AGRO& FOOD: INNOVATIE, INSPIRATIE, NETWERKEN

Transcriptie

1 Stimuland Vilsterseweg PD Vilsteren Tel (0529) Fax (0529) AGRO& FOOD: INNOVATIE, INSPIRATIE, NETWERKEN WOENSDAG 20 MAART 2013 PROVINCIEHUIS ZWOLLE PLATTEGROND PROGRAMMA OVERZICHT DEELNEMERS - INDELING WORKSHOPS INSPIRATIEBUNDEL INFORMATIEBUNDEL

2 PLATTEGROND Ontvangst Plenaire bijeenkomst Het kastje en de muur Foyer De Brink Foyer & De Brink Workshops A New Food De Brink B Duurzame productie zaal 1.8 C Biobased zaal 0.4 (begane grond!) D Landschap en Leisure zaal 1.4 Workshop C Workshop A Workshop B Workshop D

3 PROGRAMMA AGRO&FOOD INNOVATIE, INSPIRATIE, NETWERKEN Vanaf uur: Inloop Inloop met koffie en broodjes uur: De aftrap The Future of Food in 4 minuten door trendwatcher Adjied Bakas (film) Welkom en uitleg door de dagvoorzitter Carrie ten Napel van RTV Oost uur: De Provincie en de ondernemers Het innovatiebeleid Agro&Food van de provincie Overijssel door gedeputeerde Theo Rietkerk Ondernemers vertellen over hun innovatie: - Harold Rouweler, Encko Foodgroup in Holten Encko is producent van vleesvervangers, o.a. onder de merknaam Vivaro. Encko gaat vanaf dit jaar een nieuwe productlijn opzetten, waarbij het soya vervangen wordt door (regionaal geteelde) lupine. - Robert Nijkamp, melkvee- en pluimveehouder in Raalte De familie Nijkamp heeft een landbouwbedrijf met melkkoeien en vleeskuikens. Samen met ketenpartners wordt een zeer innovatief stalsysteem ontwikkeld, onder de naam Windstreek. - Herbert Nijland, zuivelboerderij Kaamps in Deurningen Zuivelboerderij Kaamps maakt sinds 1985 kaas, exporteert inmiddels wereldwijd en ontvangt bezoekers per jaar. In 2007 is hij begonnen met Caas, extra gezonde kaas met verhoogd Omega-3 gehalte. - Han Jansen, loonbedrijf Jansen Wijhe B.V. Jansen Wijhe is een agrarisch loonbedrijf, met daarnaast o.a. mestdistributie, mestvergisting, groencompostering en grond- weg- en waterbouw. Op dit moment ontwikkelt hij een innovatief apparaat waarmee allerlei soorten biomassa kan worden omgezet in energie, volgens het principe van superkritisch vergassen. - Henk Pelleboer, Polderzicht Mastenbroek Melkveebedrijf met kaasmakerij, ijshandel, recreatie, zorgboerderij, natuurbeheer, etc. Interviews en discussie met de zaal

4 financierings uur: Het kastje en de muur Ga met uw plan of idee shoppen voor ondersteuning! kennis mogelijkheden begeleiders Ondernemersloketten instellingen vergunningen, ro, ideeënbescherming & adviseurs deskundigen Met o.a.: Ondernemersloketten: Kennispoort Zwolle, Foodvalley, Stimuland Hoek waar de kennis zit: WUR, Acrres, UTwente / Kennispark Twente, Hoek waar het geld zit: Energiefonds Overijssel, Rabobank, Oost NV / PPM Oost, Meesters van de Toekomst (informal investors) Hoek van de regeltjes: Provincie Overijssel Hoek van de regisseurs: Syntens, Oost NV, Stimuland uur: Matchmaking Interactieve workshops per thema, waarin innovatiethema s en kansen voor innovatieprojecten van ondernemers centraal staan. A. New Food: Agro&Food als voedselleverancier Procesbegeleider: Jans Hoekman, Oost NV - streekproducten - cateringconcepten door / samen met boeren - nieuwe foodketens - innovaties in de food B. Duurzame productie: Agro&Food als duurzaam productiesysteem Procesbegeleider: Carel de Vries, Courage - nieuwe houderijsystemen - nieuw productiesystemen - nieuwe markten - precisielandbouw /sensortechnologie C. Biobased: Agro&Food als leverancier van grondstoffen en energie Procesbegeleider: Jos Borsboom / Jeroen Beekhuizen, Syntens - nieuwe toepassingen voor biomassa van de boerderij (mest, stro, gras, etc.) - biomassa voor energie - alternatieve teelten van eiwitbronnen - non-food teelten D. Landschap en Leisure: ondernemen met natuur en landschap Procesbegeleider: Wilco Pasman / Harry Roetert, Stimuland - beheer natuurgebieden door boeren - zorglandbouw - recreatie, educatie uur: Plenaire terugkoppeling van workshops, afsluiting uur: Borrel en napraten

