Wat is de Dharma? De essentiële leringen van de Boeddha. Sangharakshita

Transcriptie

1

2

3 Wat is de Dharma? De essentiële leringen van de Boeddha Sangharakshita

4 Wat is de Dharma? Naar het Nederlands vertaald en uitgegeven door Stichting de 3 juwelen, Amsterdam, met toestemming van Sangharakshita en Windhorse Publications. Stichting de 3 juwelen, Amsterdam 2008 Oorspronkelijk uitgegeven in het Engels door Windhorse Publications, Birmingham, Verenigd Koninkrijk, onder de titel What is the Dharma?. Engelse uitgave: Sangharakshita, 1998

5 Inhoud Over de schrijver Voorwoord van de redacteur Introductie...1 Wat is de Dharma?...1 De betekenis van het woord Dharma...1 De aard van de Dharma....3 De Boeddha was geen filosoof....5 De parabel van het vlot...6 Wat is de Dharma?...8 Deel 1 : De Waarheid 1. De essentiële waarheid Het besluit om onderricht te gaan geven...14 De regen van de Dharma De kloof overbruggen Het boeddhisme in een notendop De implicaties van de voorwaardelijkheid De cirkel en de spiraal De dynamiek van zijn Karma en wedergeboorte in het westerse boeddhisme De twaalf schakels van worden De ketting breken De structuur van de realiteit De twee realiteiten Lijden Vergankelijkheid Leegheid van zelf De drie bevrijdingen Nirvana De psychologie van het stellen van een doel Het mysterie van de leegte De leegheid van het geconditioneerde...53 De leegheid van het Ongeconditioneerde...54 De grote leegheid De leegheid van leegheid... 55

6 Deel 2 : Het pad 6. De aantrekkingskracht en het punt van niet terugkeren Moraliteit Meditatie Wijsheid Het punt van niet terugkeren De ketenen breken Het spiraalvormige pad Ontevredenheid Vertrouwen Vreugde Verrukking Kalmte Gelukzaligheid Samadhi Kennis en visie van de dingen zoals ze echt zijn Het terugtrekken Onthechting Vrijheid Kennis van de vernietiging van de ashravas Een natuurlijk proces van groeien De reis naar Verlichting Het transcendentale achtvoudige pad De zeven factoren van Verlichting De zeven visuddhis Het patroon van het boeddhistische leven en werk Vertrouwen Wijsheid Energie Één-puntgerichtheid van de geest Gewaarzijn Het onderhouden van de vijf spirituele vermogens Het drievoudige pad: ethiek De wet van karma De vijf voorschriften De drie toevluchten Niveaus van voor toevlucht gaan De toevluchten en voorschriften Het drievoudige pad: meditatie Waarom we mediteren Voorbereidingen om te mediteren De vijf fundamentele methoden van meditatie Het gewaarzijn van de ademhaling De metta bhavana De contemplatie op verrotting De Nidana-ketting De zes elementen beoefening De drie progressieve stappen van meditatieve ervaring

7 12. Het drievoudige pad: wijsheid Het verschil tussen vijnana en jnana Prajna Wijsheid, mededogen en vaardige middelen De volmaaktheid van wijsheid De kosmische betekenis van het bodhisattva-ideaal De bodhisattva en het verlangen naar Verlichting De bodhisattva-gelofte De zes volmaaktheden Geven Moraliteit Geduld Energie ten dienste van het goede Meditatie Wijsheid De volmaaktheden balanceren De carrière van de bodhisattva, tijd en ruimte overstijgend De Lotus soetra De kosmische betekenis van het bodhisattva-ideaal Noten

