DE TRANSITIE NAAR LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030
|
|
- Esther Brouwer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 DETRANSITIENAAR LEUVENKLIMAATNEUTRAAL2030 Wetenschappelijkeindrapport Februari2013
2 Colofon Auteurs:HanVandevyvere,PeterTomJones,JanAerts Medewerkers:JohanEyckmans,ClaraVerhelst,EvelienWillaert,ElkeFranchois,WimVerheyden, WimMerckx,RudyVanBeers,JanWyckaert,KatrienBarrat,JohanDriesen,JuanVanRoy, RubenBaetens MetdankaanalleandereledenvandeThematischeCellenendeG20 Publicatiedatum:20februari2013 Ondersteunendepartners:StadLeuven,KULeuven,ABInBev,Acco,DeLijn,Eandis,Ertzberg, Futureproofed,Imec,Interleuven,Tri.zone,UZLeuven,Voka Gelieveditrapportteciterenals:H.Vandevyvereetal.,DetransitienaarLeuvenKlimaatneutraal 2030:Wetenschappelijkeindrapport,Februari
3 Colofon Executive summary: baseline emission inventory, quantitative measures and qualitative aspects Definities en doelstellingen Achtergrond van het proces Leuven Klimaatneutraal Inhoud van dit rapport De relatie tussen onderzoek en actie...15 De project- en werkingsstructuur voor het opstellen van de roadmap Inleiding Projectorganisatie Werkpakketten (taken) Taak 1: Nulmeting, oplijsten van bestaande initiatieven en opstellen van het Sustainable Energy Action Plan voor 2020 (Projectkern) Taak 2: Operationeel transitiemanagement (Thematische Cellen en KU Leuven experts) Taak 3: Definitie en doorrekening van de LKN-scenario s Taak 4: Strategisch transitiemanagement, visie en trajectoefening Taak 5: Opstellen eindrapport en voorstelling op publiek evenement (Artefact 2013) Taak 0: Coördinatie/opvolging en externe communicatie...21 Methodologie Situering Inleiding Domeinen binnen een integrerend referentiekader Energie Hernieuwbare energiebronnen (HEB)...25 Kernenergie...28 Schone toepassingen van fossiele brandstoffen...28 Conclusie Gebouwen en gebouwde omgeving Mobiliteit Landbouw en natuur Consumptie Draagvlak en participatie transitie...38 Nulmeting Voorafgaande nota Wat is een nulmeting? Een broeikasgasinventaris voor Groot Leuven De Leuvense broeikasgasemissies anno Energieproductie Transport Huishoudens Industrie Handel en diensten
4 Landbouw en natuur Totaalbeeld van de Leuvense broeikasgasemissies Hoe doet Leuven het in Vlaanderen? De Scope 3-emissies De dominante rol van energie Conclusies van de nulmeting...57 Duiding van de gehanteerde toekomstscenario s Inleiding Het MIRA referentiescenario (REF) Het MIRA Europa-scenario (EUR) Sectoren huishoudens, handel en diensten (residentiële en niet-residentiële gebouwen) Sector Landbouw Sector Transport Sector Energie Het MIRA visionair scenario (VISI) Het Leuvense Europa-scenario (EUR(Leuven)) De Leuvense klimaatscenario s (LKN 2030 en LKN 2050) Kwantitatief begrote maatregelen en hun impact op de broeikasgasuitstoot volgens de verschillende scenario s Inleiding Sensitiviteit: invloed van aannames Vergelijkingsbasis voor de maatregelen X-factor: aantrekkelijkheid van reductiemaatregelen Maatregelen voor de sector residentiële gebouwen Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Bijkomende analyse voor de residentiële sector Maatregelen voor de sector niet-residentiële gebouwen (handel en diensten) Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector mobiliteit Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector natuur en landbouw Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen
5 Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Maatregelen voor de sector energie (en industrie) Overzicht van de geselecteerde kwantificeerbare maatregelen Outputtabel en grafiek individuele maatregelen Impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (LKN 2030, LKN 2050) Bijkomende analyse voor de sector energie Totale impact van maatregelencombinaties op de Leuvense CO 2 -uitstoot volgens scenario (REF, EUR, VISI, LKN 2030, LKN 2050) Halte 2020 : het SEAP voor het Covenant of Mayors Inleiding Actiedomein en inhoud van het SEAP Het SEAP voor Leuven: halte Te bereiken ontwikkelingsstatus van de LKNscenario s in Andere kwantitatieve en kwalitatieve factoren voor een klimaatneutrale stad Inleiding Geïntegreerde strategieën m.i.v. secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema gebouwde omgeving Analyse Conclusies en verdere aanvullingen Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema mobiliteit Analyse: Leuvense mobiliteit in 2030: vooruitgaan of stilstaan? Interferentie met andere thema s Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema natuur en landbouw Situering Actielijnen Inbedding in een open-ruimtebeleid Bijkomende aandachtspunten / secundaire voordelen Geïntegreerde strategie voor het thema energie Analyse met inbegrip van de interferentie met andere thema s Secondary benefits Geïntegreerde strategie voor het thema consumptie Analyse Geïntegreerde strategie voor het thema transitie en participatie Scope 3-emissies Adaptatie versus mitigatie Bouwstenen van een actieplan Voorstel van hiërarchie en timing van maatregelen Inleiding Aanzetten in bestaande initiatieven De campagne Leuven Overmorgen Mobiliteit
6 Bouwen en wonen Voedselvoorziening Andere thema s Conclusie / interpretatie Bestaande initiatieven Energie Landbouw en natuur Handel en diensten Huishoudens Industrie Mobiliteit Andere: evenementen Snelle starters Een cel klimaatwerking in bedrijven en organisaties Informatieloketten en -tools voor burgers en bedrijven Wijkwerking Casus: het project Open Schuur Casus: CORE cvba Casus: het KU Leuven project HOLDUB Energy Potential Mapping voor Leuven Geïntegreerde inventarisatie en monitoring op basis van GIS-applicaties Grote werven Cluster 1: Residentiële gebouwen Cluster 2: Niet-residentiële gebouwen (2 de, 3 de en 4 de sector) Cluster 3: Lokale energievoorziening Cluster 4: Mobiliteit Cluster 5: Open ruimtefuncties & slim verdichten Scope 3 en de circulaire economie Lange termijnacties Opvolging en monitoring Voorstel van LKN-kernset Gebouwen (residentieel en niet-residentieel) Mobiliteit Natuur en landbouw Energie Datastructuur en communicatie Conclusie Nota s en referenties
7 0 Executivesummary:baselineemissioninventory, quantitativemeasuresandqualitativeaspects ThisreportaddressesthequestiononhowthecityofLeuven(Belgium)canbecomeaclimate neutral,resilientcityby2030.inordertotacklethisquestionamultiactorprojectandprocesswas setuptomapthepresentsituationinleuvenandtocollectivelydesigntransitionpathstoclimate neutrality. Thekeyresultsofthisreportaresummarisedbelow.Priortodescribingthescenariostowards climateneutralitythekeydatafor Leuven2010 areprovidedinchapter4.thefivemain conclusionsofthebaselineemissionsstudyfor GreaterLeuven (whichincludestheterritoryof Heverlee,Wijgmaal,Wilsele,KesselLo)areasfollows: In2010theaveragecivilianinLeuvenemitted8,5tonCO 2 equivalentperyear(co 2,eq /year),as determinedinscope1+scope2,usingthebilancarbonemethod(basedonthegreenhousegas Protocol).GreaterLeuvenhasaveryspecificprofile.Thedistributionofitsemissionsoverthe varioussectorsstronglydiffersfromthatoftheprovinceoflimburgorthebiggercityofghent. Leuvenisbasicallyaknowledgeeconomywithaclearroleoftradeandservicesandverylittle industryoragriculture. Themoreindepthinterpretationofthebaselineemissionsdaterevealsthatthebuilt environment(residentialandcommercial)isresponsiblefor60%ofleuven sscope1+scope2 emissions.transporttakesupanother25%.together,buildingsandtransportrepresent85%of allemissionsinleuven.thesetwosectorsarethusearmarkedasthetwotopprioritiesforthe transitioninterventions. In M /yearwasspentonenergybyallcivilians,companiesandorganisationsin Leuven.Thisisoneofthekeydriversforfinancingthetransitionpathstowardsclimate neutrality. TheScope3emissionswerequalitativelyassessed.AsexpectedtheseScope3emissions(2.435 MtonCO 2,eq /year)areevenlargerthanscope1+scope2emissions(808mtonco 2,eq /year). WhendevelopinginterventionmeasurestoreducetheScope1+Scope2emissionsextremecare needstobetakentoavoidincreasesinscope3emissionselsewhereintheworld.lkn2030 shouldbeanexerciseinintegratedsustainabledevelopment. Chapter6presentsthequantifiedmeasuresandpossiblescenarios(combinationsofmeasures) thatwillhelpleuventoreachclimateneutrality.foreachproposedintervention,thenetprofitor costpertonsavedco 2 equivalentandperyear,thetotalco 2,eq reductionandtheattractivenessof themeasurehavebeenestimated.theprofitabilityofthemeasureshasbeencalculatedwhile takingintoaccountanappropriatelifecycleperiod,typicallyvaryingfrom10to25years,anda discountrateof4%.energypricesareassumedtorise2%morewithrespecttogeneral consumptionprices. WithintheLeuvenClimateNeutralin2030(LKN2030)andLeuvenClimateNeutralin2050(LKN 2050)scenarios,thesemeasuresarecombined,butnotallmeasuresarealwaysfullyapplied.There aretwomainreasonsfordoingso:(1)toavoidoverlapbetweenparticularmeasuresand(2)to accountofthedifficultiesoffullyrealisingagivenmeasureby2030,respectively2050. Giventhemanydatauncertainties,allnumbersgivenbelowmustbeconsideredasestimates.They allowtoassessordersofmagnitudeandtodefinetheprioritiesforintervention. Intheresidentialbuildingsector,refurbishmentismostprofitablefortheenergeticallyworst performingbuildings.thehighesttotalco 2,eq reductionscanbeobtainedbymassive 7