5 DEELNEMERS WORKSHOP provincie Overijssel Nettie Aarnink A Erve Deperman Reutum Jeroen Aarnink D Erve Deperman Reutum Joke Aarnink D Het Overveen melkveehouderij met recreatie Henk en Ans Altena D LTO afd. Hof van Twente melkveehouder Johan Baak B Syntens Jeroen Beekhuizen C Werkplein Enschede begeleiding werkzoekenden Eric Bloemberg D melkveehouder Arrien Boes C Iceberg Webshop Hands B.V. Martin Bongers A Syntens Jos Borsboom C Gon en Adriaan Botter A Eurocon Management Consultants BV adviesbureau Erwin Bredschneijder A biologische veehouder Jan Broenink A LTO afd. Rijssen-Holten melkveehouder Bertus Bronsvoort D Colzaco coöperatie koolzaadtelers Arie de Bruin A vof ERF 1 Zuivel melkveehouder Harry Bruins A Struik Foods Europe N.V. maaltijdenproducent Uyen Bui A Antoon Claassen D Organic Fresh Food Group biologische voedingsproducent Patrick Driessen A melkveehouder Gerard Elferink B Bouman Engineering BV machinebouw René van Erkelens A Gebr. Ezendam B.V. loonbedrijf / machinebouwer teelten Jan Ezendam B VOF Fokker Geitenhouderij Erik Fokker A gemeente Ommen-Hardenberg beleidsmedewerker gemeente Clemens Gloudi A Roelof de Groot C LTO afd. Hardenberg Paul ter Haar B Loonbedrijf Jansen Wijhe B.V. loonbedrijf, mesttransport en biogas Han Jansen C agrarier Jan Jansen Holleboom C Stimuland directeur Bart Jaspers Faijer A Apple Fresh fruitverwerking Jaap van Kampen A Froukje Kingma A LTO afd. Hardenberg Gerrit Kleene C agrarier / journalist oud veeras, Natuurboeren.nl Berrie Klein Swormink D Colzaco cooperatie koolzaadtelers Antoon Kleverkamp A Stichting DiT!L Twents landschapshotel Michael Kok D WUR precisielandbouw Gert Kootstra B Adbrevio adviseur Rob Korten C Varkenshandel Henk Kosse A Food Connect Maaltijdservice Astrid Kuhlkamp A Joblynx reïntegratiebedrijf dhr. Kumar D recreatieboerderij Gezina de Lange-Nabers D AOC agrarisch onderwijs Richard Langeslag A Het Foodatelier Joris Leferink A Byosis Group installaties voor biomassa Rick te Lintelo C Erve Remerman voorzitter Vereniging Zorgboeren Ellen Loohuis Derkman A melkveehouder Wim Lubbersen B AOC directeur Groeipunt Tom Lucassen A wethouder Dalfsen melkveehouder en wethouder Maurits von Martels D student HAS Renate Meenhuis D Thatchtec bv Wageningen milievriendelijke bestrijdingsmiddelen Henk Meints C HRPM werving selectie personeel Jeroen Neimeijer C Martin Neppelenbroek B Xelvin technisch detacheringsbureau Mathieu Niemeijer B zorgboerderij grote zorgboerderij Lu Nijk B pluimvee- en melkveehouder Robert Nijkamp B Kaamps kaasboerderij Herbert Nijland A Bert van 't Oever B Het Foodatelier ontwikkeling foodconcepten Marc Oude Luttikhuis A agrarier Herman Overmars B Procom marketing, communicatie Thea Paassen A Wezo Groep sociale werkplaats; accountmanager René Pastoor A Plant Sciences Group, Wageningen UR onderzoek Rahmat Peijpers C Polderzicht melkveehouder Wilhelm Pelleboer A Polderzicht melkveehouder Henk Pelleboer D Plegt Biodiesel maakt biodiesel van oud frituurvet Bennie Plegt C Encko Foodgroup vleesvervangers en vlees Harold Rouweler A Hein van Schooten B Countus bedrijfskundig adviseur Lambert Schuldink C

6 DEELNEMERS WORKSHOP Bomech BV landbouwwerktuigen Gerard Schurink B Natuur en Milieu Overijssel Willem Seine B Henk Selles C Yvonne Selles D Blue4Green diagnosetechniek diergezondheid Daan Sistermans B Subsidie-adviesbureau Knippenborg adviesbureau Edwin Slaghekke B Bakkerij Fuite B.V. Gett Smit A Agri Technics Projects precisielandbouw-apparatuur Gert Smit B East Netherlands Development Agency adviseur Oost NV Jurgen Sonneborn de Leur A melkveebedrijf Spronk melkveehouder Adry Spronk B Boerderij Spa Nutter Frans Steggink D varkenshouder Erik Stegink A varkenshouder, uitvinder Johan Sterken B agrarier Henk Veltkamp B Thea Versteeg D Sioux technische innovaties Aad Vredenbregt B InterChicken pluimvee slachterij Yolande de Vries B Courage Carel de Vries B vz advies-initiatiefraad NL IJsseldelta Klaas van der Wal C beleidsmedewerker gemeente Christinia Weenk A CAH Vilentum Dronten Wim van de Weg B Rouveen Kaasspecialiteiten kaasfabriek Ben Wevers C Baks Groep loonbedrijf met mesttransport Tonny Winkelhorst C Agro Giethoorn akkerbouwer/pluimveehouder, biogas Pieter Winter A medewerker Pieter Winter B Inter Co. Gene schapendeskundige Gert Winter B

7 Ondernemersloketten / ketenregisseurs Stimuland Harry Roetert hroetert@stimuland.nl (0529) Foodvalley Guido Matthee Guido.Matthee@foodvalley.nl (0317) Kennispoort Zwolle Klaas Korterink klaas.korterink@kvk.nl (038) Syntens Sander Karnebeek sander.karnebeek@syntens.nl (06) Oost NV Jans Hoekman Jans.hoekman@oostnv.nl (06) Hoek vd kennis Wageningen-UR Gerard Migchels gerard.migchels@wur.nl (0320) Accress Gerard Smakman gerard.smakman@wur.nl (0320) Saxion Goos Lier g.lier@saxion.nl (06) Kennispark /Utwente Wilbert Pontenagel w.pontenagel@kennispark.nl (06) Innofood Piet Peelen peele007.1@kpnmail.nl Hoek vh geld Energiefonds Michiel Nijboer michiel.nijboer@energiefondsoverijssel.nl (06) Meesters vd Toekomst Rene Reijtenbagh rene.reijtenbagh@oostnv.nl (06) AgentschapNL Geert Harm Boerhave Geertharm.Boerhave@agentschapnl.nl (088) Rabobank Jan Roelof Meesters J.R.Meesters@vvs.rabobank.nl (06) PPM Oost Bart Hoeflaak Bart.Hoeflaak@ppmoost.nl (06) Hoek vd Regeltjes Provincie Overijssel Fons Rensen (vergunningen) info@rensenmilieu.nl (06) Provincie Overijssel Harry Wijnja (subsidies) h.wijnja@overijssel.nl (06)

