Marktverkenning Duitsland - Duurzame energie en energiebesparing in de Duitse bouw

Transcriptie

1 Marktverkenning Duitsland - Duurzame energie en energiebesparing in de Duitse bouw Deze marktverkenning is uitgevoerd door Partners for Innovation BV, in opdracht van de EVD, en in samenwerking met de Nederlandse ambassade te Berlijn. EVD februari 2008 Nadere informatie: EVD Landenmedewerker Duitsland Telefoon: (070) duitsland@info.evd.nl

2 Inhoudsopgave 1 Samenvatting, conclusies en vooruitblik Summary, conclusions and outlook Objective and target audience German policy Key instruments in Germany stimulating RE and EE Studie naar de Duitse bouwmarkt het belang van duurzame energie en energiebesparende oplossingen Waarom dit rapport? Doelstelling Contractuele context Scope en afbakening Karakteristieken van de Duitse markt Markt indicatoren Het Duitse Beleid Klimaatbeleid - Politieke ontwikkelingen en de rol van Duitsland als trekker Het Duitse Beleid op federaal niveau Sterke rol van Duitsland in internationale politiek Instrumenten Belangrijkste instrumenten voor particuliere woningen Ecotaksen Erneuerbare-Energien-Gesetz EEG: Fotovoltaïsche cellen Marktanreizprogramm zu gunsten Erneuerbarer Energien (MAP) Energieeinsparverordnung (EnEv) Leningen Energielabel Beleid in ontwikkeling (voorstellen, ontwerpen) Meer weten? Aanbodstructuur van de markt: overzicht van lokale producenten en toeleveranciers in Duitse bouwmarkt Fotovoltaïsche cellen Zonnewarmte Verwarming met vaste biomassa Warmtepompen Biogas Isolatie Geothermische energie Passief huis Vloerverwarming Windenergie 65 9 Regionale verschillen (SWOT), regionale ontwikkelingen en kansen Belangrijke regios of steden Kansen voor Nederlandse bedrijven voorbeelden Inleidende situatieschets Kansen voor exportpositie van Nederlandse technologie Ingangen in de Duitse markt Bruggenbouwers, handelsmissies, workshops en brokerage events Snel toegang tot de ontwikkelingen in de Duitse markt voor duurzame energie en energie-efficiency in de gebouwde omgeving Overkoepelende organisaties Alternatieve ingangen in de Duitse markt Annexrapportages