8

9

10

11 Over de schrijver Sangharakshita werd als Dennis Lingwood in Zuid Londen in 1925 geboren. Hij is grotendeels autodidact en hij ontwikkelde al vrij vroeg een interesse in de culturen en filosofieën van het Oosten. Toen hij zestien jaar was realiseerde hij zich dat hij een boeddhist was. In de Tweede Wereldoorlog ging hij, als dienstplichtig militair, naar India waar hij nadien bleef om de boeddhistische monnik Sangharakshita te worden ( beschermd door de spirituele gemeenschap ). Na vele jaren studie onder toonaangevende leraren van de grote boeddhistische tradities ging hij verder met onderricht geven. Ook richtte hij zich op schrijven. Hij speelde ook een sleutelrol in de hernieuwde belangstelling voor het boeddhisme in India, in het bijzonder door zijn werk onder de ex-onaanraakbaren. Na twintig jaar in India te zijn geweest keerde hij naar Engeland terug om in 1967 de Vrienden van de Westerse boeddhisten Orde (VWBO) op te zetten. In 1968 zette hij de Westerse boeddhisten Orde (in India genaamd Trailoka Bauddha Mahasangha) op. Als een vertaler tussen Oost en West, tussen de traditionele wereld en de moderne, tussen principes en beoefening, wordt de diepte van ervaring en het heldere denken van Sangharakshita over de hele wereld gewaardeerd. Hij heeft altijd specifieke nadruk gelegd op de cruciale betekenis van gecommitteerd zijn aan het spirituele leven, de belangrijke waarde van spirituele vriendschap en gemeenschappelijkheid, de verbinding tussen religie en kunst en de behoefte voor een nieuwe samenleving die ondersteund wordt door spirituele aspiraties en idealen. De VWBO is nu een internationale boeddhistische beweging welke wereldwijd centra in zestien landen heeft. Recentelijk heeft Sangharakshita zijn meeste verantwoordelijkheden aan zijn vooraanstaande discipelen in de Orde overgedragen. Vanuit zijn thuisbases Birmingham richt hij zich nu op persoonlijk contact met mensen en op zijn schrijven.

12

13 Voorwoord van de redacteur In 1946 ontdekte de Singaporese afdeling van de Theosofische Gemeenschap een spreker. Waarom de leden dachten dat een soldaat van eenentwintig een goede spreker zou zijn weet ik niet. Tot mijn eigen verbazing, zo ook die van hen, was mijn eerste lezing een succes. Ik merkte dat gedachten zich op een Perzisch-tapijt-achtige manier tot gecompliceerde patronen verweefden en deze patronen werden zonder de minste moeilijkheid ondergedompeld in kleurrijke woorden. Nervositeit ervaarde ik alleen toen ik opstond om te spreken. Zo begon een lange carrière van openbaar spreken. Dit was ook het begin van een publieke belijdenis van het boeddhisme waaraan de jongeman zich al volledig had toegewijd sinds hij het boeddhisme in Londen tijdens de oorlog ontdekte op de leeftijd van zestien jaar. Een paar jaar later werd hij in India geordineerd als boeddhistische monnik en kreeg de naam Sangharakshita. Bijna vijftig jaar na zijn eerste lezing in Singapore was Sangharakshita uitgenodigd om in Tucson, Arizona, op een conferentie van westerse boeddhisten te spreken als een oude leraar. Aan het begin van deze lezing daagde hij de organisatoren van de conferentie enigszins over zijn benaming uit door te zeggen: Ik concludeerde dat het gewoonweg betekende dat ik een oude leraar was. Hij suggereerde ook dat het niet echt correct was om hem als een Mahayana-boeddhist te beschrijven: Ik identificeer mezelf niet exclusief met