8 refurbishmentoftheexistingbuildingstock:thepotentialstretcheswellover150kton/year wherethetotalscope1+2emissionsinleuvencurrentlyamountto800kton/year.roof insulationremainstheprimaryinterventiontoundertakewithayieldofaround 300/tonCO 2,eq.Replacingsingleglazingbystateoftheartglazingsimilarlyyieldsmorethan 200/tonCO 2,eq.Whenconsideringentirerefurbishment,badlyperformingbuildingscanbe upgradedataprofitofupto 120/tonCO 2,eq.However,forbuildingswithahigheractual energystandard,interventionstartstocomeatanetcost.fornewbuildings,optimal orientationisaveryprofitablemeasure( 350/tonCO 2,eq )thatcomesatvirtuallyno investmentcost.bycontrast,thepassivestandardhasaconsiderablenetcostwhen consideredovera25yearslifetime.itonlyyieldsprofitsonalongerterm,which,however, mayremainacceptableformostpassivebuildings.reducingdomesticelectricityconsumption byinstallinghighperformanceappliancesisprofitableat 150/tonCO 2,eq.Considering renewableenergyapplications,solarboilersareevenmoreprofitableduetoamplesubsidizing ( 240/tonCO 2,eq )whileheatpumpscost 50to80/tonCO 2,eq (forpv,seetheenergysector). Thisimpliesahierarchyinthechoiceofsystems.Whencombiningmeasuresintotheproposed LKN2030and2050scenarios,totalCO 2,eq reductionsofrespectively70and80%canbe achievedinthebuildingsectoratanoverallprofitofrespectively8and9million /year. Forthenonresidentialbuildingsector,similaritiescanbeobservedcomparedtothe residentialsector,inparticularregardingtherenovationofthebuildingenvelope.ingeneral, fullrefurbishmentcomesatasmallnetprofit(around 10/tonCO 2,eq ).Renovating2%ofthe buildingstockperyearduringaperiodof15years(i.e.renovating30%ofthestock)resultsina totalco 2, eq reductionof55kton.someparticularinterventionsarehighlyprofitable. Replacingaircurtainswithslidingdoorsattheentranceofshopsyieldsover 400/tonCO 2,eq whilerelighting,monitoringandvisualisingenergyconsumption,andventilationwithheat recoverycomewithrespectively 350, 330and 300/tonCO 2,eq. Innonresidentialbuildings,heatpumpsareprofitable( 70to100/tonCO 2,eq ):incontrastto residentialbuildings,thecoolingloadbecomesimportantandinthiscaseheatpumpsare interestingcomparedtostandardcoolingequipment.pvandsolarboilersonnonresidential buildingsareconsideredundertheenergysector. WhencombiningmeasuresintotheproposedLKN2030and2050scenarios,totalsectorlevel CO 2,eq reductionsofrespectively55and75%canbeachievedatanoverallprofitof respectively9,5and2millioneuroperyear. Mobilityisanotherimportantfieldofintervention,althoughitishardtorealisedrastictotal CO 2,eq reductions.thelatteraremostlydependentonthemodalshiftthatisbeingachieved, becauseadvancesintechnologyarealsoincludedinthereferencescenario,andtherefore representastandardevolutionwithnoparticulargainforleuven.obviously,somemeasures thatdonotrequireheavyinfrastructureinvestmentsarehighlyprofitable:avoidingmobility demandbymeansofa mobilityexchangedatabase andbanningthecarfromthecityor neighbourhoodcentrecouldyieldmorethan 1000/tonCO 2,eq. Supportingtheuseofthebicyclesdoesneedadditionalinfrastructure,butstillcomeswitha considerableprofitofupto 600/tonCO 2,eq.Supportingthemodalshifttowardspublic transportwhileatthesametimeaccommodatingforitsnaturalgrowthrequiresimportant investmentsinnewinfrastructure.yetaprofitofupto 120/tonCO 2,eq wouldbepossible. Combiningstrategiesforbikingandpublictransportleadstonumbersthatmitigatethesingle possiblemaximum;inthiscaseprofitsareintheorderofmagnitudeof 75/tonCO 2,eq. Avoidingmobilitydemandbylocatingserviceswheretheyareneededrequiresconsiderable investmentsaswell,butthisnowcomeswithanaccompanyingcostofabout 600/tonCO 2,eq. Settingupasustainableurbanfreightdistributionsystemwouldyieldnearly 350/tonCO 2,eq. IntheLKN2030and2050scenarios,agradualbuildupofthe combinedcity isenvisaged. Thismeansthatin2050theresultingsharebetweencars,bikesandpublictransportisequal (33/33/33%orthe Zurichmodel ).Whencombiningmeasuresinawaytoachievethismodel, 8
9 totalsectorlevelco 2,eq reductionsofrespectively50and55%canbeachievedatanoverall profitofrespectively9and8millioneuroperyear.expressedastotalktonco 2,eq reductionin 2030and2050,theorderofmagnitudeofthereductionis30,respectively40kton. Fornatureandagriculture,thewindowofopportunityismorelimited.Surprisingly,the highestco 2,eq reductionsarepossiblethroughsoundallocationoftheemissionsofsocalled agriculturalvehicles.thisisanadministrationissueratherthanarealintervention,and accordinglyitsyieldiszero.theother,effectivemeasuresconsideredforthissectortargetthe buildupofco 2 sinksthroughurbantreeplantingandexpandingtheforestrystock.these measuresareexpensiveunlesstheyareconsideredtakingintoaccounttheirsecondary benefitsforsociety:inthiscasetheydodeliveranetprofit.secondarybenefitsconsist, amongothers,ofpositivehealtheffectsandparticulargainsthroughthereductionofthe urbanheatisland.inthisway,anurbantreeplantingcampaign(10.000trees)wouldyield some 200/tonCO 2,eq whileadditionalforestrywouldrenderaprofitofaround 2350/tonCO 2,eq.However,thecorrespondingtotalCO 2,eq reductionsareverylimited: altogethernomorethan4kton.thismeansthatinacityasleuven,thepossibilitiesfor realisingnaturalcarbonsinksarevirtuallyinexistent. Intheenergysector,thefocusisontheintroductionoflocalrenewableenergyproduction. TotalpossibleCO 2,eq reductionsarenotexcessivelyhigh,whichunderlinestheimportanceof reducingtheenergydemandbeforefillingintheremainingneedswithsustainablesources. Dependingontheenergyproductiontype,thereareprofitsorcoststobenoted.Wind turbinesareastrongoptionwithaprofitof 400/tonCO 2,eq.Likewise,PVcomeswithprofits of /tonCO 2,eq (unsubsidized).incontrastwithresidentialsolarboilers(delivering heatforonsiteuse),nonresidentialsolarboilersareconsideredwithintheenergysectoras theycanpotentiallycontributetotheenergysystemabovethelevelofthesinglebuilding(i.e. withinheatnetworks).duetoadifferentsubsidizingcontextinthenonresidentialsectorthey presentaminorcostof 40/tonCO2 eq.districtheatingonthebasisofimportedbiomassas modeledforleuven(boilersonwoodpellets,10smalldhnetworksfor220homeseach)also comesatacostandmaybeworsethanusingnaturalgasbecauseoftheemissionsrelatedto thetransportofthepellets,inthiscaseassumedbylorry.thisconfirmstheneedtobevery selectivewhenturningtobiomassasarenewableenergysource.localresidualwastestreams shouldbeconsideredasthebetteroption.forinstance,industrialchponsludgebiogas appearstobeprofitable(around 90/tonCO 2,eq )withanetco 2 benefit.intheconstellationas itwasmodeledforleuven,solarboilers,pvandwindrepresentthehighesttotalco 2,eq reductionpotentials.consideredwithinthelkn2030and2050scenarios,allselected renewablescanprovideforanemissionreductionofrespectively55and60kton.an additionalpreliminarystudyofamoreambitious,butneverthelessrealisticrenewableenergy scenarioforleuvenrevealsthattotalemissionreductionsofupto160ktonwouldbepossible atanetprofit,takingintoaccountenergypricerisesof5%peryearormore.thereby,the studysimultaneouslyassumesthatthetotalenergydemandissubstantiallyreduced(resulting in430ktonco 2,eq reductions),inaccordancewiththetriasprinciple.inthiswaythecombined effectsresultina70%emissionreductionby2050inordertoreachthistarget,leuvenwill remaindependentonconsiderableimportsof(green)electricityandbiomass,eveniflocal biomassstreamswouldbebetterexploited. Whenallsectorsareconsideredsimultaneously,aggregatedemissioncutsof55%and67% arepossibleinlkn2030,respectivelylkn2050.in2030,therewouldbeanetprofitof39 million /year,whilein2050thiswouldbereducedto34million /year.thesenumbers includetheindustrysector,whichisnotconsideredforinterventioninthepresentstudy. Whenweleaveouttheemissionsoftheindustrialsectorbothinthereferencesituationand thelkn2030and2050scenarios,thetotalemissionreductionnumbersbecome67%forlkn 9
