Reisverslag Learning Journey Mondragon

Transcriptie

1 Reisverslag Learning Journey Mondragon Een wereldreis naar Mondragon Ordinary people doing extra-ordinary things Juan Hose Marre quita Met een reisgezelschap van 15 mensen waren we op 13 en 14 mei op bezoek bij de coöperatieven van Mondragon. Allemaal betrokken bij vraagstukken rond lokale economie en sociale innovatie, maar heel divers: sociale ondernemers, adviseurs, ambtenaren, initiatiefnemers voor een buurtbank en een lokale munt. De meesten troffen elkaar op deze reis voor het eerst, wat hen verbond was de grote interesse in Mondragon: het enige succesvolle voorbeeld ter wereld van coöperaties ( Koop s ) in handen van werkers. Succesvol door zijn omvang, sociale en economische opbrengst en het bezielde commitment van de leden. Ze bestaan al meer dan 70 jaar. Op zich al een teken van succes, maar ook met een beloftevolle toekomst: de regio blijkt het meest weerbaar in crisis, bij de koop s vrijwel geen werkloosheid in de regio. Een bijzonder resultaat in Spanje tijdens deze economische crisis. De circa 100 Koop s zijn verbonden in een gezamenlijke paraplu: Koop Mondragon. De continuïteit van de koop staat boven alles. Dus in goede jaren geld reserveren voor innovatie, educatie, etc. Dat maakt de veerkracht sterk. We zijn in onze verwachtingen niet bedrogen. Maar de realiteit is altijd veelzijdiger dan de dvd presentatie. Coöperaties zijn niet perfect, maar zoals Jose Marie Arrizmendiarietta (de oprichter van de eerste koop) als zei: Een lerende organisatie. Onze reis was mede een succes dankzij de hulp van Ana, Juan Felipe en Victor. Studenten van de Teamacademie in Mondragon en Haarlem. Een bijzonder onderwijs concept waarin werken in teams en ondernemerschap wordt gecombineerd en geleerd door het direct in de praktijk te brengen. Onze reis naar Mondragon bracht ons ver. De mondragon group reikt tot over de hele wereld. Van China tot Brazilie, van Finland tot Afrika. Een reis naar de vallei van Mon de Dragon is een toegang tot een breed netwerk over de hele wereld. En dan is nu de uitdaging om de lessons learned mee te nemen en aan de slag te gaan. Dat is ons op het hart gedrukt: niet blijven praten, maar beginnen en ondernemen. Een korte impressie van verschi!ende reizigers. Nog meer weten? Neem c o n t a c t o p m e t T h e o Ko 1 n i j n (tk@vanvieren.nl) en/of Rense Bos (r.bos@imi.nu)

2 HOT ITEM! The proof of the pudding is in the eating Special Mondragon congres meeting Op de maandagmiddag van ons bezoek was er een speciale bijeenkomst van het congres. Normaal gesproken wordt de bijeenkomst 4 maanden van te voren aangekondigd zodat de verschillende corporaties uitgebreid in formele en informele setting kan overleggen. Nu was er haast. Grupo Fagor heeft een acute financieringsprobleem. Daarom is er nu binnen twee maanden een bijeenkomst geregeld. De 650 leden van het congres zijn afgevaardigden van alle coöperaties. Het voorliggend voorstel betrof een reddingsfond (FRES) van 70 miljoen. Hiervoor levert iedere medewerker van de hele Mondragongoup 1% van zijn inkomen. Voorwaarde zijn dat Grupa Fagor met een goed strategisch plan komt, geen winst uitkeert aan leden, de salarissen verlaagd van 90 naar 80%. Het voorstel is UNANIEM aangenomen. Wij waren niet zo zeer nieuwsgierig naar de uitslag van de stemming, die leek door het vooroverleg al redelijk vast te staan. Maar in hoeverre waren de individuele leden betrokken en wat vonden ze ervan. We hebben het meerdere keren gevraagd. Opvallend was de steun voor een toch best rigoureuze maatregel. De medewerkster van Polo Garia was blij met de uitslag. Natuurlijk was het niet leuk om inkomen te verliezen en wordt dat onderling besproken. Uiteindelijk was ze blij voor de mensen die hun baan konden behouden en hoopt ze dat als het nodig is dat dit ook voor hun organisatie gebeurd. De vrienden van Jose Marie Arizmendiarrieta waren uitermate trots op de beslissing. Dit was duidelijk een voorbeeld van de uitwerking van de goede denkbeelden van de oorspronkelijk leider. Hier kun je aan zien dat het echt was, het commitment. Iedereen wordt verbonden aan het ideaal. Een coach van Team Academy was genuanceerder: Dat nu 1% van het salaris van de coöperatie medewerkers wordt ingeleverd is niet alleen een recht, maar ook een verantwoordelijkheid, die samen wordt genomen. De situatie bij Favor had eerder voorkomen kunnen en moeten worden. Het heeft te lang geduurd dat er geen winst werd gemaakt, zonder dat er echt werd ingegrepen. % 2