de Mahayana-traditie. Ik heb niet minder waardering voor de Theravada, voor Zen, Ch an of voor de Vajrayana in zijn verschillende vormen. Ze vallen allemaal op hun vele verschillende manieren onder de pracht van het boeddhisme. Maar ik identificeer mezelf niet exclusief met één ervan hen. Ik heb leraren gehad die tot de verschillende tradities behoorden. Daarom geef ik er de voorkeur aan om mezelf gewoonweg als boeddhist te zien. Deze benadering van het boeddhisme wordt in dit boek weergegeven. De focus is gericht op de leringen van de Pali Canon. Het bevat ook ideeën en leringen die uit de verschillende elementen van de boeddhistische traditie zijn genomen. Dit boek is gebaseerd op materiaal van verschillende periodes uit de sprekende carrière van Sangharakshita: van wat hij in Singapore in de veertiger jaren tegen de Theosofen zei, van lezingen die hij in de zestiger jaren aan mensen in Londen heeft gegeven die de eerste smaak van het boeddhisme als praktische uiteenzetting kregen, van de tachtiger jaren in India waar hij duizenden ex-onaanraakbare boeddhisten toesprak, van lezingen die hij gegeven heeft uit naam van de Vrienden van de Westerse boeddhisten Orde, de Westerse boeddhisten beweging die hij in 1967 stichtte en van leringen die hij in Amerika in de negentiger jaren gegeven heeft. Deze lezingen zijn gericht aan een heel divers publiek op verschillende momenten in de vroege ontwikkeling van het boeddhisme in het Westen. Het is vrij gemakkelijk geweest om ze samen te voegen. Gedurende de afgelopen vijftig jaar is er een sterke continuïteit in zowel stijl als inhoud ook al is het waar dat de spreekstijl van Sangharakshita met de jaren een beetje veranderd is. De transcripten geven de impressie dat hij in zijn jeugd de neiging had om met de formaliteit en zwaarte van een veel oudere man te spreken terwijl zijn stijl in latere jaren meer ontspannen en speelser is geworden. Maar hij heeft altijd een gevoel voor humor gehad die samen ging met een zorgvuldige helderheid. We hebben in deze vertaling van het gesproken woord naar het geschreven woord geprobeerd om er zeker van te zijn dat zowel de helderheid en humor bewaard zijn gebleven. De inhoud van de leringen is met de jaren weinig veranderd. We hebben er voor gekozen om verschillende series van variaties op een enkel fundamenteel thema bij elkaar te brengen waarnaar Sangharakshita zich bij herhaling op richt: wat is de Dharma? Puttend uit een erg breed scala van boeddhistische teksten en tradities is het zijn zorg altijd geweest om manieren te vinden om de Dharma toegankelijk en praktiseerbaar voor de mensen van de moderne wereld te maken. Hierin, als in andere boeken die gebaseerd zijn op zijn lezingen en seminars, hebben we geprobeerd om de directe persoonlijke aantrekkingskracht van deze leringen te benaderen. Dit heeft geresulteerd in een erg verschillende schrijfstijl ten opzichte van zijn literaire werken zoals A Survey of Buddhism en the Three Jewels waarmee Sangharakshita misschien beter bekend is geworden. Met de voorbereiding van deze publicatie zijn we dankbaar voor de hulp van Silabhadra die veel van de transcripties van de lezingen verschafte en van Vijayanandi die ook met de transcripties geholpen heeft. We wensen ook onze waardering uit te spreken voor de ondersteuning die we ontvangen hebben van het team bij Windhorse Publication, in het bijzonder van Shantavira, wiens

