Nederland duurzaam in 2050

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Nederland duurzaam in 2050"

Transcriptie

1 Urgenda visie 2050

2 Voor veel mensen is duurzaamheid allang geen vaag begrip meer, maar een wenkend perspectief. Een realiteit die we in Nederland in pakweg veertig jaar kunnen bereiken. Duizenden mensen werken daar nu al aan en zijn actief op het gebied van onder andere duurzame energie, voeding, kleding, energieleverende bouw, zilte landbouw of elektrisch vervoer. Urgenda denkt dat we meer snelheid kunnen bereiken als we al deze initiatieven voorzien van een gezamenlijk perspectief, waardoor we ongeveer dezelfde kant op bewegen. Geen blauwdruk van hoe het moet, maar laten zien hoe het kán. Stap voor stap, met volle kracht vooruit. Nederland duurzaam in 2050 De noodzaak om te verduurzamen is groter dan ooit: grondige herzieningen nodig van onze maatschappelijke Nederland staat voor een enorme fysieke en sociale opgave. stelsels, van de energievoorziening, de watervoorziening, de Er is een grote druk op de beschikbare ruimte, met hardnekkige problemen zoals luchtverontreiniging, verkeersopstoppingen, wateroverlast en verrommeling. Alsof dit al niet voedselvoorziening, de gezondheidszorg, sociale zekerheid, verkeer en vervoer en de ruimtelijke ordening. Deze transities vinden niet van de ene op de andere dag plaats. Als we klein In een circulaire economie vormt afval grondstof voor nieuwe producten. genoeg is, zijn er over ongeveer twintig jaar ook nog eens beginnen bij de koplopers, de kansrijke projecten opschalen een miljoen meer mensen, meer huizen, de helft meer auto s en daar steeds meer snelheid in bereiken, zijn we op weg en drie keer zoveel vliegtuigen. Bovendien komt de komende naar een doorbraak. Een transitie laat zich immers niet jaren het wassende water aan alle kanten op ons af en leidt plannen. Je kunt wel proberen hem te beïnvloeden. Dit het veranderende klimaat tot meer droogte en hitte. vraagt om nieuwe rollen en werkwijzen, nieuwe sturings- Grondstoffen zoals olie raken op en de landbouwopbrengsten vormen tussen markt en maatschappij in en een steeds lopen terug door schaarste aan fosfor. Ook in sociaal opzicht actiever wordende groep burgers en bedrijven. verandert Nederland ingrijpend. In 2037 is één op de twee Nederlanders ouder dan 50 jaar, bestaat een kwart van de Urgenda wil graag faciliteren dat actieve burgers, maatschap- bevolking uit 65-plussers en een derde uit nieuwe Nederlan- pelijke organisaties, overheden en bedrijven elkaar vinden. ders. De behoefte aan zorg neemt explosief toe en legt een Over de visie in dit boekje willen we dan ook met hen in enorme druk op de sociale zekerheid en de verzorgingsstaat. gesprek. Samen kunnen we het beeld van een duurzaam Nederland verder inkleuren en activiteiten ontwikkelen om dit Urgenda gaat samen met heel veel andere partijen de beeld dichterbij te brengen is ver weg. Daarom hebben uitdaging aan om te laten zien hoe het anders kan. We willen we de visie voor de lange termijn ook vertaald in doelen voor laten zien hoe we de komende jaren op een aantrekkelijke de middellange termijn. Het is immers zaak nú aan praktische manier met elkaar ons land duurzaam kunnen bewonen, resultaten te werken. Als bijlage bij dit boekje hebben we ons rekening houdend met het veranderende klimaat, de sociale actieprogramma gevoegd. Om een duurzaam Nederland te 2 opgaven en met respect voor ecosystemen. Hiervoor zijn bereiken is ieders inbreng noodzakelijk. Doet u mee? Achter brede energie opwekkende dijken vindt zilte landbouw plaats, erin ondergrondse vormen van vervoer. 3

3 Reusachtige windmolenparken op zee zijn een icoon en exportproduct van dezelfde allure als de Deltawerken en vormen de hoekstenen van natuurgebieden waar niet gevist mag worden. We maken een transitie door van een verspillende economie die gebaseerd is op fossiele brandstoffen, naar een circulaire economie, gebaseerd op duurzame energie en groene grondstoffen. Nieuwe economie: waar verdienen wij ons geld mee? Circulair In onze nieuwe, groene economie produceren en consumeren wij goederen, materialen en energie op een schone, eerlijke en veilige manier. Schoon betekent dat we geen gebruik maken van fossiele brandstoffen (olie, kolen en gas) maar alleen van schone energie, zoals zonne- en windenergie, aardwarmte en bepaalde soorten biobrandstof. Nederland heeft een CO 2 -vrije energievoorziening die robuust, betrouwbaar, leveringszeker en betaalbaar is. Voor de kust staan 25 grote windparken met elk 200 windmolens van 10 MW. Grote zonne-energieparken in de Sahara met een nieuw energienetwerk zullen op Europees niveau een deel van de grootschalige energiebehoefte gaan leveren, naast windparken op de Noordzee. De economie is circulair omdat afval de grondstof vormt voor nieuwe producten: elk onderdeel van elk product is opnieuw bruikbaar of biologisch afbreekbaar. Op deze manier produceren we nauwelijks nog afval. In 2050 is de economie ook biobased, wat wil zeggen dat we geen aardolie meer gebruiken, maar groene grondstoffen op basis van planten en restproducten. De chemische industrie is daarmee volledig vergroend. In Nederland is een nieuwe maak- en kennisindustrie ontstaan rondom duurzaamheid met als speerpunten: klimaatadaptief ontwikkelen, deltatechnologie, drijvend bouwen, groene chemie en duurzame kennis. Groene diensten zijn er in vele soorten en maten, spelen een belangrijke rol in de nieuwe economie én dragen bij aan de mondiale welvaart. Rondom deze nieuwe maakindustrie zijn op grote schaal combinaties van leren, werken en ondernemen ontstaan, waar leerlingen onderwijs krijgen in alle aspecten van duurzaamheid en die tegelijk in de praktijk brengen. In 2050 werken we langer door, betaald en onbetaald. Arbeidsrelaties zijn flexibel geworden. Bruto Nationaal Welzijn Het economische en fiscale systeem is zó ingericht dat je een eerlijke prijs betaalt voor het onttrekken van de natuurlijke kapitaalvoorraden, zoals grondstoffen, aan de aarde. Schaarse grondstoffen worden duurder. In de aanloop naar een compleet nieuwe inrichting van de economie heeft belasting op vervuilende producten en diensten, de uitstoot van broeikasgassen en andere controleerbare bronnen een belangrijke rol gespeeld. Het Bruto Nationaal Product heeft plaatsgemaakt voor het Bruto Nationaal Welzijn. Bedrijven en In 2050 kennen we nieuwe beroepen als daktuinman en stadsboer. 4 5

