DE TRANSITIE NAAR LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030

Transcriptie

1 DETRANSITIENAAR LEUVENKLIMAATNEUTRAAL2030 Wetenschappelijkeindrapport Februari2013

2 Colofon Auteurs:HanVandevyvere,PeterTomJones,JanAerts Medewerkers:JohanEyckmans,ClaraVerhelst,EvelienWillaert,ElkeFranchois,WimVerheyden, WimMerckx,RudyVanBeers,JanWyckaert,KatrienBarrat,JohanDriesen,JuanVanRoy, RubenBaetens MetdankaanalleandereledenvandeThematischeCellenendeG20 Publicatiedatum:20februari2013 Ondersteunendepartners:StadLeuven,KULeuven,ABInBev,Acco,DeLijn,Eandis,Ertzberg, Futureproofed,Imec,Interleuven,Tri.zone,UZLeuven,Voka Gelieveditrapportteciterenals:H.Vandevyvereetal.,DetransitienaarLeuvenKlimaatneutraal 2030:Wetenschappelijkeindrapport,Februari

3 Colofon Executive summary: baseline emission inventory, quantitative measures and qualitative aspects Definities en doelstellingen Achtergrond van het proces Leuven Klimaatneutraal Inhoud van dit rapport De relatie tussen onderzoek en actie...15 De project- en werkingsstructuur voor het opstellen van de roadmap Inleiding Projectorganisatie Werkpakketten (taken) Taak 1: Nulmeting, oplijsten van bestaande initiatieven en opstellen van het Sustainable Energy Action Plan voor 2020 (Projectkern) Taak 2: Operationeel transitiemanagement (Thematische Cellen en KU Leuven experts) Taak 3: Definitie en doorrekening van de LKN-scenario s Taak 4: Strategisch transitiemanagement, visie en trajectoefening Taak 5: Opstellen eindrapport en voorstelling op publiek evenement (Artefact 2013) Taak 0: Coördinatie/opvolging en externe communicatie...21 Methodologie Situering Inleiding Domeinen binnen een integrerend referentiekader Energie Hernieuwbare energiebronnen (HEB)...25 Kernenergie...28 Schone toepassingen van fossiele brandstoffen...28 Conclusie Gebouwen en gebouwde omgeving Mobiliteit Landbouw en natuur Consumptie Draagvlak en participatie transitie...38 Nulmeting Voorafgaande nota Wat is een nulmeting? Een broeikasgasinventaris voor Groot Leuven De Leuvense broeikasgasemissies anno Energieproductie Transport Huishoudens Industrie Handel en diensten

4 Landbouw en natuur Totaalbeeld van de Leuvense broeikasgasemissies Hoe doet Leuven het in Vlaanderen? De Scope 3-emissies De dominante rol van energie Conclusies van de nulmeting...57 Duiding van de gehanteerde toekomstscenario s Inleiding Het MIRA referentiescenario (REF) Het MIRA Europa-scenario (EUR) Sectoren huishoudens, handel en diensten (residentiële en niet-residentiële gebouwen) Sector Landbouw Sector Transport Sector Energie Het MIRA visionair scenario (VISI) Het Leuvense Europa-scenario (EUR(Leuven)) De Leuvense klimaatscenario s (LKN 2030 en LKN 2050) Kwantitatief begrote maatregelen en hun impact op de broeikasgasuitstoot volgens de verschillende scenario s Inleiding Sensitiviteit: invloed van aannames Vergelijkingsbasis voor de maatregelen X-factor: aantrekkelijkheid van reductiemaatregelen Maatregelen voor de sector residentiële gebouwen Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Bijkomende analyse voor de residentiële sector Maatregelen voor de sector niet-residentiële gebouwen (handel en diensten) Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector mobiliteit Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector natuur en landbouw Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen

5 Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector energie (en industrie) Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Bijkomende analyse voor de sector energie Totale impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (REF, EUR, VISI, LKN 2030, LKN 2050) Halte 2020 : het SEAP voor het Covenant of Mayors Inleiding Actiedomein en inhoud van het SEAP Het SEAP voor Leuven: halte Te bereiken ontwikkelingsstatus van de LKNscenario s in Andere kwantitatieve en kwalitatieve factoren voor een klimaatneutrale stad Inleiding Geïntegreerde strategieën m.i.v. secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema gebouwde omgeving Analyse Conclusies en verdere aanvullingen Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema mobiliteit Analyse: Leuvense mobiliteit in 2030: vooruitgaan of stilstaan? Interferentie met andere thema s Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema natuur en landbouw Situering Actielijnen Inbedding in een open-ruimtebeleid Bijkomende aandachtspunten / secundaire voordelen Geïntegreerde strategie voor het thema energie Analyse met inbegrip van de interferentie met andere thema s Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema consumptie Analyse Geïntegreerde strategie voor het thema transitie en participatie Scope 3-emissies Adaptatie versus mitigatie Bouwstenen van een actieplan Voorstel van hiërarchie en timing van maatregelen Inleiding Aanzetten in bestaande initiatieven De campagne Leuven Overmorgen Mobiliteit

6 Bouwen en wonen Voedselvoorziening Andere thema s Conclusie / interpretatie Bestaande initiatieven Energie Landbouw en natuur Handel en diensten Huishoudens Industrie Mobiliteit Andere: evenementen Snelle starters Een cel klimaatwerking in bedrijven en organisaties Informatieloketten en -tools voor burgers en bedrijven Wijkwerking Casus: het project Open Schuur Casus: CORE cvba Casus: het KU Leuven project HOLDUB Energy Potential Mapping voor Leuven Geïntegreerde inventarisatie en monitoring op basis van GIS-applicaties Grote werven Cluster 1: Residentiële gebouwen Cluster 2: Niet-residentiële gebouwen (2 de, 3 de en 4 de sector) Cluster 3: Lokale energievoorziening Cluster 4: Mobiliteit Cluster 5: Open ruimtefuncties & slim verdichten Scope 3 en de circulaire economie Lange termijnacties Opvolging en monitoring Voorstel van LKN-kernset Gebouwen (residentieel en niet-residentieel) Mobiliteit Natuur en landbouw Energie Datastructuur en communicatie Conclusie Nota s en referenties