8 INSPIRATIEBUNDEL AGRO & FOOD INNOVATIE, INSPIRATIE, NETWERKEN Een selectie uit de door de provincie Overijssel ondersteunde innovatieprojecten

9 Opzet en monitoren van een nieuw schapenfokprogramma Aanvraag In dit project worden economisch belangrijke eigenschappen van vleeslammeren gemeten met behulp van een nieuwe ultrasone scanner. De resultaten van de metingen worden gebruikt voor fokwaardeschattingen van vleeslamvaderdieren en het opzetten van een fokprogramma. Onderzoek In het project is onderzoek verricht naar het meten van de fokwaarde met een ultrasonemeter, waarbij gecorrigeerd kan worden naar gewicht. Dit heeft uiteindelijk geleid tot een programma waarin de waarden ingevoerd kunnen worden en de fokwaarde naar gewicht wordt gecorrigeerd. Het onderzoek heeft een toegevoegde waarde product opgeleverd voor de schapenhouderij. Resultaat Het model is in de praktijk toegepast. Er zijn ook mensen opgeleid om de metingen te kunnen verrichten. In een later stadium is er in samenwerking met een stamboekhouder een volmaakt fokwaardemeter/programma opgezet. Het resultaat is dat er een nationaal programma is opgesteld waarbij er rekening wordt gehouden met de genetische achtergrond van de dieren en de fokwaarde op basis van metingen bij het dier zelf. Natuurmelkerij Aanvraag In 2007 is het project gestart vanuit de subsidieregeling Samenwerking bij Innovaties, onderdeel van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (POP2) van het ELFPO. De stichting en de partners van publieke organisaties en kennisinstellingen hebben zich ingezet voor het realiseren van innovatief natuurbeheer door middel van beweiding met melkvee. De uitdaging van het project is om een rendabel melkveesysteem op te zetten waarbij natuurdoelen gerealiseerd worden, specifieke producten met meerwaarde te ontwikkelen en deze af te zetten in de markt voor hoogwaardige kwaliteitsproducten. Onderzoek In de eerste jaren vanaf de start van het project in 2007 bleek dat overeenstemming over de inrichting nog niet rond was, waardoor pas eind 2009 met de uitvoering van het project kon worden begonnen. Door onderzoek te doen naar flora en fauna, de bodem, de waterhuishouding en de beschikbaarheid en geschiktheid van de vegetatie voor een kudde melkkoeien, die in het gebied vanaf begin 2010 graasde, was het, ondanks de beperkte tijd die de regeling bood mogelijk conclusies te trekken uit de eerste resultaten van dit onderzoek. Resultaat Beweiding met melkvee leidt tot een flinke P-afvoer en het aantal plantensoorten in het gebied neemt toe. De vegetatie begint zich te ontwikkelen en natuurdoeltypen in een rudimentair stadium zijn te onderscheiden. Om melkveebeheer in een dergelijk groot gebied mogelijk te maken is onderzoek verricht naar koevolgsystemen, de ontwikkeling en plaatsing van een mobiele melkrobot, die het beheer zo efficiënt mogelijk moeten maken. Een afzetconcept is uitgewerkt.

10 Zuurstofarm verpakt, gegaard varkensvlees Aanvraag Aanvrager heeft een gesloten varkensbedrijf en is in samenwerking met zijn voerleverancier, een slager en een retaildeskundige sinds twee jaar bezig met het ontwikkelen van een uniek varkensvleesproduct voor supermarkten en horeca: zuurstofarm verpakt, gegaard vlees op schaal. De technologische vraagstukken zijn inmiddels opgelost, en het product onderscheidt zich qua smaak en gebruiksgemak. In dit onderzoek is er extra marktonderzoek verricht naar de behoefte, smaakbeleving, prijselasticiteit en presentatievorm, als basis voor het businessplan. Onderzoek De veronderstelling was, dat de vraag in grote steden groter zou zijn dan op het platteland. Dit bleek na het onderzoek echter niet zo te zijn. Daarnaast kwamen zorginstellingen als een belangrijke markt in beeld. In die zin is het doel van het onderzoek zeker bereikt. Resultaat In het jaar 2011 heeft de ondernemer zelf een nieuw bedrijf opgezet. Er is geïnvesteerd in koelcellen, een keuken en er is een kok in dienst genomen. Het bedrijf richt zich nu op complete kant-en-klaar maaltijden voor zorginstellingen en supermarkten. Momenteel worden circa tien varkens per week verwerkt, maar het potentieel is veel groter. Verplaatsbare jongveestal Aanvraag Aanvrager heeft een melkveebedrijf met circa 120 melkkoeien en wil doorgroeien naar 200 koeien. Het jongvee wil men uit oogpunt van dierwelzijn en optimale grasbenutting zoveel mogelijk weiden. Dit heeft echter een aantal nadelen: er is minder beschutting (bomen) dan vroeger, de overgang stal > weide is vaak stressvol en het is lastig om de dieren bij te voeren en te behandelen in de weide. Door een verplaatsbare jongveestal te ontwikkelen kunnen deze nadelen opgelost worden, terwijl bovendien een goedkope oplossing voor de winterperiode ontstaat. De kennisvraag is, hoe een dergelijk ontwerp er uit zou kunnen zien. Onderzoek Tijdens het onderzoek bleek dat een verplaatsbare jongveestal moeilijk inpasbaar was. Met name voor het grotere jongvee bleek het technisch moeilijk te zijn. Daar komt bij dat het bedrijf in die periode fors is gegroeid waardoor de aantallen vee zijn toegenomen en staloppervlaktes flink groter zijn geworden. Resultaat Er is uiteindelijk geen nieuwe stal gebouwd. Er is verder ook geen aanvullend onderzoek verricht omdat de opvolger in het bedrijf, het systeem in mindere mate zag zitten.