4 andere organisaties zijn niet langer gericht op onbeperkte groei en winst, maar op begrensde, kwalitatieve groei. In 2050 besteden we een flink deel (25%) van ons inkomen aan zorg. Ook aan voedsel (20%), wonen en mobiliteit (40%) besteden we meer geld dan nu. Energiefabriekjes Alle huizen en kantoren zijn in 2050 kleine energiefabriekjes geworden, voor zichzelf en voor de nabije omgeving. Alle oppervlakten worden benut voor verschillende doeleinden en leveren geld op, van energieopwekking (zonnepanelen op gebouwen, boten, dijken, etc.) tot het afvangen van fijnstof (daken en gevels met planten die daarvoor zorgen). De ondergrond wordt ook veel beter benut, bijvoorbeeld voor parkeren, vervoer en opslag en levert ook energie. Veel daken worden gebruikt als ontwikkelingsgebied, voor onder meer landbouw of recreatie. Hierdoor zijn nieuwe beroepen ontstaan als daktuinman of waterbuschauffeur. We exporteren veel kennis over wonen, werken en bouwen op en rond het water. Drijvende steden en wijken, wegen en parken zijn een Nederlandse vinding en zijn overal ter wereld terug te zien. Brede dijken waarop je kunt wonen en werken zijn normaal geworden. Coöperaties Ook organiseren mensen sommige aspecten van het leven in de vorm van kleinere verbanden, zoals gemeenschappen en coöperaties. Hierbinnen zijn buurtbewoners actief met lokale energie-opwekking, voedsel verbouwen of het gezamenlijk regelen van de zorg voor de oude dag. Samenredzaamheid is hierbij een belangrijk begrip. Professionale zorg door zogenaamde maatschappelijke zorgondernemingen vult informele zorg vanuit buurt en familie aan. Ook zijn er op buurtniveau veel gezamenlijke diensten zoals wasserijen, catering, accu-omruilpunten, apparaatverhuur in de wijk en is er een levendige lokale ruileconomie. Doelstellingen 2020 n Onze energie komt voor 40% van duurzame bronnen (wind, zon, aardwarmte en 2 e en 3 e generatie biomassa). Er staan 1000 offshore windmolens voor de kust van de Randstad. n Er zijn nieuwe beroepen zoals daktuinman, mobiliteitsmakelaar en waterbuschauffeur. n Grote zorginstellingen maken steeds vaker plaats voor kleinschalige zorg. Leerpark Dordrecht In Dordrecht werken gemeente, scholen, bedrijven en woningcorporaties samen in een duurzame en innovatieve leer-werkomgeving: het Leerpark Dordrecht. Het hart van de wijk wordt gevormd door het Da Vinci College, een ROC-MBO school met 9000 leerlingen. Doordat woningen, leerwerkbedrijven, een brandweerkazerne, detailhandel, sportgebouwen, etc. ook een plek in deze wijk krijgen, leren leerlingen in de praktijk zorg aan huis te verlenen, werkervaring op te doen bij bedrijven, etc. Op het terrein komt ook de Duurzaamheidsfabriek: een gebouw waarin startende ondernemers, groene investeerders en jong technisch talent elkaar kunnen ontmoeten. Hier worden duurzame producten en productiemethoden uitgeprobeerd en ontwikkeld en wordt o.a. de nieuwe generatie duurzame lassers, machinebouwers en installateurs opgeleid voor de nieuwe, groene maakindustrie. Dergelijke combinaties van wonen-werken-leren ontstaan ook op universitair gebied. Urgenda heeft Leerpark Dordrecht als icoonproject omarmd. 6 Onze chemische industrie is in 2050 volledig biobased

5 We maken een transitie door van energieverslindende woningen en gebouwen naar energieleverende en groene woningen en gebouwen. Hoe wonen wij? Energieleverend Groen In de gebouwde omgeving wekken woningen, kantoren en We wonen steeds vaker in en nabij het groen. Steden zijn, kleine fabrieken hun eigen duurzame energie op, waarmee onder andere door veelvuldige toepassingen van daktuinen, deze gebouwen worden verwarmd, gekoeld en voorzien van groener geworden. Woningen, kantoren, gebouwen en elektriciteit voor apparaten en elektrische vervoersmiddelen. buitenruimten zijn schoon en groen en dragen bij aan de Dankzij een grootschalig offensief is de woningvoorraad sinds gezondheid en het welzijn van mensen. Mensen voelen zich 2020 voor het grootste deel al energieneutraal. We halen thuis en verbonden met de omgeving waarin ze wonen, onze energie uit de zon, de wind, de aarde (geothermie) werken en leven. In delen van Nederland woont men meer en restwarmte. In 2050 zijn alle straten, dorpen en steden op en rond het water, variërend van drijvende huizen tot Wonen in het landschap. in Nederland volledig energieneutraal en in veel gevallen drijvende steden. Daarentegen kiezen sommige mensen energieleverend. er ook voor om op hoger gelegen gebieden te gaan wonen. Er zijn vervangers voor cement en beton die in de productie Stukken van Nederland zijn dunbevolkt geworden, maar zeer interessant voor toerisme door een nieuwe, ruige natuur en Een nieuw aangezicht van Amsterdam? De Wijk van Morgen nauwelijks CO 2 -uitstoot veroorzaken. In 2050 gebruiken we in mooie landschappen. Op het Avantis Science European and Business Park in Heerlen/ de bouw alleen hernieuwbare of gerecyclede grondstoffen. Aachen bouwt Hogeschool Zuyd de Wijk van Morgen. De Ook worden gebouwen zodanig gebouwd dat ze iedere woningen moeten een voorbeeld zijn van duurzaam bouwen en 10 jaar een nieuwe functie kunnen krijgen en er anders uit Doelstellingen 2020 toepasbaar zijn in de reguliere bouw. De ambitie is om energie- kunnen zien, zonder verlies aan bouwmaterialen en zonder n Alle nieuwbouwhuizen worden duurzaam gebouwd neutraal te zijn, alleen hernieuwbare dan wel gerecyclede (sloop)afval. Rond gebouwen zijn waterkringlopen en en energieleverend; alle oudbouw is energieneutraal. materialen te gebruiken, vervoer zonder fossiele brandstoffen hergebruikmogelijkheden voor afval en andere restproduc- n Het eerste voorbeeld van drijvend wonen is gereali- mogelijk te maken en met de bouw de lucht en het water niet ten, waardoor er geen riool meer nodig is. seerd: de drijvende stad in Rotterdam (zie p. 15). onnodig te vervuilen. Ook wil de Wijk van Morgen een voorbeeld- n Er zijn 1000 klimaatneutrale straten. functie vervullen op het gebied van het combineren van wonen & werken, wonen & zorg en wonen & mobiliteit. Door deze unieke samenwerking tussen onderwijs en bedrijfsleven, leren studenten in de praktijk. Op zijn beurt kan Hogeschool Zuyd een impuls geven aan duurzame innovaties en bedrijvigheid in de regio en versterking van de wijken in omringende steden. De woningen moeten in 2011 gereed zijn. Kijk op 8 9

