INFORMATIE KINDEREN IN ROUW JAAR STICHTING STERRENKRACHT
|
|
- Nelly ten Wolde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 INFORMATIE KINDEREN IN ROUW JAAR STICHTING STERRENKRACHT
2 Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid van mijn kind? Hoe weet ik eigenlijk of mijn kind het verlies op een goede manier verwerkt? Hoe verwerken kinderen het verlies van een dierbare? Wat kan ik beter wel of niet doen? Hoe lang duurt het om zo'n ingrijpende gebeurtenis te verwerken? Hoe ga ik met mijn eigen emoties om en laat ik dit merken aan mijn kind? Mocht u na het lezen van deze informatie nog vragen hebben kunt u altijd contact opnemen met ons via info@stichtingsterrenkracht.nl Namens het bestuur, hulpverleners en vrijwilligers, Esther Munneke, Voorzitter Informatie kinderen in rouw jaar 1
3 Rouwverwerking bij kinderen Algemeen Kinderen die een dierbare verliezen, rouwen op een manier die bij hun leeftijd past. Ook hele jonge kinderen maken een rouwproces door. Per situatie en per kind kan de manier van rouwen verschillen. Tegelijkertijd zijn kinderen in ontwikkeling. Het rouwproces kan hun ontwikkeling beïnvloeden, verstoren of (meestal tijdelijk) vertragen. Rouwen hoort bij het leven, ook bij dat van kinderen. In het dagelijks leven van kinderen begint dit al in het "klein" bijvoorbeeld bij het verlies van een lievelingsknuffelbeer, een huisdier of de verhuizing van een vriendje. Maar ook bij het overlijden van opa, oma of andere vertrouwde mensen uit hun omgeving. Bij al deze momenten, groot of klein, is het belangrijk om kinderen vertrouwd te maken met afscheid nemen. En uitleg te geven over de dood en wat dat betekent. Daardoor leren kinderen op een natuurlijke manier met dood en verlies om te gaan. Kinderen rouwen anders dan volwassenen. Dat komt onder andere doordat hun denkproces nog niet volledig is ontwikkeld, waardoor ze (nog) niet alles begrijpen zoals volwassenen dat doen. Ook kunnen ze zich schuldig voelen over het overlijden van een ouder, omdat ze denken dat ze iets stouts gezegd of gedaan hebben. Kinderen uiten zich anders dan volwassenen. "Lastig" gedrag is soms een uiting van verdriet, omdat ze dit verdriet (nog) niet kunnen uiten in woorden. Kinderen kunnen vrij extreem reageren of juist in hun schulp kruipen. Ze hebben hun gevoelens minder onder controle en hebben nog niet geleerd hoe ze hiermee om kunnen gaan. Kinderen zijn afhankelijk van hun ouders. Bij het verlies van (een van) de ouders verandert er vaak veel in hun dagelijks ritme. Daardoor kunnen ze zich onzeker of onveilig voelen. Het houvast en de bescherming die ze via hun ouder(s) kregen, is weggevallen. Begeleiding en ondersteuning van mensen uit de directe omgeving helpt kinderen een nieuw evenwicht te vinden. Soms komt het rouwproces in de knel en ervaren kinderen problemen. Uit onderzoek blijkt dat begrip en ondersteuning van mensen uit de directe omgeving van deze kinderen bijdraagt aan een gezonde rouwverwerking van kinderen. Stichting Sterrenkracht doet dit door middel van lotgenotencontact, waarbij de kinderen intensief begeleid worden door professionele hulpverleners. Informatie kinderen in rouw jaar 2
4 Rouwverwerking bij kinderen van jaar Wat kinderen van jaar ervaren Kinderen van jaar kunnen verschillende emoties ervaren: Angst en zorgen: kinderen meisjes vaker dan jongens kunnen allerlei angsten ontwikkelen zoals verlatingsangst, angst voor het donker of bang om alleen thuis te zijn. Maar ook angst om ziek te worden of dood te gaan. Soms leidt deze angst tot paniek. Daarnaast kunnen kinderen van deze leeftijd zich zorgen maken over de overgebleven gezinsleden. Verdriet: kinderen van deze leeftijd kunnen zich verdrietig voelen. Ze hebben vaak de neiging dat verdriet te onderdrukken, omdat ze zich niet kwetsbaar willen opstellen. Ogenschijnlijk kleine gebeurtenissen zijn soms aanleiding voor (hevig) verdriet. Het verdriet over de overleden ouder wordt eigenlijk verplaatst. Boosheid: boosheid hoort bij het rouwproces. Soms voelen kinderen zich verdrietig maar uit zich dat in (heel plotseling) boos worden. Schuldgevoel: kinderen hebben de neiging de schuld van gebeurtenissen bij zichzelf te leggen. Ze denken bijvoorbeeld dat ze het overlijden hadden kunnen voorkomen. Of dat hun gedrag het overlijden heeft veroorzaakt. Lichamelijke (emotionele) klachten: veel voorkomende klachten zijn bijvoorbeeld buikpijn, moeheid en hoofdpijn. Zich anders voelen: een kind op deze leeftijd wil graag bij de groep horen. Door het overlijden van de ouder, is zijn of haar situatie anders dan bij de meeste andere kinderen. Ze voelen zich soms buitengesloten. Schaamte: een kind durft op school niet altijd over het overlijden te praten. Hij of zij is bang om zielig of raar gevonden te worden. Gemis en verlangen naar hoe het was: kinderen kunnen de overledene hevig missen. Of ze missen het leven zoals het was voor het overlijden van hun ouder. Specifieke