7 0 Executivesummary:baselineemissioninventory, quantitativemeasuresandqualitativeaspects ThisreportaddressesthequestiononhowthecityofLeuven(Belgium)canbecomeaclimate neutral,resilientcityby2030.inordertotacklethisquestionamultiactorprojectandprocesswas setuptomapthepresentsituationinleuvenandtocollectivelydesigntransitionpathstoclimate neutrality. Thekeyresultsofthisreportaresummarisedbelow.Priortodescribingthescenariostowards climateneutralitythekeydatafor Leuven2010 areprovidedinchapter4.thefivemain conclusionsofthebaselineemissionsstudyfor GreaterLeuven (whichincludestheterritoryof Heverlee,Wijgmaal,Wilsele,KesselLo)areasfollows: In2010theaveragecivilianinLeuvenemitted8,5tonCO 2 equivalentperyear(co 2,eq /year),as determinedinscope1+scope2,usingthebilancarbonemethod(basedonthegreenhousegas Protocol).GreaterLeuvenhasaveryspecificprofile.Thedistributionofitsemissionsoverthe varioussectorsstronglydiffersfromthatoftheprovinceoflimburgorthebiggercityofghent. Leuvenisbasicallyaknowledgeeconomywithaclearroleoftradeandservicesandverylittle industryoragriculture. Themoreindepthinterpretationofthebaselineemissionsdaterevealsthatthebuilt environment(residentialandcommercial)isresponsiblefor60%ofleuven sscope1+scope2 emissions.transporttakesupanother25%.together,buildingsandtransportrepresent85%of allemissionsinleuven.thesetwosectorsarethusearmarkedasthetwotopprioritiesforthe transitioninterventions. In M /yearwasspentonenergybyallcivilians,companiesandorganisationsin Leuven.Thisisoneofthekeydriversforfinancingthetransitionpathstowardsclimate neutrality. TheScope3emissionswerequalitativelyassessed.AsexpectedtheseScope3emissions(2.435 MtonCO 2,eq /year)areevenlargerthanscope1+scope2emissions(808mtonco 2,eq /year). WhendevelopinginterventionmeasurestoreducetheScope1+Scope2emissionsextremecare needstobetakentoavoidincreasesinscope3emissionselsewhereintheworld.lkn2030 shouldbeanexerciseinintegratedsustainabledevelopment. Chapter6presentsthequantifiedmeasuresandpossiblescenarios(combinationsofmeasures) thatwillhelpleuventoreachclimateneutrality.foreachproposedintervention,thenetprofitor costpertonsavedco 2 equivalentandperyear,thetotalco 2,eq reductionandtheattractivenessof themeasurehavebeenestimated.theprofitabilityofthemeasureshasbeencalculatedwhile takingintoaccountanappropriatelifecycleperiod,typicallyvaryingfrom10to25years,anda discountrateof4%.energypricesareassumedtorise2%morewithrespecttogeneral consumptionprices. WithintheLeuvenClimateNeutralin2030(LKN2030)andLeuvenClimateNeutralin2050(LKN 2050)scenarios,thesemeasuresarecombined,butnotallmeasuresarealwaysfullyapplied.There aretwomainreasonsfordoingso:(1)toavoidoverlapbetweenparticularmeasuresand(2)to accountofthedifficultiesoffullyrealisingagivenmeasureby2030,respectively2050. Giventhemanydatauncertainties,allnumbersgivenbelowmustbeconsideredasestimates.They allowtoassessordersofmagnitudeandtodefinetheprioritiesforintervention. Intheresidentialbuildingsector,refurbishmentismostprofitablefortheenergeticallyworst performingbuildings.thehighesttotalco 2,eq reductionscanbeobtainedbymassive 7

8 refurbishmentoftheexistingbuildingstock:thepotentialstretcheswellover150kton/year wherethetotalscope1+2emissionsinleuvencurrentlyamountto800kton/year.roof insulationremainstheprimaryinterventiontoundertakewithayieldofaround 300/tonCO 2,eq.Replacingsingleglazingbystateoftheartglazingsimilarlyyieldsmorethan 200/tonCO 2,eq.Whenconsideringentirerefurbishment,badlyperformingbuildingscanbe upgradedataprofitofupto 120/tonCO 2,eq.However,forbuildingswithahigheractual energystandard,interventionstartstocomeatanetcost.fornewbuildings,optimal orientationisaveryprofitablemeasure( 350/tonCO 2,eq )thatcomesatvirtuallyno investmentcost.bycontrast,thepassivestandardhasaconsiderablenetcostwhen consideredovera25yearslifetime.itonlyyieldsprofitsonalongerterm,which,however, mayremainacceptableformostpassivebuildings.reducingdomesticelectricityconsumption byinstallinghighperformanceappliancesisprofitableat 150/tonCO 2,eq.Considering renewableenergyapplications,solarboilersareevenmoreprofitableduetoamplesubsidizing ( 240/tonCO 2,eq )whileheatpumpscost 50to80/tonCO 2,eq (forpv,seetheenergysector). Thisimpliesahierarchyinthechoiceofsystems.Whencombiningmeasuresintotheproposed LKN2030and2050scenarios,totalCO 2,eq reductionsofrespectively70and80%canbe achievedinthebuildingsectoratanoverallprofitofrespectively8and9million /year. Forthenonresidentialbuildingsector,similaritiescanbeobservedcomparedtothe residentialsector,inparticularregardingtherenovationofthebuildingenvelope.ingeneral, fullrefurbishmentcomesatasmallnetprofit(around 10/tonCO 2,eq ).Renovating2%ofthe buildingstockperyearduringaperiodof15years(i.e.renovating30%ofthestock)resultsina totalco 2, eq reductionof55kton.someparticularinterventionsarehighlyprofitable. Replacingaircurtainswithslidingdoorsattheentranceofshopsyieldsover 400/tonCO 2,eq whilerelighting,monitoringandvisualisingenergyconsumption,andventilationwithheat recoverycomewithrespectively 350, 330and 300/tonCO 2,eq. Innonresidentialbuildings,heatpumpsareprofitable( 70to100/tonCO 2,eq ):incontrastto residentialbuildings,thecoolingloadbecomesimportantandinthiscaseheatpumpsare interestingcomparedtostandardcoolingequipment.pvandsolarboilersonnonresidential buildingsareconsideredundertheenergysector. WhencombiningmeasuresintotheproposedLKN2030and2050scenarios,totalsectorlevel CO 2,eq reductionsofrespectively55and75%canbeachievedatanoverallprofitof respectively9,5and2millioneuroperyear. Mobilityisanotherimportantfieldofintervention,althoughitishardtorealisedrastictotal CO 2,eq reductions.thelatteraremostlydependentonthemodalshiftthatisbeingachieved, becauseadvancesintechnologyarealsoincludedinthereferencescenario,andtherefore representastandardevolutionwithnoparticulargainforleuven.obviously,somemeasures thatdonotrequireheavyinfrastructureinvestmentsarehighlyprofitable:avoidingmobility demandbymeansofa mobilityexchangedatabase andbanningthecarfromthecityor neighbourhoodcentrecouldyieldmorethan 1000/tonCO 2,eq. Supportingtheuseofthebicyclesdoesneedadditionalinfrastructure,butstillcomeswitha considerableprofitofupto 600/tonCO 2,eq.Supportingthemodalshifttowardspublic transportwhileatthesametimeaccommodatingforitsnaturalgrowthrequiresimportant investmentsinnewinfrastructure.yetaprofitofupto 120/tonCO 2,eq wouldbepossible. Combiningstrategiesforbikingandpublictransportleadstonumbersthatmitigatethesingle possiblemaximum;inthiscaseprofitsareintheorderofmagnitudeof 75/tonCO 2,eq. Avoidingmobilitydemandbylocatingserviceswheretheyareneededrequiresconsiderable investmentsaswell,butthisnowcomeswithanaccompanyingcostofabout 600/tonCO 2,eq. Settingupasustainableurbanfreightdistributionsystemwouldyieldnearly 350/tonCO 2,eq. IntheLKN2030and2050scenarios,agradualbuildupofthe combinedcity isenvisaged. Thismeansthatin2050theresultingsharebetweencars,bikesandpublictransportisequal (33/33/33%orthe Zurichmodel ).Whencombiningmeasuresinawaytoachievethismodel, 8