10 and81%forLKN2050.Thismeansthat,makingabstractionoftheindustrysector,a climatesafesituationcanbereachedin2050startingfromtheproposedlknscenarios. Chapter8describesthequalitativeaspectsofensuringclimateneutralityforLeuven.Sectorby sector,thisleadstothefollowingmainconclusions: Forthebuildingsector,awholesystemsapproachisfundamental.Attherootlevel,spatial planningregulatesthetransformationofthebuiltenvironmentaswellasitsstructural interferenceswithmobility,openspaceandrenewableenergyissues.therefore,appropriate spatialplanningisessentialforasuccessfultransitiontowardsclimateneutralityonthelong term.thisdemandsrethinkingoftheactualplanningsystem.improvingtheexistingbuilding stockshouldbethequantitativeprioritywhilenewbuildingsfulfilanexemplaryrole.inorder tobeabletoscaleupefforts,collectiveactionssuchasrenovationatthescaleofanentire neighbourhoodmustbeenvisaged.collectivityisalsoanissueforthebuildingusephase,e.g. intermsofsharedservicesorsharedlocalenergyproductionfacilities.majorcurrentobstacles forthetransformationtowardsacarbonneutralbuiltenvironmentaretobefoundatthelevel oflegislation,financingandinformationsupport.settingupalternativefinancingand operationsystems(specialfunds,energycooperatives,energyservicescompanies)canprovide solutions.socialmeasuresandpropertaxing/subsidizingshouldcompletethefinancial interventionportfolio.bothcitizensandcompaniesshouldbeprovidedwithclear, unambiguousandeasyaccessibleinformationaboutclimaterelatedinterventions.this includesprovidingtheinformationplatformsforsharedacquisitionsorsharedservices.the importanceofproperlyaddressingthequalitativeaspectsofinterventioninthebuilt environmentcanhardlybeunderestimated.whichbuildingsdeservetoberenovatedand whichshouldbereplaced?howshouldweactwithrespecttomonuments?howcan planningrulesbeadaptedforthefuture?whenmayhousesbedividedupintoseveral residentialunits?wheretoincreasethedensityofthecityandwheretocreategreenspaces? Theanswertothesequestionscannotbecalculated:itneedsaqualitativeassessment. Moreover,thisanswerwillalwaysbecontextsensitive.Itisthereforenecessarytosecure methodsandtoolsthatcanproperlyaddressthesequestions. Inthemobilitysector,majorchallengeslieaheadevenifclimateneutralitywouldnotbean issue.thisisduetothefactthatthecurrentmobilitysystemreachesitsfunctionallimits,and thereforerequiresmajorinfrastructuraladaptationsbydefault.thisshouldbeseenasan opportunitytofullyincludeleuven sclimaterelatedtargetswhenconceivingthenecessary solutions.anapproachworkingsimultaneouslyonallfrontsshouldbepreferred:reducingcar usewhilefacilitatingwalking,bikingandpublictransportuse;thereforeprovidingthe necessaryinfrastructures,regulationsystems(parking,trafficregulations,pricingstrategies, ) andincentives(towardscitizens,companiesandinstitutions).asforbuildings,sharedfacilities shouldbeenvisaged(carsharing,citybikes,settingupanurbanfreightdistributionsystem, ). Herebythe 33/33/33 modelwithanequalsharebetweencars,bikesandpublictransport maybeproposedasaleitbildtostrivefor,takingintoaccounttheparticularcontextinleuven whenworkingoutthemeasures. Althoughthequantitativereductionpotentialislimitedintheagricultureandnaturesector, itsqualitativeroleisfundamentalinmanyregards(biodiversity,healthandwellbeing, controllingthelocalurbanclimate,recreationandeducation, ).Moreover,applying strategiesforincreasedlocalfoodproductioncanhelptoaddressscope3emissions,and greeninfrastructurespresentanimportantclimateadaptationpotential(watercyclecontrol, reductionoftheurbanheatislandeffect, ).Furthermorethesegreeninfrastructuressupport otherclimaterelatedmeasuressuchasprovidingforsustainabletransport(walking,biking)or biomassproductionforenergeticvalorisation.itshouldbenotedthaturbannature,urban
11 11 agriculture haveanequallyimportantroletoplaybesidethe real openspace. Therearedifferent,oftencompetingclaimsontheremainingopenspaceinLeuvenwhich makeitdifficulttoarriveataconsensusaboutitsfutureuse.nevertheless,thefollowing sharedprinciplesareproposed:preservationoftheremainingopenspaceinleuven;striving towardsregionalfoodproductionand,concurrently,developingaregionaldistributionsystem; workingoutmeasuresthatreducetheagriculturalemissions;andstimulatingsustainablefood patterns. Spatialplanningmustaccountallthebenefitsthatgreeninfrastructurescanprovide.The interferenceswithurbanplanningareimportant,notonlyintermsofspaceallocationbutalso withregardtoqualitativeurbancompactnessandthemanymutualexchangepatterns between hard infrastructuresandtheirgreencounterparts. Theenergysectorrepresentsasectorthatliterallyfeedsalltheothersectors;thereforeits manyinterconnectionswiththosesectorsconstituteamajorfieldofattention.thisbecomes evidentwhenapplyingamodifiedtriasenergetica:(1)reducingenergydemand,(2)reusing wasteenergystreamsand(3)providingfortheremainingdemandthroughrenewablesources. Moreover,allthreestepsimplyfundamentalspatialplanningaspectstobeconsidered(urban compactness,setupoftransportinfrastructures,urbanandopenspacesforenergy productionandstorage, ).Energypotentialmappingisapreconditionforsettingupfuture solutions.districtheatingandcoolingnetworksandenergystorageorexchangefacilitieswill playanimportantrole.ashifttowardsincreasedelectricityuseshouldbetakenintoaccount. PVandthermalsolarenergyshouldbefullyvalorisedaseconomicallyfeasibleproduction means,andreceive(increased)appropriatesupport(collectivesolutions,regulation, alternativefinancing, ).Installationofwindturbinesshouldbefacilitatedbyeliminating existinglegalbarriersandapplyingalternativeinvestmentstrategies.biomasspotentialsneed tobebetterstudied.therebytheuseoflocalwastestreams,organisationalaspectsand difficultiesrelatedtoregulationshouldreceiveparticularattention.hydropowerhasavery limitedpotential,butmayactasastrongsymbolandaneducationallyinterestingproduction source.thedevelopmentofsmartgridsisessentialforbalancingproductionanddemand.in general,leuvenshouldkeepupwithtechnologicaldevelopmentsinthesector,bothasa matterofparticipatingintheknowledgeeconomyandforpracticallysecuringitsownlow carbonenergyinfrastructure.inadditiontothethreestepsdiscussedabove,efficientlyfilling intheremainingdemandbyfossilfuelswillatleastforsometimebethefourthstepto consider.chpconnectedtodistrictheatingcanplayanimportantroleinthiscontext. Alternatively,energyshallbeimported,inparticularintheformofgreenelectricity.Inthis case,leuvenisdependentonmacroscaleevolutionssuchasthedevelopmentofa (pan)europeansupergrid. Theimpactofconsumptionresidesmainlyinscope3,indirectemissions.Thecorresponding thematiccellhasemphasizedtheimportanceofstrivingtowardsbehaviouralchangeinfour fields:food,energy,mobilityandotherconsumption.providingconsumerswithappropriate informationisfundamental,asareconvincingprojectsandcampaignsthatsetthestagefor change.underlyingprinciplesthatcanbeadheredtoareaconsumptionrelatedtrias approach,constituentsofthecirculareconomysuchasrealisingclosedlocalloops(e.g.local foodproduction,seealsoagricultureandnature),andashiftfrom(individual)ownershipto (shared)services.attentionmustbepaidtothedifferencebetweenissuesthatcanbelocally handled(e.g.bylocalregulationorlocalinfrastructuresandservices),andmattersthatare dependentonthehigherscalelevelcontext.inbusinessenvironmentsinparticular,longterm financingmechanismsmustbeavailableforsustainableprocurementpoliciesandalifecycle approachshouldbecomethenorm. Asmuchastheenergysectorcanbeconsideredasanunderlyingphysicalsupportstructure forthelowcarbonsystem,thefieldoftransitionandparticipationcanberegardedasan
12 overarching,immaterialstructurethatfacilitatesthetransitionprocessbyadequately engagingallrelevantstakeholders. Thisengagementwillrelyondifferentformsofparticipationaccordingtothestagesofthe participatoryladder:frominformationandconsultationtoadvising,coproductionorco creationandshareddecisionmaking. Fromtheoutset,citizensshouldbeabletoparticipateinvisionbuilding,sothattheybecome ownersoftheleitbild.agoodprincipletostartwithistheideathatthewholesystemisinthe room.exemplary,stimulatingprojectsmustthenpreparethefieldforbroaderaction.shared andsociallearningprocessesarevitalforleuvenclimateneutral.methodsthatcansupport suchprocessareworldcafé,openspace,artofhostingorappreciativeinquiry.participation shouldbeofficiallyanchoredintheworkingstructuresforleuvenclimateneutral,andreceive propersupportandfinancing. Finally,intheLKN2030projectinturn,greatcarewastakentoinitiateaparticipativeprocessin whichallstakeholders(cityauthorities,knowledgeinstitutes,privatecompanies,civilsocietyandthe culturalsector)formatrue,multiactorpartnership.asindicatedabove,withouttheactiveand equalparticipationofallstakeholdersinsociety,anambitioustransitionprocesssuchaslkn2030 cannotgaintherequiredmomentum.theauthorsofthisreportcoincidewiththethematiccell TransitionandParticipation inrecommendingthat,from2013onwards,thispartnershipis formalisedinalonglasting,neutral, quadruplehelix organisationalstructure(withitsowndecision makingbodiesandpersonnel).themissionofthisorganisationistosupportthecityinbecominga climateneutral,resilientcity,byinspiring,informing,measuringandfacilitating.thelkn2030 structureshouldalsooverlookthefutureintegrationandimplementationofthemeasuresand projectsdescribedinthisreport.infact,itisbelievedthatwithoutsuchaparticipative, quadruple helix structure,thetransitiontoclimateneutralityinleuvenmaycometoastandstill.ontheother hand,providedthefullsupportofallkeystakeholdersinleuvenisobtained,itisbelievedthatthe cityofleuvencouldbecomeoneofthefrontrunnersineurope,inlinewithgreatexamplessuchas Freiburg,CopenhagenorStockholm. 12