momenten zoals vakanties, feestdagen of verjaardagen kunnen aanleiding zijn om hevig te verlangen naar het leven zoals het was. Hoe kinderen van jaar zich gedragen Aan het gedrag van kinderen is vaak af te leiden wat er in ze omgaat: Denken aan de dood: kinderen kunnen denken dat ze zelf doodgaan of bang zijn dat een van de andere gezinsleden ziek wordt of doodgaat. Ze kunnen ook denken dat doodgaan een straf is. Regressief gedrag: kinderen kunnen gedrag vertonen dat niet meer bij hun leeftijd past. Een zindelijk kind kan plotseling weer in bed plassen. Terugtrekken: sommige kinderen trekken zich terug en spelen minder met leeftijdgenootjes. Ze zijn stiller en minder betrokken bij de groep. Druk, agressief of rusteloos: kinderen (vaker jongens) worden soms drukker, prikkelbaarder of rusteloos. Ze kunnen zich agressiever gaan gedragen op school of dingen stukmaken. Opstandig gedrag: voor kinderen van deze leeftijd (pre-pubers) is het normaal dat ze zich meer gaan afzetten tegen de leerkracht of hun ouders. Na het overlijden van een ouder, kan dit gedrag heviger worden. Verdriet verbergen of uitstellen: kinderen kunnen "besluiten" hun eigen verdriet te verbergen, bijvoorbeeld als ze merken dat hun vader of moeder verdrietig is. Het kind wacht tot het zich veilig genoeg voelt om te rouwen. Weinig emoties tonen: sommige kinderen laten weinig gevoelens zien. Ogenschijnlijk lijkt het overlijden hun weinig te doen. Meestal is dit een soort overlevingsstrategie, omdat ze zich juist geen raad weten met hun emoties. Informatie kinderen in rouw jaar 3
5 Projecteren van eigen gevoelens op jongere broertjes of zusjes: kinderen van deze leeftijd houden soms hun eigen gevoelens verborgen, maar praten liever over de gevoelens van hun jongere broertjes of zusjes. Vaak vertellen ze op deze manier iets over hun eigen gevoelens. Aangepast gedrag: soms gaan kinderen (vaker meisjes) zich meer dan anders aanpassen aan hun omgeving en gedragen zich bijvoorbeeld extreem gehoorzaam. Concentratie- en leerproblemen: kinderen kunnen vaker even wegdromen of zijn er met hun gedachten niet bij. Ze kunnen zich soms slecht concentreren bijvoorbeeld op school of zijn minder gemotiveerd. Hun schoolprestaties kunnen (tijdelijk) achteruit gaan. Veel vragen stellen: kinderen van deze leeftijd kunnen veel vragen stellen. De vragen zijn soms nuchter en praktisch van aard, bijvoorbeeld "Hoe lang duurt het voordat mama as is geworden?" Of "Wat gebeurt er als iemand schijndood is en levend begraven is?" Met al deze vragen proberen ze de betekenis van dood zijn te begrijpen. Verantwoordelijkheid overnemen: kinderen kunnen zich verantwoordelijk voelen voor de andere gezinsleden of de overgebleven ouder. Ze werpen zich op als steunpilaar. De rol van de overledene overnemen: kinderen nemen soms de rol van de overledene over. Zo ging een meisje van 11 iedere ochtend fruit klaarmaken voor het gezin. Net zoals haar overleden moeder dat deed. Idealiseren van de overledene: kinderen die zich niet of weinig uiten, idealiseren soms de overleden ouder en zetten zich af tegen de overgebleven ouder. "Niemand deed het beter dan papa." Of "Jij kan dat toch niet." Omgaan met rouwende kinderen van jaar Voor kinderen die hun ouder(s) verliezen, is de overgebleven ouder of de nieuwe verzorger de belangrijkste persoon in hun leven en hun rouwproces. Ook ondervinden kinderen steun van broers of zussen uit het gezin. Enkele tips om het rouwproces van kinderen te ondersteunen: Rust, regels en regelmaat: rust en regelmaat zijn belangrijk voor kinderen, juist in de eerste fase na het overlijden van de ouder. Voor de overgebleven ouder is het aan te raden een andere vaste verzorger in te schakelen, zodat het kind omgeven wordt door vertrouwde gezichten. Probeer zo veel mogelijk de gewone regels en structuur te handhaven. Dat geeft kinderen rust en veiligheid. Het slechte nieuws vertellen: als u kinderen vertelt over het overlijden van de ouder, is het belangrijk duidelijk en kort van stof te zijn. Zorg dat het kind aandacht voor u heeft. Ga er echt even voor zitten. Vertel dat u iets heel verdrietigs wil vertellen: is dood. Vertel ook de oorzaak van het overlijden op een voor het kind begrijpelijke manier. Maak vooral echt contact en probeer in te voelen of het kind uw verhaal begrijpt. U kunt gerust vertellen of laten merken dat u er verdrietig over bent. Geef uw kind de ruimte om vragen te stellen. U kunt ook een boekje gebruiken bij het vertellen. Zie hiervoor de boekentips. Vraag om hulp of ondersteuning: ook uw leven staat op zijn kop en de eerste dagen na het overlijden bent u minder beschikbaar omdat u bezig bent met het regelen van alles rondom de uitvaart. Het is voor kinderen belangrijk dat een voor hen vertrouwd persoon de verzorging op zich neemt. Mensen uit uw directe omgeving vinden het meestal fijn iets te kunnen doen. Het is dan ook aan te raden om hulp of ondersteuning te vragen. Informatie kinderen in rouw jaar 4