3 Maandagochtend 13 mei Hoofdkwartier Mondragon Group Mondragon bestaat totaal uit 80 bedrijven/coöperaties. Totaal gaat het om banen, Fte. Het zesde bedrijf in Spanje qua grootte. Hoofdkantoor is kleine organisatie met slechts 60 medewerkers. Taken van het hoofdkantoor; coördinatie van management, eventueel overplaatsen van (groepen) medewerkers, overall financieel-/cash-management en corporate communicatie. Het zijn werknemerscoöperaties, dus meeste zeggenschap bij de medewerkers. Participatie in management/ governance, eigendom en resultaten. Naast bedrijfscoöperaties zijn er ook een aantal aanvullende coöperaties, zoals de Universiteit etc. In en om Mondragon werken ca mensen in de coöperaties, waarvan 92% ook echt lid van de coöperatie is. In de rest van Spanje werken nog ca mensen in Mondragon-bedrijven, de rest werkt in buitenlandse vestigingen. In het buitenland zijn het geen coöperaties, die werknemers zijn ook geen lid. Om lid te worden moet je je na 1 a 2 jaar inkopen voor een bedrag van ca euro (= ca. 1 jaarsalaris o minimumnivo). Eventueel kan dat ook in termijnen van je salaris worden ingehouden, in 3 jaar. Bij sommige coöperaties is het bedrag lager (bijv. Eroski-retail 9.000, want veel part-timers). Van de winst gaat 10 % naar sociale projecten (waaronder overigens ook onderwijs en innovatie valt), 50% naar de reserves van de coöperatie, en 40% is voor de medewerkers. Rendement/dividend op de inleg is maximaal 7.5% De coöperaties zijn vooral actief in de lichte industrie (domestic appliances en auto-onderdelen), maar ook in engineering, construction, consultancy en detailhandel (Eroski). De bedrijven leveren wel aan elkaar, maar daar staat geen verplichting op. Belangrijk uitgangspunt van de coöperaties: De prijs, kwaliteit en service moet concurrerend zijn. Daarnaast is er een coöperatieve bank en een verzekeraar. De verzekeraar levert een supplementair healthcare en social systeem. Healthcare betekent sneller dan normaal (geen wachtlijst) tegen weinig extra kosten. Daarnaast ook pensioen, ziekengeld en WW (beter dan het standaard Spaanse systeem). Heb je na 2 jaar nog geen werk elders gevonden, dan krijg je weer een nieuwe baan, en iemand anders gaat dan de WW in. Dit om te voorkomen dat je echt niet meer inzetbaar wordt. Je moet eventueel wel een baan op ander nivo (met lager salaris) accepteren. Kosten van het sociaal-/pensioen-systeem totaal ca. 35% van het salaris, waarvan 11% voor de landelijk Spaanse op minimum-nivo (met name pensioen), en de rest voor complementaire Mondragon-regelingen. Geschiedenis/ontwikkeling; in 1943 gestart met school, in 1956 Fagor bedrijven, in 1959 de bank, in 1969 Eroski (detailplanning). Internationaal sinds Zeggensschap ; Op 3 lagen coöperatie-nivo, op sector-nivo, op Mondragon-nivo. In General-assembly 650 leden, gekozen op basis van het aantal werknemers in de coöperaties. Op coöperatie-nivo komen ook andere leden voor, bijv. De klanten bij Eroski (50 %) en de studenten en coöperaties 3 (ieder 30%), die delen in de zeggenschap.