13 1 Definitiesendoelstellingen 1.1 AchtergrondvanhetprocesLeuvenKlimaatneutraal2030 DeideeomLeuvenklimaatneutraaltemakenwerdvoorheteerstofficieelgelanceerddoorDr.Ir. PeterTomJones(KULeuven)tijdenseenlezingop21december2010indeLeuvenseSchouwburg. VervolgensvondenerdiversegesprekkenplaatstussendeStadLeuvenendeKULeuvenoverde manierwaaropditzoukunnengebeuren.op24mei2011,tijdenseenmo*debatinhetleuvense Wagehuys,ondertekendeschepenRidouanivandestadLeuvenformeeleenintentieverklaringom destadklimaatneutraaltemakentegen2030.vervolgenswerdop14juni2011doorhetleuvense stadsbestuurendekuleuvenbeslistomeengezamenlijktrajectoptestarten.ditresulteerdein eenprojectvanéénjaarmetpartnersuitdelokaleoverheid,debedrijfswereld,hetmaatschappelijk middenveldendekennisinstellingen.ditrapportbeschrijfthetwetenschappelijkwerkdat gedurendediteerstejaarterondersteuningvanhettransitieprocesnaarklimaatneutraliteitgeleverd is. Klimaatneutraliteitbetekentdatergeennettouitstootmeerisvanklimaatverstorende broeikasgassen.debelangrijkste antropogene broeikasgassenzijnkoolzuur(co 2 ),methaan(ch 4 ) enlachgas(n 2 O).Deverbrandingvanfossielebrandstoffenlevertdaarbijdebelangrijkstebijdrage aanhetbroeikaseffect.aangezienhetnatuurlijkeecosysteemeenzekereabsorptiecapaciteitheeft voordezeuitstoot,hoeftdereductieervannietnoodzakelijktot100%tegaan.zoalsverderzal toegelichtworden,betekentditvoorleuvendatmeteenreductievan90%hetbeoogdemondiaal gemiddeldedoelbereiktkanworden. Denoodomklimaatactieteondernemeniserghoog.In2007concludeerdehetIPCCdefinitief 1 dat dehuidiggeobserveerdeklimaatveranderingantropogeenis,dusveroorzaaktdoormenselijke activiteiten.indiennietsondernomenwordtomditproceseenhalttoeteroepen,zullende gevolgenvoormensenecosysteemdesastreuszijn. Sindsdienzijndealarmsignalenalleenmaarsterkergeworden 2.Hetklimaatkannaareen omslagpunt(tippingpoint,stateshift)evolueren,watdehuidigeevolutieenkelmaargevaarlijker maakt 3.Tegelijkertijdblijvendeemissiestoenemen,enditondanksdeinspanningenomvia klimaatakkoordenenandereverbintenissenhetprobleemondercontroletekrijgen. Deproblematiekvanhetfalendklimaatbeleidmanifesteertzichmomenteelvooralopinternationaal niveau.daartegenoverstaatdat,mededoorditfalendeklimaatbeleidopmacroschaal,heelwat steden,regio senzelfslandenbeslisthebbenomhetheftzelfinhandentenemendoorlokaal klimaatinitiatievenuittewerken.bovendiengroeperendezelokaleinitiatiefnemerszichzodathun dynamiekversterktkanworden.voorbeeldenhiervanzijnhetc40citiesnetwork 4 enhetdoorde EuropeseUnieondersteundeConvenantvanBurgemeesters,datLeuvenookondertekendheeft 5. De(56)grootstedenvanhetC40CitiesNetworkhebbenuiteenlopendereductiedoelstellingen(zie figuur1.1);bijhetburgemeestersconvenantengagerendedeelnemendestedenerzichtoeomtegen 2020eenreductievanminstens20%terealiseren. Deredenenomklimaatactieteondernemen,gaanechterverderdanhetzuiverafwendenvan ernstigemilieuproblemen.gekaderdineenruimerperspectiefbetekentklimaatactieeenbelangrijke stapinderichtingvangeïntegreerdeduurzameontwikkeling.daarbijwordtnietalleenhetmilieu veiliggesteld,maarontstaanerooksocialeeneconomischevoordelen.stedendieditpad bewandelenwordenveerkrachtiger(resilient):zezijnminderafhankelijkvanexternemateriaalen energiestromen,zecreëreneenhogeomgevingskwaliteit,zeparticiperenindecirculaire,groene economievandetoekomsténzezijnbetervoorbereidomklimaatschokkenoptevangen.behalve beperkingvandeuitstoot(mitigatie)moetimmersookwordengedachtaanaanpassingaannieuwe 13
14 omstandigheden(adaptatie).alhoeweladaptatienietdefocusisvanleuvenklimaatneutraal2030, speeltditconceptopheelwatvlakkenmeeindemaatregelendienuuitgewerktworden. Figuur1.1:Voorgesteldereductiesinbroeikasgasemissiesdoordiversesteden(bron:CDPCities2011:GlobalReportonC40 Cities 6 ) 1.2 Inhoudvanditrapport Voordetransitienaarklimaatneutraliteitbestaatergeenvastrecept.Welkunnenerbouwstenen voorditprocesgeïdentificeerdworden.dewetenschappelijkeinputhiervoorsitueertzichoptwee niveaus:enerzijdsadviesbetreffendedemilieutechnischeaspecten,enanderzijdsinputomtrentde socioeconomischerandvoorwaardenomdezemilieutechnischeaspecteneffectieftekunnen aanpakken.ditrapportgeefthiervooraanzettenineenreeksopeenvolgendehoofdstukken,als volgt: 1. Definitiesendoelstellingen 2. Deprojectenwerkingsstructuurvoorhetopstellenvanderoadmap 3. Methodologie 4. Nulmeting 5. Duidingvandegehanteerdetoekomstscenario s 14
15 6. Kwantitatiefbegrotemaatregelenenhunimpactopdebroeikasgasuitstootvolgensde verschillendescenario s 7. Halte2020 :hetseapvoorhetcovenantofmayors 8. Anderekwantitatieveenkwalitatievefactorenvooreenklimaatneutralestad 9. Bouwstenenvaneenactieplanvoorstelvanhiërarchieentimingvanmaatregelen 10. Opvolgingenmonitoring 11. Conclusie Dezeinhoudis,zoalshogerreedskortaangehaald,totstandgekomeninnauweinteractiemetheel watbetrokkenactoren.verdereduidinghieroverwordengegevenindevolgendeparagraafenin hoofdstuk Derelatietussenonderzoekenactie Ditrapportgeefthetverslagvaneenoefeningininterentransdisciplinaironderzoek.Duurzame ontwikkelingisbijvoorbaateeninterdisciplinairvraagstuk.transdisciplinaironderzoekbetekentdat dekennisgecoproduceerdwordtmethetpraktijkveld.voorbepaaldeactoreninleuven Klimaatneutraalgeldtoverigensdatzebeiderollen,metnamedievanonderzoekerendievan praktijkactor,samenopnemen. WerkenaanLeuvenKlimaatneutraalvergtnietalleenwetenschappelijkeondersteuning,maarisook eenbronvankennisopbouw.dooreenstandpuntintenemenvanactieonderzoek 7,kanereen situatiewordengecreëerdwaarbijertegelijkeenmaatschappelijkprobleemopgelostwordtener nieuweinzichtenwordenopgebouwdomtrentdetransitienaareenkoolstofarmesamenleving.dit kanindetoekomstongetwijfeldookdeleuvensekenniseconomietengoedekomen. Wetenschappelijkonderzoekleidtnietnoodzakelijktotactie.Datbewijstderecentehistoriekvan hetklimaatprobleemtenovervloede.maarwanneerdebetrokkenactoreninhetpraktijkveld overtuigdzijnvandenoodtotactie,endaartoevervolgensookgewapendwordenmetdenodige kennis,kandeveranderingwelinzetten.metditwerkwordthopelijkeenimpulsgegevenaanzo n ingrijpendenvolhoudbaarveranderingsprocesvoorleuven. 15
16 2 Deprojectenwerkingsstructuurvoorhetopstellen vanderoadmap 2.1 Inleiding BijdeopstartvanLeuvenKlimaatneutraalwerdeenstructuurbedachtdiemaximalegarantiesmoest biedenvoorhetondersteunenvandebeoogdeprojectwerkingenvanhetachterliggende maatschappelijktransitieproces. Dezewerkingsstructuurwordtsamenvattendtoegelichtindithoofdstuk.Zeheeftéénjaarhet richtsnoergevormdvooralleactiviteitendieinhetkadervanhetprojectleuvenklimaatneutraal plaatsvonden.bijhetopleverenvanditrapportisdezestructuuraanherwerkingenverdere professionalisering 8 toe,zodathetproceseennieuwefasevanconsolidatieenpraktischeuitwerking kaningaan. 2.2 Projectorganisatie Deprojectorganisatiesteundeop3pijlers,metname(1)bottomupen(2)topdowninput,en(3) centralecoördinatie,verwerkingenwetenschappelijkeondersteuningvanhetgeheel(doorde projectkern). Dekernvanhetproject(ziefiguur2.2.1)werduitgevoerddooreenexternprojectmedewerkeren eenwetenschappelijkcoördinator 9. Dedagelijksebegeleidingvanhettrajectgebeurdedooreenregiegroep,hetprojectmanagement teamof PMteam datregelmatigsamenkwamomdevooruitgangoptevolgenenbijtesturen 10. HetproceswerdopeenhogerniveauaangestuurddooreenBegeleidingscommissiebestaandeuit hetpmteamenvertegenwoordigersvandeleuvensesleutelactoren.daartoewerdeenuitbreiding aanhetpmteamvoorzienmetbijkomendevertegenwoordigersuithetstadsbestuurenhet AutonoomGemeentebedrijfStadsontwikkelingLeuven(AGSL),deKULeuven,eneenrepresentatieve groepvertegenwoordigersuithetmaatschappelijkmiddenveldendebedrijfswereld(waaronder telkenseenafgevaardigdevandebedrijvendieinfinanciëleondersteuningvoorzagen) 11.De Begeleidingscommissieistothetogenblikvandeopleveringvanditrapport6keerbijeengekomen. Deexternecommunicatiewerdgecoördineerddoordestad,TrizoneenKULeuven.Tijdensde tweedehelftvanhetprojectjaarwerdeenapartcommunicatieteamsamengesteld,met vertegenwoordigersvandeverschillendeprojectpartners. 12 OmdatdestadLeuvenhetBurgemeestersconvenantondertekendheeft,diendenertegenbegin 2013specifiekedeliverablesuitgewerktteworden.Behalveeennulmetingofbaselineemission inventorywasdatookeenactieplanvoorduurzameenergieofsustainableenergyactionplan (SEAP).Dezetakenwerdenvervuldbinnendeprojectwerking. Voordeuitvoeringvanhetprojectwerdendaarnaast,zoalshogerreedsaangehaald,bottomupof operationeel,entopdownof strategisch transitiemanagement 13 ingezet(ziefiguur2.2.1). 16
17 Figuur2.2.1:Voorstellingprojectorganisatieentaken,enrelatiemetBurgemeestersconvenant,MetaforumKULeuvenen LeuvenOvermorgen. Voorhetoperationeleaspectwerdeenberoepgedaanopdewerkingvan6thematischecellenen opdeinputvaneenaantalkuleuvenexperts,dieverderomkaderdwerdendooreenkuleuven Metaforumwerkgroep.De6thematischecellenbehandeldendevolgendedomeinen:energie, gebouwenengebouwdeomgeving,mobiliteit,natuurenlandbouw,consumptie,entransitieen participatie.dedeelnemersaandezecellenwarenactoren/expertsafkomstiguithet maatschappelijkmiddenveld,destadsdiensten,hetbedrijfslevenendeuniversiteit(quadruplehelix). DewerkingvandethematischecellenwerdgecoördineerddoorNetwerkDuurzaamLeuven.Een doorstromingvanuitdecampagneleuvenovermorgenwerdvoorzien. VoordethematischecellenwerdentweeRondeTafelconferentiesgeorganiseerd,op15junienop7 december2012.ditlieteendoelmatigeuitwisselingvaninformatietussendecellentoe,inhet bijzonderomtrentdeveleinterferentiesdieerbestaantussendegenoemdethematischedomeinen. 17