6 We maken een transitie door van individueel vervoer aangedreven door fossiele brandstoffen, naar hybride en flexibele vormen van personenvervoer. Voertuigen worden grotendeels aangedreven door elektriciteit. Vrachtvervoer en ander grootschalig vervoer beweegt ook op waterstof en vindt meer dan nu over water plaats. Hoe verplaatsen wij ons? Dienst Mobiliteit is een dienst geworden, die op maat wordt geleverd door mobiliteitsmakelaars. Mensen kunnen mobiliteit huren of inkopen: je geeft aan wat je wilt (snelheid, comfort ( met croissantje ), service, goedkoop, met wie je wilt reizen, etc.) en de mobiliteitsmakelaar geeft je een scala aan mogelijkheden en prijzen van deur tot deur en regelt je vervoer via een reismenu op maat. Een reismenu kan per individu of groep of bedrijf worden samengesteld. De makelaar regelt alles en daar betaal je voor. Veel mensen hebben geen eigen auto, wegenbelasting en andere kosten meer, dus dat is geen enkel probleem. Een auto is niet langer een statussymbool. In 2050 is de samenleving veel flexibeler geworden. Het werken van 9 tot 5 is niet langer de standaard; mensen werken vaker op plekken en tijden dat het hen uitkomt en wanneer zij dit kunnen combineren met andere bezigheden in hun leven. Werknemers die fysiek aanwezig moeten zijn op hun werkplek zoals verplegers, onderwijzers, fabrieksarbeiders, etc. reizen op verschillende manieren, zonder files naar hun werk. Anderen werken vaker thuis en communiceren via allerlei moderne media op grote afstand van elkaar, waarbij ze elkaar zien en zelfs voelen. Op bepaalde tijden zijn er fysieke ontmoetingen in werkcafé s en ontmoetingslounges. Metamorfosemobielen Mensen beschikken over kleine elektrische voertuigen, de zogenaamde metamorfosemobielen: kleine, zelfsturende voertuigen voor 1 á 2 personen die uitbreidbaar zijn tot mobielen voor 8-12 mensen. Metamorfosemobielen zijn aan- en afkoppelbaar, ook met andere soortgelijke voertuigen. Ze kunnen niet botsen en vormen treintjes op de weg. Je kunt ze huren, leasen, kopen of delen met anderen. Zo kun je grote en kleinere groepen snel vervoeren. In de drukbevolkte gebieden rijdt een geavanceerd lightrail-systeem, voor lange en korte afstand, met een hoge dichtheid en regelmatige diensten. Viegtuigen gebruiken geen fossiele brandstoffen meer, maar vliegen met behulp van accu s of op algen. Zo is ook het vliegverkeer klimaatvriendelijker geworden. Doelstellingen 2020 n Er rijden 1 miljoen elektrische voertuigen in Nederland. n Er is grootschalige opwekking van windenergie op zee en een slim netwerk, waardoor auto s fungeren als opslagplaats voor windenergie en genoeg overhouden voor eigen gebruik. n De rest van het wagenpark rijdt op groen gas en 2 e en 3 e generatie vloeibare biobrandstoffen. Waterstof wordt steeds meer toegepast voor bus- en vrachtvervoer en is met de bijbehorende infrastructuur nog in ontwikkeling. n 50% van de mensen heeft een mobiliteitspas en reist zo In de stad verplaatsen we ons vooral elektrisch. Er zijn vele nieuwe vormen van vervoer en het onderscheid duurzaam mogelijk. De Utrechtse baan bij Den Haag in 2050: we tussen collectief en individueel vervoer is verdwenen. verplaatsen ons met Lightrail, superbussen en metamorfosemobielen, de stad is vergroend en levert energie