3 1 Samenvatting, conclusies en vooruitblik Het toenemende gebruik van energie legt grote druk op het klimaat. De urgentie en noodzaak voor het nemen van maatregelen voor energiebesparing en toepassen van duurzame energie, zullen verder toenemen. In de gebouwde omgeving valt op vrij eenvoudige wijze veel energie te besparen. De Duitse overheid is een absolute koploper in Europa en heeft een omvangrijk en actief beleid met onderliggend instrumentarium ontwikkeld en geïmplementeerd voor de gebouwde omgeving. Zo stimuleert zij op grote schaal investeringen in en gebruik van nieuwe duurzame technologieën en energiebronnen. Duitsland staat op eenzame hoogte binnen de EU als het gaat om het gebruik van duurzame energie en het invoeren van nieuwe energierichtlijnen. De belangrijkste ministeries op Bondsniveau zijn het milieuministerie Bundesministerium für Umwelt (BMU) en het economieministerie Bundesministerium für Wirtschaft und Technologie (BMWi). Een centrale rol hierbij speelt de Erneuerbare-Energien- Gesetz (EEG). De EEG verplicht de energiebedrijven om elektriciteit uit duurzame energiebronnen tegen een vastgestelde prijs af te nemen. Dit tarief wordt vastgesteld voor een periode van 20 jaar, zodat investeerders gemakkelijk kunnen uitrekenen in hoeverre ze hun investeringen kunnen terugverdienen. Het BMWi richt zich naast bewaking van een goede en eerlijke marktwerking van de energiemarkten vooral op het stimuleren van technologie en het voeren van een actief industriebeleid. BMWi beschikt over ruime jaarbudgetten voor energieonderzoek. Het kabinet-merkel (aan de macht sinds 22 november 2005) heeft het beleid dat werd ingezet onder de kabinetten-schröder/fischer (SPD/ Groenen ) voortgezet en zelfs verder uitgebouwd. Eind 2007 heeft de Duitse federale overheid haar nieuwe instrumentarium en doelstellingen gepresenteerd op de klimaatconferentie in Bali. Voor elektriciteitsproductie geldt een doelstelling van 25-30% duurzaam voor het jaar Voor warmteproductie geldt een doelstelling van 14% voor Er komt een wet ter stimulering van de toepassing van biogas (Biogaseinspeisegesetz). En een wetaanpassing dient een verdubbeling van WKK te realiseren in de elektriciteitsproductie naar 25% in 2020, ondersteund met een stimuleringsfonds van 750 M. Uitbreiding van warmwaterdistributienetten (Nah- und Fernwärme) wordt ondersteund met een investeringspremie oplopend tot 20% (totaalbudget 150 M ). De Duitse overheid gaat strengere wettelijke eisen stellen aan de energie-efficiency van gebouwen en ze scherpt de Energiebesparingsverordening EnEV (Energieeinsparverordnung) aan. Ook voor bestaande huizen zullen er minimale energieprestatiestandaarden worden ingevoerd. De inspanningen in de overgang naar duurzame energiesystemen lonen. Ze leveren veel op in meerdere opzichten: naast de CO 2 -reductie dragen ze bij aan structurele besparingen op energiekosten en wordt nieuwe werkgelegenheid gecreëerd. De Duitse markt voor duurzame energie en energiebesparing is daarmee enerzijds een gidsland voor Nederland, anderzijds biedt de Duitse markt aan Nederlandse bedrijven vooral zij die innovatief zijn en voorop willen lopen grote kansen voor het opbouwen van sterke marktposities. De Duitse markt kan hierbij zowel als springplank fungeren naar de Nederlandse markt, de Europese markt of zelfs mondiale markten. Dit geldt met name op een aantal terreinen waar innovatieve Nederlands bedrijven unieke technologie in handen hebben - zoals zonnepanelen gebaseerd op traditionele technologie of innovatieve technologie (polymere dunnelaagtechnologie, glastechnologie), geïntegreerde installatiesystemen, gevelpanelen, led-verlichting, biomassa en biogas, warmtepompen, WKK en microwarmtekrachtinstallaties, energieadvisering en dienstverlening, energieonderzoek, etc. Het beleid van de Duitse overheid is erop gericht dat bewoners of eigenaren van gebouwen worden verleid tot energiebesparende investeringen die resulteren in verbeteringen aan deze gebouwen die langdurige rendement opleveren. 3

4 Met financiële instrumenten stimuleert zij hen (de kopers in de markt) om te besluiten tot aanschaf. Het effect dat deze instrumenten heeft, werkt als een meerzijdig zwaard. 1. De financiële drempel wordt verlaagd de subsidie of lening draagt bij tot vermindering van de eigen bijdrage in de investering en dus in een geringere uitgave. 2. De economische terugverdientijd van de investering wordt korter, waardoor een investering eerder geld gaat opleveren 3. De regeling heeft een belangrijk communicatief effect. 4. De constante aandacht en financiële prikkels dagen aanbieders in de markt uit om innovatieve producten en diensten te introduceren. Het innovatievermogen wordt zo bevorderd. Duitsland heeft door dit langdurige en consistente beleid veel resultaten geboekt in de overgang naar duurzame energieoplossingen zowel in de gebouwde omgeving als op het gebied van windenergie en biogas, mede gebaseerd op nieuwe technologie. Zij heeft een zeer sterke positie ontwikkeld op de markt van duurzame energie en fors bijgedragen aan het realiseren van nieuwe werkgelegenheid. Een gevolg van dit langdurig consistente beleid van de federale overheid is dat ook alle Ländern, steden, bedrijven en onderzoeksinstelling volop aandacht besteden aan duurzame energie en energiebesparing. De onderliggende marktinventarisatie is een momentopname van een onderwerp met een overweldigende dynamiek. Dit rapport heeft als streven om u als lezer te helpen aan te haken bij deze dynamiek om zo in te kunnen spelen op de ontwikkelingen op de Duitse markt. We hebben geenszins de pretentie om in dit compacte rapport volledigheid na te kunnen streven. 4