18 Figuur2.2.2:deeersteRondeTafelconferentievandethematischecellenop15juni2012,inhethistorischstadhuisvan Leuven(foto:RobStevens). NaastditoperationelespoorwerdookeenvisionaireTransitiearenaopgericht,diemoetzorgenvoor dehefbomenomdetransitiepadenindetoekomstuittevoeren.dezetransitiearenamet20 visionaire systeemdenkers werktinfunctievanhighlevelstrategischekeuzenvoordestad 14.De Transitiearena,ookG20genoemd,omvateveneensvertegenwoordigersuitde4pijlersvande quadruplehelix:lokaleoverheid,kennisinstellingen,bedrijfslevenenmaatschappelijkmiddenveld. ErwerdentweebijeenkomstenvandeG20georganiseerd,op11junienop14november2012.De G20konrekenenopondersteuningdooreenexterneprocesbegeleider 15. Figuur2.2.3:deeerstetransitiearenavandeG20op11juni2012indeAbdijvanPark(foto:RobStevens) Doordewisselwerkingtussenhettopdownenhetbottomupprocesheefteentransitiekansop slagen.dezegecombineerdeaanpakmoestmeerconcreetzorgenvoor(1)hetopbouwenvande noodzakelijkekennis,(2)hetcreërenvanvoldoendemaatschappelijkegedragenheiden(3)reële beleidsimpact. 18
19 Werkpakketten(taken) Hetvoorgesteldesamenwerkingstrajecthadeentijdsduurvan1jaar. Allesamenwerkendepartijennameneendeelvandeuittevoerentakenopzich(zieookfiguur 2.2.1). Taak1eneengrootstukvantaak3werdenuitbesteedaaneengespecialiseerdeconsultancyop basisvaneenaanbestedingsprocedure.deexterneprojectmedewerkervoordezetakenwerkte niettemininnauwoverlegmetdeinitiatiefnemersendewetenschappelijkecoördinatoromwillevan develeinhoudelijkelinksmetdeanderewerkpakketten.datgoldinhetbijzonderookvoordelink tussenhetseapendelknscenario s(zieookverder). Opdezelfdemanierwerddeprocesbegeleidingvoortaak4uitbesteedaaneentweede gespecialiseerdeconsultant Taak1:Nulmeting,oplijstenvanbestaandeinitiatievenenopstellen vanhetsustainableenergyactionplanvoor2020(projectkern) DenulmetingofBaselineEmissionInventory(BEI)iseeninventarisvandebroeikasgasemissiesen gebeurdevoorleuvenvolgensdeinternationaalaanvaardebilancarbonemethode,zieook hoofdstuk4voorverderedetailsomtrentdezewerkwijze. Parallelaandenulmetingwerdookeenoplijstinggemaaktvanalleklimaatgerelateerdeinitiatieven diemomenteelalinleuvenplaatsvinden.hetbetrefthierzowelmaatregelenvandeleuvense stadsoverheid,leuvensebedrijven,academischeinstellingenalsdeleuvensecivielesamenleving(cf. NetwerkDuurzaamLeuven,LeuvensKlimaatforum).Deinventarisatiegeeftaaninwelkematehet stadsbestuurendeleuvensesamenlevingreedsgeorganiseerdzijnomeentransitienaar klimaatneutraliteittekunnenrealiseren,enbiedtdaarvoorconcreteaanknopingspuntenaan. TenslottewerdenookscenarioberekeningenopgesteldomeenActieplanvoorDuurzameEnergieof SustainableEnergyActionPlan(SEAP)tekunnenformuleren,zoalsopgelegdbijdeondertekening vanhetburgemeestersconvenantdoordestadleuven.hetseaplegtspecifiekedoelstellingenvast voor2020engeeftaanhoediebereiktkunnenworden Taak2:Operationeeltransitiemanagement(ThematischeCellenen KULeuvenexperts) Dethematischecellenhaddenalsvoornaamstedoelom,bottomup,inhoudelijkevoorstellente doenomdeevolutierichtingklimaatneutraliteitindepraktijktekunnenrealiseren,inputteleveren overrealisatiekansenvoordevoorstellenvanexperts,enderandvoorwaardenteformuleren waarbinnendergelijkeactiesmogelijkzijn.ditgebeurdemetdebedoelingomeenbreeddraagvlak tevindenvoorconcretemaatregelenophetvlakvanmobiliteit,energie,gebouwen,etc.,enzote komentoteenactieprogrammadatmaximalekansopslagenheeft.dergelijkopzetcreëerdede gelegenheidvoorzeerdiverseactorenominspraaktehebbeninhetoverkoepelendeprocesnaar klimaatneutraliteit. Dethematischecellenverenigdenheelwatexpertiseenwerdenvoorgezetendooreen trekker 16.Ze kwamenopregelmatigebasissamen,volgenseenzelftebepalendynamiek.dedeelnamegebeurde onbezoldigd.halverwegehetprocesvanéénjaarbeëindigdedecelconsumptiehaaractiviteiten, waarnadeledenzichkondenaansluitenbijanderethematischecellen. InsamenwerkingmetNetwerkDuurzaamLeuvenwerdenvoordezethematischecellentweeRonde Tafelconferentiesvantelkensééndagopgezet,waaropde6verschillendecellensamenkwamenom hunwerkonderlingaftestemmenentekoppelenaandevooruitgangvandeanderetakenbinnen ditproject.dezenetwerkdagenvormdeneveneenshetverlengstukvaneenprocesdatalliepviade
20 BBLenNetwerkDuurzaamLeuven,waarbij3thematischeteams(energie,mobiliteitenconsumptie) opregelmatigebasisoverlegden.netwerkduurzaamleuvenwerktooksamenmethetleuvense Klimaatforumdat eveneensbottomup invullingtrachttegevenaanhetmaatschappelijkproces naarduurzaamheid. Opheteindevanhetwerkjaarleverdendethematischecelleneenrapportopaande wetenschappelijkecoördinator.deinhoudvandezerapportenheeftingrotematedeinhoudvan hoofdstuk8bepaald. ErwasvanuitdeKULeuvenoptweemanierenondersteuningvandezethematischecellen: (1)AdviesdoorseniorKULeuvenexperts,metnamein9sleuteldomeinen 17 : 1. Duurzamestadsplanning,ruimtelijkeordeningenstadsontwikkeling(cf.projectLeuven Overmorgen); 2. Economischeaspecten; 3. Duurzaamenergiebeheer(energieefficiëntie,hernieuwbareenergie,smartgrids,link metseapvoorburgemeestersconvenant); 4. Duurzaammaterialenbeheer(afvalverwerking,urbanmining,ecodesignetc.); 5. Duurzamemobiliteit; 6. Duurzamegebouwen; 7. Natuurindestad(counterenurbanheatislandeffect,levenscomfort,fijnstofabsorptie, biomassapotentieel,etc.); 8. Draagvlakcreatie/transities; 9. Duurzamelandbouwenstadslandbouw (2)InputdoorjuniorKULeuvenexperts,waarbijdezeoptradenalsregulierlidvaneenthematische celen/ofpunctueleconsultancyverleenden 18. Ookdeexterneklimaatconsultantleverdeheelwatinputaandethematischecellen,voornamelijk omtrentdenulmetingendescenarioberekeningen.omgekeerdleverdendethematischecellen dezeconsultantookspecifiekeinformatieenexpertiseaan. Deexperteconomischeaspectenleverdeeenbijkomendeinzetvoorwerkpakket Taak3:DefinitieendoorrekeningvandeLKNscenario s HetopstellenvandeLKNtoekomstscenario senhetberekenenvandebijhorendeco 2 reducties, kostenenbatenwerdenuitgevoerddoordeexterneklimaatconsultant,dewetenschappelijke coördinatorendeexperteconomischeaspecten. Dezescenario ssteunenopinputvanwegedethematischecellen,deg20transitiearenaendesenior enjuniorkuleuvenexperts. Oorspronkelijkwerddaarbijgedachtaanvolgendescenario s 19 : eenreferentiescenariomoestonderzoekenwatdetotalebroeikasgasuitstootzouzijntegen 2030indiendeStadLeuveneen ongewijzigdbeleid zouuitvoeren(gebruikmakendvanhet EuropascenariovandeMilieuverkenning2030); eenscenarioleuven2030waarbijallemaatregeleninkaartgebrachtwerdendietegen2030 haalbaarzijn; eenderde,visionairscenarioleuven2050waarbijnagegaanwerdwatmogelijkistegen 2050,metdaarindeopnamevaneenaantalnieuwe(nognietbeschikbare)technologieën. Indeloopvanhetproceszijndeomschrijvingenvandezescenario sopbasisvandevorderende inzichtenbijgesteldtottweelogischopelkaaraansluitendescenario s,metnamelkn2030enlkn 20
21 ,waarbijdespecifiekenuanceringenomtrenttechnologie,haalbaarheidenwaarschijnlijkheid verlatenwerdentengunstevanmeeralgemenehaalbaarheidscriteria.hetreferentiescenariowerd behoudenalseur(leuven),waarbijdenaamverwijstnaareenlokalevertalingvanheteurscenario uitdemilieuverkenning.ziehoofdstukken5en6voormeerduidinghieromtrent Taak4:Strategischtransitiemanagement,visieentrajectoefening Detransitienaarklimaatneutraliteitiseenambitieuzedoelstellingdieslechtsbehaaldkanworden indienallerelevantestakeholdersindesamenlevingachterditprocesstaan.bedrijvenmoeten hierininnovatietrajectenkunnenterugvinden,terwijldecivielesamenlevingerzalwillenoptoezien datdetransitiepadenooksociaalrechtvaardigzijn(cf.conceptjusttransition)enbovendien tegemoetkomenaandevraagnaarnieuwe,duurzaamverankerdewerkgelegenheid.intaak4 werdendaaromtweemultiactorworkshopsopgezetmetprofessioneleprocesbegeleiding(externe consultant).dezeideeisgebaseerdophettransitiearenaconcept.gedurendedeeerstemaanden vanhetprojectzochthetpmteamnaar20visionaireengewichtigesleutelfigurenuithetleuvense bedrijfsleven(5personen,koppelingmetfinancierendepartners),hetmiddenveld(inclusiefde culturelesector)(5personen),destad(5personen)endekuleuven(5personen).deleuvense transitiearena de G20 vanleuven vertrokdaarbijvandebeschikbaregegevensuittaak1.de tweebijeenkomstenvandeg20haddenrespectievelijkalsthemadefunderendeprincipes,rollenen gedeeldewaardenvoorleuvenklimaatneutraal(eersteg20)endestrategischeprojectenen gewenstestructuurvoordeverderewerkingvanleuvenklimaatneutraalvanaf2013(tweedeg20). Taak4verliep,zoalshogerookalaangegeven,innauweinteractiemettaken2en Taak5:Opstelleneindrapportenvoorstellingoppubliekevenement (Artefact2013) Tijdensdelaatstedriemaandenvanhetprojectwerdenalleresultatengebundeldinhet wetenschappelijkeindrapport,i.e.hetvoorliggenddocument. Hetproceshiervoorweekenigszinsafvanhetoorspronkelijkeprojectvoorstelenbehelsde principieel: hetoogsten,ordenenenwetenschappelijkverifiërenvanallebeschikbareinputvanwegede verschillendeprojectactoren; hetvoorzienvaneenlaatstefeedbackrondemetdethematischecellenenenkelekern onderzoekers; hetopstellenvaneenprocesenmethodologischerapportage; hetbeschrijvenvandenulmeting,descenario s,demaatregelen,deinputvoorhetseap,de kwalitatieveomkadering,debouwstenenvooreenactieplanendegewensteparametersvoor deverdereopvolgingvanhetproces. Devoorstellingvanhetrapportwerdgekaderdineenspecialeafleveringvandelezingenreeks Ongehoord,enditbinnenhetfestivalArtefact2013,georganiseerddoorhetSTUK Taak0:Coördinatie/opvolgingenexternecommunicatie BijdestartvanhetprojectheefthetPMteaminsamenspraakmethetstadsbestuurende Begeleidingscommissieeencommunicatiestrategienaarhetruimerepubliektoeuitgewerkt. Debelangrijksteelementenvandezestrategiewarentotnogtoe: deorganisatievan3persconferenties,metnameomtrent: o deopstartvanhetproject(29februari2012) o depresentatievanderesultatenvandenulmeting(6juni2012)