14 editoriaal werk de tekst enorm verbeterd heeft. We hebben vrij veel eindnoten aan de tekst toegevoegd om het mogelijk te maken om de leringen en verhalen te kunnen traceren naar hun canonieke bronnen en de hulp van verschillende mensen hierbij is erg op prijs gesteld. Het is ook een grote vreugde geweest, zoals altijd, om met Sangharakshita te werken die erg vrijgevig geweest is in zijn respons voor onze werk. Vidyadevi en Jinananda Gesproken Woord Project Herfst 1997.

15

16

17 Introductie Wat is de Dharma? Ik bezocht eens Delphi, de plek in Griekenland waar in de oudheid mensen samenkwamen om het orakel van de god Apollo te raadplegen. Toen ik door de olijfbomen heen de heuvel opwandelde kwam ik een bron tegen die krachtig in een kleine waterval van rots naar rots bruiste. In het begin besteedde ik er niet veel aandacht aan. Diezelfde kleine waterval kwam ik echter hogerop weer tegen en ook steeds weer verder naar boven. Het water ervan kletterde naar beneden van niveau naar niveau. Uiteindelijk ontdekte ik dat dit niet minder dan de beroemde Castaliaanse-bron was. Deze bron is beroemd omdat ervan wordt gezegd dat iemand ter plekke een dichter wordt door het drinken van zijn heldere water. Mijn beklimming voortzettend kwam ik tenslotte bij de bron, het punt waar het water tussen twee enorme rotsblokken op een nogal mysterieuze manier opwelde zodat je niet precies kon zien waar het vandaan kwam en hoe het er vandaan kwam. Op dezelfde manier kunnen we het boeddhisme terug voeren naar zijn eigen diepe en mysterieuze bron. Als we die grote rivier naar zijn oorsprong terug volgen, met zijn vele zijrivieren, zullen we zien dat het allemaal voortkomt uit de spirituele ervaring van de Boeddha: de ervaring van Verlichting. Alles komt daar uit voort. De verbindingen zullen niet altijd duidelijk zijn. Soms gaan de levende wateren van het boeddhisme tussen de stenen en het zand verloren. Maar als je ze stroomopwaarts volgt kom je vroeg of laat tot deze altijd levende bron en reservoir, de ervaring van de allerhoogste volmaakte Verlichting van de Boeddha. Hierdoor werd hij het wezen die we de Boeddha noemen ( de Verlichte of de Ontwaakte ). Wat we het boeddhisme noemen is in wezen het totaal van de verschillende manieren waarop de Boeddha en zijn discipelen na hem geprobeerd hebben om een hint aan anderen te communiceren, enige suggestie te geven, van de ervaring van Verlichting. Dit werd gegeven zodat zij uiteindelijk misschien ook die ervaring zouden kunnen krijgen. De meest traditionele Sanskriet-term hiervoor is de Dharma. Als we de complexiteit van het boeddhisme, de scholen en systemen, de filosofische theorieën en de doctrinaire analyses, opzij schuiven is het eigenlijk erg eenvoudig. Het boeddhisme, of de Dharma, is niets anders dan het middel tot deze ervaring. Het is de weg naar Verlichting. Maar wat is Verlichting? Wat was het dat de man die ze Siddhartha Gautama noemde transformeerde tot de Boeddha? Het is moeilijk om dit in woorden uit te drukken. De Boeddha zelf was in het begin wanhopig of hij het wel kon doen, zoals we zullen zien. Maar een manier om het te zien is door te zeggen dat de Boeddha de ware aard van het bestaan zag. Niet dat hij er eenvoudigweg een idee van had, niet dat hij de ware aard van het bestaan in zijn hoofd uitgewerkt had, intellectueel. Hij zag direct de manier zoals de dingen echt zijn. Dit directe zien transformeerde zijn gehele wezen in zijn diepten en in zijn hoogten. De betekenis van het woord Dharma Het woord Dharma wordt gebruikt om zowel naar de realiteit van wat de Boeddha ervaarde als ook naar zijn conceptuele en mondelinge uitdrukking van die ervaring, zijn leringen, te verwijzen. Deze twee toepassingen zijn nauw verbonden en ze verwijzen inderdaad naar twee aspecten van hetzelfde. Het eerste, Dharma als waarheid, wet, principe of realiteit, verwijst naar de objectieve inhoud van de Verlichtingservaring van de Boeddha. En de tweede, Dharma als doctrine of lering, verwijst naar de uitdrukking van de Boeddha van zijn ervaring voor het welzijn van anderen. We kunnen zeggen dat de ervaring overeen komt met het wijsheidsaspecten van Verlichting en de uitdrukking is van het aspect van mededogen. Wijsheid en mededogen vormen, zoals D.T. Suzuki zegt: de twee pilaren van het hele gebouw van het boeddhisme. Vanuit ons 1