7 We maken een transitie door van dierlijke naar plantaardige eiwitten en van intensieve naar kleinschalige (duurzame) landbouw in combinatie met natuurbeheer. Waar halen we ons voedsel vandaan? Bewust In 2050 zijn mensen zich, mede door goed onderwijs, bewuster van het effect van voeding. Enerzijds op hun gezondheid, anderzijds op het milieu en op dieren en mensen die bij de productie betrokken zijn. We letten beter op wat we eten en daardoor is een aantal welvaartsziekten afgenomen. Ook ons menu is veranderd. We eten nog maar weinig (rood) vlees en de meerderheid is vegetariër. Er wordt meer (duurzaam gekweekte) vis gegeten en onze eiwitten komen vaker uit plantaardige bronnen. Algen zijn, naast bron van duurzame energie, een belangrijk voedingsmiddel geworden. Nederland is koploper in de ontwikkeling en productie van nieuwe duurzame eiwitpoducten. Ook is kwalitatief goed voedsel meer waard geworden: we besteden er ruim 20% van ons inkomen aan. We eten meer voedsel uit de regio. Voedingsmiddelen die nog wel van ver komen worden goed betaald, zodat lokale boeren er een eerlijk inkomen aan hebben en duurzaam kunnen telen zonder chemische bestrijdingsmiddelen, slechte arbeidsomstandigheden of kinderarbeid. We hebben nog bijna net zoveel landbouwareaal als vroeger, maar met veel minder boeren. Boeren zijn meer dan nu natuurbeheerders geworden. Dit heeft gezorgd voor een nieuwe dynamiek op het platteland en nieuwe groene werkgelegenheid. Zilte landbouw heeft een volwaardige plaats verworven in de Nederlandse landbouw: 10% van het landbouwareaal wordt hiervoor gebruikt. Gewassen als zilte zeekool, zeekraal en zilte broccoli hebben een plek gekregen in ons menu. Uiteraard blijven we een deel van ons voedsel importeren. Granen en bonen komen vooral uit de ons omringende landen zoals Engeland, Duitsland en Frankrijk en zijn onderdeel van Noord-Westeuropese kringlopen. In en rond de steden is stadslandbouw ontstaan: sommige mensen telen hun eigen voedsel in gezamenlijke moestuinen en kassen, ook op daken van gebouwen. Duurzaam geteelde groenten, fruit en bloemen zijn nog steeds belangrijke Nederlandse exportproducten en dragen daarmee bij aan de mondiale welvaart en voedselzekerheid. Doelstellingen 2020 n Drie dagen per week vervangen we vlees; we eten meer duurzaam gekweekte vis en meer plantaardig voedsel. n In alle sportkantines, bedrijfskantines en openbare gebouwen wordt duurzaam gegeten. n Een derde van het voedselaanbod in de supermarkten is duurzaam. In de nieuwe McBio kun je, naast biologisch fastfood, ook slow, gezond en lekker eten.. Zilte zeekool Op Texel experimenteert men, net als in Zeeland, met de (ecologische) teelt van zilte gewassen. De teelt van zilte zeekool is daarvan een voorbeeld. Maar men experimenteert ook met kleinschalige verduurzamingstechnieken drogen, vriesdrogen om zilte gewassen, zoals zeekraal, zeeaster en zeekool, gebruiksklaar te maken als kruid of smaakversterker in de keuken. De Vrije Universiteit van Amsterdam, de Universiteit van Wageningen en de Provincie Noord-Holland zijn ook nauw betrokken bij deze projecten. Kijk op 12 In 2050 wordt 10% van ons landbouwareaal gebruikt voor zilte landbouw. 13

8 Urgenda is een actie-organisatie voor innovatie en duurzaamheid. Onze missie is: Nederland samen sneller duurzaam maken. Dat doen we vanuit een groot gevoel van urgentie, aan de hand van een concrete agenda. Over Urgenda Deze lange termijn visie kan richting geven aan de vele duurzaamheidsinitiatieven die er al zijn. Ons actieprogramma, met concrete doelen per jaar van nu tot 2050, willen we samen met veel partijen realiseren. Het Urgenda platform, bestaande uit bekende en onbekende koplopers uit bedrijfsleven, overheid, maatschappelijke organisaties, de wetenschap en groepen ondernemende burgers is daarin met ons actief. Ook helpt Urgenda waar mogelijk bestaande duurzame initiatieven te versnellen door barrières te slechten (juridisch, mentaal, financieel, organisatorisch) en goede projecten op te schalen. Met allerlei partners starten we activiteiten om duurzame ontwikkelingen te versnellen. In iedere regio zoeken we de koplopers en proberen deze te verbinden in regionale Urgenda-netwerken samen met onze lokale regiospinner. Met dat doel touren we door alle regio s van Nederland en zijn we initiatiefnemer van de Dag van de Duurzaamheid. Daarnaast willen we laten zien wat duurzaamheid concreet inhoudt. Daarom steunen wij grote zichtbare icoonprojecten die tot de verbeelding spreken, zoals Duurzaam Texel, elektrisch vervoer, een drijvende stad en een duurzaam Leerpark. In regionale Urgenda-projecten laten we zien hoe je bijvoorbeeld een stationsgebied duurzaam kunt ontwikkelen, of hoe de regio Schiphol eruit zou kunnen zien in Dit zijn vaak integrale duurzame gebiedsontwikkelingen. Urgenda wil van Nederland een proeftuin maken, waarin innovatie en duurzaamheid gelijk op kunnen gaan. Duurzaamheid kan mooi, spannend, rendabel en uitdagend zijn! Startend vanuit duizenden koplopers overal in Nederland, willen we graag anderen inspireren om ook actief te worden. Hun verhalen spreken anderen tot de verbeelding. Urgenda wil een netwerk zijn waar duurzame denkers en doeners zich thuisvoelen. Samen laten we zien: er bestaat al een grote duurzaamheidsbeweging en die kan nog veel groter worden! Vele duizenden mensen steunen Urgenda, waaronder leden van ons platform zoals Jan Rotmans (oprichter en voorzitter Stichting Urgenda, hoogleraar transities naar duurzaamheid EUR), Peter Bakker (CEO TNT), Pier Vellinga (bestuur Urgenda, hoogleraar klimaatverandering WUR en VU), Coen van Oostrom (CEO OVG), Natasja van den Berg (praktisch idealisme), Wubbo Ockels (TU Delft), Beau van Erven Dorens, Jaap Dirkmaat (Vereniging Nederlands Cultuurlandschap), Jeroen de Haas (CEO Eneco), Annemarie Rakhorst (CEO Search BV), Ingrid Zeegers (Philips), Helga van Leur (RTL). Zou dit het wonen van de toekomst worden? Drijvende stad De stadshavens in Rotterdam vormen een gebied van 1600 hectare, waar ruimte vrijkomt voor het ontwikkelen van nieuwe woon-werk-recreatie gebieden. Rotterdam maakte samen met Urgenda een plan met duurzaamheid als leidend principe. Onderdeel hiervan is een duurzame drijvende stad, waarbij we de omslag in het denken maken van water als vijand naar water als metgezel. De duurzame drijvende stad moet in 2020 realiteit zijn. Vooruitlopend op deze drijvende stad is vanaf het voorjaar van 2010 reeds het eerste drijvende tentoonstellingspaviljoen geopend, bestaande uit drie drijvende halve bollen. Urgenda, die de drijvende stad als een van haar icoonprojecten koos, ziet toe op de duurzaamheidsaspecten zoals de gebruikte materialen, de flexibiliteit en de inrichting. Het paviljoen zal in hoge mate in zijn eigen energiebehoefte voorzien en zijn eigen toiletwater zuiveren. Voorbeeld van drijvend wonen en vervoer

9 Colofon Dit is een uitgave van: Stichting Urgenda Keizersgracht EB Amsterdam Tel Meer informatie: Kijk op of mail naar Tekst: Stichting Urgenda Beeld: KuiperCompagnons, Rotterdam Vormgeving: i am, Annemarike Pieterse Productie: Ecodrukkers, Nieuwkoop Gedrukt op Reviva Print, 100% recycled papier. Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door: Januari 2010

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is

Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is Klare taal Inleiding Zuid-Holland is een mooie provincie met grote steden en veel groen. Zuid-Holland is ook een kwetsbare provincie. De bodem daalt en de zeespiegel stijgt door klimaatverandering. Er

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019

Raadsakkoord energietransitie. Februari 2019 Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin

Nadere informatie

Ontwerp Gezonde Systemen

Ontwerp Gezonde Systemen Ontwerp Gezonde Systemen Het huidige zonne-inkomen gebruiken De cycli van de natuur worden aangedreven door de energie van de zon. Bomen en planten vervaardigen voedsel op zonlicht. De wind kan worden

Nadere informatie

Raadsakkoord energietransitie. April 2019

Raadsakkoord energietransitie. April 2019 Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie

Nadere informatie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie

Biomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!