9 totalsectorlevelco 2,eq reductionsofrespectively50and55%canbeachievedatanoverall profitofrespectively9and8millioneuroperyear.expressedastotalktonco 2,eq reductionin 2030and2050,theorderofmagnitudeofthereductionis30,respectively40kton. Fornatureandagriculture,thewindowofopportunityismorelimited.Surprisingly,the highestco 2,eq reductionsarepossiblethroughsoundallocationoftheemissionsofsocalled agriculturalvehicles.thisisanadministrationissueratherthanarealintervention,and accordinglyitsyieldiszero.theother,effectivemeasuresconsideredforthissectortargetthe buildupofco 2 sinksthroughurbantreeplantingandexpandingtheforestrystock.these measuresareexpensiveunlesstheyareconsideredtakingintoaccounttheirsecondary benefitsforsociety:inthiscasetheydodeliveranetprofit.secondarybenefitsconsist, amongothers,ofpositivehealtheffectsandparticulargainsthroughthereductionofthe urbanheatisland.inthisway,anurbantreeplantingcampaign(10.000trees)wouldyield some 200/tonCO 2,eq whileadditionalforestrywouldrenderaprofitofaround 2350/tonCO 2,eq.However,thecorrespondingtotalCO 2,eq reductionsareverylimited: altogethernomorethan4kton.thismeansthatinacityasleuven,thepossibilitiesfor realisingnaturalcarbonsinksarevirtuallyinexistent. Intheenergysector,thefocusisontheintroductionoflocalrenewableenergyproduction. TotalpossibleCO 2,eq reductionsarenotexcessivelyhigh,whichunderlinestheimportanceof reducingtheenergydemandbeforefillingintheremainingneedswithsustainablesources. Dependingontheenergyproductiontype,thereareprofitsorcoststobenoted.Wind turbinesareastrongoptionwithaprofitof 400/tonCO 2,eq.Likewise,PVcomeswithprofits of /tonCO 2,eq (unsubsidized).incontrastwithresidentialsolarboilers(delivering heatforonsiteuse),nonresidentialsolarboilersareconsideredwithintheenergysectoras theycanpotentiallycontributetotheenergysystemabovethelevelofthesinglebuilding(i.e. withinheatnetworks).duetoadifferentsubsidizingcontextinthenonresidentialsectorthey presentaminorcostof 40/tonCO2 eq.districtheatingonthebasisofimportedbiomassas modeledforleuven(boilersonwoodpellets,10smalldhnetworksfor220homeseach)also comesatacostandmaybeworsethanusingnaturalgasbecauseoftheemissionsrelatedto thetransportofthepellets,inthiscaseassumedbylorry.thisconfirmstheneedtobevery selectivewhenturningtobiomassasarenewableenergysource.localresidualwastestreams shouldbeconsideredasthebetteroption.forinstance,industrialchponsludgebiogas appearstobeprofitable(around 90/tonCO 2,eq )withanetco 2 benefit.intheconstellationas itwasmodeledforleuven,solarboilers,pvandwindrepresentthehighesttotalco 2,eq reductionpotentials.consideredwithinthelkn2030and2050scenarios,allselected renewablescanprovideforanemissionreductionofrespectively55and60kton.an additionalpreliminarystudyofamoreambitious,butneverthelessrealisticrenewableenergy scenarioforleuvenrevealsthattotalemissionreductionsofupto160ktonwouldbepossible atanetprofit,takingintoaccountenergypricerisesof5%peryearormore.thereby,the studysimultaneouslyassumesthatthetotalenergydemandissubstantiallyreduced(resulting in430ktonco 2,eq reductions),inaccordancewiththetriasprinciple.inthiswaythecombined effectsresultina70%emissionreductionby2050inordertoreachthistarget,leuvenwill remaindependentonconsiderableimportsof(green)electricityandbiomass,eveniflocal biomassstreamswouldbebetterexploited. Whenallsectorsareconsideredsimultaneously,aggregatedemissioncutsof55%and67% arepossibleinlkn2030,respectivelylkn2050.in2030,therewouldbeanetprofitof39 million /year,whilein2050thiswouldbereducedto34million /year.thesenumbers includetheindustrysector,whichisnotconsideredforinterventioninthepresentstudy. Whenweleaveouttheemissionsoftheindustrialsectorbothinthereferencesituationand thelkn2030and2050scenarios,thetotalemissionreductionnumbersbecome67%forlkn 9

10 and81%forLKN2050.Thismeansthat,makingabstractionoftheindustrysector,a climatesafesituationcanbereachedin2050startingfromtheproposedlknscenarios. Chapter8describesthequalitativeaspectsofensuringclimateneutralityforLeuven.Sectorby sector,thisleadstothefollowingmainconclusions: Forthebuildingsector,awholesystemsapproachisfundamental.Attherootlevel,spatial planningregulatesthetransformationofthebuiltenvironmentaswellasitsstructural interferenceswithmobility,openspaceandrenewableenergyissues.therefore,appropriate spatialplanningisessentialforasuccessfultransitiontowardsclimateneutralityonthelong term.thisdemandsrethinkingoftheactualplanningsystem.improvingtheexistingbuilding stockshouldbethequantitativeprioritywhilenewbuildingsfulfilanexemplaryrole.inorder tobeabletoscaleupefforts,collectiveactionssuchasrenovationatthescaleofanentire neighbourhoodmustbeenvisaged.collectivityisalsoanissueforthebuildingusephase,e.g. intermsofsharedservicesorsharedlocalenergyproductionfacilities.majorcurrentobstacles forthetransformationtowardsacarbonneutralbuiltenvironmentaretobefoundatthelevel oflegislation,financingandinformationsupport.settingupalternativefinancingand operationsystems(specialfunds,energycooperatives,energyservicescompanies)canprovide solutions.socialmeasuresandpropertaxing/subsidizingshouldcompletethefinancial interventionportfolio.bothcitizensandcompaniesshouldbeprovidedwithclear, unambiguousandeasyaccessibleinformationaboutclimaterelatedinterventions.this includesprovidingtheinformationplatformsforsharedacquisitionsorsharedservices.the importanceofproperlyaddressingthequalitativeaspectsofinterventioninthebuilt environmentcanhardlybeunderestimated.whichbuildingsdeservetoberenovatedand whichshouldbereplaced?howshouldweactwithrespecttomonuments?howcan planningrulesbeadaptedforthefuture?whenmayhousesbedividedupintoseveral residentialunits?wheretoincreasethedensityofthecityandwheretocreategreenspaces? Theanswertothesequestionscannotbecalculated:itneedsaqualitativeassessment. Moreover,thisanswerwillalwaysbecontextsensitive.Itisthereforenecessarytosecure methodsandtoolsthatcanproperlyaddressthesequestions. Inthemobilitysector,majorchallengeslieaheadevenifclimateneutralitywouldnotbean issue.thisisduetothefactthatthecurrentmobilitysystemreachesitsfunctionallimits,and thereforerequiresmajorinfrastructuraladaptationsbydefault.thisshouldbeseenasan opportunitytofullyincludeleuven sclimaterelatedtargetswhenconceivingthenecessary solutions.anapproachworkingsimultaneouslyonallfrontsshouldbepreferred:reducingcar usewhilefacilitatingwalking,bikingandpublictransportuse;thereforeprovidingthe necessaryinfrastructures,regulationsystems(parking,trafficregulations,pricingstrategies, ) andincentives(towardscitizens,companiesandinstitutions).asforbuildings,sharedfacilities shouldbeenvisaged(carsharing,citybikes,settingupanurbanfreightdistributionsystem, ). Herebythe 33/33/33 modelwithanequalsharebetweencars,bikesandpublictransport maybeproposedasaleitbildtostrivefor,takingintoaccounttheparticularcontextinleuven whenworkingoutthemeasures. Althoughthequantitativereductionpotentialislimitedintheagricultureandnaturesector, itsqualitativeroleisfundamentalinmanyregards(biodiversity,healthandwellbeing, controllingthelocalurbanclimate,recreationandeducation, ).Moreover,applying strategiesforincreasedlocalfoodproductioncanhelptoaddressscope3emissions,and greeninfrastructurespresentanimportantclimateadaptationpotential(watercyclecontrol, reductionoftheurbanheatislandeffect, ).Furthermorethesegreeninfrastructuressupport otherclimaterelatedmeasuressuchasprovidingforsustainabletransport(walking,biking)or biomassproductionforenergeticvalorisation.itshouldbenotedthaturbannature,urban