22 o eenstandvanzakenenblikvooruit(5november2012,inhetkadervandeleuvense Klimaatweek) hetaanmakenvaneenwebsite,ziewww.leuvenklimaatneutraal.be enhetartefact2013eventmetdevoorstellingvanhetwetenschappelijkrapport. 22
23 3 Methodologie 3.0 Situering Dithoofdstukbevatdebeknopteversievaneenmethodologischenotadieopgesteldwerdaanhet beginvanhetprocesvoorleuvenklimaatneutraal2030.eenuitgebreideversiemetbijdragenvan detrekkersvandethematischecellenistevindenindebijlage LKNNotaConceptenenMethodes. VooreenbeschrijvingvanhetwerkenmetscopesvolgensderichtlijnenvanhetGreenhouseGas ProtocolInitiativewordtverwezennaarhoofdstuk4:nulmeting. 3.1 Inleiding Bijhetbereikenvanklimaatneutraliteitstaanderelatieveeenvoudvanheteinddoelende complexiteitvandewegnaardateinddoelinschrilcontrastmetelkaar.dezeconceptnotamaakt daaromeenstandvanzakenopomtrentdekennisendemiddelendieopditogenblikvoorde transitienaarklimaatneutraliteitbeschikbaarzijn.tegelijkwordteenreeksvanconcretesuggesties opgenomendievoorhettransitieprocesinleuveninteressantkunnenzijn.dezeelementenvormen eenbasisvoorverderediscussie.zebiedendethematischecellenendetransitiearenaeeneerste setvanwerkbareideeënaanterreflectie.denotawordtvervolledigddooreenselectievan referenties,zowelindevormvanwetenschappelijkepublicatiesalsvanreëleprojecten.het wetenschappelijkmateriaaldientalstoetssteenvoorwatinhetprojectleuvenklimaatneutraalaan methodesenscenario sontwikkeldwordt.dereferentiecaseslatentoeinspiratieoptedoenente lerenuitzowelpositievealsnegatieveervaringeninandereklimaatprojecten.opdezemanierwordt eentransdisciplinairewerkmethodeontwikkeld Domeinenbinneneenintegrerendreferentiekader Innavolgingvandemethodedieveelandereanalysesenactieplannenhanteren,zalditprojectde klimaatproblematiekbeschouwendoormiddelvandeeldomeinen.hetwerkenmetdezedomeinen ofthema slaattoeomgemakkelijkeromtegaanmetdecomplexiteitvandevoorliggende vraagstukken.hetlaatooktoerekeningtehoudenmetgebruikelijkesectorenen bevoegdheidsdomeinen.daarbijmagmenechternietuithetoogverliezendatertussendeze deeldomeinenintensewisselwerkingenbestaan.deanalysevanelkafzonderlijkdomeinzaldus steedsingebedmoetenwordenineenoverkoepelendkader.allestrategischelinksdienendaarbijin beeldtekomen,envervolgensookhunbeslagtekrijgen. Deklimaatproblematiekisopdiemaniereentypevoorbeeldvaneenvraagstukvanintegrale duurzameontwikkeling. Uitsprakendoenoverduurzameontwikkelingvereistdatmeneengeschiktreferentiekaderhanteert. BekendeomschrijvingenvanduurzameontwikkelingzijndeBrundtlanddefinitie 21 en3p(people, planet,prosperity)methetdaaraangelieerdetriplebottomlinereporting 22.Eenanalysetengronde vanwateenduurzaamheidskaderinrekeningdienttebrengen,wordtvoorgesteldin Howtocut acrossthecatchall?aphilosophicalculturalframeworkforassessingsustainability 23.Hierinwordt vooralgeargumenteerddatmilieutechnische,socialeeneconomischeduurzaamheidnietvanelkaar losgekoppeldkunnenworden.duurzaamheidisgeïntegreerd 24,ofzeisniet.Bovendienmoeteen duurzaamheidsanalysesteedsalleaspectenvanduurzaamfunctionerenevalueren,endaaromook deachterliggendewaardensystemendiedediversestakeholdersaanhouden.indepraktijkblijken diewaardenzeldengeëxpliciteerdteworden.ditleidtdanookvaaktotonvoldoendeonderbouwde definitiesvanduurzaamheid. 23
De transitie naar Leuven Klimaatneutraal 2030. Han Vandevyvere 20 februari 2013
De transitie naar Leuven Klimaatneutraal 2030 Wetenschappelijk eindrapport Han Vandevyvere 20 februari 2013 Nulmeting: scope 1, 2 en 3 Scope 1,2: verdeling sectoren 28 kton 112 kton 257 kton Totaal = 808
Nadere informatieACTIEPLAN VOOR DUURZAME ENERGIE (SEAP)
ACTIEPLAN VOOR DUURZAME ENERGIE (SEAP) voor LEUVEN 2020 Als tussenstap in de doelstelling Leuven Klimaatneutraal 2030 Voorgelegd ter goedkeuring aan de gemeenteraad van de stad Leuven, maart 2013 Stad
Nadere informatieLeuven Klimaatneutraal 2030
Projectvoorstel Leuven Klimaatneutraal 2030 1 Samenwerking Stad Leuven KU Leuven Leuven Klimaatneutraal 2030 Versie 29 februari 2012 Auteurs: dr. Peter Tom Jones, dr. Han Vandevyvere, prof. Karel Van Acker
Nadere informatieOndersteuning burgemeestersconvenant
20/01/2014 Ondersteuning burgemeestersconvenant Deel 2: Sustainable energy action plan (SEAP) Studiedag LNE Brussel Inhoud» Doel maatregelentool» Architectuur maatregelentool» Aan de slag 20/01/2014 2
Nadere informatieDE TRANSITIE NAAR LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030
DE TRANSITIE NAAR LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030 Wetenschappelijk eindrapport Februari 2013 Colofon Auteurs: Han Vandevyvere, Peter Tom Jones, Jan Aerts Medewerkers: Johan Eyckmans, Clara Verhelst, Evelien
Nadere informatieOOSTENDE KLIMAATNEUTRAAL
EOS-OOSTENDE.BE OOSTENDE ENERGIEHUIS OOSTENDE KLIMAATNEUTRAAL KLIMAATDAG VVSG 03.05.2019 EOS-OOSTENDE.BE OOSTENDE ENERGIEHUIS ENERGIEHUIS OOSTENDE 2 ENERGIEHUIS OOSTENDE AUTONOOM ENERGIEBEDRIJF OOSTENDE
Nadere informatieWaasland 2020 (werktitel) Kick-off Sint-Niklaas, 27 maart 2015
LOGO INTERWAAS!!! Waasland 2020 (werktitel) Kick-off Sint-Niklaas, 27 maart 2015 Kim Rienckens (Provincie Oost-Vlaanderen, beleidsmedewerker dienst milieubeleid) en Frauke Van Goethem (Interwaas, projectmanager
Nadere informatieToelichting energie- en klimaatactieplan Ranst
Toelichting energie- en klimaatactieplan Ranst Infomoment Ranst 23 september 2015 20u 1 Ranst timing 1. Voorstelling project aan schepencollege + goedkeuring: 12/2 2. werkgroep energie & klimaat: 19/3
Nadere informatieWat moet er gebeuren voor CoM? Aanbod ondersteuning en voorstel timing. Gemeenten staan niet alleen! Inhoudsopgave. Wat bestaat al?
Wat moet er gebeuren voor CoM? Aanbod ondersteuning en voorstel timing Marie De Winter, Dienst Minawa Nathalie Garré, wvi Inhoudsopgave Ondersteuningsaanbod wvi-provincie Ondersteuning overige partners
Nadere informatieTraject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Nadere informatieGemeenteraadscommissie energie & klimaat. 20 januari 2015 20u Mortsel
Gemeenteraadscommissie energie & klimaat 20 januari 2015 20u Mortsel 1 Meerjarenplanning stadsbestuur Eigen organisatie stadsbestuur Klimaatneutraal tegen 2020 (actie 86) Energieverbruik eigen diensten
Nadere informatieMilieu-actualiteit NON-ETS. 3 mei 2018
Milieu-actualiteit NON-ETS 3 mei 2018 Europees beleid NON-ETS sectoren (effort sharing regulation) Welke doelstellingen 2021-2030? Europese doelstellingen 2030 (tov 2005) - 40 % BKG emissies - 30 % voor
Nadere informatieVlaams-Brabant Klimaatneutraal
Vlaams-Brabant Klimaatneutraal Klimaatneutraal via 3 trajecten Europees Burgemeestersconvenant: Gemeentelijke actieplannen Provincie coördineert, stimuleert en ondersteunt Actieplan voor provincie als
Nadere informatieAntwerpen, Duurzame stad voor iedereen. Focus energie en milieu
Antwerpen, Duurzame stad voor iedereen Focus energie en milieu Forum 19 juni 2012 1.Beleidsnota: wat is de ambitie? 2.Projecten: wat doen we al? 1. Beleidsnota: Wat is de ambitie? Waarom wil Antwerpen
Nadere informatieKlimaatrapport De transitie naar Leuven Klimaatneutraal 2030
Klimaatrapport De transitie naar Leuven Klimaatneutraal 2030 (Het rapport is te downloaden via: http://www.leuven.be/binaries/eindrapporteuvenklimaatneutraal2030_tcm16-58534.pdf ) 1. Inleiding In deze
Nadere informatieRegio-overleg milieu. HERNIEUWBARE ENERGIE EN KLIMAAT Inleiding. Ingelmunster 14 maart 2013. Dominiek Vandewiele
Regio-overleg milieu HERNIEUWBARE ENERGIE EN KLIMAAT Inleiding Ingelmunster 14 maart 2013 Dominiek Vandewiele agenda 8:30 onthaal en inleiding 8:45 Inleiding: Europese, Vlaamse en lokale beleidsprioriteiten
Nadere informatieEnergie- en klimaatdag. Sessie 1: Met intergemeentelijke samenwerking naar een efficiënt klimaatbeleid
Energie- en klimaatdag Sessie 1: Met intergemeentelijke samenwerking naar een efficiënt klimaatbeleid 1 Agenda Hoe helpt het Europese project gemeenten bij het uitvoeren en monitoren van hun klimaatactieplannen?