5 2 Summary, conclusions and outlook 2.1 Objective and target audience This market survey for Germany on the subject of renewable energy and energy efficient constructing and housing improvement is financed by the Netherlands Ministry of Economic Affairs, while its agency, the EVD, is the contracting authority. In order to meet sectoral or thematic information needs of Dutch exporting industries and investing companies, the EVD facilitates the realisation of up-to-date market surveys on promising markets in selected countries. The requested study is very relevant for the Dutch exporting industry, as the German building and construction market is of increasing importance to the Dutch building, installation and equipment building sector. Moreover the German market is a European innovator on renewable energy (RE) and energy efficient (EE) homes or even so-called passive houses. The developments in the German market can guide the Dutch industry in the development of their export strategies. The main target groups for the market surveys are small- and medium-sized enterprises (SMEs) in the Netherlands. Interesting groups among these SMEs are those enterprises that start their business on a foreign market. 2.2 German policy Characteristics of the German Climate Change Program include: Differentiated and mandatory targets and timetables A broad package of policies and measures covering all sectors (including energy supply, private and public buildings) Clear institutional structures and programmes A transparent process to develop and improve the National ClimateChange Programme German political leadership has been shown by Angela Merkel and her ministers at the Bali Climate conference (December th 2007), the EU Council on Climate Change on March 9 th 2007 and the G8 Summitat Heiligendamm on June 8 th The EU Council on 9 March2007, has decided upon a binding CO2 reduction target of 20% reduction by 2020 (versus 1990) and a conditional 30% by 2020 provided other industrialised countries are willing to make comparable reductions. The European 30 % reduction target in GHGs by 2020 translates into a reduction of 40% for Germany. 2.3 Key instruments in Germany stimulating RE and EE Renewable Energy (RE) and Energy Efficiency (EE) are hot in Germany. Policy and instruments are offered by the Federal government, the Ländern and many municipalities and include: Energy Performance Certification Energy Performance Advice Research and Technology Development funding (subsidy programs) Investment fees (fiscal compensation, subsidies) Guaranteed (higher) prices for electricity that is fed to the net Pilot and demonstration sites Harmonisation, normalisation and certification Dissemination, community and networks (publications, websites, events...) 5