11 11 agriculture haveanequallyimportantroletoplaybesidethe real openspace. Therearedifferent,oftencompetingclaimsontheremainingopenspaceinLeuvenwhich makeitdifficulttoarriveataconsensusaboutitsfutureuse.nevertheless,thefollowing sharedprinciplesareproposed:preservationoftheremainingopenspaceinleuven;striving towardsregionalfoodproductionand,concurrently,developingaregionaldistributionsystem; workingoutmeasuresthatreducetheagriculturalemissions;andstimulatingsustainablefood patterns. Spatialplanningmustaccountallthebenefitsthatgreeninfrastructurescanprovide.The interferenceswithurbanplanningareimportant,notonlyintermsofspaceallocationbutalso withregardtoqualitativeurbancompactnessandthemanymutualexchangepatterns between hard infrastructuresandtheirgreencounterparts. Theenergysectorrepresentsasectorthatliterallyfeedsalltheothersectors;thereforeits manyinterconnectionswiththosesectorsconstituteamajorfieldofattention.thisbecomes evidentwhenapplyingamodifiedtriasenergetica:(1)reducingenergydemand,(2)reusing wasteenergystreamsand(3)providingfortheremainingdemandthroughrenewablesources. Moreover,allthreestepsimplyfundamentalspatialplanningaspectstobeconsidered(urban compactness,setupoftransportinfrastructures,urbanandopenspacesforenergy productionandstorage, ).Energypotentialmappingisapreconditionforsettingupfuture solutions.districtheatingandcoolingnetworksandenergystorageorexchangefacilitieswill playanimportantrole.ashifttowardsincreasedelectricityuseshouldbetakenintoaccount. PVandthermalsolarenergyshouldbefullyvalorisedaseconomicallyfeasibleproduction means,andreceive(increased)appropriatesupport(collectivesolutions,regulation, alternativefinancing, ).Installationofwindturbinesshouldbefacilitatedbyeliminating existinglegalbarriersandapplyingalternativeinvestmentstrategies.biomasspotentialsneed tobebetterstudied.therebytheuseoflocalwastestreams,organisationalaspectsand difficultiesrelatedtoregulationshouldreceiveparticularattention.hydropowerhasavery limitedpotential,butmayactasastrongsymbolandaneducationallyinterestingproduction source.thedevelopmentofsmartgridsisessentialforbalancingproductionanddemand.in general,leuvenshouldkeepupwithtechnologicaldevelopmentsinthesector,bothasa matterofparticipatingintheknowledgeeconomyandforpracticallysecuringitsownlow carbonenergyinfrastructure.inadditiontothethreestepsdiscussedabove,efficientlyfilling intheremainingdemandbyfossilfuelswillatleastforsometimebethefourthstepto consider.chpconnectedtodistrictheatingcanplayanimportantroleinthiscontext. Alternatively,energyshallbeimported,inparticularintheformofgreenelectricity.Inthis case,leuvenisdependentonmacroscaleevolutionssuchasthedevelopmentofa (pan)europeansupergrid. Theimpactofconsumptionresidesmainlyinscope3,indirectemissions.Thecorresponding thematiccellhasemphasizedtheimportanceofstrivingtowardsbehaviouralchangeinfour fields:food,energy,mobilityandotherconsumption.providingconsumerswithappropriate informationisfundamental,asareconvincingprojectsandcampaignsthatsetthestagefor change.underlyingprinciplesthatcanbeadheredtoareaconsumptionrelatedtrias approach,constituentsofthecirculareconomysuchasrealisingclosedlocalloops(e.g.local foodproduction,seealsoagricultureandnature),andashiftfrom(individual)ownershipto (shared)services.attentionmustbepaidtothedifferencebetweenissuesthatcanbelocally handled(e.g.bylocalregulationorlocalinfrastructuresandservices),andmattersthatare dependentonthehigherscalelevelcontext.inbusinessenvironmentsinparticular,longterm financingmechanismsmustbeavailableforsustainableprocurementpoliciesandalifecycle approachshouldbecomethenorm. Asmuchastheenergysectorcanbeconsideredasanunderlyingphysicalsupportstructure forthelowcarbonsystem,thefieldoftransitionandparticipationcanberegardedasan

12 overarching,immaterialstructurethatfacilitatesthetransitionprocessbyadequately engagingallrelevantstakeholders. Thisengagementwillrelyondifferentformsofparticipationaccordingtothestagesofthe participatoryladder:frominformationandconsultationtoadvising,coproductionorco creationandshareddecisionmaking. Fromtheoutset,citizensshouldbeabletoparticipateinvisionbuilding,sothattheybecome ownersoftheleitbild.agoodprincipletostartwithistheideathatthewholesystemisinthe room.exemplary,stimulatingprojectsmustthenpreparethefieldforbroaderaction.shared andsociallearningprocessesarevitalforleuvenclimateneutral.methodsthatcansupport suchprocessareworldcafé,openspace,artofhostingorappreciativeinquiry.participation shouldbeofficiallyanchoredintheworkingstructuresforleuvenclimateneutral,andreceive propersupportandfinancing. Finally,intheLKN2030projectinturn,greatcarewastakentoinitiateaparticipativeprocessin whichallstakeholders(cityauthorities,knowledgeinstitutes,privatecompanies,civilsocietyandthe culturalsector)formatrue,multiactorpartnership.asindicatedabove,withouttheactiveand equalparticipationofallstakeholdersinsociety,anambitioustransitionprocesssuchaslkn2030 cannotgaintherequiredmomentum.theauthorsofthisreportcoincidewiththethematiccell TransitionandParticipation inrecommendingthat,from2013onwards,thispartnershipis formalisedinalonglasting,neutral, quadruplehelix organisationalstructure(withitsowndecision makingbodiesandpersonnel).themissionofthisorganisationistosupportthecityinbecominga climateneutral,resilientcity,byinspiring,informing,measuringandfacilitating.thelkn2030 structureshouldalsooverlookthefutureintegrationandimplementationofthemeasuresand projectsdescribedinthisreport.infact,itisbelievedthatwithoutsuchaparticipative, quadruple helix structure,thetransitiontoclimateneutralityinleuvenmaycometoastandstill.ontheother hand,providedthefullsupportofallkeystakeholdersinleuvenisobtained,itisbelievedthatthe cityofleuvencouldbecomeoneofthefrontrunnersineurope,inlinewithgreatexamplessuchas Freiburg,CopenhagenorStockholm. 12