4 Maandagochtend 13 mei Mondragon University De organisatie: Er zijn drie universiteiten in de regio. De Mondragon University is particulier, wat inhoud dat de studenten betalen. Deze fee is lager dan andere particuliere instellingen omdat de coöperaties bijdragen. De Mondragon University is officieel opgericht in 1997 en bestaat uit vakgroepen die voortkomen uit reeds bestaande vakopleiding van de coöperatie: Techniek (1943), Business (1960), Onderwijs en soc. Wetenschappen (1976) en sinds 2011 is daar Gastronomie bijgekomen. Mondragon University is een tweede graads coöperatie waar de coöperaties van de verschillende vakgroepen onder vallen (Gastronomie is geen aparte coöperatie omdat het grotendeels betaald is vanuit de Baskische overheid). Daarnaast zijn er andere opleidingsinstituten zoals Alecop waar studenten parttime kunnen werken als ze anders de studie niet kunnen bekostigen en de technische centra. MIK is het onderzoeksinstituut van de vakgroep Business Economie. MIK heeft 43 onderzoekers. De relatie met de bedrijven: De universiteit van Mondragon is binnen de coöperatie hebben naast de medewerkers en de studenten ook de coöperatieve bedrijven zeggenschap. Binnen MIK wordt alleen afgestudeerd en onderzocht binnen de vooraf met hen afgestemde thema s; open bunsiness, entrepreneurship, internationalization, social responsible bussinessmodels. De universiteit is wel open voor alle studenten en niet alleen voor kinderen van medewerkers. Ook doet MIK op dit moment merendeel van haar onderzoeken voor niet coöperatieve bedrijven. Uiteindelijk gaat ca. 40% van de studenten voor een coöperatie werken. Daarvoor zijn geen vaste afspraken gemaakt (wel over stages overigens). Ondanks de nauwe relatie met het bedrijfsleven speelt discussie over ona(ankelijk onderzoek eigenlijk niet omdat ze met namen aan applied research doen. Werken in een coöperatie: Beide medewerkers zijn ook member, ze voelen dit als een privilege. Ze weten dat die middag een grote bijeenkomst is. Zij zijn ook wel geïnformeerd maar lijken niet heel direct betrokken en vooral te vertrouwen op hun afvaardiging. Josune denkt dat er een groot verschil is tussen de eerste generatie en de jongeren als het gaat om hun coöperatieve beleving. Yuango ziet coöperatief werken als een model dat werkt, niet als het enige model. Tot slot: Onze gastheren staan heel erg open om onderzoek voor of met ons te doen op een van de vier thema s. 4

5 Maandagmiddag 13 mei Caja Laboral (Bank) Jose Maria Arizmendiarietta heeft in de jaren 40 Caja Laboral er doorgeduwd om ona(ankelijk te zijn van externe financiers en crises. Hij ging naar Madrid, kwam terug met een bankvergunning, en schiep een voldongen feit. Tot jaren 90 was Caja Laboral een onderdeel van de overkoepelende Koop voor de onderlinge geldstromen van aangesloten Koop s. De EU eiste scheiding tussen bank en bedrijfsontwikkeling, nu is de CL zelfstandig. De gezamenlijke Koop s bezaten 57% van de stemmen, werkers (van de bank) 43%. Nu zijn ook cliënten (8%), gepensioneerden (5%) socios (leden); de Koop s hebben nog 50%, de werkers 37%. CL heeft nu ook gewone klanten, in heel Spanje 1,2 miljoen, 2 e bank van Spanje. Spanjaarden worden graag klant bij CL omdat ze safe en maatschappelijk verantwoord ondernemen. LESSEN: De waarden van CL zijn, net als alle koop s van M, gericht op veiligstellen van de koop, participatie en committment. Geld verdienen is niet het doel, banen scheppen is het belangrijkste. Geld moet, binnen veilige kredietregels, beschikbaar zijn voor koop s en voor nieuwe projecten. De bank is essentieel geweest voor ontwikkelen coöperatie M: financiering, waarover je zelf kunt zelf beslissen, hulpprogramma s waar andere banken je failliet laten gaan. 5