18 Wat is de Dharma? gezichtspunt kunnen we onderscheid maken tussen ervaring en uitdrukking, wijsheid en mededogen. Maar in de realiteit, vanuit het gezichtspunt van Boeddha, zijn ze niet te onderscheiden. Dit zijn in het boeddhisme niet de enige betekenissen van het woord Dharma ook al zijn ze de meest belangrijkste. Het is een rijke term met veel betekenissen. In India wordt het gewoonlijk gebruikt om te verwijzen naar iemands plicht als lid van een bepaalde overerfelijke klasse en bijgevolg wordt het geassocieerd met het kastesysteem. In het boeddhisme wordt het niet op deze manier gebruikt, het boeddhisme verwerpt het concept van kaste, maar er zijn vele andere definities van de term. Om eerst naar de twee betekenissen te kijken die ik al eerder genoemd heb, zien we een voorbeeld van Dharma in de betekenis van wet, principe, of waarheid in de klassieke boeddhistische tekst die de Dhammapada genoemd wordt. Hierin wordt gezegd: Niet door haat is haat hier [in de wereld] ooit gekalmeerd. Het wordt gekalmeerd door liefde. 1 Dit is de eeuwige wet. Hier is het woord voor wet : Dharma. Het is de specifieke aard van de dingen dat haat niet verdwijnt door haat maar alleen door liefde. Dit is het principe, dit is de wet, dit is de waarheid. Hier is Dharma een psychologische en spirituele wet, een spiritueel principe zoals je kunt zeggen. Dan is er Dharma als doctrine of lering. Deze Nederlandse woorden benaderen tenminste wat er bedoeld wordt. Het is niet precies doctrine in de theologische zin van ik geloof in. Het is ook niet precies lering. Het is meer zoiets als een uiteenzetting, een verheldering, een presentatie. De Sanskriet-uitdrukking is dharma deshana, wat expositie van de Dharma of dharma katha praten over de Dharma betekent. Nu we het toch over definities hebben, dharma (hier met een kleine d) kan ook gewoonweg ding betekenen (of fenomeen om technischer en meer filosofisch te zijn). Wanneer de term op deze manier gebruikt wordt, kan het woord naar elk soort ding verwijzen, of het nu lichamelijke, mentaal, spiritueel, of transcendentaal is. In de Dhammapada staat een erg bekend vers dat zegt: alle dingen [wat dan ook] zijn vrij van 2 een onveranderlijk zelf. Wat vrij van een onveranderlijk zelf kan betekenen zullen we later zien. Het punt hier is dat het woord dat voor dingen gebruik wordt oorspronkelijk dharma is (de Sanskriet-vorm van het woord) of dhamma (het zelfde woord in Pali, de oude Indiase taal waarin veel vroeg-boeddhistische teksten overgeleverd zijn). Dharma kan ook mentaal object betekenen. In het Westen praten we gewoonlijk over de vijf zintuigen. In de Indiase traditie, inclusief de boeddhistische traditie, tellen we er echter zes: zowel de vijf zintuiglijke organen oog, oor, neus, tong en lichaam (huid) is er ook een zesde: de geest. Net zoals het oog een materiële vorm als zijn object heeft, en het oor geluid heeft, zo heeft de geest denkbeelden of mentale objecten. Het woord dat voor denkbeeld in deze context wordt gebruikt is dharma. Als laatste kan dharma ook staat of conditie van het bestaan betekenen in wat bekend staat als de acht loka dharmas. Loka betekent wereld dus deze loka dharmas zijn de acht wereldlijke condities. Dit zijn: verkrijgen en verliezen, roem en verguizing, prijzen en beschuldigen en plezier en pijn. We worden natuurlijk geadviseerd om ons er niet door rond te laten blazen. (Soms worden ze ook wel de acht wereldse winden genoemd). In de 3 Mangala Sutta staat dat het hebben van een geest die niet door één van deze acht loka dharmas gestoord kan worden de grootste van alle zegeningen is. Het is een grote zegening, of tenminste om het te leren, om onbewogen te zijn of we nu winnen of verliezen, of we nu beroemd zijn of verguisd, of mensen ons beschuldigen of prijzen en of we nu plezier of pijn ervaren. Je kunt natuurlijk aan veel meer van zulke andere paren denken, bijvoorbeeld of je jong of oud ben, rust of werkt, gezond of ziek bent. Al deze staten, of condities, zijn dharma s. De term dharma heeft dus een erg rijke betekenis. Als je duidelijk wilt krijgen wat er gezegd is, moet je erg zorgvuldig zijn in het bestuderen van de originele teksten om uit te zoeken wat de passende betekenis van het woord is. In dit boek gaan we ons focussen op de Dharma als principe of waarheid en op de Dharma als lering of pad. Je kunt misschien zeggen dat we naar de theorie en de praktijk gaan kijken, ware het niet dat eigenlijk het hele boeddhisme over de praktijk gaat. 2