11 Nieuw huisvestingssysteem met beter dierwelzijn voor vleesvarkens Aanvraag Aanvrager heeft een bedrijf met fokzeugen en vleesvarkens. Sinds een aantal jaren wordt in enkele afdelingen van de bestaande vleesvarkensstal geëxperimenteerd met groepen van 80 vleesvarkens, om te voorzien in de tien basisbehoeftes qua dierwelzijn die ook voor de Comfort Class -stal van het praktijkonderzoek Raalte zijn geformuleerd. De resultaten hiervan (technisch, economisch en praktische werkbaarheid) kunnen nu worden geanalyseerd en toegepast op de rest van het bedrijf. Onderzoek Uit onderzoek bleek dat het concept met aanpassingen praktisch toepasbaar is op het bedrijf. Aanvullend onderzoek was nog wel nodig en is gefinancierd uit het project markt & innovatie. Uiteindelijk is het onderzoek de basis geweest voor een concept Beter leven. Dit concept is ingevoerd. Door de uitwisseling van kennis met verschillende partijen is er veel geleerd. Resultaat Zoals aangegeven is het traject van de voucher vertaald naar het concept "Beter Leven". Daar zijn enkele aspecten zodanig omgevormd, dat het voor meerdere ondernemers bedrijfseconomisch mogelijk was om in te stappen. Het project is in fasen in de praktijk uitgevoerd. Er is ook daadwerkelijk op geïnvesteerd. Deelname aan het project is een reden dat het bedrijf nog bestaat. Zonder het project was dit nog maar zeer sterk de vraag geweest. Financiering van het bedrijf was dan heel moeilijk geworden. Het heeft het bedrijf een 'license to produce' gegeven. Extra inkomsten heeft het eigenlijk niet opgeleverd. De extra opbrengsten zijn beschikbaar voor investeringen en dan nog gericht op de meerkosten die er voor nodig zijn. Schapendroome: educatie en recreatie met schapen Aanvrager Aanvrager heeft een biologisch melkschapenbedrijf, op een bijzondere locatie tussen stad en natuurgebied. Het plan is om op deze locatie een educatief centrum op te zetten, gericht op landbouw, schapen, natuur en omgeving. De kennisvraag heeft vooral betrekking op het inschatten van het marktpotentieel en op de economische haalbaarheid. Onderzoek Het onderzoek is goed uitgevoerd en de kennisleverancier heeft goed werk verricht. Uitkomst was positief: het plan is realiseerbaar. Resultaat In oktober vorig jaar is er gestart met de bouw van een educatieruimte. Het project is met name gerealiseerd door het doorzettingsvermogen van de ondernemer zelf. Doel was om het plan gezamenlijk te realiseren met gebiedspartners (o.a. Natuurmonumenten). Echter uiteindelijk moest de ondernemer het zelf doen.

12 Biggenopvangsysteem: groepsgewijs zogen Aanvraag Aanvrager heeft een groot fokzeugenbedrijf en wil de biggensterfte en antibioticagebruik bij jonge biggen verminderen door de biggen in twee groepen (kleine biggen / grote biggen) afwisselend te laten zogen. Het systeem moet volautomatisch werken, zonder handwerk. Hiervoor wordt een praktijkonderzoek op het bedrijf opgezet waarbij in enkele afdelingen verschillende varianten van het systeem worden uitgetest. Onderzoek Het resultaat van de praktijkproef was een vermindering van de biggensterfte in de eerste week na geboorte van 19%. De terugverdientijd is dan slechts vier maanden. Resultaat De resultaten waren zodanig positief, dat het systeem op de markt gebracht is. Het systeem zorgt in de eerste week na de geboorte ervoor, dat de uitval bij tomen met veertien biggen of meer, 12,3% is. In de situatie zonder dit systeem ligt de uitval op 15,2%. Het systeem vermindert de uitval dus met 19%. Aanbod, kwaliteit en afzet vaste mest Aanvraag Aanvrager is een vereniging agrarisch natuurbeheer met 40 leden in het noorden van Overijssel. In het werkgebied van de vereniging liggen twee natuurgebieden van samen 750 hectare. Ten behoeve van het weidevogelbeheer zouden deze gronden bemest moeten worden met vaste mest. Dit komt op dit moment echter nauwelijks beschikbaar. De (kennis-)vraag is nu, of het mogelijk is door mestscheiding van rundveedrijfmest en bijmenging met in het gebied aanwezige organische (rest)stromen aan de vraag te voldoen. Onderzoek Uit onderzoek blijkt dat het goed mogelijk is om door middel van mestscheiding vaste mest te produceren die geschikt is voor weidevogelland. De dikke fractie mest kan aantrekkelijker worden gemaakt voor de weidevogels door deze te mengen met natuurmaaisel. Staatsbosbeheer voert circa m 3 tegen hoge kosten jaarlijks af. Er zal meer onderzoek gedaan moeten worden om te kijken of dit ook financieel en praktisch haalbaar is. Er valt veel winst te behalen door ervoor te zorgen dat vaste mest, vanuit het oogpunt van de weidevogels, op de juiste percelen wordt toegepast. Dit kan door Staatsbosbeheer pachters te stimuleren geen vaste mest uit te rijden. Een andere mogelijkheid is een beloningssysteem voor het uitrijden van kwalitatief goede vaste mest. Momenteel wordt door de verschillende partijen gewerkt aan een beheer en onderhoudsplan. Resultaat Dit onderzoek heeft veel vragen beantwoord maar nog niet tot concrete mogelijkheden geleidt. Om tot betere inzichten te komen zal een praktijkproef gestart moeten worden, om te zien wat de effecten zijn van de verschillende typen bemesting. Door afwisselend percelen te bemesten met verschillende typen mest (drijfmest, vaste geitenmest, vaste rundermest, dikke fractie met- en zonder natuurmaaisel etc.) kan meer inzicht worden verkregen in de voor dit specifieke gebied meest wenselijke bemesting.

