed Business bv Helpdesk Uitgever Adres Abonnement Klantenservice 0900-235 63 98 ( 0,45 per minuut) technische.helpdesk@reedbusiness.nl M.M.M. Gianotten

Nadere informatie

Beknopte handleiding Overhoor 4.0.3 NL (Efka-soft)

Beknopte handleiding Overhoor 4.0.3 NL (Efka-soft) Beknopte handleiding Overhoor 4.0.3 NL (Efka-soft) 1. Programma algemeen 1.1 Downloaden en installeren 1.2 Opstarten 1.3 Afsluiten 1.4 Verwijderen 2. Overhoorbestanden gebruiken 2.1 Nieuw bestand maken

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel Tool Versie 1.1 (13 februari 2007)

Gebruikershandleiding Green Leaf Excel Tool Versie 1.1 (13 februari 2007) Gebruikershandleiding Green Leaf Excel Tool Versie 1.1 (13 februari 2007) Inhoudsopgave 1 HANDLEIDING EXCEL TOOL... 3 2 TOEGEVOEGDE MENU OPTIES... 4 2.1 KEUZEOPTIE NIEUW... 5 2.2 HET INLEZEN VAN EEN GLF

Nadere informatie

Afdrukken in Calc Module 7

Afdrukken in Calc Module 7 7. Afdrukken in Calc In deze module leert u een aantal opties die u kunt toepassen bij het afdrukken van Calc-bestanden. Achtereenvolgens worden behandeld: Afdrukken van werkbladen Marges Gedeeltelijk

Nadere informatie

Calculatie tool. Handleiding. Datum Versie applicatie 01 Versie document

Calculatie tool. Handleiding. Datum Versie applicatie 01 Versie document Calculatie tool Handleiding Auteur Bas Meijerink Datum 01-09-2016 Versie applicatie 01 Versie document 03D00 Inhoudsopgave 1. Een calculatie maken - 3-1.1 Start een nieuwe calculatie... - 3-1.2 Algemene

Nadere informatie

HANDLEIDING FRIREC. Versie 1.2.2

HANDLEIDING FRIREC. Versie 1.2.2 HANDLEIDING FRIREC Versie 1.2.2 Handleiding Frirec voor Windows receptuurprogramma Gefeliciteerd met de aanschaf van FRIREC. Het Programma FRIREC FRIREC is een programma dat speciaal is ontwikkeld voor

Nadere informatie

Handleiding Pétanque Competitie Beheer. (versie 1.1) April 2014

Handleiding Pétanque Competitie Beheer. (versie 1.1) April 2014 Handleiding Pétanque Competitie Beheer (versie 1.1) April 2014 2 Algemeen Het programma Pétanque Competitie Beheer is gratis software voor de verwerking van halve en hele competities tot en met 99 speelrondes

Nadere informatie

Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen. Bohn Stafleu van Loghum

Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen. Bohn Stafleu van Loghum Gebruikershandleiding Oefenboek voor groepen Bohn Stafleu van Loghum Inhoudsopgave 1. Opstarten cd rom na installatie 3 2. Zoeken in de cd rom Oefenboek voor groepen 5 1. Zoekopdracht 5 2. Geavanceerde

Nadere informatie

Installatie. Klik vervolgens op OK om verder te gaan met de installatie. Om verder te gaan met de installatie kunt op op Volgende klikken.

Installatie. Klik vervolgens op OK om verder te gaan met de installatie. Om verder te gaan met de installatie kunt op op Volgende klikken. Installatie De client software van Backup+ kan worden gedownload op de Internet Limburg website. Kijk hiervoor op http://www.ilimburg.nl/downloads. Na het downloaden en openen van het backup+.exe bestand

Nadere informatie

Handleiding voor de update naar TouchSpeak 10 op Windows XP

Handleiding voor de update naar TouchSpeak 10 op Windows XP Handleiding voor de update naar TouchSpeak 10 op Windows XP Inhoudsopgave Fase 1: maak een backup... 3 Fase 2: Installatie TouchSpeak 10 op PC... 5 Fase 3: Updaten TouchSpeak 10 op PC... 6 Fase 4: TouchSpeak

Nadere informatie

Handleiding X-keys XK-24 installatie en gebruik

Handleiding X-keys XK-24 installatie en gebruik Handleiding X-keys XK-24 installatie en gebruik Handleiding X-keys XK-24 installatie en gebruik Gebruik deze handleiding voor het installeren en programmeren van het X-keys XK-24 programmeerbaar toetsenbord.