6 Kinderen laten meehelpen: het is voor kinderen fijn om betrokken te worden bij de voorbereidingen voor de uitvaart. Vertel ze hoe het zal gaan. Het kind kan helpen met het dragen van bloemen of het beschilderen van de kist. Het kind kan iets maken om mee te geven in de kist of iets van zichzelf meegeven. Misschien wil uw kind iets zeggen, zingen, spelen of voorlezen tijdens de dienst. Vastleggen van de uitvaart: kinderen kunnen zich vaak later weinig meer herinneren van de uitvaart. Foto's of een film van de uitvaart kunnen voor kinderen waardevol zijn. Vraag iemand om opnamen of foto s te maken van de uitvaart. Tijd maken voor andere dingen: kinderen zijn over het algemeen niet lange tijd achter elkaar verdrietig. Vaak willen ze ook weer dingen doen die ze leuk vinden zoals sporten en spelen. Probeer hier tijd voor te maken. Herinneringen voor later: kinderen van deze leeftijd kunnen zich later weinig herinneren van de overleden ouder. Op latere leeftijd kunnen ze echter wel de behoefte krijgen om meer te willen weten over de overleden ouder. U kunt samen met uw kind herinneringen vastleggen in een "herinneringenboek". Kinderen kunnen hier ook de rouwbrief, foto's en tekeningen inplakken. U kunt ook uw eigen herinneringen aan de overleden ouder vastleggen en anderen vragen dit ook te doen. Spullen bewaren: u kunt in overleg met uw kind kijken of bepaalde spullen opgeborgen of weggegeven kunnen worden. Vragen beantwoorden: kinderen kunnen met allerlei vragen komen zoals "Gaat mijn verjaardagsfeest nu nog wel door?" Of hele praktische vragen zoals "Wie rijdt ons nu naar Frankrijk in de vakantie?" Geef kinderen eerlijke en duidelijke antwoorden in begrijpelijke woorden. Of vraag bijvoorbeeld naar wat het kind zelf wil of in gedachte had. Geef uw eigen emoties de ruimte: u kunt uw kind beter ondersteunen als u uw eigen verdriet toelaat. Breng het onder woorden: ik ben ook verdrietig omdat er niet meer is. Daardoor bent u tevens een voorbeeld voor uw kind. Uw kind voelt uw verdriet meestal toch wel. Breng signalen van uw kind onder woorden: het kan zijn dat uw kind wel signalen afgeeft zonder het onder woorden te brengen. U helpt uw kind als u de signalen vertaalt naar woorden of vragen zoals "Ben je boos omdat je niet meer met papa naar het voetballen kunt gaan?". Wees alert op verlate rouw: kinderen gaan meestal pas rouwen als ze zich veilig voelen en de situatie thuis weer rustig en stabiel is. Dat kan soms wel een jaar of langer duren. Zo kan het gebeuren dat een kind de eerste twee jaar door lijkt te leven alsof er niets gebeurd is. En dan ineens slaapproblemen ontwikkelen of agressief gedrag vertonen. Dan pas komt het verdriet eruit. Rouw ontwikkelt mee: kinderen ontwikkelen zich en komen steeds tot nieuwe inzichten. Informatie kinderen in rouw jaar 5
7 Boekentips Akkie uit groep 8 wordt ernstig ziek en moet naar het ziekenhuis. De hele klas leeft met haar mee, vooral als het erg slecht met haar gaat. Over vriendschap, ziekte, dood en afscheid nemen. ISBN Sara had het niet verwacht. Dat mamma opnieuw kanker heeft, begint na vier maanden te wennen. Iedereen in huis doet weer de alledaagse dingen. Even lijkt het goed te gaan maar mama moet toch weer naar het ziekenhuis en komt dan thuis om dood te gaan. Sara kan zich moeilijk concentreren op school, haar oudere zus Jessie vlucht haar kamer in en Raoul denkt dat mama doodgaat omdat hij nooit met afdrogen wou helpen ISBN Een boek voor rouwende jongeren over hoe je je kunt voelen en hoe je daar op verschillende manieren mee om kunt gaan. ISBN Informatie kinderen in rouw jaar 6
8 Ook moeders krijgen borstkanker. Dit boek gaat over Mara, een vrolijk, bijdehand meisje van tien jaar. Op een dag vertelt haar moeder dat ze ziek is, erg ziek. Al snel wordt alles anders thuis. Daar moet Mara erg aan wennen. Een boek over een alledaags gezin, geconfronteerd met een ernstige ziekte. Maar Mara zorgt ervoor dat het leven doorgaat! ISBN Dit (voor)lees- en werkboek is voor kinderen van wie het leven is veranderd door de scheiding van hun ouders of door het overlijden van iemand van wie ze houden. Dit boek kan een brug vormen in de communicatie tussen ouder(s) en kind en hen dichter bij elkaar brengen in hun verdriet. ISBN Als iemand doodgaat om wie je veel geeft, heb je heel veel vragen. Wat is dood eigenlijk en wat gebeurt er met het lichaam? Wat doen ze precies als ze iemand gaan cremeren? Antwoorden op deze en andere vragen vind je in dit boekje. ISBN In dit boek wordt ingegaan op de verschillende betekenissen die de dood voor kinderen kan hebben. Vervolgens behandelt de schrijfster hoe je een kind kan vertellen over de dood. Met veel praktische tips, zoals aandacht voor het afscheid nemen en het serieus nemen van kinderen. De emoties van kinderen lijken veel op die van volwassenen, maar er zijn ook verschillen. Dit boek laat zien welke dat zijn. ISBN Informatie kinderen in rouw jaar 7