Nadere informatie

Nederland kantelt naar een duurzame samenleving

Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Jan Rotmans pagina 1 van 68 Nederland kantelt naar een duurzame samenleving Prof.dr.ir. Jan Rotmans nr. pagina 2 van 68 Transitie naar Duurzame Economie:

Nadere informatie

Het KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne)

Het KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne) Het KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne) Gert Jan Kramer Tilburg Science Café, 15 Januari 2019 Haalbaarheid en Draagvlak 300 Dutch GHG emissions emissions (Mton CO 2eq ) 200 100-12% -49%

Nadere informatie

MANIFEST Duurzaam Den Haag

MANIFEST Duurzaam Den Haag MANIFEST 2018-2028 Duurzaam Den Haag Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering

Nadere informatie

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten)

Samen Duurzaam DOEN! Stap 1 // Welkom en inleiding. Stap 2 // Voorstelronde aanwezigen. (5 minuten) (10 minuten) Samen Duurzaam DOEN! Leuk dat u samen met uw buren na wilt denken over duurzaamheid. Aan de hand van dit stappenplan helpen wij u graag op weg om het gesprek op gang te brengen. Dit stappenplan is bedoeld

Nadere informatie

MANIFEST Stichting Duurzaam Den Haag

MANIFEST Stichting Duurzaam Den Haag MANIFEST 2018 2028 Stichting Duurzaam Den Haag Manifest 2018-2028 De uitdaging van de aarde is de uitdaging van Den Haag De 21 ste eeuw stelt ons voor grote nieuwe uitdagingen. Klimaatverandering zorgt

Nadere informatie

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen

1 Nederland is nog altijd voor 92 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen achtergrond Afscheid van fossiel kan Klimaatverandering is een wereldwijd probleem. Energie(on)zekerheid ook. Dat betekent dat een transitie naar een veel duurzamere economie noodzakelijk is. Het recept

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei

Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Green Deals gesloten voor stimuleren groene economische groei Burgers, bedrijven, milieu-organisaties en overheden hebben vandaag op initiatief van minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en

Nadere informatie

Gemeente Ede energieneutraal 2050

Gemeente Ede energieneutraal 2050 De gemeente Ede wil uiterlijk in 2050 energieneutraal zijn. Dit betekent dat we alle energie die in onze gemeente wordt gebruikt op een schone (hernieuwbare) manier willen opwekken. Dat doen we het liefst

Nadere informatie

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt.

Ja. Ja. D66 wil dat Groningen in 2040 al CO 2- neutraal is en wil dat de provincie een ambitieuze regionale energiestrategie opstelt. CDA - Wij zijn voor kleinschalige windenergie rond boerderijen. Onduidelijk. ChristenUnie 2035: 60% 2045: 100% 2050: 100% klimaatneutraal Ja. Net als zonnedaken en windmolens op zee, zijn windmolens op

Nadere informatie

1. Ecologische voetafdruk

1. Ecologische voetafdruk 2 VW0 THEMA 7 MENS EN MILIEU EXTRA OPDRACHTEN 1. Ecologische voetafdruk In de basisstoffen heb je geleerd dat we voedsel, zuurstof, water, energie en grondstoffen uit ons milieu halen. Ook gebruiken we

Nadere informatie

Bedreigingen. Broeikaseffect

Bedreigingen. Broeikaseffect Bedreigingen Vroeger gebeurde het nogal eens dat de zee een gat in de duinen sloeg en het land overspoelde. Tegenwoordig gebeurt dat niet meer. De mensen hebben de duinen met behulp van helm goed vastgelegd

Nadere informatie

Startnotitie Energietransitie. November 2018

Startnotitie Energietransitie. November 2018 Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt

Duurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.

De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie

Nadere informatie

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden

Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord

Nadere informatie

Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord Gemeente Emmen. betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend

Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord Gemeente Emmen. betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend Samen investeren! Samenvatting bestuursakkoord 2018-2022 Gemeente Emmen betrokken leefbaar duurzaam bereikbaar sociaal ondernemend S S Samen investeren! De partijen Wakker Emmen, PvdA en CDA gaan opnieuw

Nadere informatie

Op weg naar Duurzaam Breda!

Op weg naar Duurzaam Breda! Een initiatief van betrokken burgers Op weg naar Duurzaam Breda! De belangrijkste uitdaging voor de samenleving is weer binnen de draagkracht van de aarde te gaan leven. We leven al lang niet meer van

Nadere informatie

Dynamische en bruisende Spoorzone dromen realiseren achter het spoor, we gaan ervoor

Dynamische en bruisende Spoorzone dromen realiseren achter het spoor, we gaan ervoor Dynamische en bruisende Spoorzone dromen realiseren achter het spoor, we gaan ervoor Ambitie en Aanleiding Activiteiten Te realiseren waarden Onze werkwijze Ambitie Spoorzone met allure * Kwaliteitsverbetering

Nadere informatie

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen

Eneco Groep. Duurzame energie voor iedereen Eneco Groep Duurzame energie voor iedereen Duurzame koploper Eneco is het grootste energiebedrijf van Nederland in publieke handen. Onze missie is betaalbare duurzame energie mogelijk maken die altijd,

Nadere informatie

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres

Rabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie

Duurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST

PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST NOORD-NEDERLAND: PROEFTUIN VOOR HET EUROPESE ENERGIESYSTEEM VAN DE TOEKOMST PROEFTUIN ENERGIE- TRANSITIE REGIONALE PARTNER IN DE EUROPESE ENERGIE UNIE Noord-Nederland is een grensoverschrijdende proeftuin

Nadere informatie

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft

Waterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische

Nadere informatie

Haarlemmermeers akkoord

Haarlemmermeers akkoord Haarlemmermeers akkoord of met regio? Pieter van der Ploeg Alliander 1 Alliander is van jou 2 Alliander is van jou 3 energietransitie 3 tenminste motieven 4 energietransitie onafhankelijk 5 energietransitie