13 Automatisering van wormenproductie Aanvrager Aanvrager heeft een bedrijf met vleesvarkens, melkvee en een wormenkwekerij. De kennisvraag heeft vooral betrekking op het mengen, transporteren en doseren van de voedingsbodem van de wormen. Onderzoek Het onderzoek is erop gericht een machine te ontwikkelen waarmee bakken gevuld kunnen worden met voedingsbodem voor wormen en waarmee de bakken met wormen gevoerd kunnen worden. Het resultaat is een apparaat wat beide handelingen kan verrichten. Resultaat Het project is succesvol uitgevoerd. De machine is ontwikkeld en wordt veel gebruikt. Er is eerst een proefmodel ontwikkeld die vervolgens steeds verder is vervolmaakt. De machine heeft geleid tot een forse verbetering van de arbeidsomstandigheden en tot een efficiëntere bedrijfsvoering. Algenkweek in combinatie met biogasproductie Aanvraag Aanvrager heeft een pluimveebedrijf en vergaande plannen voor de bouw van een vergistinginstallatie. Door te combineren met een algenkweekvijver worden digestaat, warmte en kooldioxide uit de vergister nuttig gebruikt. De algen kunnen verwerkt worden tot diverse verkoopbare producten. De kennisvraag is hoe beide installaties technisch op elkaar afgestemd kunnen worden, en welke businesscase haalbaar is. Onderzoek Het haalbaarheidsonderzoek bracht duidelijk de meerwaarde van de combinatie vergisting en algenkweek aan het licht. Ook de provincie staat positief tegenover dit plan. Resultaat Het hele plan voor vergisting heeft vertraging opgelopen door allerlei omstandigheden en is nog niet gerealiseerd. De algenkweek heeft daardoor een lagere prioriteit gekregen, en kan ook later gerealiseerd worden.

14 Machine voor mesttoediening en maïszaai in één werkgang Aanvraag Aanvrager heeft een loon- en landbouwbedrijf en heeft in het verleden al een innovatieve machine voor mestinjectie ontwikkeld (spoorvolgend en oppervlakvolgend). Aanvrager wil hierop verder werken door een combinatiemachine te ontwikkelen die zowel op regulier grasland mest kan injecteren als rijenbemesting met maïs zaaien in grasland kan combineren. Onderzoek Het onderzoek heeft geleidt tot een machine waar een octrooi op aangevraagd is. Het beoogde resultaat is bereikt, maar daarmee zijn ook nieuwe vraagstukken ontstaan die nieuwe mogelijkheden bieden. De machine reduceert meerdere werkgangen op het land en behoudt de structuur van het land en is daarmee een duurzame ontwikkeling in de landbouw. Resultaat De machine is ontwikkeld en er is een octrooi op aangevraagd. Daardoor kan er makkelijker naar buiten getreden worden met de machine. Aanvullend onderzoek zal worden uitgevoerd op het optimaal bemesten rondom het maïszaad. Hierdoor wordt in de verschillende fase aan de behoeften van de plant aan bemesting voldaan. Toepassing van biomassa uit rietlanden Aanvraag Aanvrager is een samenwerkingsverband van ca. 50 riettelers in de Kop van Overijssel. In samenwerking met Staatsbosbeheer wil men een praktijkproef uitvoeren om riet- en grasmaaisel dat nu geen nuttige toepassing vindt en op het land verbrand wordt, toe te passen in de bollenteelt als dekstro en in de melkveehouderij als strooisel voor de koeien. De kennisvraag is vooral hoe ingespeeld kan worden op de wensen van deze afnemers, zodat een verkoopbaar product ontstaat. Onderzoek Het onderzoek heeft aangetoond dat er zeker mogelijkheden waren om het als product weg te zetten. Er zijn verder onderzoeken uitgevoerd over de productkwaliteit in vergelijking naar haar toepassing. Met die kennis is er ook wel degelijk afzet voor het product. In het project is goed samengewerkt. Het vervolg van het project vanuit Staatsbosbeheer is achterwege gebleven. Resultaat Op individuele schaal heeft het zijn uitwerking gekregen. De insteek was een grootschaliger geheel in samenwerking met Staatsbosbeheer. De vervolgstappen daartoe zijn achterwege gebleven. Mogelijk dat de benodigde investering daar de achterliggende reden voor is. Momenteel worden er allerlei nieuwe onderzoeken door Staatsbosbeheer uitgevoerd. Het onderzoek dat ten tijde van de voucher is onderzocht biedt voldoende perspectief om het al in de praktijk te brengen.

15 Ketenaanpak Brassicaolie en andere koolzaadproducten Aanvraag Een initiatiefnemer heeft in samenwerking met LTO Noord een projectplan laten opstellen. Dit plan werd gefinancierd door provincie Overijssel, het Fonds Ontwikkeling Duurzame Land- en Tuinbouw en de initiatiefnemer. Het project Rendement uit koolzaad is eind 2006 van start gegaan en medio 2009 afgerond. De doelstelling van het project was een duurzame economische grondslag te leggen onder de koolzaadteelt in Oost-Nederland door een nadere invulling te geven aan een keten- en marktaanpak door koolzaadtelers. Onderzoek De aanpak was gebaseerd op de strategie van de initiatiefnemer; de handen ineenslaan en gezamenlijk als telers koolzaad produceren, laten verwerken en de (bij)producten verhandelen tegen zo gunstig mogelijke voorwaarden. Voor de uitvoering van het project waren drie werkgroepen actief. Resultaat Uit de verschillende marktstudies voor de producten en bijproducten van koolzaad is gebleken dat de olie de meeste waarde heeft als deze wordt weggezet als consumptieolie en dit een economische grondslag kan leggen voor koolzaadteelt in Oost-Nederland. Binnen het project Rendement uit Koolzaad is na het uitvoeren van de marktstudies een businessplan opgesteld: Ketenaanpak Brassicaolie en andere koolzaadproducten. Met de uitvoer van dit plan is begin 2010 gestart Caas in de markt Aanvraag Aanvrager is een groot melkveebedrijf met een lange historie als zelfkazer. Recent is het productieproces aangepast, zodat kaas met een verhoogd gehalte aan onverzadigde vetzuren (Omega3 en CLA) wordt geproduceerd. De kennisvraag bestaat uit een technische vraag (hoe en hoe vaak monitoren van CLA en Omega3 -gehaltes) en een marketingvraag (welke positionering en welke verkoopkanalen te kiezen). Onderzoek Er is marktonderzoek gehouden in Duitsland, uitgevoerd door een kleinschalige tussenhandelaar. Bij diverse supermarkten is de kaas als proef een tijdlang geleverd. Op basis van de reacties van de supermarkten is besloten verder te gaan met de ontwikkeling. Resultaat De kaas bleek een succes te zijn en is daarom op de markt gebracht. Het moderne melkveebedrijf produceert tegenwoordig zijn eigen Caas.