9 Kinderen ervaren vaak verlies. In een vertrouwde en veilige omgeving zoals thuis of op school kan een volwassene het kind uitnodigen om stil te staan bij het gemis. Ruimte voor verdriet geeft een leidraad welke woorden te gebruiken, hoe om te gaan met gevoelens en gedachten, hoe het kind door de verwerking heen te begeleiden. ISBN In dit boek heeft het sprokkelvrouwtje verhalen gesprokkeld die over de dood gaan. Ze zijn als inspiratie te gebruiken, om voor te lezen, thuis en op school of om zelf te lezen. Voor het samenstellen van een afscheidsdienst is dit ook een zeer handzaam boek. ISBN Informatie kinderen in rouw jaar 8
INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE JONGEREN IN ROUW 13-18 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 0-3 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 7-9 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 7-9 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieINFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT
INFORMATIE KINDEREN IN ROUW 4-6 JAAR STICHTING STERRENKRACHT Voorwoord Beste ouders/verzorgers, Deze informatie is bedoeld om antwoord te geven op vragen als: Hoe ga ik om met het verdriet, angst of boosheid
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben
Nadere informatieWanneer vertel je het de kinderen? Kies een moment uit waarop je zelf en de kinderen niet gestoord kunnen worden.
Hoe vertel je het de kinderen? Op een gegeven moment moet je de kinderen vertellen dat jullie gaan scheiden. Belangrijk is hoe en wat je hen vertelt. Houd rekening daarbij rekening met de leeftijd van
Nadere informatieEEN DIERBARE VERLIEZEN
EEN DIERBARE VERLIEZEN 994 Inleiding Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt zorgen. U heeft kort
Nadere informatieKinderen op bezoek op de intensive care (IC) Informatie voor ouders/verzorgers
Kinderen op bezoek op de intensive care (IC) Informatie voor ouders/verzorgers Als een ouder of een familielid op de intensive care (IC) is opgenomen, kan dit voor kinderen veel vragen oproepen. Kinderen
Nadere informatieeen dierbare verliezen
een dierbare verliezen een dierbare verliezen U heeft kort geleden iemand verloren. Dat kan heel verwarrend zijn. Vaak is het moeilijk te accepteren dat iemand er niet meer is. Soms is het verdriet of
Nadere informatieKinderen op bezoek op de Intensive Care
Kinderen op bezoek op de Intensive Care Informatie voor ouders/verzorgers Als een ouder of een familielid op de Intensive Care is opgenomen, kan dit voor kinderen veel vragen oproepen. Kinderen hebben
Nadere informatieHet Rouwende Kind. een handvat voor de volwassene
Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Het Rouwende Kind een handvat voor de volwassene Nina José Verhoeven Elk kind dat oud genoeg is om van iemand te houden, is oud genoeg om te rouwen. Alan
Nadere informatieInformatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 2 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van geweld in het gezin net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt
Nadere informatieGezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft
Gezinsinterventie Gezinsgesprekken voor gezinnen waarbij de ouder psychische problemen heeft Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Zorgen en vragen 1 Gezinsinterventie 2 Tien praktische
Nadere informatieEen dierbare verliezen. Informatie voor nabestaanden
00 Een dierbare verliezen Informatie voor nabestaanden Deze folder is bedoeld voor nabestaanden. U leest hierin over de gevoelens die u kunt ervaren, en hoe u in deze moeilijke tijd goed voor uzelf kunt
Nadere informatie3/12/2013. Mijn broer heeft ADHD. Mijn broer heeft ADHD. Mijn grote broer heeft ADHD. Het zal je broer maar wezen. Ouders opgepast
Mijn broer heeft ADHD Mijn broer heeft ADHD Ouders hebben twee of meer kinderen Waarvan één (soms ook meerdere) stoorzender(s) Hoe houden we dit gezin in evenwicht? Waar moeten we op letten? Het zal je
Nadere informatieWat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt. Verslavingspreventie Mondriaan
Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Praten helpt Verslavingspreventie Mondriaan Wat vertel ik mijn kind als ik opgenomen word? Alle ouders hebben het beste voor met hun kinderen. Ouders vragen
Nadere informatieKinderen op bezoek op de intensive care
Kinderen op bezoek op de intensive care Handreiking voor ouders mca.nl Inhoudsopgave Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 1 Hoe bereid
Nadere informatieScheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders
Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend
Nadere informatieKinderen, rouw en beeldende therapie
Rosanne van Alphen de Roo Kinderen, rouw en beeldende therapie Dingen die je moet weten als je met een rouwend kind te maken hebt De Zwaan, beeldende therapie 1 Kinderen en rouw In dit E-book krijg je
Nadere informatieHoe om te gaan met rouw.