Nadere informatieVlaamse provincies steunen steden en gemeenten op weg naar klimaatneutraliteit
Vlaamse provincies steunen steden en gemeenten op weg naar klimaatneutraliteit Patrick BOUCNEAU provincie Limburg, namens de 5 Vlaamse provincies 15 december 2015 - Jaarforum FRDO-CFDD Steden in transitie
Nadere informatieKlimaatplan Maldegem
Klimaatplan Maldegem Klimaatplan Maldegem Inleiding Proces Nulmeting Actieplan Inleiding Burgemeestersconvenant Doelstellingen 2020 20% minder energie verbruik 20% minder CO2 uitstoot 20% hernieuwbare
Nadere informatieGeschreven door: Steven Van Praet (Futureproofed), Lim Adriaenssens (Futureproofed) en Jim Baeten
Klimaatactieplan Vilvoorde in opdracht van de Stad Vilvoorde. Betreft een analyse van de CO 2 e nulmeting voor 2011, een globale visie en strategie op middellange (2030) en lange termijn (2050), een concreet
Nadere informatieInfosessie Opmaak gemeentelijke klimaatactieplannen (SEAP) Els Cornelis, 15 en 22 september 2015
Infosessie Opmaak gemeentelijke klimaatactieplannen (SEAP) Els Cornelis, 15 en 22 september 2015 Opmaak gemeentelijke klimaatactieplannen Programma 9u30 10u20 : SEAP-template, inschatting CO 2 -reductiecijfers,
Nadere informatieOndersteuning burgemeestersconvenant
20/01/2014 Ondersteuning burgemeestersconvenant Deel 1: Baseline emission inventory Studiedag LNE Brussel Inhoud» Situering opdracht ondersteuning burgemeestersconvenant» Bespreking van de twee Excels
Nadere informatie1 Vul hieronder de naam in van de stad die het project indient en het bankrekeningnummer Stad Leuven Rekeningnummer 091-0001624-04
Thuis in de Stad -prijs 2013 Inschrijvingsformulier Digitaal opsturen naar info@thuisindestad.be U krijgt een ontvangstmelding. Waarvoor dient dit formulier? Met dit formulier dingt u mee naar de Thuis
Nadere informatieLeuven Klimaatneutraal 2030
Leuven Klimaatneutraal 2030 Persconferen)e 6 juni 2012 1. Intro & Logo Mohamed Ridouani (Stad Leuven) 2. Projectwerking: stand van zaken Peter Tom Jones (KU Leuven) Mohamed Ridouani (Stad Leuven) 3. Resultaten
Nadere informatieZaal STUDIO -1 Duurzaam aankopen: maak je bestekcriteria circulair
Zaal STUDIO -1 Duurzaam aankopen: maak je bestekcriteria circulair Duurzaam aankopen: maak je bestekcriteria circulair: licht als dienst VVSG Klimaatdag 3 mei 2019 Ambities Belangrijke pijler beleidsakkoord
Nadere informatieHet Vlaams adaptatiebeleid, naar Griet Verstraeten Departement Omgeving. Symposium Ecosysteemdiensten in Vlaanderen 4 februari 2019
Het Vlaams adaptatiebeleid, naar 2030 Griet Verstraeten Departement Omgeving Symposium Ecosysteemdiensten in Vlaanderen 4 februari 2019 Leiegardens 2014, Your Estate Solution Vlaams Adaptatieplan 2021-2030
Nadere informatieHet KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne)
Het KlimaatAkkoord (ieder z n opinie; hier is de mijne) Gert Jan Kramer Tilburg Science Café, 15 Januari 2019 Haalbaarheid en Draagvlak 300 Dutch GHG emissions emissions (Mton CO 2eq ) 200 100-12% -49%
Nadere informatieInleiding. Doelstelling
25 Inleiding Marleen Van Steertegem, MIRA-team, VMM Myriam Dumortier, NARA, INBO Doelstelling De samenleving wordt complexer, en verandert steeds sneller. Het beleid kan zich niet uitsluitend baseren op
Nadere informatieDE OPMAAK VAN EEN SEAP VOOR DE GEMEENTE KLUISBERGEN KLIMAATTEAM 1 12.10.2015
DE OPMAAK VAN EEN SEAP VOOR DE GEMEENTE KLUISBERGEN KLIMAATTEAM 1 12.10.2015 Agenda Welkom door de Schepen Lode Dekimpe Inleiding SEAP door Kim Rienckens (provincie Oost-Vlaanderen) Nulmeting en uitdagingen
Nadere informatieActieplan Burgemeestersconvenant
Actieplan Burgemeestersconvenant Wat is het burgemeestersconvenant? Engagement van 6735 steden en gemeenten Om minimum 20 % CO 2 te gaan besparen tegen 2020 20 % CO 2 over het volledige grondgebied Opmaak
Nadere informatieTool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012
17/11/2014 Tool Burgemeestersconvenant Actualisatie nulmeting 2011 & inventaris 2012 Kadering» VITO actualiseert jaarlijks, in opdracht van LNE, CO 2 -inventaris gemeenten» Taken voorzien in actualisatie
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatie30/06/2014. Provinciaal klimaatbeleid en aanbod ondersteuning gemeenten. Inhoudsopgave. Provinciaal klimaatbeleid
Provinciaal klimaatbeleid en aanbod ondersteuning gemeenten Marie De Winter en Doenja Lefebure, Dienst Minawa Inhoudsopgave Provinciaal klimaatbeleid voor gemeenten Wat bestaat al aan ondersteuning? Ondersteuningsaanbod
Nadere informatieBroeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid
Broeikasgasemissies Landbouw en Visserij: cijfers en beleid Rondetafel Klimaat, 20/06/2016 Departement Landbouw en Visserij Inhoud (1) Waar wil Europa naartoe? (2) Waar staat Vlaanderen? Landbouw en visserij?
Nadere informatieCuraçao Carbon Footprint 2015
Willemstad, March 2017 Inhoudsopgave Inleiding 2 Methode 2 Dataverzameling 3 Uitstoot CO2 in 2010 3 Uitstoot CO2 in 2015 4 Vergelijking met andere landen 5 Central Bureau of Statistics Curaçao 1 Inleiding
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieEnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, Korte uitleg over de bijeenkomsten. KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16
EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 Korte uitleg over de bijeenkomsten KIVI-E/USI energynl2050 UvU 13 /10/16 EnergyNL2050, een serie van 4 bijeenkomsten, 2016-2017 (1) Organisatie: KIVI
Nadere informatieBurgemeestersconvenant. Gemeenteraad 23 november 2015
Gemeenteraad 23 november 2015 UITGANGSPUNT Het klimaat- en energiebeleid van de EU Uitstoot broeikasgassen moet op korte termijn fors omlaag Energiebronnen die meer zekerheid bieden Energie-onafhankelijkheid
Nadere informatieLokaal klimaatbeleid. Algemeen. Ook als lokaal bestuur?
Algemeen Lokaal klimaatbeleid Regiovergadering 12 en 14 maart 2013 Mitigatie = maatregelen nemen om klimaatverandering te beperken bv. energieverbruik minderen, meer hernieuwbare energie opwekken, minder
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieAcasus?
Acasus? Interesse in duurzaam wonen, bouwen of renoveren? Acasus! Acasus bouwt aan een partnerschap tussen overheid, onderzoeksinstellingen, opleidingscentra en de private sector. POM West-Vlaanderen Provincie
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. Februari 2019
Raadsakkoord energietransitie Februari 2019 De energietransitie in Rotterdam Een klimaatneutraal en duurzaam Rotterdam. Dat is waar we naar toe willen. Een groene en gezonde stad met schone lucht, waarin
Nadere informatieRaadsakkoord energietransitie. April 2019
Raadsakkoord energietransitie April 2019 Inhoudsopgave De energietransitie in Rotterdam 1 De energietransitie als kans 1 Tegengaan energiearmoede 1 Klimaatakkoord van Parijs 2 Rotterdamse klimaatambitie
Nadere informatieKlimaatrisico en energietransitie CFA Society VBA Netherlands 20 september Ridzert van der Zee
Energietransitie Wat zijn de beleggingsrisico's gerelateerd aan de energietransitie? Wat zijn de onderliggende CO 2 risico factoren? Screening beleggingen op transitierisico's Klimaatrisico en energietransitie
Nadere informatieburgemeestersconvenant Draaiboek
burgemeestersconvenant Draaiboek voor de opmaak en uitvoering van een gemeentelijk klimaatplan Inleiding De provincie Vlaams-Brabant streeft naar klimaatneutraliteit, maar kan dit niet zonder de hulp van
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieDuurzame energie De Wereld, Nederland en Nieuwegein
Duurzame energie De Wereld, Nederland en Nieuwegein Gert Jan Kramer Politiek Café Energietransitie, Nieuwegein, 5 juni 2019 Inhoud / onderwerpen Het Klimaat; Energie en Klimaat Het Politieke Klimaat rond
Nadere informatieStudiedag circulaire economie 13 september 2016
Studiedag circulaire economie 13 september 2016 Sessie B2 Circulaire economie en consumptie - denken in behoeftesystemen An Vercalsteren, VITO NV an.vercalsteren@vito.be ton per capita DE MATERIALENVOETAFDRUK
Nadere informatieErdi Holding B.V. CO2-voetafdruk. Voortgangsrapportage januari 2018 t/m 31 december 2018
Erdi Holding B.V. CO2-voetafdruk Voortgangsrapportage 2018 1 januari 2018 t/m 31 december 2018 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding 2. CO2-voetafdruk 2.1. Rapportageperiode 2018 2.2. Mobiliteit uitgesplitst
Nadere informatieklik hier voor de reactie dd. 27 februari 2007 van het college van B&W
klik hier voor de reactie dd. 27 februari 2007 van het college van B&W initiatiefvoorstel Datum raadsvergadering/ Nummer raadsvoorstel 14 maart 2007 / 62/2007 Naar een klimaatplan...een goed klimaat voor
Nadere informatieKLIMAATRONDETAFEL Mobiliteit, Logistiek en Voertuigen Fact & Figures. Tania Van Mierlo Afd. Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid
KLIMAATRONDETAFEL Mobiliteit, Logistiek en Voertuigen Fact & Figures Tania Van Mierlo Afd. Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid EU doelstellingen t.o.v. 1990 t.o.v. 2005 Focus vandaag Broeikasgasuitstoot
Nadere informatieHelmonds Energieconvenant
Helmonds Energieconvenant Helmondse bedrijven slaan de handen ineen voor een duurzame en betrouwbare energievoorziening. Waarom een energieconvenant? Energie is de drijvende kracht Energie is de drijvende
Nadere informatieDe beheersing van klimaatrisico s in de praktijk 6 maart 2018
De beheersing van klimaatrisico s in de praktijk 6 maart 2018 Ridzert van der Zee Aan welke CO 2 gerelateerde financiële risico s is uw beleggingsportefeuille blootgesteld? Impact van energietransitie
Nadere informatieHet Burgemeestersconvenant voor Klimaat & Energie
Het Burgemeestersconvenant voor Klimaat & Energie NL Een unieke bottomupbeweging Het Burgemeestersconvenant voor Klimaat en Energie brengt lokale en regionale autoriteiten samen, die zich er vrijwillig
Nadere informatieBiomassa in het Voorstel voor Hoofdlijnen van het Klimaatakkoord (VHKA)
Biomassa in het Voorstel voor Hoofdlijnen van het Klimaatakkoord (VHKA) Marit van Hout, PBL 10 oktober 2018, Den Bosch TKI BBE overleg Wat staat er over biomassa in het Voorstel voor Hoofdlijnen van het
Nadere informatieLEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030
LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030 Resultaten van de nulmeting LEUVEN KLIMAATNEUTRAAL 2030 Resultaten van de nulmeting Index 1 voorwoord door M. Ridouani... 2 Inleiding door P.T. Jones... 3 Nulmeting... 4 toekomst...
Nadere informatieGENK-ZUID: GROEPSAANKOOP PV- PANELEN
GENK-ZUID: GROEPSAANKOOP PV- PANELEN PROJECT HERNIEUWBARE ENERGIE GENK-ZUID Aanleiding Probleemstelling: Negatief imago Hoge energieprijzen CO₂ uitstoot: maatschappelijke verantwoordelijkheid Bedrijventerrein
Nadere informatieGroepsaanbod dak- en zoldervloerisolatie 20 september i.s.m.
Groepsaanbod dak- en zoldervloerisolatie 20 september 2018 i.s.m. Programma Welkomstwoord door Schepen De Keukelaere Voorstelling individueel groepsaanbod door Impact vzw o Voordelen van de actie o Werkwijze
Nadere informatieKlimaatveranderingen 2014: Beperking van de klimaatverandering
5 de Evaluatierapport van het IPCC Bijdrage van Werkgroep III: Klimaatveranderingen 2014: Beperking van de klimaatverandering Belangrijkste punten van de "Samenvatting voor beleidsmakers" De bijdrage van
Nadere informatienr. 203 van JORIS VANDENBROUCKE datum: 17 februari 2016 aan GEERT BOURGEOIS Conceptnota Visie Stand van zaken
SCHRIFTELIJKE VRAAG nr. 203 van JORIS VANDENBROUCKE datum: 17 februari 2016 aan GEERT BOURGEOIS MINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING, VLAAMS MINISTER VAN BUITENLANDS BELEID EN ONROEREND ERFGOED Conceptnota
Nadere informatieASPIRAVI. Windpark Haaltert
ASPIRAVI Windpark Haaltert SAMEN GEDREVEN DOOR DE WIND WINDPARK HAALTERT Windpark Haaltert: Projectlocatie Projectkenmerken Timing van de werken Investeer mee via Aspiravi Samen cvba Aankoop van groene
Nadere informatieSociaaleconomische Toekomstscenario s
Sociaaleconomische Toekomstscenario s Geschikt voor zoet en zout? door Gert Jan van den Born 1 Toekomstverkenningen Scenario s zijn gekoppeld aan onzekerheden in de toekomst Binnen domein van ruimtelijke
Nadere informatieMissie stad Gent Gent is een open, solidaire, wijze en kindvriendelijke stad. Zij verbindt alle krachten om de stad uit te bouwen tot een blijvend leefbaar geheel en zo de toekomst verder vorm te geven.
