Digitaal lezen! versus lezen van papier

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Digitaal lezen! versus lezen van papier"

Margaretha Claessens
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Verba volant,! littera scripta manent!! Digitaal lezen! versus lezen van papier Adriaan van der Weel

2 Verba volant, scripta manent Geoffrey Whitney, A choice of emblemes, Leiden, 1586

3 Verba volant, scripta manent Plato (Phaedrus):! Het geschreven woord als dode afbeelding van levende spraak! Sappho:! Al zijn ze slechts! adem, de woorden! die ik beveel! zijn onsterfelijk! Horatius (Brieven, Boek 1, xx):! Boekwurmen

spraak! Sappho:! Al zijn ze slechts! adem, de woorden!

4 Paradigmaverandering Ook digitale tekst betekent een paradigmaverandering in lezen en denken! Zoals de ontwikkeling van het schrift! Zoals drukken met losse loden letters! Schrifttechnologieën worden gepland! Leesculturen zijn het ongeplande gevolg van inherente technologische eigenschappen

5 Materialisering van het woord - Materiële objecten hebben inherente eigenschappen:! - Object > objectiviteit! - Te observeren, vergelijken! - Te verplaatsen! - Te bewaren! - Te verzamelen! - Bibliotheken! - Extern geheugen! - Maar ook: vergankelijk

- Te observeren, vergelijken! - Te verplaatsen! - Te bewaren!

6 Inherente eigenschappen - Maken sommige ontwikkelingen waarschijnlijker dan andere! - Voorbeeld: drukken in oplaag >1! - Ieder substraat heeft eigen, unieke inherente eigenschappen! - Papier (handschrift en druk) heeft andere inherente eigenschappen dan digitale tekst

- Ieder substraat heeft eigen, unieke inherente eigenschappen!

7 Uitdagingen - We maken het zelf mee! - Onzichtbaarheid van tekst als medium! - Vroeg geleerd en geïndoctrineerd! - Vergelijk taal! - Huidige hybriditeit: er lijkt geen vuiltje aan de lucht: we doen het gewoon! - Fictie van menselijke greep op technologie! - Cf Auto! - (Effect: weinig overheidsbeleid)! - Polarisatie tussen pessimisten en optimisten

- Huidige hybriditeit: er lijkt geen vuiltje aan de lucht: we doen het gewoon!

8 De geschiedenis van tekst Meer teksten! Meer lezers! Snellere verbreiding van kennis en informatie

10 Effecten Grotere precisie! Orde:! Op planken / in kasten! In catalogussystemen! Voorspelbaarheid van relaties tussen! Informatie en de auteur! Registratie van auteurschap (titelpagina; catalogus)! Auteur en lezer! Inhoud en drager! Closure and stabiliteit! Boeken bevatten afgeronde stukken kennis! Op verschillende tijden en plaatsen te raadplegen! Gezag! Door uitgeef- en drukproces! Doordat de Bijbel een gedrukt boek werd

Registratie van auteurschap (titelpagina; catalogus)! Auteur en lezer! Inhoud en drager!

11 De Orde van het Boek Bijna zes eeuwen! Materiële tastbaarheid! Voorspelbaarheid! Stabiliteit! Zichtbaarheid! Gezag! Hebben ons idee over wat kennis is en onze praktijk van de productie, distributie en consumptie ervan gevormd! NB: Onderwijs, wetenschap, recht

Hebben ons idee over wat kennis is en onze praktijk van de

12 In de Orde van het Boek Raakte kennis gaandeweg vereenzelvigd met tekst op papier

13 Leiden University. The university to discover.

14 Het begon met kwantiteit En resulteerde in ingrijpende kwalitatieve verandering

16 Digitale tekst als paradigmaverandering

17 Opnieuw: Meer teksten! Meer lezers! Snellere verbreiding van kennis en informatie! Gevolgd door kwantitatieve effecten! We gaan anders lezen, bijv. nu:! Op hetzelfde scherm als games, sociale media, films, etc.! In een tekstueel universum! Meer woorden, maar minder boeken

Gevolgd door kwantitatieve effecten! We gaan anders lezen, bijv.

18 Papier vs scherm karakteristieken Papier Vast / stabiel / permanent Offline Materiëel en tastbaar Tekst=substraat Product (economische schaarste) One-way (hierarchie auteur > lezer) Duo-modaal Technologische en economische beperkingen Digitaal scherm Fluïde / onstabiel / impermanent Online (hyperlinking) Immateriëel en ontastbaar Substraat kan iedere tekst bevatten Dienst (onuitputtelijk) Two-way networked traffic Multimodaal Machineleesbaar (doorzoekbaar)

beperkingen Digitaal scherm Fluïde / onstabiel / impermanent Online (hyperlinking) Immateriëel en ontastbaar

19 Sociale gevolgen (1) Verschuiving van nadruk op tekst naar andere modaliteiten! Beeldcultuur! Competitie tussen tekst en andere modaliteiten (makkelijker te verwerken door de hersenen dan tekst) Druk op tekstmedia om te evolueren (verrijkte tekstvormen)

Competitie tussen tekst en andere modaliteiten (makkelijker te

20 Sociale gevolgen (2) Groter beroep op verantwoordelijkheid van de lezer! Voor de hardware en software (extra navigatielagen)! Voor de constitutie van de tekst (keuzes maken)! Voor de evaluatie van de tekst (buiten het traditionele gesloten kennissysteem)! Voor de leesdiscipline (afleiding is ingebakken in de meeste schermen)

Voor de constitutie van de tekst (keuzes maken)!

21 Sociale gevolgen (3a) Grotere eigen verantwoordelijkheid ondermijnt het gezag van tekstuele informatie en kennis! Digitale tekst wordt minder serieus genomen NB: Mede doordat zelf deelnemen aan het tekstuele verkeer normaler is geworden

22 Sociale gevolgen (3b) Grotere eigen verantwoordelijkheid verbetert de opname van tekstuele informatie en kennis! Mits de lezer de vereiste verantwoordelijkheid daadwerkelijk neemt

23 Sociale gevolgen (4) Van eigendom naar toegang! Vgl. muziek! Geen substraat als geheugenondersteuning (ankeren)! Ander concept van kennis! - Vgl. nadruk op opzoeken ipv leren! Minder bezit van kennis

24 Een nieuwe leescultuur In ontwikkeling vanaf het eind van de twintigste eeuw! Hybride! Papier en digitaal! Met ongeplande en niet te plannen, maar grote gevolgen

Vergelijkbare documenten

Digitaal lezen! versus lezen van papier

Verba volant,! littera scripta manent!! Digitaal lezen! versus lezen van papier Adriaan van der Weel Digitale tekst betekent een paradigmaverandering! Zoals drukken met losse loden letters! Zoals de ontwikkeling