Hoe om te gaan met rouw. 1. Rouwen kinderen anders dan volwassenen? Enerzijds rouwen kinderen net als volwassenen. Want ook zij kennen intensieve gevoelens van verdriet, boos zijn, angst of gevoelens van
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatieBen jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou!
Hallo Ben jij een kind van gescheiden ouders? Dit werkboekje is speciaal voor jou Als je ouders uit elkaar zijn kan dat lastig en verdrietig zijn. Misschien ben je er boos over of denk je dat het jouw
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Albert Schweitzer ziekenhuis november 2013 pavo 0233 Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene brengt wellicht
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen
Nadere informatieUMC St Radboud. Kinderen helpen bij verlies en rouw
UMC St Radboud Kinderen helpen bij verlies en rouw Patiënteninformatie Deze folder is bedoeld om u als ouder of verzorger van een kind dat een dierbare heeft verloren of gaat verliezen te helpen bij dit
Nadere informatieBoek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem
Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom
Nadere informatieHoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s. Foto Britt Straatemeier. Deze brochure werd mogelijk gemaakt door:
Hoe kunt u voor uw bijzondere kleinkind zorgen? Tips voor opa s en oma s Foto Britt Straatemeier Deze brochure werd mogelijk gemaakt door: Tips voor grootouders Foto Susanne Reuling Als in het gezin van
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor leerkrachten
Na de schok... Informatie voor leerkrachten Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een aangrijpende
Nadere informatieKinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.
Nadere informatieTOOLKIT ROUW EN VERDRIET
TOOLKIT ROUW EN VERDRIET ALS JE IEMAND DICHTBIJ VERLIEST. Rouwen: een werkwoord waarvan je de betekenis pas leert kennen als je voor het eerst iemand verliest die veel voor jou betekende. Misschien wil
Nadere informatieKinderen en kanker in het gezin
Kinderen en kanker in het gezin Ze zegt altijd dat het goed gaat en dat geloof ik dus niet Ja, ok, maar wie brengt mij dan naar zwemles? Na een tijdje zag ik in dat ik kon bepalen in hoeverre de kanker
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Algemeen Een dierbare verliezen www.catharinaziekenhuis.nl Patiëntenvoorlichting: patienten.voorlichting@catharinaziekenhuis.nl ALG042 / Een dierbare verliezen / 14-07-2015 2 Een dierbare verliezen U heeft
Nadere informatieAMIGA4LIFE. Hooggevoelig, wat is dat? WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN
AMIGA4LIFE Hooggevoelig, wat is dat? 7-10 jaar WWW.AMIGA4LIFE.NL T. 06-424 99985 @AMIGA4LIFECOACH VLAARDINGEN 1 voorlichtingsbrochure hooggevoeligheid - www.amiga4life.nl Ik heb een talent! Ik kan goed
Nadere informatieKinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar
Kinderverhoor Je ouders gaan uit elkaar Als je ouders uit elkaar gaan is dat heel ingrijpend. Vaak verandert er nogal wat in je leven. Een rechter wil hierover met je praten tijdens een kinderverhoor.
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieEen kind helpen. na een misdrijf of verkeersongeluk. Slachtofferhulp 0900-0101. (lokaal tarief) na een misdrijf of een verkeersongeluk
Een kind helpen na een misdrijf of verkeersongeluk Slachtofferhulp H E L P T na een misdrijf of een verkeersongeluk 0900-0101 (lokaal tarief) Een misdrijf of een verkeersongeluk kan een diepe indruk bij
Nadere informatieNA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN
NA DE SCHOK... INFORMATIE VOOR LERAREN www.ggdbzo.nl Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat ingrijpende gevolgen. Als leerkrachten samen met kinderen een
Nadere informatieKinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders.