Nadere informatie

Handleiding Certificaat RDW

Handleiding Certificaat RDW Handleiding Certificaat RDW Versie: 9.0 Versiedatum: 13 maart 2014 Beheerder: RDW Veendam - R&I-OP-E&T 3 B 0921m Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie: - url vermelding naar bestandsuitwisseling

Nadere informatie

23. Standaardbrieven (MailMerge)

23. Standaardbrieven (MailMerge) 23. Standaardbrieven (MailMerge) In deze module leert u: 1. Wat een standaardbrief is. 2. Hoe u een standaardbrief maakt. 3. Hoe u een adressenbestand kunt koppelen aan een standaardbrief. 4. Hoe u een

Nadere informatie

Update Autoflex naar 9.2x.xx

Update Autoflex naar 9.2x.xx Update Autoflex naar 9.2x.xx Midden Engweg 15b 3882 TS Putten telefoon (0341) 375 180 fax (0341) 375 188 internet: www.autoflex.nl email : info@autoflex.nl IBAN NL25 RABO 0354 2405 01 BTW nr. 8113.33.632.B.01

Nadere informatie

1. Installatie van het programma MfcElmV33.exe: einde loopbaan maatregelen.

1. Installatie van het programma MfcElmV33.exe: einde loopbaan maatregelen. 1. Installatie van het programma MfcElmV33.exe: einde loopbaan maatregelen. Inleiding Het programma MfcElmV33.exe dient voor de aanmaak van de gegevens voor de tweede periode definitief. Hiervoor wordt

Nadere informatie

Tip EPC RESIDENTIEEL WEBAPPLICATIE 1 STARTEN MET EPC RESIDENTIEEL 2 AANMAKEN NIEUWE WOONEENHEID 3 BEWERKEN WOONEENHEID. Snelle startkaarten

Tip EPC RESIDENTIEEL WEBAPPLICATIE 1 STARTEN MET EPC RESIDENTIEEL 2 AANMAKEN NIEUWE WOONEENHEID 3 BEWERKEN WOONEENHEID. Snelle startkaarten 1 STARTEN MET EPC RESIDENTIEEL Na het aanmelden op de Energieprestatiedatabank met uw eid of token, komt u op het menu EPC Residentieel. Het menu EPC Residentieel bevat drie mogelijkheden. Met de optie

Nadere informatie

Overige transacties 1 (Excel2007 en 2010)

Overige transacties 1 (Excel2007 en 2010) Handleiding meldprogramma Ongebruikelijke Transactie Overige transacties 1 (Excel2007 en 2010) 1 Voor het melden van een transactie anders dan een girale overboeking of een money transfer, kunt u deze

Nadere informatie

Kluwer Office. DMS Basic Medewerker. Software.kluwer.be

Kluwer Office. DMS Basic Medewerker. Software.kluwer.be Kluwer Office DMS Basic Medewerker Software.kluwer.be Contents 1 Document Management System... 4 1.1 Alure Desktop... 4 1.1.1 IPad... 4 1.1.2 IMail... 6 1.2 CRM... 8 1.2.1 Algemeen... 8 1.2.2 Padvinder...

Nadere informatie

Update DAS! Programma

Update DAS! Programma Update voor een PC zonder toegang tot internet Update DAS! Programma Voorbereidende handelingen Voordat U begint lees eerst deze handleiding - VOLLEDIG. Het DAS!program mag niet gestart zijn voor het uitvoeren

Nadere informatie

Module handleiding VivianCMS. Fotoalbum

Module handleiding VivianCMS. Fotoalbum Module handleiding VivianCMS Fotoalbum Versie: 1.0 Startdatum: 06-05-2006 Datum laatste wijziging: 26-05-2006 Opmerking: Gepubliceerd op http://www.viviancms.nl Inhoudsopgave 1. Inleiding...3 1.1 Algemene

Nadere informatie

Handleiding. Act! SnelStart Connect. handleiding. Act! SnelStart Connect. Versie 1.0 12-12-2013