6 The key instruments in the German market are: 1. EEG - Feed in Tariff System: Priority access for RE to the power grid: Obligation of grid operators to purchase the electricity produced from RE. Priority transmission and distribution. Equalisation of additional costs for electricity from RE between all grid operators and electricity suppliers Fixed price ( tariff ) for every kilowatt hour produced from RE for 20 years, Different types of RE are considered and tariffs are differentiated by source and size of the plant. Annual decrease (- 1,5% - -6,5%) due to technical development (degression) 2. The Market Incentive Program (MAP) is a large scale investment support programme for RE and EE investments. In 2008 a total of 350 M is available. In 2009 this will be increased to 500 M. 3. The German government promotes RE and EE (in new and existing buildings) by providing financial incentives to consumers who invest in RE and EE. New principles and terminology gain popularity, such as "passive houses," "KfW-houses", and Germans who set out to build homes meeting these requirements are eligible to apply for subsidized loans from the government-owned KfW bank. 4. With the implementation of the Energy Label (Energy Performance Certification, as result of EPBD) for all homes in 2008 the existing building market will accelerate towards energy efficiency as well. The EPBD prescribes an EP-certificate at the moment a home is sold to a new owner or rented by a new family. This will boost awareness and create market value for the energy performance of houses. Highlights of the comprehensive energy and climate change programme, as decided by the Federal German government in Meseberg (August 2007) are the following: - EEG continued and extended. RE objective for electricity generation in 2020: 25-30%: - RE objective for heating in 2020:14% to be implemented by new incentives and obligations German energy market offers enormous business opportunities The German market for energy efficient construction methods for building improvements has an enormous potential: About 90% of all the houses, public buildings and business buildings have been built before these buildings do not match with modern energy saving standards. All these markets show impressive upward trends in recent years, with further expected growths to steepen in the years to come. In 2006, compared to the year before, there has been an increase of 70% in the sales of heating systems for pellets, 60% more solar-energy-installations were sold and even 200% more heat pumps. The building industry can benefit from solutions offered by many different sectors to make future buildings more energy-efficient. The range of solutions will include: Energy efficient building techniques (sun orientation and shade considerations, building envelope air-tightness/ventilation, compactness, building geometry, passive preheating of fresh air...) Energy efficient construction materials (panels, insulation, components, glazing), Heat, hot water and electricity production systems (active and passive solar energy, fuel celltechnology, geothermal energy, bio-energy, small scale wind energy, cogeneration, improved burner technology,..) Intelligent and energy saving devices and systems (domotica, energy management, air-to-air heat exchanger, hot water heat recovery,..) Energy-saving household appliances (refrigerators, stoves, freezers, lamps, washers, dryers,..) A special position, in Germany, is taken up by the so-called "passive" houses, a term widely used in the German construction business today. Today more than 6,000 passive buildings exist in Germany, Austria and Switzerland. 6

7 They include residential complexes, office buildings, factories, day-care centres and schools. Passive homes hardly require regular (active) heating anymore. They use less than an annual 1.5 litres of heating oil per square meter. The heat released by small appliances and body heat of people (two kilowatt hours per day) is largely sufficient. Automatic (heat-retention) ventilation ensures that air quality remains of good quality Opening up of the German markets for Dutch industry Traditionally the building and construction industries acted predominantly on their local or national markets. In the last decennium this has changed radically, and many mergers and acquisitions in the industry took place. The developments in energy efficiency will make these markets more competitive and knowledge intensive and we expect that the internationalisation process will gain enormous importance in the years to come offering opportunities for Dutch firms, in developing export markets or building alliances with German companies or knowledge centres. There is a clear interest from the relevant Dutch companies in the German market. This market survey is a next step to support them to build stronger bridges into the German markets. The survey will help them to a better understanding of the German market, its drivers, cultures and supply chain- and collaboration structures. The Dutch industry is well-positioned for international growth and Germany is an obvious neighbouring country for growth. In Europe, the Dutch building sector has been one of the first that has actively expanded their business in other European countries such as Germany and the U.K. As result, the Dutch building industry has a competitive advantage for a further outroll of international growth strategies. In the Netherlands, many creative SMEs have developed energy efficient appliances and systems and are front-running companies in a European or even global perspective. Energy consultancy is an important business in the Netherlands. The growth of this service sector was driven by a long-term governmental regime of subsidy programmes. The Dutch energy service sector can export their services and knowledge Partners for Innovation Partners for Innovation executed this German market study on renewable energy and energy efficient constructing and housing improvement, for the Netherlands Ministry of Economic Affairs, agency EVD. We are a Dutch consultancy firm specialized in sustainable market oriented innovations with a focus on energy efficiency, renewable energy, CO2 and Climate Chance ( 7