Kinderen op bezoek intensive care Handreiking voor ouders www.nwz.nl Hoe vertel ik mijn kind(eren) dat zijn/hun vader, moeder of ander familielid ernstig ziek op de IC ligt? 3 Hoe bereid ik mijn kind voor
Nadere informatieEen bezoek van kinderen op de Intensive Care
Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Intensive Care Locatie Hoorn/Enkhuizen Een bezoek van kinderen op de Intensive Care Informatie voor ouders Het is altijd confronterend als een ouder of familielid
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis bent u meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatiejij Nu hier niet meer bent Mijn herinneringsboek
Als er iemand sterft, dan is dat vaak heel verdrietig. Je moet afscheid nemen van iemand die je goed kende en van wie je hield. In dit boekje lees je over wat er allemaal gebeurt als er iemand dood is
Nadere informatieNa de schok... Informatie voor ouders
Na de schok... Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen samen met hun ouders een aangrijpende
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR OUDERS Betrokken raken bij een schokkende gebeurtenis laat niemand onberoerd. Je bent er meestal niet op voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben voor
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Een dierbare verliezen Over de gevoelens die u kan ervaren en tips om goed voor uzelf te zorgen INFORMATIEBROCHURE VOOR DE NABESTAANDEN Een dierbare verliezen U hebt kort geleden iemand verloren. Dat
Nadere informatieEchtscheiding. Informatie en tips voor ouders en verzorgers
Echtscheiding Informatie en tips voor ouders en verzorgers Kinderen vinden het vanzelfsprekend dat zij ouders hebben. Ouders scheiden van elkaar als partners, maar blijven ouders van hun kinderen. Om uw
Nadere informatieInhoudsopgave. Inleiding. Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent. Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent
Kind-In-Zicht Inhoudsopgave Inleiding Als je een peuter en tussen 3 en 5 jaar bent Als je een kleuter en tussen 6 en 8 jaar bent Als je een tiener en tussen 9 en 12 jaar bent Als je een puber en tussen
Nadere informatieVerlies, verdriet en rouw
Verlies, verdriet en rouw Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding Iemand die u dierbaar was, waar uw zorg naar uitging, is overleden. Het wegvallen van de overledene
Nadere informatiePatiënteninformatie. Een groot gemis. Kinderen helpen bij verlies. Een groot gemis 1
Patiënteninformatie Een groot gemis Kinderen helpen bij verlies Een groot gemis 1 Kinderen en de dood Kinderen en de dood: ze lijken niet bij elkaar te horen. We wensen kinderen toe dat ze onbezorgd opgroeien,
Nadere informatieEchtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl
regio Gooi en Vechtstreek Echtscheiding en kinderen www.cjggooienvechtstreek.nl n Echtscheiding en kinderen Kinderen zien het gezin waarin zij zijn grootgebracht vaak als een eenheid die er altijd was
Nadere informatiejongeren vanaf 12 jaar
Na de schok... de draad weer oppakken Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar die betrokken zijn geweest bij een schokkende of ingrijpende gebeurtenis. Na de schok de draad weer oppakken Informatie voor
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatieJezus vertelt, dat God onze Vader is
Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.
Nadere informatieWanneer u als vader of moeder kanker heeft
Kanker Instituut Deze folder is bedoeld voor ouders met kanker, en hun naasten. Deze brochure informeert u over wat belangrijk is voor kinderen, wanneer iemand in hun directe omgeving, met name een ouder,
Nadere informatieInformatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders 1 Wist u dat de gevolgen van het zien of horen van huiselijk geweld net zo groot zijn als zelf geslagen worden? Ook als het geweld gestopt
Nadere informatieProtocol bij sterfgevallen
Protocol bij sterfgevallen Herziene versie: november 2013 1. Inleiding Binnen de kinderopvang heb je met vele kinderen, ouders en teamleden te maken. Hoe groter je centrum is, hoe groter de kans dat je
Nadere informatieKindergeneeskunde. Een groot gemis. Kinderen helpen bij verlies
Kindergeneeskunde Een groot gemis Kinderen helpen bij verlies Een groot gemis Het overlijden van een geliefd persoon is enorm ingrijpend, zowel voor een ouder als voor een kind. Zeker als het gaat om de
Nadere informatieNA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN
NA DE SCHOK INFORMATIE VOOR LEERKRACHTEN Op een schokkende gebeurtenis ben je meestal niet voorbereid en als het gebeurt kan dat ingrijpende gevolgen hebben. Als leerkrachten samen met kinderen een ingrijpende
Nadere informatieSoms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram,
Soms is er thuis ruzie Dan is mama boos en roept soms omdat ik mijn speelgoed niet opruim Maar ik heb daar helemaal niet mee gespeeld Dat was Bram, mijn kleine broer Dat is niet van mij mama Dan zegt ze
Nadere informatieSOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN
SOCIALE VAARDIGHEDEN MET AFLATOUN Dit thema is opgesplitst in drie delen; gevoelens, ruilen en familie. De kinderen gaan eerst aan de slag met gevoelens. Ze leren omgaan met de gevoelens van anderen. Daarna
Nadere informatie..en. rouwend. VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine. Kappeyne van de Coppello
Jong, eigen-wijs..en rouwend VOOK 6 oktober 2011 ( )Carine Kappeyne van de Coppello Krijgen kinderen met de dood te maken? Internationaal onderzoek wijst uit dat van ongeveer 5% van de kinderen tot 16
Nadere informatieEen dierbare verliezen
Patiënteninformatie Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en de gevoelens die u daarover kunt hebben Een dierbare verliezen Informatie over het verlies van een dierbare en
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Bij huiselijk geweld tussen (ex) partners worden KINDEREN vaak over het hoofd gezien. Toch hebben zij meer in de gaten dan u denkt. Dit kan
Nadere informatieSlachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg
Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt
Nadere informatieKinderen in rouw: onder de oppervlakte
In de praktijk Kinderen in rouw: onder de oppervlakte Truus Breukers Eerder verschenen in Huisarts Wet 2003;46(9):522-3 Wat moet je ze vertellen en wat kunnen ze aan? Het kind speelt gewoon door; dringt
Nadere informatieWat staat er in dit boekje?