Handleiding. Act! SnelStart Connect. handleiding. Act! SnelStart Connect. Versie 1.0 12-12-2013 Act! SnelStart Connect Handleiding Versie 1.0 12-12-2013 Inleiding Met SnelStart Connect kunt uw Act! database koppelen met uw SnelStart boekhouding. SnelStart Connect biedt u de mogelijkheid om de gegevens

Nadere informatie

Handleiding verbinding maken met ioffice via Extern Bureaublad Deze handleiding beschrijft de stappen voor het verbinden met de ioffice omgeving met

Handleiding verbinding maken met ioffice via Extern Bureaublad Deze handleiding beschrijft de stappen voor het verbinden met de ioffice omgeving met Handleiding verbinding maken met ioffice via Extern Bureaublad Deze handleiding beschrijft de stappen voor het verbinden met de ioffice omgeving met behulp van Extern Bureaublad Inhoudsopgave 1 Inleiding...

Nadere informatie

INRICHTEN VAN DAXIS CLOUD

INRICHTEN VAN DAXIS CLOUD INRICHTEN VAN DAXIS CLOUD Dit is een handleiding over het inrichten van de Daxis Cloud, waarin enkele onderdelen voor het personaliseren worden behandeld. Inhoud 1. Inleiding... 2 2. De metro-omgeving...

Nadere informatie

MWeb 4.0. Handleiding Basis Modules Versie 1.0

MWeb 4.0. Handleiding Basis Modules Versie 1.0 MWeb 4.0 Handleiding Basis Modules Versie 1.0 Index 1. Algemeen 3 1.1. Gebruikersnamen en Wachtwoorden 3 1.2. Inloggen 3 1.3. Uitloggen 3 1.4. Belangrijk 3 2. User Manager 4 2.1. Gebruikers lijst User

Nadere informatie

Inhoudsopgave van deze FAQ

Inhoudsopgave van deze FAQ Inhoudsopgave van deze FAQ Vraag 1:...2 Ik kan mijn registratie codes niet invoeren...2 Het programma start niet meer op...2 Ik krijg en melding bij het opstarten: U heeft de applicatie langer dan 42 dagen

Nadere informatie

Handleiding NarrowCasting

Handleiding NarrowCasting Handleiding NarrowCasting http://portal.vebe-narrowcasting.nl september 2013 1 Inhoud Inloggen 3 Dia overzicht 4 Nieuwe dia toevoegen 5 Dia bewerken 9 Dia exporteren naar toonbankkaart 11 Presentatie exporteren

Nadere informatie

Elektronisch werkbriefje

Elektronisch werkbriefje Webservice - werkbriefjes - rapportages. Persoonlijk. - facturen. - layout. 1 16-1-2012 14:30:41 - inhoudsopgave 1 Inleiding 3 2 Aanmelden 4 3 Werkbriefje invullen 5 4 Werkbriefje goed of afkeuren 7 5

Nadere informatie

Handleiding Digitaal Aanvraagformulier

Handleiding Digitaal Aanvraagformulier Handleiding Digitaal Aanvraagformulier Deze handleiding wil een summier overzicht geven van de installatieprocedure van het digitaal aanvraagformulier. De handleiding is bedoeld voor de al wat ervaren

Nadere informatie

TI-SMARTVIEW. Installeren op Windows PC

TI-SMARTVIEW. Installeren op Windows PC TI SmartView 1 TI-SMARTVIEW Installeren op Windows PC De licentie van de school voor TI-SmartView is tot nader bericht een single-user licentie, hetgeen betekent dat deze op één pc mag geïnstalleerd worden,

Nadere informatie

Factuur Beheer. Gebruikers handleiding

Factuur Beheer. Gebruikers handleiding Factuur Beheer Gebruikers handleiding COPYRIGHT 2002 Factuur Beheer Pakket 1 Factuur Beheer door ing. K.H. Welling Factuur Beheer is een boekhoudkundig programma. In dit programma kunnen facturen voor