13 1 Definitiesendoelstellingen 1.1 AchtergrondvanhetprocesLeuvenKlimaatneutraal2030 DeideeomLeuvenklimaatneutraaltemakenwerdvoorheteerstofficieelgelanceerddoorDr.Ir. PeterTomJones(KULeuven)tijdenseenlezingop21december2010indeLeuvenseSchouwburg. VervolgensvondenerdiversegesprekkenplaatstussendeStadLeuvenendeKULeuvenoverde manierwaaropditzoukunnengebeuren.op24mei2011,tijdenseenmo*debatinhetleuvense Wagehuys,ondertekendeschepenRidouanivandestadLeuvenformeeleenintentieverklaringom destadklimaatneutraaltemakentegen2030.vervolgenswerdop14juni2011doorhetleuvense stadsbestuurendekuleuvenbeslistomeengezamenlijktrajectoptestarten.ditresulteerdein eenprojectvanéénjaarmetpartnersuitdelokaleoverheid,debedrijfswereld,hetmaatschappelijk middenveldendekennisinstellingen.ditrapportbeschrijfthetwetenschappelijkwerkdat gedurendediteerstejaarterondersteuningvanhettransitieprocesnaarklimaatneutraliteitgeleverd is. Klimaatneutraliteitbetekentdatergeennettouitstootmeerisvanklimaatverstorende broeikasgassen.debelangrijkste antropogene broeikasgassenzijnkoolzuur(co 2 ),methaan(ch 4 ) enlachgas(n 2 O).Deverbrandingvanfossielebrandstoffenlevertdaarbijdebelangrijkstebijdrage aanhetbroeikaseffect.aangezienhetnatuurlijkeecosysteemeenzekereabsorptiecapaciteitheeft voordezeuitstoot,hoeftdereductieervannietnoodzakelijktot100%tegaan.zoalsverderzal toegelichtworden,betekentditvoorleuvendatmeteenreductievan90%hetbeoogdemondiaal gemiddeldedoelbereiktkanworden. Denoodomklimaatactieteondernemeniserghoog.In2007concludeerdehetIPCCdefinitief 1 dat dehuidiggeobserveerdeklimaatveranderingantropogeenis,dusveroorzaaktdoormenselijke activiteiten.indiennietsondernomenwordtomditproceseenhalttoeteroepen,zullende gevolgenvoormensenecosysteemdesastreuszijn. Sindsdienzijndealarmsignalenalleenmaarsterkergeworden 2.Hetklimaatkannaareen omslagpunt(tippingpoint,stateshift)evolueren,watdehuidigeevolutieenkelmaargevaarlijker maakt 3.Tegelijkertijdblijvendeemissiestoenemen,enditondanksdeinspanningenomvia klimaatakkoordenenandereverbintenissenhetprobleemondercontroletekrijgen. Deproblematiekvanhetfalendklimaatbeleidmanifesteertzichmomenteelvooralopinternationaal niveau.daartegenoverstaatdat,mededoorditfalendeklimaatbeleidopmacroschaal,heelwat steden,regio senzelfslandenbeslisthebbenomhetheftzelfinhandentenemendoorlokaal klimaatinitiatievenuittewerken.bovendiengroeperendezelokaleinitiatiefnemerszichzodathun dynamiekversterktkanworden.voorbeeldenhiervanzijnhetc40citiesnetwork 4 enhetdoorde EuropeseUnieondersteundeConvenantvanBurgemeesters,datLeuvenookondertekendheeft 5. De(56)grootstedenvanhetC40CitiesNetworkhebbenuiteenlopendereductiedoelstellingen(zie figuur1.1);bijhetburgemeestersconvenantengagerendedeelnemendestedenerzichtoeomtegen 2020eenreductievanminstens20%terealiseren. Deredenenomklimaatactieteondernemen,gaanechterverderdanhetzuiverafwendenvan ernstigemilieuproblemen.gekaderdineenruimerperspectiefbetekentklimaatactieeenbelangrijke stapinderichtingvangeïntegreerdeduurzameontwikkeling.daarbijwordtnietalleenhetmilieu veiliggesteld,maarontstaanerooksocialeeneconomischevoordelen.stedendieditpad bewandelenwordenveerkrachtiger(resilient):zezijnminderafhankelijkvanexternemateriaalen energiestromen,zecreëreneenhogeomgevingskwaliteit,zeparticiperenindecirculaire,groene economievandetoekomsténzezijnbetervoorbereidomklimaatschokkenoptevangen.behalve beperkingvandeuitstoot(mitigatie)moetimmersookwordengedachtaanaanpassingaannieuwe 13

14 omstandigheden(adaptatie).alhoeweladaptatienietdefocusisvanleuvenklimaatneutraal2030, speeltditconceptopheelwatvlakkenmeeindemaatregelendienuuitgewerktworden. Figuur1.1:Voorgesteldereductiesinbroeikasgasemissiesdoordiversesteden(bron:CDPCities2011:GlobalReportonC40 Cities 6 ) 1.2 Inhoudvanditrapport Voordetransitienaarklimaatneutraliteitbestaatergeenvastrecept.Welkunnenerbouwstenen voorditprocesgeïdentificeerdworden.dewetenschappelijkeinputhiervoorsitueertzichoptwee niveaus:enerzijdsadviesbetreffendedemilieutechnischeaspecten,enanderzijdsinputomtrentde socioeconomischerandvoorwaardenomdezemilieutechnischeaspecteneffectieftekunnen aanpakken.ditrapportgeefthiervooraanzettenineenreeksopeenvolgendehoofdstukken,als volgt: 1. Definitiesendoelstellingen 2. Deprojectenwerkingsstructuurvoorhetopstellenvanderoadmap 3. Methodologie 4. Nulmeting 5. Duidingvandegehanteerdetoekomstscenario s 14

15 6. Kwantitatiefbegrotemaatregelenenhunimpactopdebroeikasgasuitstootvolgensde verschillendescenario s 7. Halte2020 :hetseapvoorhetcovenantofmayors 8. Anderekwantitatieveenkwalitatievefactorenvooreenklimaatneutralestad 9. Bouwstenenvaneenactieplanvoorstelvanhiërarchieentimingvanmaatregelen 10. Opvolgingenmonitoring 11. Conclusie Dezeinhoudis,zoalshogerreedskortaangehaald,totstandgekomeninnauweinteractiemetheel watbetrokkenactoren.verdereduidinghieroverwordengegevenindevolgendeparagraafenin hoofdstuk Derelatietussenonderzoekenactie Ditrapportgeefthetverslagvaneenoefeningininterentransdisciplinaironderzoek.Duurzame ontwikkelingisbijvoorbaateeninterdisciplinairvraagstuk.transdisciplinaironderzoekbetekentdat dekennisgecoproduceerdwordtmethetpraktijkveld.voorbepaaldeactoreninleuven Klimaatneutraalgeldtoverigensdatzebeiderollen,metnamedievanonderzoekerendievan praktijkactor,samenopnemen. WerkenaanLeuvenKlimaatneutraalvergtnietalleenwetenschappelijkeondersteuning,maarisook eenbronvankennisopbouw.dooreenstandpuntintenemenvanactieonderzoek 7,kanereen situatiewordengecreëerdwaarbijertegelijkeenmaatschappelijkprobleemopgelostwordtener nieuweinzichtenwordenopgebouwdomtrentdetransitienaareenkoolstofarmesamenleving.dit kanindetoekomstongetwijfeldookdeleuvensekenniseconomietengoedekomen. Wetenschappelijkonderzoekleidtnietnoodzakelijktotactie.Datbewijstderecentehistoriekvan hetklimaatprobleemtenovervloede.maarwanneerdebetrokkenactoreninhetpraktijkveld overtuigdzijnvandenoodtotactie,endaartoevervolgensookgewapendwordenmetdenodige kennis,kandeveranderingwelinzetten.metditwerkwordthopelijkeenimpulsgegevenaanzo n ingrijpendenvolhoudbaarveranderingsprocesvoorleuven. 15