6 Maandagmiddag 13 mei Mundukide (NGO) Mundukide is een ontwikkelingsorganisatie die in 1999 is opgericht om vanuit de principles of solidarity de kennis en gedachtegoed over coöperaties in arme gebieden van de wereld over te brengen. Directe aanleiding was de steeds groter wordende groep expats van de coöperatieve bedrijven die dit noodzakelijk vond. Mundukide opereert hoofdzakelijk in Mozambique en Brazilië. Ze hebben ca. 1,8 mln per jaar te besteden en in totaal 17 fte waarvan 3 op het hoofdkantoor. Ca 30% van hun budget komt van Mondragon Coorpaties en 50% van de Baskische overheid. Financieel hebben ze het erg zwaar vanaf dit jaar omdat deze geldverstrekkers beide bezuinigen. Een oplossing zoeken in hun werkzaamheden vermarkten in Europa zien ze niet als oplossing omdat dit niet binnen hun visie past. Ze zoeken o.a. oplossing in Brussel en door te bezuinigen. Mundukide is een foundation en geen coöperatie omdat ze anders vanuit andere fondsen geen geld mogen ontvangen volgens de Spaanse wet en Brussel. Wel vormen ze een onderdeel van de co-operaties en hebben ze via een andere constructie een stem. De betrokkenheid van de coöperatieven bedrijven lijkt zich te beperken tot het doneren van geld. Er wordt weinig gedaan aan gebruik van elkaars kennis en er wordt ook eigenlijk alleen jaarlijks gecommuniceerd over vorderingen en resultaten. LESSEN: Lessons learned van het opzetten van een nieuwe cooperatie zijn: - Know the needs op the people and there interests - Make it gradually: small solide steps. - Do not give presents - Work with young people, make them an important part anders vertrekken ze. - Put in practice and not only talk. 6

7 Maandagavond 13 mei Vrienden van Jose Maria Arizmendiarrieta Deze vrienden gaven ons 5 sleutels waarom het gedachtengoed van de founder Jose Maria zijn weergegeven: De sleutels zijn allen gemaakt voor de werkers, 1. de arbeiders zijn de eigenaars van hun toekomst en de middelen. De aanwending van de middelen is een democratisch proces. 1 man 1 stem. Het kapitaal staat ten dienst van het werk. Ze werken niet voor maar met het kapitaal. 2. Alle werkers delen hun interesse voor het geheel, niet alleen voor zichzelf. Zo hebben de meeste mensen geen ambitie om zelf meer geld te verdienen. Hoogte van salaris is afgeleid van het belang van de cooperatie. Zo wordt van de winst 50% niet verdeeld omdat de continuiteit de hoogste prioriteit heeft. 10% gaat naar sociale projecten, vooral onderwijs. 3. Educatie is macht, jonge mensen en medewerkers moeten de kennis en moraliteit hebben voor participatie, waardenleer (ethiek) en techniek (ambacht). Verspreid de kennis en leer onderling van elkaar. 4. Inter-cooperation is een middel om tussen de cooperaties kennis en internationalisering te delen, te innoveren. Groepen delen en onderzoeken continue nieuwe inzichten. 1 cooperatie is niets, is gericht op zijn eigen belang. 5. Oprichten van een ona(ankelijke cooparatieve bank om de financien in eigen beheer te hebben en de regelen. Economic revolution is nothing without a social revolution and a social revolution is nothing without a economic revolution. Onze waarneming is dat de oudere generatie en de jongere generatie elkaar versterken in het bewaken en innoveren van het gedachtengoed van Jose Maria. De oudere generatie waarmee wij spraken waren zelf hun hele leven als ondernemers onderdeel van de cooperaties. (In Brazilie was de ervaring dat medewerkers geen lid wilden worden van een cooperatie, de mentaliteit was niet gericht op de cooperatieve gedachte. ) 7