19 Introductie De aard van de Dharma We krijgen een goed begrip van de praktische aard van de Dharma van de manier hoe het in één van de traditionele boeddhistische formuleringen beschreven is. De Ti Ratana Vandana, of Begroeting voor de Drie 4 Juwelen wordt door vele duizenden boeddhisten over de hele wereld gezongen en gereciteerd. Zoals zo vaak gebeurt met dingen die regelmatig gebeuren, zelfs uit gewoonten, wordt de betekenis ervan soms vergeten. Dit is zonde omdat het in een paar woorden veel over de aard van het boeddhisme zegt. De sectie over de Dharma geeft ons, in een paar bijvoeglijke naamwoorden, een helder idee, niet zozeer van de inhoud van de leringen van de Boeddha, maar van zijn karakter, zijn aard. Ten eerste beschrijft het de Dharma als svakkhato. Dit betekent letterlijk goed onderwezen, of goed gecommuniceerd en het suggereert dat de Boeddha in contact is met andere menselijke wezens. Hij weet hun noden, hij kent hun mentale staten, hij weet hoe ze te helpen, hij weet hoe hij de dingen op een manier kan zeggen zodat ze het kunnen begrijpen. De Boeddha was noch een gewoon mens noch een god of een zoon van God, maar een Verlicht menselijk wezen. Doordat hij Verlicht was had hij vele sublieme kwaliteiten: opperste zuiverheid, grote wijsheid en absoluut mededogen. En het was vanuit dat mededogen dat hij met andere menselijke wezens communiceerde om hen te helpen groeien en ontwikkelen. De Dharma is de communicatie van het Verlichte individu naar het niet-verlichte individu, de aanmoediging van het spiritueel vrije individu naar het individu dat nog niet spiritueel vrij is. Of, eenvoudiger, het is een mens die tot een ander mens praat, de ander aanmoedigt en probeert om de ander te helpen. Een vroege beschrijving van de lering van de Boeddha tot zijn discipelen komt in de Ti Pitaka of Drie Manden van de Pali Canon voor. De Pali Canon omvat ongeveer vijfenveertig gedrukte delen en bevat verhalen van leringen die op allerlei manieren aan 5 mensen gegeven zijn. Soms zien we de Boeddha een korte en eenvoudige uiteenzetting geven in slechts een paar woorden. Soms zegt hij niets en zit hij in stilte maar desalniettemin wordt er veelbetekenend gecommuniceerd. Soms zien we hem, aan de andere kant, een lange uiteenzetting geven, van één uur, twee uur, of zelfs wel een hele nacht waarin hij tot in de kleinste details uitleg geeft. Soms geeft hij leringen van een ethische aard, soms psychologische leringen, soms leringen over het spirituele leven, en soms zelfs leringen over de politiek in de betekenis van principes van het gemeenschappelijke bestaan. Soms zien wij hem zaken in abstracte algemene termen verklaren maar soms maakt hij gebruik van prachtige illustraties, dan spreekt hij van de bomen en de bloemen, de zon en de maan, van dieren en van het gewone dagelijkse menselijk leven. Vaak zien we hem verhalen vertellen omdat mensen soms iets in de vorm van een verhaal gemakkelijker begrijpen. De Boeddha onderwees op al deze verschillende manieren zodat zijn boodschap door iedereen begrepen kon worden. Om dezelfde reden drong hij er op aan dat zijn leringen beschikbaar moesten zijn voor mensen in hun eigen taal. Op een dag kwamen twee discipelen, van brahmaanse afkomst en met een verfijnd gecultiveerde taal en een verfijnde elegante spraak, naar de Boeddha en vroegen hem toestemming om zijn woorden in het Vedisch te vertalen. Het Vedisch is de exclusieve brahmaanse taal van waaruit later het Sanskriet zich ontwikkelde. Maar de Boeddha weigerde hier toestemming voor te geven. Mensen moeten de taal van de Dharma in hun eigen taal of dialect leren. Dit principe is door de hele boeddhistische historie heen gevolgd. Er is geen enkele heilige taal. Toen de leringen van de Boeddha naar Tibet gingen werden alle geschriften in het Tibetaans vertaald. Toen de leringen naar China gingen werden ze in het Chinees vertaald. Zelfs, waar het boeddhisme ook terechtkwam, het gaf een stimulans aan de lokale taal en literatuur. Het uitgangspunt is dat de Dharma met iedereen op zo n manier gedeeld moet worden dat zij het kunnen begrijpen. Sommige religies hebben een priesterlijke klasse met een heilige taal en op deze manier wordt de kennis van de geschriften beperkt tot een kleine groep mensen. De Boeddha stond erop dat zijn leringen zo wijd mogelijk verspreid moesten worden, op zoveel mogelijke manieren. Dit is wat er bedoeld wordt met dat de leringen svakkhato zijn: goed gecommuniceerd. Vervolgens wordt de Dharma beschreven als sanditthiko. Dit kan met ogenblikkelijk duidelijk vertaald worden. Met 3