16 2 Deprojectenwerkingsstructuurvoorhetopstellen vanderoadmap 2.1 Inleiding BijdeopstartvanLeuvenKlimaatneutraalwerdeenstructuurbedachtdiemaximalegarantiesmoest biedenvoorhetondersteunenvandebeoogdeprojectwerkingenvanhetachterliggende maatschappelijktransitieproces. Dezewerkingsstructuurwordtsamenvattendtoegelichtindithoofdstuk.Zeheeftéénjaarhet richtsnoergevormdvooralleactiviteitendieinhetkadervanhetprojectleuvenklimaatneutraal plaatsvonden.bijhetopleverenvanditrapportisdezestructuuraanherwerkingenverdere professionalisering 8 toe,zodathetproceseennieuwefasevanconsolidatieenpraktischeuitwerking kaningaan. 2.2 Projectorganisatie Deprojectorganisatiesteundeop3pijlers,metname(1)bottomupen(2)topdowninput,en(3) centralecoördinatie,verwerkingenwetenschappelijkeondersteuningvanhetgeheel(doorde projectkern). Dekernvanhetproject(ziefiguur2.2.1)werduitgevoerddooreenexternprojectmedewerkeren eenwetenschappelijkcoördinator 9. Dedagelijksebegeleidingvanhettrajectgebeurdedooreenregiegroep,hetprojectmanagement teamof PMteam datregelmatigsamenkwamomdevooruitgangoptevolgenenbijtesturen 10. HetproceswerdopeenhogerniveauaangestuurddooreenBegeleidingscommissiebestaandeuit hetpmteamenvertegenwoordigersvandeleuvensesleutelactoren.daartoewerdeenuitbreiding aanhetpmteamvoorzienmetbijkomendevertegenwoordigersuithetstadsbestuurenhet AutonoomGemeentebedrijfStadsontwikkelingLeuven(AGSL),deKULeuven,eneenrepresentatieve groepvertegenwoordigersuithetmaatschappelijkmiddenveldendebedrijfswereld(waaronder telkenseenafgevaardigdevandebedrijvendieinfinanciëleondersteuningvoorzagen) 11.De Begeleidingscommissieistothetogenblikvandeopleveringvanditrapport6keerbijeengekomen. Deexternecommunicatiewerdgecoördineerddoordestad,TrizoneenKULeuven.Tijdensde tweedehelftvanhetprojectjaarwerdeenapartcommunicatieteamsamengesteld,met vertegenwoordigersvandeverschillendeprojectpartners. 12 OmdatdestadLeuvenhetBurgemeestersconvenantondertekendheeft,diendenertegenbegin 2013specifiekedeliverablesuitgewerktteworden.Behalveeennulmetingofbaselineemission inventorywasdatookeenactieplanvoorduurzameenergieofsustainableenergyactionplan (SEAP).Dezetakenwerdenvervuldbinnendeprojectwerking. Voordeuitvoeringvanhetprojectwerdendaarnaast,zoalshogerreedsaangehaald,bottomupof operationeel,entopdownof strategisch transitiemanagement 13 ingezet(ziefiguur2.2.1). 16

17 Figuur2.2.1:Voorstellingprojectorganisatieentaken,enrelatiemetBurgemeestersconvenant,MetaforumKULeuvenen LeuvenOvermorgen. Voorhetoperationeleaspectwerdeenberoepgedaanopdewerkingvan6thematischecellenen opdeinputvaneenaantalkuleuvenexperts,dieverderomkaderdwerdendooreenkuleuven Metaforumwerkgroep.De6thematischecellenbehandeldendevolgendedomeinen:energie, gebouwenengebouwdeomgeving,mobiliteit,natuurenlandbouw,consumptie,entransitieen participatie.dedeelnemersaandezecellenwarenactoren/expertsafkomstiguithet maatschappelijkmiddenveld,destadsdiensten,hetbedrijfslevenendeuniversiteit(quadruplehelix). DewerkingvandethematischecellenwerdgecoördineerddoorNetwerkDuurzaamLeuven.Een doorstromingvanuitdecampagneleuvenovermorgenwerdvoorzien. VoordethematischecellenwerdentweeRondeTafelconferentiesgeorganiseerd,op15junienop7 december2012.ditlieteendoelmatigeuitwisselingvaninformatietussendecellentoe,inhet bijzonderomtrentdeveleinterferentiesdieerbestaantussendegenoemdethematischedomeinen. 17

18 Figuur2.2.2:deeersteRondeTafelconferentievandethematischecellenop15juni2012,inhethistorischstadhuisvan Leuven(foto:RobStevens). NaastditoperationelespoorwerdookeenvisionaireTransitiearenaopgericht,diemoetzorgenvoor dehefbomenomdetransitiepadenindetoekomstuittevoeren.dezetransitiearenamet20 visionaire systeemdenkers werktinfunctievanhighlevelstrategischekeuzenvoordestad 14.De Transitiearena,ookG20genoemd,omvateveneensvertegenwoordigersuitde4pijlersvande quadruplehelix:lokaleoverheid,kennisinstellingen,bedrijfslevenenmaatschappelijkmiddenveld. ErwerdentweebijeenkomstenvandeG20georganiseerd,op11junienop14november2012.De G20konrekenenopondersteuningdooreenexterneprocesbegeleider 15. Figuur2.2.3:deeerstetransitiearenavandeG20op11juni2012indeAbdijvanPark(foto:RobStevens) Doordewisselwerkingtussenhettopdownenhetbottomupprocesheefteentransitiekansop slagen.dezegecombineerdeaanpakmoestmeerconcreetzorgenvoor(1)hetopbouwenvande noodzakelijkekennis,(2)hetcreërenvanvoldoendemaatschappelijkegedragenheiden(3)reële beleidsimpact. 18