8 3 Studie naar de Duitse bouwmarkt het belang van duurzame energie en energiebesparende oplossingen 3.1 Waarom dit rapport? De EVD heeft aan bureau Partners for Innovation opdracht gegeven voor het uitvoeren van een actuele marktstudie naar de mogelijkheden van duurzame energie en energie-efficiënte bouwwijzen binnen de Duitse bouwmarkt. Met dit rapport beoogt de EVD bij te dragen aan een actuele informatievoorziening aan de Nederlandse exporterende industrie en met name het Nederlandse MKB. Het rapport geeft een overzicht van: - karakteristieken van de Duitse DE en EE (duurzame energie en efficiënte energie) markten binnen de Duitse bouw (zowel woningen als non-residentiële bouw); - actuele trends; - regionale verschillen in de Duitse DE en EE bouwmarkten; - kansen voor Nederlandse bedrijven tot succesvolle toegang en groei binnen deze markten; - culturele aspecten, aanbestedings- en financieringsmechanismen, etc. Nederland en Duitsland zijn beide actief op het terrein van energie-efficiënt bouwen. De marktkarakteristieken van beide landen verschillen echter aanzienlijk. Het is voor de Nederlandse spelers met interesse voor de Duitse markt van belang om de Duitse markt en haar bijzonderheden goed te begrijpen. De ontwikkelingen in de Duitse DE en EE bouwmarkten zijn voor Nederlandse bedrijven en researchorganisaties van grote importantie, want: - De bouw verandert geleidelijk van een lokaal naar een internationaal opererende sector, wat zichtbaar is in toenemende schaalvergroting, overnames en fusies en een percentuele toename van de omzet van veel bedrijven, buiten het eigen land. - De Duitse markt loopt binnen Europa voorop op de terreinen duurzame energie en passief bouwen. Van deze koplopermarkt kunnen de Nederlandse bedrijven veel leren en zij kunnen met innovatieve producten inspelen op dynamiek van de Duitse RE en EE markten. 3.2 Doelstelling Doel van deze marktstudie is om de kansen van Nederlandse bedrijven in de Duitse bouwmarkt te vergroten door een bijdrage te leveren aan kennisopbouw en bewustwording. 3.3 Contractuele context Het Ministerie van Economische Zaken financiert de realisatie van deze marktstudie. Haar agentschap EVD treedt op als opdrachtgever. Na een selectieprocedure, waarin van vier partijen een projectvoorstel werd ontvangen, heeft zij het bureau Partners for Innovation opdracht gegeven voor het uitvoeren van de marktverkenning. Partners for Innovation, is een adviesbureau dat gespecialiseerd is in het initiëren en helpen realiseren van duurzame marktgerichte, innovaties op gebied van duurzame energie en CO2- reductiestrategieën. Partners for Innovation hanteert een pragmatische aanpak en ondersteunt haar klanten in het gehele innovatieproces van idee tot implementatie. 8

9 4 Scope en afbakening Het terrein van energiebesparing en toepassing van duurzame energie binnen de bouw is bijzonder breed en omvangrijk. Het omvat bijvoorbeeld: Energy efficiënte bouwmethoden; o Bouwconcepten (zoals passief bouwen). o Gebruik van passieve zonne-energie, oriëntatie van gebouw op de zon. o Isolatiemethoden. o Geïntegreerde gevelsystemen (ventilatie, verwarming, koelen). Energie effectieve bouwmaterialen; o Panelen, isolatie, beglazing, componenten, etc. Ruimteverwarming en/of warm water productie; o Methoden (bijv. wijkverwarming op biogas, industriële restwarmte of geothermisch). o Installaties (hoogrendementsketel, brandstofcel, zonneboiler) en onderdelen. o Brandstoffen (zoals vaste biomassa). Verlichting; (Al dan niet geïntegreerde) duurzame electriciteit productiesystemen, zoals PV, geothermisch, (biogas)-wkk en wind. Intelligente en energiebesparende apparaten en systemen; o domotica, energiemanagement, etc. o Energiezuinige huishoudelijke apparatuur. In dit rapport zal het accent liggen op het gebouw zelf met de daarin aanwezige vaste installaties. Het rapport gaat veel minder in op de inrichting van gebouwen en de gedragsaspecten van de bewoners/gebruikers. Het rapport streeft niet naar compleetheid daarvoor is de omvang van de studie te gering. Wel hebben we gestreefd om de informatie voor Nederlandse bedrijven en researchorganisaties op een toegankelijke manier aan te bieden. 4.1 Verder lezen Mocht u geïnteresseerd zijn in een specifiek onderwerp uit dit rapport dan verwijzen wij naar de specifieke websites vermeld bij de teksten in de hoofdstukken. Veel referenties staan ook in de Annexrapporten behorende bij dit hoofdrapport. In ons onderzoek hebben we geconstateerd dat de Duitse overheden veel aandacht besteden aan kennisoverdracht, het stimuleren van de marktontwikkeling van nieuwe technologie, en de ondersteuning van de bedrijven in deze markten. Via Internet is dus een overweldigend en uiterst bruikbaar informatieaanbod toegankelijk. Een groot deel van deze informatie wordt meertalig aangeboden (Duits, Engels en soms ook Frans en Spaans). Op de genoemde websites treft u een enorm aanbod van relevante informatie over de markt(trends), de marktspelers en het stimuleringsinstrumentarium van de overheden. Via de verwijzingen in deze compacte rapportage kunt u dus snel en op systematische wijze uw weg vinden in de Duitse markt.. Ook wijzen we u op een aantal brug organisaties, die voor u als aanspreekpunt kunnen dienen bij het verder verkennen van de Duitse DE en EE bouwmarkt, na het lezen van dit rapport: De Nederlandse ambassade en haar postennetwerk en haar handelsmedewerker voor het onderwerp energie: Esther Tromp-Koppes (ester.tromp@minbuza.nl) De EVD, het agentschap van het Ministerie van Economische Zaken ( De Duits-Nederlandse Handelskamer ( de Handelskamer is uiterst actief op het terrein van energie en organiseert regelmatig brokerage evenementen, waarvan alle documentatie wordt aangeboden via: Technisch Wetenschappelijk Attachee netwerk (TWA) ( 9