20 Wat is de Dharma? andere woorden: je zult het resultaat van je beoefening van de Dharma in dit leven zelf ervaren. Sommige religies leren dat je de vruchten van je spirituele beoefening alleen na de dood zult ervaren, je beloning zal in de hemel zijn, maar volgens het boeddhisme hoeven we niet zolang te wachten. Soms kunnen we het resultaat inderdaad binnen vijf minuten zien. Verlichting, het ultieme doel van de boeddhistische beoefening, kan misschien ver weg zijn. Maar spirituele verandering, een beweging in de richting van Verlichting, kan bijna onmiddellijk gebeuren. Sterker nog, als je het boeddhisme praktiseert en niet enig resultaat ervaart, moet je je afvragen of je echt het boeddhisme aan het beoefenen bent. De volgende beschrijving van de Dharma is dat het akaliko is. Dit betekent: niet gebonden aan tijd. De Dharma werd voor de eerste keer 2500 jaar geleden beoefend en het heeft het leven van mensen veranderd, zelfs getransformeerd. Het heeft ook vandaag nog hetzelfde effect. En over jaar, als mensen dezelfde beoefening blijven doen, zullen ze hetzelfde resultaat ervaren. De Dharma wordt niet beperkt door tijd. Het is ook universeel. Dit betekent dat je niet in een specifiek land of in een specifieke cultuur hoeft te leven om het te beoefenen. Tijdens mijn bezoeken aan boeddhistische centra in verschillende landen van de wereld is mij opgevallen dat ze allemaal dezelfde soort atmosfeer hebben. De cultuur kan verschillend zijn, gewoonten en manieren kunnen verschillend zijn, maar de Dharma is hetzelfde omdat de geesten en harten van mannen en vrouwen overal hetzelfde zijn. Misschien denk je dat dit voor alle religies geld. Er zijn in werkelijkheid enkele religies die erg nauw verbonden zijn aan een bepaalde plaats of cultuur. De rivier de Ganges in India bijvoorbeeld is heilig voor Hindoes. Als je dan een hindoe bent die toevallig in Engeland woont, ben je afhankelijk van de internationale post als je een ritueel moet uitvoeren waarbij je het water uit de heilig Ganges nodig hebt. Dit kan best ongemakkelijk of zelfs onmogelijk zijn. Het boeddhisme kun je echter overal beoefenen. Ook al mocht je naar de Noordpool gaan, toch kun je het boeddhisme daar beoefenen. De Dharma wordt noch door de tijd noch door de plaats begrensd. Verder is de Dharma ehipassiko. Ehi betekent kom en passiko stamt van een woord af met de betekenis zien, dus ehipassiko betekent kom en zie. De implicatie is dat we de Dharma niet in blind vertrouwen aan hoeven te nemen, of het moeten geloven omdat iemand ons verteld dat we het moeten geloven of omdat het in een heilig boek geschreven staat. Je hoeft het ook niet te geloven omdat de één of andere bekende goeroe je verteld om dat te doen. Misschien is de populariteit van de goeroes van de zestiger- en zeventiger jaren nu wat minder geworden, maar er zijn er nog steeds een paar aanwezig en de meesten van hen zeggen de zelfde dingen. Ze zeggen dat ze god zijn of, als ze een beetje bescheidener zijn, dat ze door god gezonden zijn. Ook zeggen ze dat ze alles weten. Stel me elke vraag en ik zal het antwoord weten. Het enige dat je moet doen is in mij geloven, volg mijn lering, doe wat ik ook zeg, dan zal goed met je gaan. Denk zelf niet, kom eenvoudigweg naar mij en ik red je. Dit zijn de typische woorden van de gemiddelde bekende goeroe. En sommigen van hen hebben veel volgelingen omdat mensen erg verward en bang zijn en gered willen worden. Maar zoiets vind je niet in het boeddhisme. Zelfs de Boeddha sprak niet op deze manier. Hij zei eenvoudigweg: Ik ben een menselijk wezen en ik heb een bepaalde ervaring gehad. Luister op alle mogelijke manieren naar wat ik jullie te zeggen heb. Luister er echter kritisch naar en test het met je eigen ervaring. Hij ging zelfs zover door te zeggen: Net zoals een goudsmid het goud in het vuur test, zo moet je ook mijn woorden testen. Geen enkele andere religieuze leraar had misschien de moed om dit te zeggen. Vervolgens is de Dharma opanayiko. Dit betekent vooruit leidend, of progressief. Dit is niet progressief in de moderne, wetenschappelijke betekenis. Dit is in de culturele en spirituele betekenis, dat het de afzonderlijke menselijke wezens naar hogere en hogere niveaus van de menselijke ontwikkeling voert. Dit is nogal eenvoudigweg waar de leringen van de Boeddha voor zijn: om ons vooruit te helpen, om ons te leiden, om ons gelukkiger te maken, vriendelijker, verstandiger, voller van energie en vreugde, geschikter om anderen te helpen. Tenslotte beschrijft de Ti Ratana Vandana de Dharma als paccatam veditabbo vinnuhi, een uitdrukking die vertaald kan worden met individueel begrepen door de wijze. Dit betekent dat de lering van de Boeddha door iedere persoon zelf ervaren moet worden. Je kunt de Dharma niet tweedehands 4