19 Werkpakketten(taken) Hetvoorgesteldesamenwerkingstrajecthadeentijdsduurvan1jaar. Allesamenwerkendepartijennameneendeelvandeuittevoerentakenopzich(zieookfiguur 2.2.1). Taak1eneengrootstukvantaak3werdenuitbesteedaaneengespecialiseerdeconsultancyop basisvaneenaanbestedingsprocedure.deexterneprojectmedewerkervoordezetakenwerkte niettemininnauwoverlegmetdeinitiatiefnemersendewetenschappelijkecoördinatoromwillevan develeinhoudelijkelinksmetdeanderewerkpakketten.datgoldinhetbijzonderookvoordelink tussenhetseapendelknscenario s(zieookverder). Opdezelfdemanierwerddeprocesbegeleidingvoortaak4uitbesteedaaneentweede gespecialiseerdeconsultant Taak1:Nulmeting,oplijstenvanbestaandeinitiatievenenopstellen vanhetsustainableenergyactionplanvoor2020(projectkern) DenulmetingofBaselineEmissionInventory(BEI)iseeninventarisvandebroeikasgasemissiesen gebeurdevoorleuvenvolgensdeinternationaalaanvaardebilancarbonemethode,zieook hoofdstuk4voorverderedetailsomtrentdezewerkwijze. Parallelaandenulmetingwerdookeenoplijstinggemaaktvanalleklimaatgerelateerdeinitiatieven diemomenteelalinleuvenplaatsvinden.hetbetrefthierzowelmaatregelenvandeleuvense stadsoverheid,leuvensebedrijven,academischeinstellingenalsdeleuvensecivielesamenleving(cf. NetwerkDuurzaamLeuven,LeuvensKlimaatforum).Deinventarisatiegeeftaaninwelkematehet stadsbestuurendeleuvensesamenlevingreedsgeorganiseerdzijnomeentransitienaar klimaatneutraliteittekunnenrealiseren,enbiedtdaarvoorconcreteaanknopingspuntenaan. TenslottewerdenookscenarioberekeningenopgesteldomeenActieplanvoorDuurzameEnergieof SustainableEnergyActionPlan(SEAP)tekunnenformuleren,zoalsopgelegdbijdeondertekening vanhetburgemeestersconvenantdoordestadleuven.hetseaplegtspecifiekedoelstellingenvast voor2020engeeftaanhoediebereiktkunnenworden Taak2:Operationeeltransitiemanagement(ThematischeCellenen KULeuvenexperts) Dethematischecellenhaddenalsvoornaamstedoelom,bottomup,inhoudelijkevoorstellente doenomdeevolutierichtingklimaatneutraliteitindepraktijktekunnenrealiseren,inputteleveren overrealisatiekansenvoordevoorstellenvanexperts,enderandvoorwaardenteformuleren waarbinnendergelijkeactiesmogelijkzijn.ditgebeurdemetdebedoelingomeenbreeddraagvlak tevindenvoorconcretemaatregelenophetvlakvanmobiliteit,energie,gebouwen,etc.,enzote komentoteenactieprogrammadatmaximalekansopslagenheeft.dergelijkopzetcreëerdede gelegenheidvoorzeerdiverseactorenominspraaktehebbeninhetoverkoepelendeprocesnaar klimaatneutraliteit. Dethematischecellenverenigdenheelwatexpertiseenwerdenvoorgezetendooreen trekker 16.Ze kwamenopregelmatigebasissamen,volgenseenzelftebepalendynamiek.dedeelnamegebeurde onbezoldigd.halverwegehetprocesvanéénjaarbeëindigdedecelconsumptiehaaractiviteiten, waarnadeledenzichkondenaansluitenbijanderethematischecellen. InsamenwerkingmetNetwerkDuurzaamLeuvenwerdenvoordezethematischecellentweeRonde Tafelconferentiesvantelkensééndagopgezet,waaropde6verschillendecellensamenkwamenom hunwerkonderlingaftestemmenentekoppelenaandevooruitgangvandeanderetakenbinnen ditproject.dezenetwerkdagenvormdeneveneenshetverlengstukvaneenprocesdatalliepviade

20 BBLenNetwerkDuurzaamLeuven,waarbij3thematischeteams(energie,mobiliteitenconsumptie) opregelmatigebasisoverlegden.netwerkduurzaamleuvenwerktooksamenmethetleuvense Klimaatforumdat eveneensbottomup invullingtrachttegevenaanhetmaatschappelijkproces naarduurzaamheid. Opheteindevanhetwerkjaarleverdendethematischecelleneenrapportopaande wetenschappelijkecoördinator.deinhoudvandezerapportenheeftingrotematedeinhoudvan hoofdstuk8bepaald. ErwasvanuitdeKULeuvenoptweemanierenondersteuningvandezethematischecellen: (1)AdviesdoorseniorKULeuvenexperts,metnamein9sleuteldomeinen 17 : 1. Duurzamestadsplanning,ruimtelijkeordeningenstadsontwikkeling(cf.projectLeuven Overmorgen); 2. Economischeaspecten; 3. Duurzaamenergiebeheer(energieefficiëntie,hernieuwbareenergie,smartgrids,link metseapvoorburgemeestersconvenant); 4. Duurzaammaterialenbeheer(afvalverwerking,urbanmining,ecodesignetc.); 5. Duurzamemobiliteit; 6. Duurzamegebouwen; 7. Natuurindestad(counterenurbanheatislandeffect,levenscomfort,fijnstofabsorptie, biomassapotentieel,etc.); 8. Draagvlakcreatie/transities; 9. Duurzamelandbouwenstadslandbouw (2)InputdoorjuniorKULeuvenexperts,waarbijdezeoptradenalsregulierlidvaneenthematische celen/ofpunctueleconsultancyverleenden 18. Ookdeexterneklimaatconsultantleverdeheelwatinputaandethematischecellen,voornamelijk omtrentdenulmetingendescenarioberekeningen.omgekeerdleverdendethematischecellen dezeconsultantookspecifiekeinformatieenexpertiseaan. Deexperteconomischeaspectenleverdeeenbijkomendeinzetvoorwerkpakket Taak3:DefinitieendoorrekeningvandeLKNscenario s HetopstellenvandeLKNtoekomstscenario senhetberekenenvandebijhorendeco 2 reducties, kostenenbatenwerdenuitgevoerddoordeexterneklimaatconsultant,dewetenschappelijke coördinatorendeexperteconomischeaspecten. Dezescenario ssteunenopinputvanwegedethematischecellen,deg20transitiearenaendesenior enjuniorkuleuvenexperts. Oorspronkelijkwerddaarbijgedachtaanvolgendescenario s 19 : eenreferentiescenariomoestonderzoekenwatdetotalebroeikasgasuitstootzouzijntegen 2030indiendeStadLeuveneen ongewijzigdbeleid zouuitvoeren(gebruikmakendvanhet EuropascenariovandeMilieuverkenning2030); eenscenarioleuven2030waarbijallemaatregeleninkaartgebrachtwerdendietegen2030 haalbaarzijn; eenderde,visionairscenarioleuven2050waarbijnagegaanwerdwatmogelijkistegen 2050,metdaarindeopnamevaneenaantalnieuwe(nognietbeschikbare)technologieën. Indeloopvanhetproceszijndeomschrijvingenvandezescenario sopbasisvandevorderende inzichtenbijgesteldtottweelogischopelkaaraansluitendescenario s,metnamelkn2030enlkn 20