8 INSPIREREND INTERMEZZO Kwartiermaker in Korea Alex De laatste avond tijdens diner hadden we een prachtige ontmoeting met Alex, 31 jaar. Vier jaar geleden door Fagor Ederlan naar Korea gestuurd om daar in 2 jaar een werkende fabriek voor auto onderdelen te bouwen. Die onderdelen werden traditioneel in Mondragon gemaakt. Maar het transport per vliegtuig leverde een verlies van ,- per week op. Met die hete adem in de nek ging Alex aan het werk. In zijn eentje. Op zijn 27 e. De mooie idealen om coöperatief te werken verdwenen waren al heel snel uit zicht. Het probleem was eigenlijk heel platvloers. De Koreaanse werknemers zijn gewend om duidelijke werkprocessen en instructies uit te voeren. In de fabrieken van Fagor staan teams voor een resultaat, ze lossen problemen samen op, als het nodig is werken ploegen bijvoorbeeld een dienst door. In Korea zijn er geen drie maar twee ploegen, elk 12 uur. Door werken is dan al geen optie, ze zijn sowieso al doodmoe. Ze hebben te weinig geld en tijd om te eten. Alex deed van alles om verbinding te maken met zijn werkers, hij stond bijvoorbeeld om 3 uur s nachts op en ging rond met donuts en broodjes. Hij liet ze merken dat hij aan hun kant stond, dat ze een team waren. Ook als de dagelijkse doelen niet werden gehaald benadrukte hij wat er wel was gelukt, bijvoorbeeld als team er uit gekomen, veilig gewerkt etc. Wat hem hielp waren periodieke leersessies met LAIN van Jose Marie (zie elders) met jonge mensen die de cooperatiegedachte nieuw leven inblazen met entrepreneurschap in teams. Een praktisch idealisme, vanuit de gedachte dat zij geen bijzondere mensen hoeven te zijn om als team buitengewone prestaties te kunnen leveren. Op het eind vertelde hij nog even voor welk salaris hij werkt, voor iets minder dan 2.000,- per maand netto heeft hij een winstgevende fabriek voor Fagor Ederlan gerealiseerd. Vrienden verdienen het vier- of vijfvoudige en probeerden hem te verleiden tor vertrek. Voor Alex was het onbestaanbaar om voor een niet-cooperatieve omgeving te kiezen. Sommige van die vrienden hebben nu geen werk meer en worden nieuwsgierig naar de Koop s. Alex heeft nu een nieuwe carriere gekozen als coach voor lerende cooperatieve organisaties bij de universtieit van Mondragon. Verdient hij overigens 400,- minder, maar geld is een middel en dan is dit voldoende. Voor ons was Alex de verpersoonlijking van de drie vormende elementen van gemeenschapsvorming in Mondragon: - een wervend leidbeeld, - een persoonlijk motief om je daaraan te verbinden, - en een praxis waarin je realiseert, leert en bijstelt. Maar het besef dat daar een vierde element aan moet worden toegevoegd die nu ontbreekt: een zelfcorrigerende prikkel. Een prikkel om ervoor te zorgen dat noodlijdende koops niet onnodig worden gered. Om free riding te corrigeren. En wat ons betreft ook projecten te stoppen als het vangnet van de koop verleidt tot rekken. % 8

9 Dinsdagochtend 14 mei Team University (Universiteit) Let de world change you and you will change the world - Che Chevarra De Eco revolutie zal wel of niet ook een sociale revolutie zijn Favor was erg succesvol, maar als je niet verbonden bent met de toekomst, dan ben je alleen succesvol in het verleden en zul je dat niet in de toekomst zijn. Dat nu 1% van het salaris van de coöperatie medewerkers wordt ingeleverd is niet alleen een recht, maar ook een verantwoordelijkheid, die samen wordt genomen. De situatie bij Favor had eerder voorkomen moeten worden, het heeft te lang geduurd dat er geen winst werd gemaakt, zonder dat er echt werd ingegrepen. Het was een wat luie en zelfgenoegzame houding en teren op oude successen. Er was geen kracht aanwezig die kritisch kon acteren en kon innoveren. Dat is wel wat we nu geleerd hebben. Het genomen besluit is goed omdat het door iedereen gedragen wordt,maar er zijn nu wel condities genoemd om dit in de toekomst te voorkomen. Favor zou nederiger moeten worden. Het succes van Mondragon is ook dat de relatie met de overheid er 1 is van ieder zijn verantwoordelijkheid. bijv. in India en Italie zijn de corporaties veel politieker, zij zijn meer onderdeel van het politieke systeem. Nu is bijv. bij Eroski een co-creatie van klanten en medewerkers, de overheid schept nu ruimte in de wet-en regelgeving. Dat was 3 jaar geleden niet mogelijk. In de TeamAcademy zijn de studenten niet verbonden met het systeem van overleven, maar met de stroom van geluk en de droomcapaciteit. Daarom doen de studenten in team buitengewone creatieve ontdekkingen. De reis naar India was belangrijk voor de mindset. LESSEN: GLOCAL is de toekomst. Mondragon is de afgelopen jaren ook egoïstisch geworden, ze hebben goed voor zichzelf gezorgd. Maar global is niet op tijd die verantwoordelijkheid genomen. De uitdaging is om in de toekomst meer mogelijkheden te creeren om wereldwijd een win-win situatie te creeren tussen sociaal en ondernemerschap. Mensen met elkaar verbinden zonder een gesloten systeem te worden is een grote uitdaging. 9