Nadere informatieUITGANGSPUNT: WERELDWIJDE (OVER)CONSUMPTIE. Circulair_Bouwen_bij_de_Helling 2
Ton Bastein TNO UITGANGSPUNT: WERELDWIJDE (OVER)CONSUMPTIE Circulair_Bouwen_bij_de_Helling 2 Biomassa en voedsel Kunststoffen Maakindustrie Bouw Consumptiegoederen Circulair_Bouwen_bij_de_Helling 3 UIT
Nadere informatieBESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE
BESTAANDE INDICATOREN VOOR EEN CIRCULAIRE ECONOMIE An Vercalsteren An.vercalsteren@vito.be VITO Unit Duurzaam Materialenbeheer Minaraad hoorzitting: Indicatoren voor een circulaire economie 18/5/2017 OUTLINE
Nadere informatieKLIMAATRONDETAFEL Mobiliteit, Logistiek en Voertuigen Fact& Figures
KLIMAATRONDETAFEL Mobiliteit, Logistiek en Voertuigen Fact& Figures Tania Van Mierlo Afd. Lucht, Hinder, Risicobeheer, Milieu & Gezondheid EU doelstellingen t.o.v. 1990 t.o.v. 2005 Focus vandaag 1 Vlaamse
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieSamenwerkingsovereenkomst
Samenwerkingsovereenkomst tussen de provincie Vlaams-Brabant en de gemeente betreffende het opstellen van een Sustainable Energy and Climate Action Plan (gemeentelijk energie- en klimaatactieplan, hierna
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieDiscussie over voor- en nadelen van windenergie
Argumenten in het maatschappelijke debat en de politieke besluitvorming rondom wind op zee Mogelijkheden en beperkingen van MKBA s 04/11/2014, KIVI, Den Haag Discussie over voor- en nadelen van windenergie
Nadere informatieOpenbare verlichting in Avelgem
Openbare verlichting in Avelgem Lut Deseyn Schepen van Milieu Lut.deseyn@avelgem.be 1. Inleiding 2. Duiding 2. Het project 3. Kosten en Besparing 5. Opvolging en evaluatie 6. Conclusie 7. Vragen Agenda
Nadere informatieDuurzaamheid: ervaringen uit Woerden. Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden
Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden Hans Haring, wethouder duurzaamheid Woerden Duurzaamheid: ervaringen uit Woerden - Woerden: duurzaamheid tot in de haarvaten van de samenleving - Het klimaatakkoord
Nadere informatieDe Bilt, 7 februari 2019
De Bilt, 7 februari 2019 De Global Goals (1) Wereldwijde agenda met 17 doelen voor duurzame ontwikkeling: Sustainable Development Goals Duurzaamheid in de breedste zin In 2015 vastgesteld door VN Te realiseren
Nadere informatiePrioriteit 3. Bevorderen van overgang naar koolstofarme economie. Oproep FICHE
ESIF Doelstelling Investeren in groei en werkgelegenheid Operationeel programma EFRO Vlaanderen 2014 2020 Prioriteit 3. Bevorderen van overgang naar koolstofarme economie Oproep FICHE Specifieke doelstelling
Nadere informatieOverzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.
1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie
Nadere informatieBeleidsplan Ruimte. Agenda. een nieuw beleidsplan? procesverloop participatie. o Burgers o Professionelen (co)productie
6 september 2011 Beleidsplan Ruimte Agenda een nieuw beleidsplan? procesverloop participatie o Burgers o Professionelen (co)productie o werking kernteam o 1 e resultaten Naar realisatie? Een nieuw beleidsplan
Nadere informatieASPIRAVI. Windpark Assenede
ASPIRAVI Windpark Assenede SAMEN GEDREVEN DOOR DE WIND WINDPARK ASSENEDE Windpark Assenede: Projectlocatie Projectkenmerken Timing / planning van de werken Investeer mee via Aspiravi Samen cvba Aankoop
Nadere informatieLaag Energie Gebouw Aanpak en Visie
Laag Energie Gebouw Aanpak en Visie Benny Reviers Schepen bevoegd voor ruimtelijke ordening, milieu en dorpskernvernieuwing 20 oktober 2015 Kengetallen 3717 ha Assent, Bekkevoort, Molenbeek-Wersbeek 6093
Nadere informatieHERTOGENSITE, LEUVEN een nieuwe start voor herontwikkeling ziekenhuissite
HERTOGENSITE, LEUVEN een nieuwe start voor herontwikkeling ziekenhuissite TRANSITIEARENA DUURZAME WIJKEN 27 mei 2014 _situering _situering _situering _situering 5. Erfgoed _bestaande toestand _bestaande
Nadere informatieEvaluatie National Contact Point-werking van het Vlaams Contactpunt Kaderprogramma
Evaluatie National Contact Point-werking van het Vlaams Contactpunt Kaderprogramma Departement Economie, Wetenschap en Innovatie Afdeling Strategie en Coördinatie Koning Albert II-laan 35 bus 10 1030 Brussel
Nadere informatieDe landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid
De landbouwsector als essentieel onderdeel van het Vlaams- en Europees klimaatbeleid Rondetafel Transport en Klimaat Julien Matheys Afdeling Lucht Dienst Klimaat Tania Van Mierlo Afdeling Lucht, Hinder,
Nadere informatieWind en zon bij het station: Demonstratie van de nieuwste hernieuwbare-energie-opwekking voor steden
Wind en zon bij het station: Demonstratie van de nieuwste hernieuwbare-energie-opwekking voor steden Motivatie Vermits energie een van de grote uitdagingen wordt in de toekomst, op wereldschaal maar evengoed
Nadere informatieStedelijke renovatieplatformen REQUEST2ACTION
Stedelijke renovatieplatformen REQUEST2ACTION Flemish Smart Energy Cities Network 9/03/2015 REQUEST2ACTION doelstellingen Opzetten van een web platform HUB Data-ontsluiting mbt staat woningen Stimuleren
Nadere informatieOpmaak van een CO 2 nulmeting voor het grondgebied van stad Bilzen
Opmaak van een CO 2 nulmeting voor het grondgebied van stad Bilzen 1 COLOFON SAMENSTELLING Dubolimburg De nulmeting is opgesteld in het kader van Limburg gaat klimaat neutraal. De ondersteuning hiervoor
Nadere informatieMonitor Schoon en Zuinig
Monitor Schoon en Zuinig Actuele stand van zaken 2008 Den Haag, 13 mei 2009 www.ecn.nl Overzicht Monitor Schoon en Zuinig: doel en kader Opzet monitor en stand van zaken 2008: - Doelgrootheden - Effecten
Nadere informatieklimaatcasino Stellingenspel
Stelling 1 Dat een klein land als België z n CO 2 -uitstoot terugdringt, helpt niks. De grote landen moeten het doen. Stelling 2 Acties rond de opwarming van het klimaat zijn niet meer nodig omdat iedereen
Nadere informatieDe energie-infrastructuur van Zuid-Holland
De energie-infrastructuur van Zuid-Holland Smart Multi Commodity Grid Technische sessie PS 26 september 2018 Marco van Steekelenburg & Isabel Nijveldt Energietransitie Stap 1: in kaart brengen huidige
Nadere informatieFiche 6: Mededeling Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie
Fiche 6: Mededeling Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie 1. Algemene gegevens a) Titel voorstel Een snellere overgang van Europa naar een koolstofarme economie; mededeling bij
Nadere informatieEnergie Management Programma 3.B.2
Energie Management Programma 3.B.2 Inhoudsopgave 1 Inleiding... 2 2 Reductiedoelstellingen 2012-2016... 3 3 Reductiemaatregelen... 5 Schuuring Pagina 1 van 5 1 Inleiding Dit document beschrijft het Energiemanagementprogramma
Nadere informatieZonnewind CVBA Samen energie besparen en groene energie produceren in Zandhoven
Zonnewind CVBA Samen energie besparen en groene energie produceren in Zandhoven Danny Gladines - danny.gladines@zonnewind.org - +32479297228 Waarom? Bezorgdheid om onze planeet 1. 200 jaar technologische
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieLOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST
LOKALE KRACHTEN BUNDELEN VOOR EEN DUURZAME TOEKOMST Wat is het Covenant of Mayors netwerk? Alle gemeenten kunnen zich aansluiten bij een Europees netwerk van gemeenten: het Covenant of Mayors (burgermeestersverdrag).
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei
Energieakkoord voor duurzame groei Netwerkbijeenkomst Duurzame regionale energie Gelderland 15 januari 2014 Lodewijk de Waal Energieakkoord Wie zaten aan tafel? Inhoud presentatie Hoofdlijnen Energieakkoord
Nadere informatieBeleidsplan Ruimte Vlaanderen. BBL Studienamiddag Brussel, 13 december 2016
Beleidsplan Ruimte Vlaanderen BBL Studienamiddag Brussel, 13 december 2016 Inhoud Ruimte in een veranderende wereld We nemen veel ruimte in, een hypotheek op de toekomst Resultaat van de structuur en gewestplanning
Nadere informatieDuurzaam energieactieplan Deinze en Nazareth 01/09/2016
Duurzaam energieactieplan Deinze en Nazareth 01/09/2016 2 Woord vooraf De stad Deinze en de gemeente Nazareth ondertekenden beiden, respectievelijk op 26 januari 2016 en 26 oktober 2015, het Europese Burgemeestersconvenant
Nadere informatieAKB Grootverbruik B.V. Voortgangsrapportage 2017
Voortgangsrapportage 017 01-01-017 t/m 31-1-017 Voortgangsrapportage 017 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1. Inleiding. CO-voetafdruk.1. Rapportageperiode 017 3. Historische vergelijking 4. Relatieve uitstoot
Nadere informatieStappen naar een Klimaatneutraal Mechelen
Stappen naar een Klimaatneutraal Mechelen Emissie-inventaris Stad Mechelen 2013 Broeikasgassen Finale versie V5.0-17/12/2015 Inhoudstafel Inleiding Managementsamenvatting Inleiding en scope Categorieën,
Nadere informatieKwantificering van innovaties op de Energiemix van Twente. 4 maart 2014
Kwantificering van innovaties op de Energiemix van Twente 4 Inleiding Het doel van de TDA is om focus aan te brengen in de kansrijke en verbindende initiatieven in Twente bij het realiseren van een duurzame
Nadere informatieASPIRAVI. Windpark Haaltert
ASPIRAVI Windpark Haaltert SAMEN GEDREVEN DOOR DE WIND WINDPARK HAALTERT Windpark Haaltert: Projectlocatie Projectkenmerken Timing van de werken Investeer mee via Aspiravi Samen cvba Aankoop van groene
Nadere informatie