21 ,waarbijdespecifiekenuanceringenomtrenttechnologie,haalbaarheidenwaarschijnlijkheid verlatenwerdentengunstevanmeeralgemenehaalbaarheidscriteria.hetreferentiescenariowerd behoudenalseur(leuven),waarbijdenaamverwijstnaareenlokalevertalingvanheteurscenario uitdemilieuverkenning.ziehoofdstukken5en6voormeerduidinghieromtrent Taak4:Strategischtransitiemanagement,visieentrajectoefening Detransitienaarklimaatneutraliteitiseenambitieuzedoelstellingdieslechtsbehaaldkanworden indienallerelevantestakeholdersindesamenlevingachterditprocesstaan.bedrijvenmoeten hierininnovatietrajectenkunnenterugvinden,terwijldecivielesamenlevingerzalwillenoptoezien datdetransitiepadenooksociaalrechtvaardigzijn(cf.conceptjusttransition)enbovendien tegemoetkomenaandevraagnaarnieuwe,duurzaamverankerdewerkgelegenheid.intaak4 werdendaaromtweemultiactorworkshopsopgezetmetprofessioneleprocesbegeleiding(externe consultant).dezeideeisgebaseerdophettransitiearenaconcept.gedurendedeeerstemaanden vanhetprojectzochthetpmteamnaar20visionaireengewichtigesleutelfigurenuithetleuvense bedrijfsleven(5personen,koppelingmetfinancierendepartners),hetmiddenveld(inclusiefde culturelesector)(5personen),destad(5personen)endekuleuven(5personen).deleuvense transitiearena de G20 vanleuven vertrokdaarbijvandebeschikbaregegevensuittaak1.de tweebijeenkomstenvandeg20haddenrespectievelijkalsthemadefunderendeprincipes,rollenen gedeeldewaardenvoorleuvenklimaatneutraal(eersteg20)endestrategischeprojectenen gewenstestructuurvoordeverderewerkingvanleuvenklimaatneutraalvanaf2013(tweedeg20). Taak4verliep,zoalshogerookalaangegeven,innauweinteractiemettaken2en Taak5:Opstelleneindrapportenvoorstellingoppubliekevenement (Artefact2013) Tijdensdelaatstedriemaandenvanhetprojectwerdenalleresultatengebundeldinhet wetenschappelijkeindrapport,i.e.hetvoorliggenddocument. Hetproceshiervoorweekenigszinsafvanhetoorspronkelijkeprojectvoorstelenbehelsde principieel: hetoogsten,ordenenenwetenschappelijkverifiërenvanallebeschikbareinputvanwegede verschillendeprojectactoren; hetvoorzienvaneenlaatstefeedbackrondemetdethematischecellenenenkelekern onderzoekers; hetopstellenvaneenprocesenmethodologischerapportage; hetbeschrijvenvandenulmeting,descenario s,demaatregelen,deinputvoorhetseap,de kwalitatieveomkadering,debouwstenenvooreenactieplanendegewensteparametersvoor deverdereopvolgingvanhetproces. Devoorstellingvanhetrapportwerdgekaderdineenspecialeafleveringvandelezingenreeks Ongehoord,enditbinnenhetfestivalArtefact2013,georganiseerddoorhetSTUK Taak0:Coördinatie/opvolgingenexternecommunicatie BijdestartvanhetprojectheefthetPMteaminsamenspraakmethetstadsbestuurende Begeleidingscommissieeencommunicatiestrategienaarhetruimerepubliektoeuitgewerkt. Debelangrijksteelementenvandezestrategiewarentotnogtoe: deorganisatievan3persconferenties,metnameomtrent: o deopstartvanhetproject(29februari2012) o depresentatievanderesultatenvandenulmeting(6juni2012)

22 o eenstandvanzakenenblikvooruit(5november2012,inhetkadervandeleuvense Klimaatweek) hetaanmakenvaneenwebsite,ziewww.leuvenklimaatneutraal.be enhetartefact2013eventmetdevoorstellingvanhetwetenschappelijkrapport. 22

23 3 Methodologie 3.0 Situering Dithoofdstukbevatdebeknopteversievaneenmethodologischenotadieopgesteldwerdaanhet beginvanhetprocesvoorleuvenklimaatneutraal2030.eenuitgebreideversiemetbijdragenvan detrekkersvandethematischecellenistevindenindebijlage LKNNotaConceptenenMethodes. VooreenbeschrijvingvanhetwerkenmetscopesvolgensderichtlijnenvanhetGreenhouseGas ProtocolInitiativewordtverwezennaarhoofdstuk4:nulmeting. 3.1 Inleiding Bijhetbereikenvanklimaatneutraliteitstaanderelatieveeenvoudvanheteinddoelende complexiteitvandewegnaardateinddoelinschrilcontrastmetelkaar.dezeconceptnotamaakt daaromeenstandvanzakenopomtrentdekennisendemiddelendieopditogenblikvoorde transitienaarklimaatneutraliteitbeschikbaarzijn.tegelijkwordteenreeksvanconcretesuggesties opgenomendievoorhettransitieprocesinleuveninteressantkunnenzijn.dezeelementenvormen eenbasisvoorverderediscussie.zebiedendethematischecellenendetransitiearenaeeneerste setvanwerkbareideeënaanterreflectie.denotawordtvervolledigddooreenselectievan referenties,zowelindevormvanwetenschappelijkepublicatiesalsvanreëleprojecten.het wetenschappelijkmateriaaldientalstoetssteenvoorwatinhetprojectleuvenklimaatneutraalaan methodesenscenario sontwikkeldwordt.dereferentiecaseslatentoeinspiratieoptedoenente lerenuitzowelpositievealsnegatieveervaringeninandereklimaatprojecten.opdezemanierwordt eentransdisciplinairewerkmethodeontwikkeld Domeinenbinneneenintegrerendreferentiekader Innavolgingvandemethodedieveelandereanalysesenactieplannenhanteren,zalditprojectde klimaatproblematiekbeschouwendoormiddelvandeeldomeinen.hetwerkenmetdezedomeinen ofthema slaattoeomgemakkelijkeromtegaanmetdecomplexiteitvandevoorliggende vraagstukken.hetlaatooktoerekeningtehoudenmetgebruikelijkesectorenen bevoegdheidsdomeinen.daarbijmagmenechternietuithetoogverliezendatertussendeze deeldomeinenintensewisselwerkingenbestaan.deanalysevanelkafzonderlijkdomeinzaldus steedsingebedmoetenwordenineenoverkoepelendkader.allestrategischelinksdienendaarbijin beeldtekomen,envervolgensookhunbeslagtekrijgen. Deklimaatproblematiekisopdiemaniereentypevoorbeeldvaneenvraagstukvanintegrale duurzameontwikkeling. Uitsprakendoenoverduurzameontwikkelingvereistdatmeneengeschiktreferentiekaderhanteert. BekendeomschrijvingenvanduurzameontwikkelingzijndeBrundtlanddefinitie 21 en3p(people, planet,prosperity)methetdaaraangelieerdetriplebottomlinereporting 22.Eenanalysetengronde vanwateenduurzaamheidskaderinrekeningdienttebrengen,wordtvoorgesteldin Howtocut acrossthecatchall?aphilosophicalculturalframeworkforassessingsustainability 23.Hierinwordt vooralgeargumenteerddatmilieutechnische,socialeeneconomischeduurzaamheidnietvanelkaar losgekoppeldkunnenworden.duurzaamheidisgeïntegreerd 24,ofzeisniet.Bovendienmoeteen duurzaamheidsanalysesteedsalleaspectenvanduurzaamfunctionerenevalueren,endaaromook deachterliggendewaardensystemendiedediversestakeholdersaanhouden.indepraktijkblijken diewaardenzeldengeëxpliciteerdteworden.ditleidtdanookvaaktotonvoldoendeonderbouwde definitiesvanduurzaamheid. 23