10 5 Karakteristieken van de Duitse markt 5.1 Markt indicatoren De Duitse markt voor duurzame energie en energiebesparingen in de gebouwde omgeving is booming. Dit geldt in brede zin en betreft een groot aantal technologieën. Duitsland was pionier op dit terrein en neemt sindsdien een koploperpositie in de wereld in. Zeer tot de verbeelding sprekende wapenfeiten zijn: 1. Duitsland beschikt over de grootste geïnstalleerde windenergie capaciteit ter wereld. 2. Duitsland is de grootste markt voor PV installaties. 3. Duitsland is de grootste markt voor thermische zonne-energie in Europa. 4. Duitsland is een pionier in biobrandstoffen en waterstoftechnologie. Om zicht krijgen op de ontwikkelingen baseren we ons in deze paragraaf op recente overzichten van dena, BMU, en branches 1. De beleidsdoelen voor 2020 zijn momenteel nog verre van gerealiseerd, zoals onderstaande tabel laat zien. De marktontwikkelingen zullen de komende jaren versneld door gaan met enorme kansen voor Nederlandse ondernemers die goed voorbereid de Duitse markt willen betreden Doelstelling duurzame elektriciteitsproductie 4,5% 12,0% 25-30% Overall doelstellingen primaire energie 2,1% 5,8% 10% Aandeel WKK in elektriciteitsproductie 12% 25% Onderstaande figuur toont bijvoorbeeld de trend van elektriciteitsproductie uit biomassa in de periode , welke laat zien dat vooral de toename sinds 1998 fors is. 1 Tenzij anderszins wordt aangegeven zijn de figuren in deze paragraaf afkomstig van de denapresentatie van Andreas Schöler, DNHK, Den Haag, 23/10/2007 (Renewables Made in Germany Current Political Framework and Market Development), Den Haag, 23/10/2007) 10

11 De volgende figuren tonen de ontwikkelingen op de markt van bio-energie. - De eerste figuur toont de ontwikkelingen in de markt voor warmteproductie: de inzet van biomassa, thermische zonne-energie en geothermische warmte. 2 - De tweede figuur toont de trend in de inzet van biomassa voor warmteproductie, bijna een verdubbeling in tien jaar. - De derde figuur afkomstig van de Duitse Biogas Associatie - toont de opmars van biogas als brandstof voor elektriciteitsproductie. 2 Bron: Presentatie Martin SCHÖPE, BMU, Berlin, 5th October 2007 Implementing EU Integrated Climate Change & Energy Policy up to 2020 Sharing the Efforts 7th Inter-Parliamentary Meeting on Renewable Energy. ( 11