Nadere informatie

HANDS-ON THUISKOOP SYSTEEM

HANDS-ON THUISKOOP SYSTEEM HANDS-ON THUISKOOP SYSTEEM NV VLAAMSE VISVEILING STEDELIJKE VISMIJN NIEUWPOORT Maart- 2013 Versie 1.1 Auteur Mark SMET Aucxis Trading Solutions cvba Zavelstraat 40, 9190 Stekene, België Tel +32 (0)3 790

Nadere informatie

Berekening van de hash-code van een bestand of CD

Berekening van de hash-code van een bestand of CD 1 Berekening van de hash-code van een bestand of CD Berekening van de hash-code van een bestand of CD Inhoudsopgave 1. Inleiding 2 2. Te gebruiken commando bij verschillende besturingsomgevingen 2 3. Download

Nadere informatie

811.1. Gebruiksaanwijzing WTW PC-software

811.1. Gebruiksaanwijzing WTW PC-software 811.1 Gebruiksaanwijzing WTW PC-software Inhoudsopgave 1 FUNCTIONELE SPECIFICATIES........................................................................... 1 2 INSTALLATIE.............................................................................................

Nadere informatie

SNEL AAN DE SLAG MET TecLocal

SNEL AAN DE SLAG MET TecLocal SNEL AAN DE SLAG MET TecLocal Versie 3.0 van TecLocal Besteller gebruiken INHOUD I. Aanmelding II. III. Functies Artikelselectie a. Handmatige artikelselectie b. Artikelselectie uit elektronische onderdeelcatalogus

Nadere informatie

Windows 8, Windows 8.1, deel II

Windows 8, Windows 8.1, deel II Windows 8, Windows 8.1, deel II Opstarten op bureaublad Daar we toch de gewoonte hebben om via het bureaublad te werken, is het misschien handig om de PC te laten opstarten op het bureaublad in plaats

Nadere informatie

Handleiding website beheer

Handleiding website beheer Handleiding website beheer Inhoud: Als actief franchisenemer bij CIGO heeft u de mogelijkheid uw eigen website (http://naam.cigo.nl) te beheren. In deze handleiding leggen wij u uit hoe u de verschillende

Nadere informatie

Handleiding. Voedingsversie Evry Hanzehogeschool Groningen november 2011

Handleiding. Voedingsversie Evry Hanzehogeschool Groningen november 2011 Voedingsversie Evry Hanzehogeschool Groningen november 2011 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 3 2 Installatie van Evry... 4 3 Algemene weetjes... 5 4 Voedingsberekening (Nevo2006)... 6 4.1 Voedingsberekening

Nadere informatie

INHOUDSOPGAVE. VIRUSSCANNER 2 Tijdelijk uitschakelen 2 Configuratie virusscanner 2

INHOUDSOPGAVE. VIRUSSCANNER 2 Tijdelijk uitschakelen 2 Configuratie virusscanner 2 INHOUDSOPGAVE VIRUSSCANNER 2 Tijdelijk uitschakelen 2 Configuratie virusscanner 2 LOKALE INSTALLATIE 3 imuis installeren via download 3 imuis voor de eerste keer starten 8 HELPFUNCTIE EN SCHRIFTELIJKE

Nadere informatie

Handleiding Certificaat RDW

Handleiding Certificaat RDW Handleiding Certificaat RDW Versie: 11.0 Versiedatum: 27 juli 2015 Beheerder: RDW Veendam - R&I-OP-E&T 3 B 0921p Wijzigingen ten opzichte van de vorige versie: - Gehele document herzien; - Afbeeldingen

Nadere informatie

TOOL MJOB HANDLEIDING

TOOL MJOB HANDLEIDING TOOL MJOB HANDLEIDING Tool MJOB Handleiding Tool MJOB Een uitgave van Sdu Uitgevers bv Uitgever Adres Abonnement Klantenservice Algemene voorwaarden René Tijssen Postbus 20014, 2500 EA Den Haag Abonnementen

Nadere informatie

Hoofdstuk 1 Afbeeldingen scannen via Intramed OnLine

Hoofdstuk 1 Afbeeldingen scannen via Intramed OnLine Hoofdstuk 1 Afbeeldingen scannen via Intramed OnLine Voortaan kunt u in Intramed OnLine gebruik maken van uw scanner U kunt van deze functionaliteit gebruik maken als u een Basic of Dynamisch account heeft,

Nadere informatie