Wat staat er in dit boekje? Informatie voor ouders (scheur t maar uit voor ze!) 7 Even uitleggen 11 Ik & Zo! Dit ben ik! 15 Ik & Zo! Handig om te weten 17 Weekschema co-ouderschap 29 Planning weekenden,
Nadere informatieHoe verwerk je een. schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders
Hoe verwerk je een schokkende gebeurtenis? Informatie voor ouders Niemand is echt voorbereid op een schokkende gebeurtenis en als het gebeurt heeft dat voor iedereen ingrijpende gevolgen. Als kinderen
Nadere informatieKOPPen bij elkaar en schouders eronder. Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen
KOPPen bij elkaar en schouders eronder Informatie voor kinderen van ouders met psychiatrische problemen Mama, waarom huil je? Mama, ben je nu weer verdrietig? Papa, gaan we naar het zwembad? Waarom niet?
Nadere informatieActiviteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16
Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet
Nadere informatieUw kind tijdens/na het ziekenhuisbezoek
Uw kind tijdens/na het ziekenhuisbezoek Reacties tijdens een ziekenhuisopname Kinderen kunnen op verschillende manieren reageren op hun ziekenhuisopname. Een opname is altijd een ingrijpende gebeurtenis.
Nadere informatieInknippen van je tongriempje
Wilhelmina Kinderziekenhuis Inknippen van je tongriempje Wat staat er in deze folder Inleiding voor ouders 2 Informatie voor jongeren vanaf 12 jaar 4 Inknippen van het tongriempje 6 Tips 9 Wil je meer
Nadere informatieM i j n o u d e r s g a a n s c h e i d e n
M i j n o u d e r s g a a n s c h e i d e n W E R K B O E K E C H T S C H E I D I N G, S T E U N J E K I N D M I J N W E R K B O E K Dit werkboek is speciaal voor kinderen met gescheiden ouders. Er zijn
Nadere informatieProtocol sterfgevallen
Protocol sterfgevallen Kinderdagverblijf De Kleine Zeester Inhoudsopgave - Inleiding. - Handelwijze bij overlijden van een kind tijdens de opvang. - Handelswijze bij overlijden van een kind thuis of in
Nadere informatiewil ik het wensen rond overlijden
ZO wil ik het wensen rond overlijden Als jij mij vertelt wat je wilt, Zet ik de wereld even stil Om jouw leven gedag te zeggen En jou in ons hart neer te leggen. Wilma van Grieken, teamleider De Vaart(2012)
Nadere informatie...de draad weer oppakken
Na de schok... leerkrachten in basis- en voortgezet onderwijs Informatie voor leerkrachten in het basis- en voortgezet onderwijs wanneer een schokkende gebeurtenis heeft plaatsgevonden....de draad weer
Nadere informatieScheiden doe je samen. Ieder kind reageert anders
Scheiden doe je samen Ieder kind reageert anders Scheiden. Ook al is het misschien beter voor iedereen, het blijft een ingrijpende gebeurtenis. Vooral voor kinderen. Het gezin dat al die tijd zo vanzelfsprekend
Nadere informatieHoe je je voelt. hoofdstuk 10. Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld:
hoofdstuk 10 Hoe je je voelt Het zal je wel opgevallen zijn dat je op een dag een heleboel verschillende gevoelens hebt. Je kunt bijvoorbeeld: zenuwachtig wakker worden omdat je naar school moet, vrolijk
Nadere informatieHoe kunt u angst herkennen? Wanneer reden tot zorg?
1 Bang zijn mag! 2 Bang zijn mag! Iedereen is wel eens bang. Angst is een alarm dat afgaat als er gevaar dreigt. Zonder deze waarschuwing zouden we in zeven sloten tegelijk lopen. Deze folder legt in het
Nadere informatieWanneer en hoe raakt de huisarts betrokken bij een gezin waar jonge kinderen zijn en een van de ouders kanker heeft
Ervaringen in de huisartsenpraktijk. Cunera Jonker, huisarts in Delft Het was een mooie dag in de herfst. Varkentje plukte appels uit de boom.. toen Kikker aan kwam lopen. Hij keek bezorgd. Ik heb iets
Nadere informatieJong en rouw hoe moet dat nou?
Jong en rouw hoe moet dat nou? Wat is rouwen?? Rouwen is je aanpassen aan de veranderde situatie Je kunt niet tegengaan dat de vogels van verdriet overvliegen, maar je kunt wel voorkomen dat ze nesten
Nadere informatiePATIËNTEN INFORMATIE. Rouwverwerking
PATIËNTEN INFORMATIE Rouwverwerking 2 PATIËNTENINFORMATIE Een dierbare is overleden. Dit is een aangrijpende gebeurtenis. In de eerste plaats gaat onze deelneming uit naar u en de overige nabestaanden.