10 Dinsdagochtend 14 mei Eroski (Supermarktketen) Eroski is een coöperatie van 2400 supermarkten waar arbeiders 50% stemrecht hebben en eigenaar zijn. De andere 50% stemrecht en eigenaarschap is in handen van klanten. Klant-leden betalen 80 euro per jaar. Ze krijgen daarvoor een glossy terug met inside informatie, testen van producten en resultaten uit het eigen laboratorium. De klant-leden van de coöperatie hebben een andere beleving van het eigendom dan de arbeider leden. Op lagere schaalniveaus is het gevoel van eigendom ook lastiger terug te vinden. Iedere coöperatie/ supermarkt vestiging draagt 10% van de winst af voor sociale projecten in hun lokale omgeving. Waaronder een belangrijk onderdeel voor onderwijs. Eroski zijn de klant leden aan het herontdekken. Ze hebben klant-leden. Indrukwekkend veel en bovendien verborgen goud, want er wordt nog weinig mee gedaan. Als je arbeider lid van de coöperatie bent dan koop je je in voor 8000 euro. Dat aandeel krimpt als er verlies wordt gemaakt, en groeit bij winst. Wat opviel is dat er geen aandacht is voor een online community. Social media wordt als communicatie middel ingezet. Wat ons als buitenstaanders opviel is dat ze een grote kans laten liggen om de community meer te betrekken bij her reilen en zeilen van de coöperatie. LESSEN: - Het hebben van klant-leden ( !) is niet genoeg. Er moet mee geparticipeerd worden om het te vertalen naar omzet. - Ook bij een coöperatie als Eroski gaat het om het winst. 10

11 Dinsdagochtend Polo Garia Innovation Centre Het Polo Garaia Innovation Centre is zelf ook een coöperatie. Orde van grootte: +/- 100 medewerkers, innoveert in opdracht van coöperaties in Mondragon en bedrijven daarbuiten. Er wordt bijvoorbeeld geïnnoveerd om koelkasten slimmer te maken. Kunnen producten bijvoorbeeld communiceren met de koelkast om de houdbaarheidsdatum te controleren. Een Living Lab is ingericht om consumenten onderzoek te doen voor poductinnovaties. Het innovation centre wordt voor 56% door de regionale en lokale overheid gefinancierd. Andere investeerders bestaan uit diverse coöperaties en bedrijven, zoals Microsoft. Ook nu zijn het moeilijke tijden door de crisis. De leden van de coöperatie Innovation Centre hebben gekozen om minder salaris te ontvangen om de crisis te overleven. LES: - De regionale en lokale overheid(sinvestering) is nodig om een klimaat te creëren voor innovatie 11