Nadere informatie

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen

duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen duurzame energievoorziening voor bedrijventerreinen De toekomst van de energievoorziening Gemeenten, provincies, bedrijven en projectontwikkelaars gaan zich steeds meer richten op duurzame energiedoelstellingen,

Nadere informatie

Gas geven voor duurzame energie

Gas geven voor duurzame energie Gas geven voor duurzame energie Programma Programma Thema Thema Workshops Workshops Lokatie Lokatie Gelders Gelders netwerk netwerk voor voor duurzame duurzame energie energie Uitnodiging Netwerkbijeenkomst

Nadere informatie

Les Biomassa. Werkblad

Les Biomassa. Werkblad LESSENSERIE ENERGIETRANSITIE Les Biomassa Werkblad Les Biomassa Werkblad Niet windenergie, niet zonne-energie maar biomassa is de belangrijkste bron van hernieuwbare energie in Nederland. Meer dan 50%

Nadere informatie

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID

Lesbrief. aardrijkskunde DUURZAAM PRODUCEREN OPDRACHT 1 - DUURZAAMHEID Lesbrief Onderbouw voortgezet onderwijs - VMBO DUURZAAM PRODUCEREN De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Steeds meer spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen.

Nadere informatie

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boerenkracht & financiering KLIMAAT VOEDSELZEKERHEID & GEZONDHEID VITAAL PLATTELAND Innovatie, data & kennis ZLTO (Zuidelijke Land- en Tuinbouw

Nadere informatie

Themacafé Energietransitie 22 februari 2016

Themacafé Energietransitie 22 februari 2016 Themacafé Energietransitie 22 februari 2016 19.15 ontvangst 19.30 opening en korte presentatie door Tseard Hoekstra over de Regionale Energietransitie 19.45 Mogelijkheden voor warmte uit oppervlaktewater

Nadere informatie

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu

Beleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem

Nadere informatie

Sterker, Slimmer, Schoner

Sterker, Slimmer, Schoner Sterker, Slimmer, Schoner D66 visie op duurzaamheid en groei C100 01-11-2014 Stientje van Veldhoven Groene genen Van Mierlo Terlouw Club van Rome Richtingwijzer: streef naar een duurzame en harmonieuze

Nadere informatie

Helmonds Energieconvenant

Helmonds Energieconvenant Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende

Nadere informatie

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal

Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma. Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Jouw idealen in Utrecht Verkiezingsprogramma Provinciale Staten 2015 in eenvoudige taal Verkiezingen in de provincie Op 18 maart 2015 zijn er verkiezingen in de provincie Utrecht. Iedereen die in Utrecht

Nadere informatie

Programma Kies voor de toekomst van Brabant

Programma Kies voor de toekomst van Brabant Programma 2019-2023 Kies voor de toekomst van Brabant Beste Brabander! Voor je ligt de samenvatting van het verkiezingsprogramma 2019-2023 van D66 voor de provincie Noord-Brabant. D66 wil in Brabant en

Nadere informatie

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015

Enexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015 Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit

Nadere informatie

Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing. Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel)

Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing. Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel) Zonnevelden: hoe zorg je voor een goede ruimtelijke inpassing Rik Olde Loohuis (Rom3D) Tim de Weerd (Provincie Overijssel) 1 kort voorstelrondje en wat hoop je hier op te halen? ambities en getallen inpassen

Nadere informatie

Wat vraagt de energietransitie in Nederland?

Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen

Nadere informatie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie

Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Toets_Hfdst10_BronnenVanEnergie Vragen Samengesteld door: visign@hetnet.nl Datum: 31-1-2017 Tijd: 11:10 Samenstelling: Geowijzer Vraag: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19,

Nadere informatie

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur

Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling. Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Duurzaamheid als drager voor gebiedsontwikkeling Drs. ing. Bert Krikke Projectdirecteur Inhoud presentatie 0. Hoe omgaan met ambities 1. Wat is het Ecomunitypark 2. Voor wie is het park 3. Van samenwerking

Nadere informatie

PROGRAMMA VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN EN WETTERSKIP

PROGRAMMA VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN EN WETTERSKIP PROGRAMMA VERKIEZINGEN PROVINCIALE STATEN EN WETTERSKIP Wat voor provincie wordt Fryslân? Jij mag het zeggen op 20 maart. Willen we verschillen tussen arm en rijk? Willen we dat mensen zonder werk zitten?

Nadere informatie

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment

Samen vooruit. in de circulaire economie. CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis. Re-creating (y)our environment Samen vooruit in de circulaire economie Re-creating (y)our environment CIRCLES inspireert en ondersteunt u met tools en praktische kennis Circulaire economie wat moet ik ermee? Circulaire economie: u hoort

Nadere informatie

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018

en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen

Nadere informatie

Zeker in Hollandse Delta.

Zeker in Hollandse Delta. Zeker in Hollandse Delta. Verkiezingsprogramma PvdA waterschap Hollandse Delta 2019-2023. 1 Verkiezingsmanifest waterschappen PvdA Zuid-Holland. We wonen in een schitterende delta. Al eeuwenlang is water

Nadere informatie

Utrecht groeit van in 2018 naar bijna inwoners in 2040

Utrecht groeit van in 2018 naar bijna inwoners in 2040 Utrecht groeit van 350.000 in 2018 naar bijna 455.000 inwoners in 2040 De aantrekkingskracht van onze stad zorgt onvermijdelijk voor een flinke groei van het aantal inwoners. Tot het jaar 2040 neemt het

Nadere informatie

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas

Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Energieneutraal keten sluisdeur Goese Sas Door de vastgestelde energie- en klimaatdoelstelling binnen Europa om in 2050 energieneutraal te zijn, is het voor de hele samenleving maar met name voor bedrijven

Nadere informatie

LAAT DE WIND WAAIEN

LAAT DE WIND WAAIEN LAAT DE WIND WAAIEN 2019 zal worden herinnerd als het jaar waarin iets veranderde, toen kinderen staakten om volwassenen te vragen actie te ondernemen om klimaatverandering tegen te gaan. Geïnspireerd

Nadere informatie

Klimaat & Energie Transitie: ultieme opgave voor Limburg

Klimaat & Energie Transitie: ultieme opgave voor Limburg Klimaat & Energie Transitie: ultieme opgave voor Limburg Venlo, 27 Juni 2018 twitter.com/janrotmans 1 URGENTIE Hengelo, 25 Augustus 2016 twitter.com/janrotmans Anthropoceen tijdperk waarin de Mens de Aarde

Nadere informatie

VERNIEUWING EN BESTUURLIJKE TRANSPARANTIE!