12 12

13 Onderstaande tabel toont de vermeden emissieresultaten van het Duitse beleid voor het jaar De meeste CO2-reductie wordt momenteel geboekt in de elektriciteitproductie, waarbij de bijdrage van PV-zonne-energie in vergelijking met windenergie en waterkracht relatief gering is, maar snel groeit. Voor de gebouwde omgeving lijkt duurzame warmteproductie dan ook belangrijker dan duurzame elektriciteitproductie. Ook de markt voor duurzame warmteproductie groeit momenteel hard. Bron: Presentatie Martin SCHÖPE, BMU, Berlin, 5 oktober

14 6 Het Duitse Beleid 6.1 Klimaatbeleid - Politieke ontwikkelingen en de rol van Duitsland als trekker Angela Merkel wordt in de media ook wel de "ecokanselier" genoemd. Hieronder zullen de recente ontwikkelingen in de mondiale politiek, de Europese politiek en in Duitsland kort op een rij worden gezet. Daaruit blijkt een indrukwekkende Duitse succesreeks die aantoont dat zij (met haar kabinet) deze geuzentitel met recht verdient. Het streven van haar regering is om tot 2020 de CO2- uitstoot in Duitsland met 40 procent te verminderen. Al in de begroting van 2008 zal daarvoor 3,3 miljard euro ter beschikking komen, twee keer zoveel als in Bij de nu al door de Duitse regering besloten 14 nieuwe wetten en verordeningen ligt de nadruk op efficiënter energiegebruik in gebouwen en uitbreiding van nieuwe energievormen voor productie en verwarming. Het aandeel duurzame energie, voor elektriciteitsproductie, zal van nu 12 procent tot 30 procent verhoogd worden. Daarbij krijgen biogas en windmolens op zee prioriteit en daarom meer geld, windmolens op land en zonne-energie minder. Er is in Duitsland brede steun voor alternatieve energiebronnen. Merkel speelt met haar beleid in op roep van veel Duitsers om maatregelen tegen de snelle opwarming van de aarde. Duitsland acteert op nationaal, Europees en mondiaal niveau als trekker. In de volgende paragraaf worden de indrukwekkende resultaten en ontwikkelingen van het laatste jaar geschetst. 6.2 Het Duitse Beleid op federaal niveau Duitsland wil de uitstoot van broeikasgas in 2020 met veertig procent verminderen. Zij zet hierbij in het bijzonder in op energiewinst in de gebouwde omgeving en het grootschalig gebruik van biomassa, wind- en zonne-energie. Huizen en kantoren moeten efficiënter worden ingericht en geïsoleerd Topontmoeting Meseberg Het Duitse kabinet heeft tijdens haar topontmoeting in Meseberg (24 augustus 2007) ambitieuze afspraken gemaakt over klimaatbeheersing. De Meseberg-top die plaatsvond op de helft van de regeerperiode van het kabinet-merkel was erop gericht belangrijke besluiten te nemen voor het beleid voor de tweede helft van haar regeerperiode. De ministers besloten tot vergaande maatregelen om het klimaat te beschermen. De belangrijkste resultaten van het geaccordeerde maatregelenpakket (Klima- und Energiepaket Meseberg) zijn: - De uitstoot van broeikasgassen moet in % zijn gedaald ten opzichte van Er komt een belastingverhoging op auto s met een hoog benzineverbruik, - Het gebruik van nieuwe energievormen wordt gestimuleerd. Voor huiseigenaren zal de overgang naar verwarming met nieuwe energievormen door verhoging van de subsidies worden bevorderd. Daarvoor is het budget met 150 miljoen tot 500 miljoen euro verhoogd. Ook het aandeel van warmtekrachtkoppeling zal worden verdubbeld (o.a. een stimulans voor aanleg van wijkverwarmingssystemen) - Om verbetering van de isolatie van huizen te bereiken, zullen de energienormen met bijna een derde worden aangescherpt. Er komen verplichtende energiebesparende maatregelen. 14