16 ONDERSTEUNINGSBUNDEL AGRO & FOOD INNOVATIE, INSPIRATIE, NETWERKEN Een overzicht van ondersteuningsmogelijkheden voor ondernemers met innovatieve plannen

17 Acrres Contactgegevens Acrres Postbus AK Lelystad Tel: (0320) Website: Wie is ACRRES? ACRRES in Lelystad is het landelijk toepassingscentrum voor duurzame energie en groene grondstoffen. Dit initiatief van Wageningen UR wil in samenwerking met bedrijven, instanties, overheden en onderwijs duurzame energie op basis van zon, wind en biomassa ontwikkelen. Ook wil het centrum toepassingen realiseren om groene grondstoffen maximaal te benutten en kringlopen te sluiten. De complexe energiewereld moet voor iedereen toegankelijk worden. Wat kan ACRRES voor u als ondernemer betekenen? Het landelijke praktijkcentrum ACRRES biedt: omvangrijke (praktijk)kennis van Wageningen UR: - biobased economy - duurzaamheid - regionale kringlopen voor test- en demonstratieruimte hectares in een provincie en gemeente die duurzame energie en grondstoffen een warm hart toedragen een groot netwerk een platform/centrum Het doel van ACRRES is de toepassing van duurzame energie en groene grondstoffen te stimuleren door de volgende vier pijlers te ontwikkelen: Experimenteren Samen met (nieuwe) partners toepassingsgericht onderzoek uitvoeren om prototypes te ontwikkelen ter verbetering van kosteneffectieve manieren van duurzame energieproductie en gebruik van biomassa. Testen Bedrijven ruimte bieden als testlocatie voor hun prototypes (processen, machines, apparaten). Demonstreren Op het eigen terrein in Lelystad zijn volop mogelijkheden voor het uitvoeren van demonstraties om huidige en toekomstige mogelijkheden van duurzame energie en groene grondstoffen voor het voetlicht te brengen. Leren Door concentratie van activiteiten een uitstekende leeromgeving (stages, opdrachten) en informatiepunt voor (groepen) studenten creëren.

18 Agentschap NL Contactgegevens (vestiging Zwolle) Bezoekadres Hanzelaan JK Zwolle Telefoon: (088) (receptie) Website: Wie is Agentschap NL? Agentschap NL is onderdeel van het ministerie van Economische Zaken. Het agentschap is de uitvoeringsorganisatie van de Nederlandse Rijksoverheid als het gaat om duurzaamheid, innovatie en internationaal ondernemen. Op die drie gebieden brengt Agentschap NL namens de overheid gerichte verandering tot stand in de maatschappij. De belangrijkste doelgroepen zijn ondernemers, onderzoekers en decentrale overheden. Agentschap NL biedt vier categorieën diensten aan waarmee de maatschappelijke verandering tot stand komt. Deze diensten zijn: voorlichting en advies, financieren, netwerken, uitvoeren wet- en regelgeving. Small Business Innovation Research Programma (SBIR) Met het SBIR programma (Small Business Innovation Research Programma) koopt de overheid onderzoek en ontwikkeling in om maatschappelijke problemen op te lossen. Het programma daagt ondernemers uit om in korte tijd nieuwe producten te ontwikkelen en op de markt te brengen. Daarna kan de overheid de producten inkopen. SBIR is een aanbesteding. Dit betekent dat er competitie is tussen bedrijven. Alleen de ondernemers met de beste offertes krijgen een opdracht voor een haalbaarheidsonderzoek. Vervolgens krijgen de bedrijven met de meest kansrijke haalbaarheidsonderzoeken de opdracht hun product verder te ontwikkelen. Topconsortia Kennis en Innovatie (TKI) bij Topsector Energie actief Binnen de Topsector Energie zijn zeven TKI s opgericht: Bio-energie, Energiebesparing Gebouwde Omgeving, Gas, Wind-op-zee, Energiebesparing Industrie, Smart grids en Zonne-energie. De zeven TKI s zijn verantwoordelijk voor het uitvoeren van de verschillende innovatie programmalijnen. Bij elke TKI zijn kennisinstellingen, bedrijven en overheden actief: de gouden driehoek. Ze werken samen aan innovatie op zowel de korte als lange termijn. Een voorbeeld hiervan is de TKI Smart Grids. Fiscale regelingen Versnelde fiscale afschrijving voor investeringen in duurzame energie (EIA), milieu-investeringen (VAMILL), speur- en ontwikkelingswerk (WBSO). Convenant Schone en Zuinige Agrosectoren In 2008 hebben meerdere partijen in de Agrosector met de overheid het convenant 'Schone en Zuinige Agrosectoren' ondertekend. Met dit convenant ofwel Innovatie- en actieprogramma 'Schone en Zuinige Agrosectoren' werken de Agrosectoren aan een (nog) duurzamere productie, waarmee tegelijkertijd economisch voordeel en een sterke concurrentiepositie worden beoogd.