12 Dinsdagmiddag 14 mei LKS (Consultants) LKS is het consultancybedrijf van M. Ze waren aanvankelijk onderdeel van de bank, voor juridische en bedrijfskundige ondersteuning. Nu twee takken, procesbeheer en beheersing (600 mensen) en advies (onze gesprekspartner, 400 mensen) met juristen, bedrijfskundigen en ingenieurs. LKS zit over de hele wereld, nauw verbonden aan activiteiten van de andere koop s. De kaart was indrukwekkend, een expansie die totaal niet vermoedt als je deze landelijke vallei binnenrijdt. LKS wordt onder meer gevraagd om elders (in Spanje en buitenland) landbouwcoöperaties op te richten. Hun juristen zijn gespecialiseerd in de wetgeving en juridische aspecten van coöperaties. Carlos vertelde ons over het raadsel van de naam (Mondragon = berg van de draak) op Asserate (de hoogste berg). Mondragon is dus gewoon de Baskische naam. Hij vertelde ook over het verre verleden, in de middeleeuwen was Mondragon al een rijke regio waar ijzererts werd gedolven en de beste zwaarden werden gemaakt. Stappen in bouwen landbouwcoöperatie: eerst overtuigen van nut en belang (grotere groep = meer marktkracht, strategie van groei / internationalisering, diversiteit producten om risico s te spreiden), dan pilot (learning bij doing), juristen voor de formele stukken. One man one vote is het beste systeem voor een coöperatie, dan moet je immers rekening houden met elkaar. Maar grotere boeren willen dat vaak niet. We hoorden van Carlos nog belangrijke algemene dingen: Je lid-inleg fluctueert in waarde naar gelang de prestatie van je Koop. Carlos begon 10 jaar geleden bij Fagor met ,- dat was bij zijn vertrek nog maar 1.000,- waard. Enkele jaren geleden stapte hij over / in naar LKS voor , -, dat is nu al veel meer waard. Een lid kan ook worden gevraagd om bij te storten. 12

13 Dinsdagmiddag 14 mei City Ha! (Gemeente) Over het politieke systeem en democratie. Er zijn verschillende politieke partijen. Alle inwoners zijn betrokken bij het democratische proces waarbij het principe geldt van 1 man 1 stem. Ongeacht de financiële waarde die iemand vertegenwoordigd. Vanuit de coöperatieve wordt veelal 10 a 12% van de winst per jaar aan welzijn en zorg besteed, maar dat is altijd aanvullend. Dit komt bovenop het bedrag dat de gemeente besteed aan het sociale domein. De belangrijkste issues van de afgelopen 2 jaar hadden betrekking op het ecologische systeem. De logistieke problemen nu transport toeneemt door de groei van de industriële sector. Verder de recycling van het afval. De participatiegraad is hoog, niet alleen de inwoners die in coöperatieven werken, maar ook van inwoners die dat niet doen. De samenwerking met de coöperatieven is goed, men kent elkaar en er zijn veel formele en informele contacten. Over en weer is er een goede informatievoorziening en deelt men de issues en de besluitvorming erover. De meeste mensen hebben als mindset dat als er een nieuw initiatief wordt gestart dat er dan een coöperatie wordt opgericht. Er werken 20 mensen voor het gemeentehuis. Er is weinig regelgeving over de kwaliteit van zorg en onderwijs. De overreglementering van het overheidssysteem zoals bij ons is niet bekend in Mondragon. De rijksoverheid is akkoord gegaan dat inwoners in Baskenland minder belasting betalen, daarom heeft Mondragon een eigen politie. Op termijn wil Baskenland in samenwerking met het Franse deel een ona(ankelijke staat. De identiteit van de Bask en het eigen economische systeem kan dat mogelijk maken. Belangrijk is dat de corporaties en de overheid volstrekt ona(ankelijk van elkaar zijn. Ze hebben een eigen rol en eigen besluitvorming. Vervening van rollen komen niet voor. Wel hetzelfde doel dat gericht is op welzijn van de gemeenschap en verantwoordelijkheid nemen. Er zijn in Mondragon geen grote sociale issues en spanningen. Over de afgelopen jaren zijn er geen criminaliteitcijfers, alleen milieuovertredingen. Over sociale initiatieven werd gezegd dat de gemeente dat niet van boven af kan organiseren. Er moeten altijd inwoners zijn die zich actief inzetten en eigenaar zijn. 13

14 Reizigers: Corrie Bosma Hettie Politiek Jeroen Jonkers Loes Leatemia Luc Manders Martien Kromwijk Pascal van Wanrooij Ramon Schleijpen Rense Bos Sandra van de Waart Theo Dijt Theo Konijn Sander Siegman % 14