21 Introductie beoefenen. Je moet het zelf doen: het is jouw leven. Je kunt een priester niet vragen om het voor je te doen. Je kunt iemand niet betalen om het voor je te doen. Zelfs een vooraanstaande goeroe kan het niet voor je doen. De Boeddha zelf kan het niet voor je doen. Hij laat de weg zien maar jij bent het die de weg moet gaan. De Boeddha was geen filosoof Alles wel beschouwd geeft de Ti Ratana Vandana de indruk dat de Dharma hoofdzakelijk praktisch is. Maar, zo kun je denken, gaat het boeddhisme dan niet alleen over theorie en abstracte gedachten? Hoe zit het dan met al die boeddhistische boeken over filosofie en doctrine? Jawel, het is inderdaad waar dat sommige boeddhistische scholen uitgebreide filosofische systemen ontwikkeld en verfijnd hebben. Deze systemen werden echter in de context van spirituele beoefening ontwikkeld door mensen voor wie de woorden van de Boeddha niet alleen een academische interesse hadden. Ze waren voor hen ook van vitaal spiritueel belang. En de Boeddha zelf, laten we hier erg duidelijk over zijn, was geen filosoof. In de geschriften zei hij op een bepaald moment nadrukkelijk: Ik heb geen zienswijzen, dat wil zeggen, geen zienswijzen over metafysische-onderwerpen zoals de eeuwigheid of niet-eeuwigheid van de kosmos. 6 Daarom heeft de Boeddha niets te onderwijzen. Dat is wat hij hier zegt en dat is ook de reden waarom er soms gezegd wordt dat hij van de nacht van zijn Verlichting tot aan de nacht van zijn dood bleef zwijgen. Dit moet natuurlijk niet letterlijk genomen worden. Zoals de geschriften duidelijk maken, brengt hij deze vijfenveertig jaar door met het praten met mensen en het onderrichten van de Dharma maar tegelijkertijd had hij niets te onderwijzen. Je kunt in zekere zin stellen dat er niet zoiets als het boeddhisme is. Er is een taal maar er is niets om te communiceren omdat datgene wat je probeert te communiceren voorbij communicatie gaat. Het enige doel van je poging om te communiceren is om de ander te helpen realiseren dat wat je probeert te communiceren voorbij communicatie gaat. Als ze dit realiseren, heb je echt gecommuniceerd. Dit is voor ons niet gemakkelijk om te bevatten. We denken graag dat we het boeddhisme hier hebben, in een boek, of op een lijst met belangrijke leringen of principes of met een bepaalde traditie of beoefening. En als we denken dat we het hebben, willen we het ook vasthouden. Maar de handen van de Boeddha zijn leeg. Hij houdt niets vast, zelfs niet het boeddhisme. Met andere woorden: het boeddhisme is alleen een middel naar een doel. In het Mahayana-boeddhisme zijn er dingen die als filosofische systemen overkomen, die als metafysica overkomen, maar ze zijn niet echt filosofisch in de westerse betekenis, zelfs als ze uitzonderingen op de westerse filosofie zijn. In zijn zevende epistel verklaart Plato ernstig dat er van hem geen verhandeling over de hogere onderwerpen bestaat of zelfs ooit zal bestaan, omdat het niet iets is dat in woorden gevat kan worden zoals andere gebieden van wetenschappelijke kennis. Alleen na lange deelname aan een gemeenschappelijk leven gewijd aan die specifieke zaken zal de waarheid in de ziel plotseling oplichten, zoals een vuur dat ontstoken wordt door een overspringende vonk en zodra het ontstaan is 7 dat het zichzelf kan voeden. Studenten van de dialogen van Plato hebben de neiging om hier nogal ontdaan van te zijn. Ze hebben het idee dat Plato een definitief, consistent systeem heeft dat in een exacte schriftelijke vorm gegeven zou moeten worden. Maar Plato zegt onomwonden dat hij niet zo n systeem heeft. Hij probeert alleen maar een vonk te ontsteken zodat de discipel de mogelijkheid heeft om de dingen zelf te zien. Het is hetzelfde met het boeddhisme. Het is zinloos om te denken zodra je een lering gekregen hebt over karma en wedergeboorte, de leringen over de drie kenmerken van het geconditioneerde bestaan, de lering over shunyata en een handvol concentratietechnieken, dat je dan het boeddhisme hebt. Zo is het helemaal niet. Je hebt de taal van het boeddhisme geleerd maar je bent nog niet begonnen om het te spreken. En sommige mensen komen er nooit aan toe om het te gaan spreken. Je moet natuurlijk deze stilte van onwetendheid niet verwarren met de wijsheid van de stilte van de Boeddha. De parabel van het vlot Dit is alleen maar met het doel om te waarschuwen omdat we van start gaan met de 5