19 Business Angels Netwerk Contactinformatie BAN Nederland Per adres: Oost NV, Bedrijvenpark IJsseloord Meander ME Arnhem Contactpersoon: J.H. Timmer Tel: (070) Website: en Wat zijn Business Angels? Business Angels of Informal Investors: 'Zijn per definitie (ex)ondernemers die geld hebben overgehouden aan de verkoop van de onderneming die zij een aantal jaren daarvoor zelf zijn gestart. Behalve geld bieden ze vooral kennis van zaken en contacten. Business Angels letten vooral op uw persoonlijke instelling en de kwalitatieve aspecten van uw plannen. Echte business angels hebben er geen behoefte om op uw stoel te gaan zitten. Ze willen meestal een minderheidsaandeel in uw onderneming en zijn niet te paaien met rendementsbeloften. Ze participeren (worden mede-eigenaar door een gedeelte van de aandelen te kopen) met bedragen van euro in innovatieve starters en jonge snelgroeiende bedrijven Voor wat kunt u als ondernemer terecht bij het Business Angels Netwerk? Business Angels Programma Hoe vind ik als startende ondernemer de juiste investeerder? Voor veel (startende) ondernemingen is dit van groot belang. De juiste investeerders kunnen de overlevingskansen van een bedrijf meer dan verdubbelen. Ze brengen niet alleen geld in, maar ook kennis en contacten. Actielijnen Business Angels Programma Stimuleren van samenwerking tussen Business Angels netwerken - BAN Nederland Awareness / voorlichtingsbijeenkomsten Investment / investor readiness Onderzoek en monitoring Meesters van de Toekomst Meesters van de Toekomst, een initiatief van de regionale ontwikkelingsmaatschappij Oost Nederland (Oost NV), is het trefpunt tussen ondernemers en Informal Investors in Oost Nederland. Wat kunnen we voor u betekenen? Bijeenkomsten organiseren waar ondernemers hun plannen voor nieuwe producten en diensten presenteren aan potentiële investeerders Individuele begeleiding voor ondernemers bij het realiseren van een perfecte match tussen ondernemer en investeerder Ontmoetingen tussen Informal Investors tijdens exclusieve bijeenkomsten.

20 Energiefonds Overijssel Contactgegevens: Meandergebouw Kamer A.104 Koggelaan JN Zwolle Telefoon: (088) Website: Wat is het Energiefonds? Energiefonds Overijssel levert een financiële bijdrage aan ondernemingen, woningcorporaties en projecten die energie besparen of energie opwekken uit hernieuwbare bronnen. Zo draagt het fonds bij aan werkgelegenheid, ondernemerschap, innovatie en aan de ambitie van Overijssel: 20% nieuwe energie in Voor wat kunt u als ondernemer terecht bij het Energiefonds? Leningen en garanties Leningen en garanties uit Energiefonds Overijssel II kunnen aan ondernemingen verstrekt worden voor de in aanmerking komende kosten van een energieproject: a. voor de opwekking van nieuwe energie uit zon, aardwarmte of biomassa waarbij het energieproject een terugverdientijd heeft van meer dan drie jaar en maximaal 15 jaar. b. waarbij energiebesparingsmaatregelen worden genomen door: - aanpassing/vervanging van bedrijfsruimten, of - aanpassing van de productie, niet zijnde mobiele productiemiddelen; waarbij het energieproject een terugverdientijd heeft van meer dan drie jaar en maximaal 15 jaar. De minimale omvang van de financiering voor ondernemingen is 1 miljoen euro. Energiefonds Overijssel financiert die projecten die zonder de bijdrage van het fonds niet in aanmerking komen voor een gehele commerciële bankfinanciering. Participaties Energiefonds Overijssel investeert in ondernemingen die activiteiten op het gebied van hernieuwbare energie ontwikkelen, innoveren, exploiteren of anderszins ontplooien. Energiefonds Overijssel kan de volgende vormen van risicokapitaal verstrekken: Seed capital: kapitaal om het bestuderen, beoordelen en ontwikkelen van een concept. Aanloopkapitaal: kapitaal voor de ontwikkeling en marktintroductie. Expansiekapitaal: kapitaal om de groei en expansie van een onderneming mogelijk te maken, ongeacht of zij break-even draait of winst maakt.

21 Innofood Contactgegevens Stichting Innofood Nije Allee ZG Almelo Postbus AW Almelo Tel: +31 (0) Website: Wie is Innofood? Innofood behartigt de belangen van bedrijven die in de voedings- en genotmiddelenindustrie in Oost- Nederland actief zijn. Hieronder worden bedrijven verstaan die werkzaam zijn op het gebied van verwerkende industrie, met uitzondering van de primaire sector, toeleveranciers en retail. Wat kan Innofood voor u als ondernemer betekenen? initiëren, ontwikkelen en uitvoeren van innovatieve projecten in de regionale voedings- en genotmiddelenbranche; aanspreekpunt voor landelijke en regionale overheden en instellingen; het organiseren van themabijeenkomsten en dergelijke; het mede vormgeven aan een regionale (kennis) infrastructuur om te kunnen inspelen op opleidingsbehoeften, arbeidspoolvorming, kennisuitwisseling etc; het bieden van informatie voor en door regionale voedings- en genotmiddelenindustrie; het stroomlijnen van alle initiatieven gericht op de regionale voedings- en genotmiddelenindustrie; alle overige middelen die voor het bereiken van het doel bevorderlijk zijn. Talent4Food Talent4Food is een samenwerkingsverband van bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie in Oost- Nederland. De bedrijven streven door middel van Talent4Food naar instroom van goed gekwalificeerde medewerkers voor hun sector. Talent4Food richt zich daarbij op mensen die beschikbaar zijn voor de arbeidsmarkt. Daarbij wordt nauw samengewerkt met Werkplein Twente, die partner is in dit project. Het project is mede mogelijk gemaakt door Instituut Gak.