VERNIEUWING EN BESTUURLIJKE TRANSPARANTIE! Provinciale Staten verkiezingen Noord-Holland TIJD VOOR VERNIEUWING EN BESTUURLIJKE TRANSPARANTIE! PARTIJOVERSCHRIJDEND SAMENWERKEN Vanuit de Vrouwen Partij kiezen wij ervoor om met de thema s gelijke,

Nadere informatie

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)

Gas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0) Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:

Nadere informatie

Samen, duurzaam doen!

Samen, duurzaam doen! Samen, duurzaam doen! Een online platform voor duurzaamheid in de Kromme Rijn en Utrechtse Heuvelrug Transitie: We leven niet in een tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken Jan

Nadere informatie

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL

Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in

Nadere informatie

Duurzame wijk van en voor de toekomst. Doe mee!

Duurzame wijk van en voor de toekomst. Doe mee! Duurzame wijk van en voor de toekomst. Doe mee! Een bijzondere wijk In het zuidoosten van Hoofddorp wil gemeente Haarlemmermeer samen met marktpartijen, ketenpartners en bewoners een bijzondere wijk ontwikkelen.

Nadere informatie

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN

ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW

Nadere informatie

Toekomstverkenning naar het Landschap van Overijssel in 2050

Toekomstverkenning naar het Landschap van Overijssel in 2050 Toekomstverkenning naar het Landschap van Overijssel in 2050 Omgevingsscenario s 2050 2050? Nu minus 31 =1988 20400 Boeren in Overijssel Algemeen Overijssel in Europese dynamiek Vertrouwen in economische

Nadere informatie

Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft

Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige

Nadere informatie

Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 19 oktober 2018

Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 19 oktober 2018 Opzij opzij opzij - maak plaats, maak plaats, maak plaats. Wij hebben ongelofelijke haast. Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 19 oktober 2018 Zeespiegel stijgt versneld 2,5 mm/jaar in 90 s 3,4

Nadere informatie

Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om

Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om Windenergie als streekproduct: van dichtbij is beter. Mosterd uit Almen, kaas van boerderij Pas Op, verse asperges om de hoek, akkerbrood gebakken door bakker Wijnand van Loarnse tarwe: eerlijk en heerlijk!

Nadere informatie

Beter worden in wat we samen zijn!

Beter worden in wat we samen zijn! Beter worden in wat we samen zijn! Wie zijn we? Wat doen we? De gemeenten in de regio Stedendriehoek werken samen. Samen staan we sterk en maken we ons sterk voor het nog verder verbeteren van het VESTIGINGSKLIMAAT.

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt.

Het is deze verduurzaming van de elektriciteitsproductie die afspraken aan de andere tafels van het Klimaatakkoord mogelijk maakt. Notitie vereniging van energienetbeheerders in Nederland Aan Tafel Elektriciteit - Klimaatakkoord Van Marc van der Linden Datum 27 maart 2018 Onderwerp Inbreng Netbeheer Nederland voor de Tafel Elektriciteit

Nadere informatie

Duurzame wijk van èn voor de toekomst. Doe mee!

Duurzame wijk van èn voor de toekomst. Doe mee! Duurzame wijk van èn voor de toekomst. Doe mee! Lincolnpark in vogelvlucht Een bijzondere wijk Lincolnpark biedt ruimte aan circa 850 woningen en voorzieningen zoals winkels, horeca, een school, kleinschalige

Nadere informatie

Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel

Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011. Visie op voedsel Transition Town Castricum filmavond 19 mei 2011 Visie op voedsel WAT KAN IK IK DOEN? Cursus Permacultuur organiseren in Castricum en zelf meedoen Seizoenbewuster kopen Zinvolle planten in de tuin en beter

Nadere informatie

100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL

100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL TIDAL POWER 100 MW GETIJDENENERGIE 100% VOORSPELBAAR 100% FLEXIBEL In 2025 100.000 Zeeuwse huishoudens voorzien van duurzame electriciteit uit getijdenenergie met een totale CO2-reductie van 140.000 ton

Nadere informatie

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?

Wat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)? Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de

Nadere informatie

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient

Duurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient Duurzame Industrie De overgang van energie-intensief naar energie-efficient De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere

Nadere informatie

delft energieneutraal delft smart city thema

delft energieneutraal delft smart city thema thema delft energieneutraal delft smart city afbeelding: Prêt-à-Loger Gemeente Delft heeft de ambitie om in 2050 energieneutraal te zijn. Dit betekent: geen door fossiele brandstofverbruik veroorzaakte

Nadere informatie

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz

Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz RAI PTM - bijeenkomst Amsterdam 9 mei 2017 Guy Konings, Joulz 1 Stedin Netbeheer is verantwoordelijk voor het transport van gas en elektriciteit in West Nederland Onze missie: duurzame energie voor iedereen

Nadere informatie

De opkomst van all-electric woningen

De opkomst van all-electric woningen De opkomst van all-electric woningen Institute for Business Research Jan Peters Directeur Asset Management Enexis Inhoud Beeld van de toekomst Veranderend energieverbruik bij huishoudens Impact op toekomstige

Nadere informatie

Zeker zijn PVDA GELDERLAN. Verkiezingsprogramma Verkiezingsprogramma

Zeker zijn PVDA GELDERLAN. Verkiezingsprogramma Verkiezingsprogramma PVDA GELDERLAN D PvdA Gelderland Verkiezingsprogramma 2019-2023 Verkiezingsprogramma 2019-2023 Zeker zijn Onderwijs is de sleutel tot een zinvol leven. Goed onderwijs geeft niet alleen toegang tot werk,

Nadere informatie

Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft

Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft Project Transumo A15 Van Maasvlakte naar Achterland Innovatie input TU Delft Satish K. Beella, René van Someren september 2008 Inhoudsopgave Introductie 3 Schematisch overzicht transportpreventie (goederen)

Nadere informatie

Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 29 juni 2017

Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 29 juni 2017 Opzij opzij opzij - maak plaats, maak plaats, maak plaats. Wij hebben ongelofelijke haast. Opschalen en Opschieten Marjan Minnesma 29 juni 2017 Emissie vs concentratie CO 2 -emissie daalt nauwelijks -