15 6.2.2 Nieuwe wetten: win-win voor milieu en economie Al op 5 december 2007 zijn meerdere nieuwe energiewetten voorgelegd voor besluitvorming aan het Duitse parlement (de Bondsdag). Gedetailleerde uitwerking van het maatregelenpakket is in hoog tempo eind 2007 grotendeels afgerond, waarbij de Bali-conferentie druk op de ketel heeft gezet, want Merkel wilde daar aantonen dat grootschalige concrete actie daadwerkelijk mogelijk is. Het maatregelenpakket omvat maar liefst 30 maatregelen ter reductie van de CO2 in 2020 met circa 36,6%. Uiteindelijk doel is 40% - er zal hiervoor nog een aanvullend programma worden opgesteld. Alle onderdelen van de Duitse economie zullen hierdoor ingrijpend worden beïnvloed. De enorme budgetten die de Duitse regering beschikbaar stelt tonen aan dat zij het klimaatprobleem uiterst serieus neemt. In vergelijking met het jaar 2005 worden de budgetten met circa 200 percent verhoogd. Eind 2007 presenteren Sigmar Gabriel (Bundesumweltminister op foto rechts) en Andreas Troge (President van Bundesumweltministerium für Umwelt, Naturschutz und Reaktorsicherheit BMU) op een persconferentie de resultaten van een uitvoerige studie waarin de kosten en baten van dit pakket worden doorgerekend. Volgens deze studie dienden de investeringen te worden beschouwd als cost die voor de baet uitgaet (voorfinanciering). De maatregelen zijn gunstig voor ondernemingen en huishoudens. De jaarlijkse extra kosten worden tot 2020 op 31 miljard euro geschat, het financiële voordeel op 36 miljard euro. Ook een studie van het Bundesverband der Deutsche Industrie (BDI) kwam tot soortgelijke resultaten. Op basis hiervan sprak de BDI haar steun uit voor het klimaatprogramma van de regering De belangrijkste maatregelen zijn: 1. Enorme uitbreiding van het aandeel duurzame energie in lijn met de aanbevelingen van BMU. Voor de elektriciteitsproductie geldt een doelstelling van 25-30% aandeel duurzaam voor het jaar Voor de warmteproductie geldt een doelstelling van 14% voor Er komt een wet ter stimulering van de toepassing van biogas (Biogaseinspeisegesetz) ter bevordering van de inzet van biogas als brandstof en voor elektriciteitsproductie. 2. Enorme uitbreiding van milieuvriendelijke en efficiënte productie van elektriciteit en warmte in WKK (warmtekracht koppeling) installaties. Een wetswijziging dient een verdubbeling van WKK te realiseren in de elektriciteitsproductie naar 25% in 2020, ondersteund met een stimuleringsfonds van 750 M. Uitbreiding van warmwaterdistributienetten (Nah- und Fernwärme) ondersteund met een investeringspremie oplopend tot 20% (totaalbudget 150 M ). 3. De Duitse overheid gaat strengere wettelijke eisen stellen aan de energie-efficiency van gebouwen. De Duitse regering scherpt haar Energiebesparingsverordening EnEV aan. De EnEVeisen zullen daartoe stapsgewijze met 60% worden aangescherpt. Er wordt hierbij vooral ingezet op het enorme potentieel binnen de bestaande gebouwen. Voor bestaande huizen zullen er minimale energieprestatiestandaarden worden ingevoerd, die bijvoorbeeld zullen gelden voor verhuurders. Het lopende en zeer succesvolle gebouwrenovatie programma zal worden voortgezet en ontvangt nieuwe financiering. Verder worden de energieprestatie-eisen voor nieuwbouw 30% opgeschroefd (dit gebeurt al in 2008) en voor 2012 geldt een verdere verhoging met nog eens 30%. Dit geeft een enorme prikkel aan de bouwbedrijven. 15