Nadere informatieTerrorisme en dan verder
Terrorisme en dan verder Hoe kunt u omgaan met de gevolgen van een aanslag? - Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie.
Nadere informatieVerlies en rouwverwerking bij kinderen
Verlies en rouwverwerking bij kinderen 2 Met deze informatie willen wij u helpen om kinderen en jong volwassenen te begeleiden bij het ziekteproces en eventueel voor te bereiden op het sterven van iemand
Nadere informatieVeilig Thuis. Werkboekje voor kinderen en ouders bij een tijdelijk huisverbod
Veilig Thuis Werkboekje voor kinderen en ouders bij een tijdelijk huisverbod Een stukje uitleg Dat je samen met papa/mama, of een andere persoon in dit boekje gaat werken is niet zo maar. Dat komt omdat
Nadere informatieProcedure sterfgevallen Villa Kakelbont
Procedure sterfgevallen Procedure sterfgevallen 1 evaluatiedatum: 15-05-2015 Inhoudsopgave Procedure sterfgevallen... 1... 1 1. Inleiding... 3 2. Het overlijden van een kind in de groep tijdens de opvang...
Nadere informatieRouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan.
Over rouw en rouwen Rouw hoort bij het leven, het is een algemeen menselijke taak hiermee om te leren gaan. Emoties zijn belangenbehartigers: signaal dat er iets belangrijks aan de hand is; toegangsweg
Nadere informatieKind & echtscheiding. Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen!
Kind & echtscheiding Geen lid van het gezin? ook dan kun jij een kind steunen! Kind in een echtscheidingssituatie Per jaar belanden ongeveer 70.000 kinderen in een echtscheiding. De gevolgen van een echtscheiding
Nadere informatieGeweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders
Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Huiselijk geweld is: ruzie maken, schreeuwen, dreigen negeren, vernederen, uitschelden slaan, schoppen, door elkaar schudden dreigen met of
Nadere informatieProtocollen KDV Het (B)engeltje. 3 april 2013
Overlijden Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. Handelswijze bij overlijden van een kind tijdens de opvang 2.1 hoe te handelen op het moment 2.2 hoe te handelen in de week erna 2.3 hoe te handelen op langere
Nadere informatieVeilig Thuis. Werkboekje voor kinderen en ouders bij een tijdelijk huisverbod
Veilig Thuis Werkboekje voor kinderen en ouders bij een tijdelijk huisverbod 2 Een stukje uitleg Dat je samen met papa/mama, of een andere persoon in dit boekje gaat werken is niet zo maar. Dat komt omdat
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieHet verlies van een dierbare
Het verlies van een dierbare Het Zorgpad Stervensfase is gebaseerd op de Liverpool Care Pathway for the dying patient (LCP). De LCP is door het Erasmus MC Rotterdam en het IKNL locatie Rotterdam integraal
Nadere informatieSamen rouwen. Hoe u uw kind kunt helpen verlies draaglijk te maken
Samen rouwen Hoe u uw kind kunt helpen verlies draaglijk te maken Rouw De prijs die we betalen voor hechting Overlijden van een dierbare Gezondheidsproblemen (CVS, MS, afnemen zicht / gehoor etc.) Rouwen
Nadere informatieLieve ouder, De inhoud van wat je schrijft is persoonlijk. Probeer eerlijk te zijn in wat je schrijft en je gevoelens toe te laten.
Lieve ouder, Langs de één of andere weg ben je in het bezit gekomen van dit boekje, omdat je je kindje verloor door abortus en je het daar moeilijk mee hebt. Dit boekje is een soort dagboek, een leidraad
Nadere informatieVrije Basisschool de Regenboog
Protocol Rouwverwerking 1. Het overlijden van een leerling 2. Het overlijden van een personeelslid 3. Het overlijden van een ouder, broer of zus van een leerling 1. Het overlijden van een leerling 1.1.
Nadere informatieHaïti. Anneke Vinke, 19 januari 2010
Haïti Anneke Vinke, 19 januari 2010 Opzet Korte introductie Feiten en verder Morgen... PAUZE --> daarna vragen/discussie 2 Situatie: RAMP in Haïti TV beelden & leed: zien van pijn van kinderen niet te
Nadere informatieTerrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag?
Terrorisme en dan verder Wat te doen na een aanslag? Publieksversie Ga zo veel mogelijk door met uw normale dagelijkse activiteiten. Dat geeft u het gevoel dat u de baas bent over de situatie. Dit is ook
Nadere informatieCambriana online hulpprogramma
Dit is deel 1 van het online hulpprogramma van Cambriana. Verwerking van een scheiding 'Breaking up is hard to do' Neil Sedaka Een scheiding is een van de pijnlijkste ervaringen die je kunt meemaken in
Nadere informatieVragen bij het prentenboek 'De tovenaar die vergat te toveren'
De tovenaar tovert De verhalenvertelster vertelt Wat zou een tovenaar allemaal kunnen toveren? Hoe zouden de kinderen zich voelen? Waar zie je dat aan? Is de tovenaar blij/ boos/ verdrietig of bang? Hoe
Nadere informatie