Nadere informatie

Toelichting infopaneel energie

Toelichting infopaneel energie Inleiding Waarom zouden we voor hernieuwbaar energie gaan? De 3 begrippen die bij transitie aan bod zijn gekomen sluiten volledig aan bij het gebruik van hernieuwbare energie. 1 Om ons milieu te sparen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

C-153 Green Deal Groen Bouwen

C-153 Green Deal Groen Bouwen C-153 Green Deal Groen Bouwen Partijen 1. De Minister van Economische Zaken, de heer H.G.J Kamp, en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu, mevrouw W.J. Mansveld, ieder handelende in haar of

Nadere informatie

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid Duurzaamheid in : kansen en inspiratie Het s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid Leefomgeving Dit project draagt bij aan een gezond woon- en werkklimaat

Nadere informatie

snelwegen voor de wind

snelwegen voor de wind snelwegen voor de wind Snelwegen voor de wind GroenLinks stelt voor om grond langs snelwegen beschikbaar te stellen voor de bouw van windmolens. Er is in Nederland meer dan 2300 kilometer snelweg. Langs

Nadere informatie

Fryslân. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie:

Fryslân. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie: CDA - We willen geen nieuwe initiatieven voor grootschalige windparken op land. Deze moeten er komen, maar dan op zee. Ook willen we onderzoek stimuleren naar het kunnen hergebruiken van bijvoorbeeld in

Nadere informatie

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO

Boeren hebben. oplossing! een. Meerjarenplan 2020 van ZLTO Boeren hebben een oplossing! Meerjarenplan 2020 van ZLTO Wij zijn een vereniging van 15.000 boeren en tuinders in Zeeland, Noord-Brabant en Zuid-Gelderland. Wij staan voor de continuïteit van de land-

Nadere informatie

Windenergie in Almere

Windenergie in Almere In dit boekje is te vinden: Ambitie: Almere energieneutraal in 2022 Waarom deze ambitie? Hoe bereiken we de ambitie? Energie Werkt! Vergelijking met ontwikkeling zonder beleid Ambitie: Almere energieneutraal

Nadere informatie

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)

Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van

Nadere informatie

Paragraaf duurzaamheid

Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Paragraaf duurzaamheid Wij hebben als gemeentelijke organisatie een voorbeeldfunctie en zorgen ervoor dat de gemeentelijke organisatie energieneutraal wordt voor 2030. Voor de gemeente

Nadere informatie

BioScience Center Lelystad. Te huur testlocatie. 001COM12 Folder testlocatie.indd 1

BioScience Center Lelystad. Te huur testlocatie. 001COM12 Folder testlocatie.indd 1 BioScience Center Lelystad Te huur testlocatie 001COM12 Folder testlocatie.indd 1 Te huur:testlocatie 2 001COM12 Folder testlocatie.indd 2 Op deze 1300 hectare grote testlocatie zijn de volgende onderdelen

Nadere informatie

Flevoland. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie

Flevoland. Windmolens op land zijn belangrijk en zullen wij stimuleren. Doelstelling voor de provincie CDA - Ja. Het CDA zet de komende jaren in op zon, wind, aardwarmte en andere vormen van alternatieve. Het CDA steunt de provinciale beleidslijn. Dat geldt ook voor beleid dat al is ingezet, bijvoorbeeld

Nadere informatie

Rijne Energie bij u in de buurt. Informatieavond Nieuwegein Inge Verhoef 9 mei 2017

Rijne Energie bij u in de buurt. Informatieavond Nieuwegein Inge Verhoef 9 mei 2017 Rijne Energie bij u in de buurt Informatieavond Nieuwegein Inge Verhoef 9 mei 2017 Urgentie Er is iets aan de hand met het klimaat. De energietransitie vraagt veel van ons Besparing, windmolens, zonne-energie,

Nadere informatie

Windenergie in Utrecht

Windenergie in Utrecht Windenergie in Utrecht J.H. Fred Jansen Nationaal Kritisch Platform Windenergie (NKPW) www.nkpw.nl Conclusies Windenergie is geen noemenswaardig alternatief voor fossiele energie en levert geen noemenswaardige

Nadere informatie

de 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening

de 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening de 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening De 6 belangrijkste misvattingen op de weg naar een 100% duurzame energievoorziening BEKENDHEID EUROPESE ENERGIEDOELSTELLINGEN

Nadere informatie

Dutch Spirit: Passie voor duurzame maatpakken

Dutch Spirit: Passie voor duurzame maatpakken Dutch Spirit: Passie voor duurzame maatpakken DutchSpirit vervaardigt duurzame maatpakken en richt zich op de doorontwikkeling van circulaire stoffen voor werkkleding. Met een vernieuwend businessconcept

Nadere informatie

Welkom! Gespreksavond: duurzame energie in het landschap

Welkom! Gespreksavond: duurzame energie in het landschap Welkom! Gespreksavond: duurzame energie in het landschap Programma 20.00u welkom door wethouder Wil Kosterman 20.05u toelichting gespreksavond en programma door Martine van der Woude 20.10u presentatie

Nadere informatie

3/13/2014. Klimaatverandering vraagt om innovatie. Crises op meerdere fronten

3/13/2014. Klimaatverandering vraagt om innovatie. Crises op meerdere fronten Klimaatverandering vraagt om innovatie De crisis als voorbode van grote veranderingen in economie en maatschappij Brabantse Waterdag 28 februari 2014 s Hertogenbosch door Pier Vellinga Hoogleraar aan Wageningen

Nadere informatie

Verandering van Tijdperk: revolutie voor het Beroeps Onderwijs

Verandering van Tijdperk: revolutie voor het Beroeps Onderwijs Verandering van Tijdperk: revolutie voor het Beroeps Onderwijs Amsterdam, 15 Juni 2017 twitter.com/janrotmans We leven NIET in tijdperk van verandering maar in een verandering van tijdperken Hengelo, 25

Nadere informatie

Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam?

Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam? Hoe denken Schiedammers over bepaalde duurzame maatregelen en in hoeverre dragen zij zelf bij aan een duurzaam Schiedam? Kenniscentrum MVS november 2015 oud papier gescheiden aanbieden textiel gescheiden

Nadere informatie

VERKENNING van de BioBased Economy

VERKENNING van de BioBased Economy VERKENNING van de BioBased Economy Biobased of Biowaste? Vereniging van Ver(s)kenners Martijn Wagener 28-nov-2013 Indeling Introductie Virida! Wat is de Biobased Economy?! Principes: cascadering en raffinage!

Nadere informatie