22 Kennispark Twente Contactgegevens Stichting Kennispark Twente Postbus AE Enschede Tel: (053) Website Wat doet Kennispark Twente? Samen sneller innoveren, daar staan wij voor. Vanaf de innovatiecampus in Enschede zet Kennispark Twente zich in voor innovatief ondernemerschap en open innovatie in heel Twente. Wat kan Kennispark Twente voor u als ondernemer betekenen? Start- en steunpunt voor innovatieve bedrijven met groeiwens Ideeën en kennis omzetten in business cases en bedrijvigheid. Dat is waar Kennispark u bij kan helpen. Via coaching en ondersteuningsprogramma s als de TOP-regeling bijvoorbeeld. Of via evenementen waar u ondernemende ideeën kunt opdoen, kennis kunt delen en de juiste partners en talentvolle mensen kunt vinden. Voor financiering van business cases op het gebied van innovatie zijn er in Twente diverse mogelijkheden waar wij u graag op wijzen. Aanjager en makelaar voor gezamenlijke innovatie Samen innoveren blijkt efficiënter, sneller en vaak met een resultaat dat beter aansluit op de wensen van de eindgebruiker. Binnen Kennispark Twente stimuleren we gezamenlijke innovatieprojecten en verbinden we kennisinstellingen en ondernemers met elkaar. Als aanjager en makelaar zoeken we samen met u naar kansen en geven we die vorm om ze om te zetten in resultaten. Begeleiding bij vestiging innovatief bedrijf in Twente Twente kent een goed ondernemersklimaat dat innovatie ademt. Stichting Kennispark Twente zet in op het actief begeleiden van bedrijven die zich in Twente willen vestigen. Daarbij is de innovatiecampus in Enschede het epicentrum voor research and development, en begeleiden we bedrijven ook naar andere Twentse locaties zoals de High Tech Campus van Thales of het Business XL Park in Almelo. Valorisatie organisatie voor kennisinstellingen Voor de Universiteit Twente en de Hogeschool Saxion is de stichting Kennispark Twente de organisatie als het gaat om kennisvalorisatie. Wij zorgen er samen voor dat de kennis die ontwikkeld wordt op de kennisinstellingen, omgezet wordt in nieuwe bedrijven of goed landt bij bestaande bedrijven.

23 Kennispoort Regio Zwolle Contactgegevens Kennispoort Regio Zwolle Govert Flinckstraat 1 Postbus AP ZWOLLE Telefoonnummer: (038) Website: Wat doet Kennispoort Regio Zwolle? Kennispoort is hét loket voor ondernemers die willen vernieuwen. Kennispoort is een ontmoetingsplek en brengt actief partijen met elkaar in contact op het gebied van kennis en innovatie. Kennispoort is de link tussenondernemers, onderwijs, onderzoek en overheid. Kennispoort stimuleert nieuwe initiatieven met als doel: de groeimogelijkheden van ondernemers benutten! Kennispoort helpt u bij het realiseren van uw innovatieve plannen door u actief te ondersteunen bij vraagstukken op het gebied van Kennis en Innovatie, Business Ontwikkeling en Vermarkten, Financiering en Sociale Innovatie. Rondom deze thema's organiseert Kennispoort ook tal van bijeenkomsten voor ondernemers in de regio Zwolle. Kennispoort richt zich daarbij niet alleen op belangrijke sectoren voor de regio zoals Kunststoffen en Health, maar ook op vernieuwingen dwars door sectoren heen (zogenaamde cross-overs waaronder agrofood, Energie, logistiek en duurzaamheid). Wat kan Kennispoort Zwolle voor u als ondernemer betekenen? Ons netwerk Het succes van Kennispoort is toe te schrijven aan de gezamenlijke stuwende kracht en de inzet en middelen van de deelnemende partners, participanten, netwerk- en businesspartners. Samen werken we aan vernieuwend ondernemerschap en de innovatie in de regio. Kennispoort is een samenwerking tussen Hogeschool Windesheim, Kamer van Koophandel Oost Nederland, Deltion College, samenwerkende gemeenten in de regio Zwolle en de provincie Overijssel. Kennispoort voorziet in de totstandkoming van: De realisatie van duurzame innovaties. Het stimuleren van bestaande en nieuwe bedrijvigheid. De regiobranding en profilering. Kennispoort biedt u concreet: Begeleiding bij uw businessplan of het in de markt zetten van een nieuw product. Advies voor de financiering van uw innovatie. Aansluiting op sectoren en clusters van de innovatieagenda en doorleiden van businesscases naar het innovatiefonds Overijssel. Een groot zakelijk netwerk boordevol kennis. Kennispoort brengt u in contact met andere ondernemers en kennisinstellingen in en buiten de regio. Inspirerende bijeenkomsten en kenniskringen over actuele onderwerpen.

24 OOST NV / PPM Oost Contactgegevens Bedrijvenpark IJsseloord 2 Meander ME Arnhem Telefoon: (026) Website: Wie is Oost NV? Ontwikkelingsmaatschappij "Oost NV" ontwikkelt en begeleidt innovatieprojecten en helpt ze te financieren. Oost NV begeleidt internationale ondernemers naar Gelderland en Overijssel, vernieuwt bedrijvenparken en ICT-infrastructuur. PPM Oost, het participatiebedrijf van Oost NV, participeert in innovatieve bedrijven en beheert innovatiefondsen. Met hart voor de kenniseconomie van Oost-Nederland; sterk in Agro-Food, Life Sciences, High Tech, Energie en de Maakindustrie. Wat kan Oost NV voor u als ondernemer betekenen? Oost NV helpt ondernemers innoveren Innovatieve ondernemers vooruit helpen. Vernieuwende projecten ontwikkelen en begeleiden. Kapitaalimpuls geven aan startende ondernemers en groeiende bedrijven. Internationaal opererende ondernemingen naar Nederland halen als innovatie-impuls voor soortgelijke ondernemingen. Een campus ontwikkelen, kennispark opzetten of een bedrijvenpark revitaliseren. We richten ons daarbij op innovatieve ondernemers in de sectoren voeding, gezondheid en technologie. Omdat Oost-Nederland sterk is in de topsectoren Agro-Food, Life Sciences en High Tech. Oost NV helpt ondernemers investeren in innovatie Van idee, concept of prototype naar marktproduct: dat kan een lange weg zijn. U hebt onder meer geld nodig. Als startende en groeiende ondernemer met bijzondere ideeën stuit u in uw zoektocht naar kapitaal vaak op gesloten deuren. Het vermarkten van innovaties brengt risico s met zich mee die commerciële geldverstrekkers niet altijd willen nemen. Oost NV biedt: - Risico kapitaal - Innovatieleningen - Informal Investers - Europese programma s. Voor meer informatie en overige diensten van Oost NV kunt u terecht op