De energieconsument van morgen

Transcriptie

1 STEEDS MEER MENSEN WEKKEN ZELF DECENTRAAL HUN ENERGIE OP, WAT VOOR EEN EXTRA BELASTING OP HET ENERGIENET ZORGT 3 proeftuinen WAAR DE BEWONERS NU ZELF ENERGIE OPWEKKEN EN DIE OP HET GUNSTIGSTE MOMENT AF KUNNEN NEMEN HEEFT ENEXIS SAMEN MET ANDERE PARTIJEN INGERICHT: TWEE IN BREDA, ÉÉN IN ZWOLLE. ENEXIS ZOEKT NAAR MANIEREN OM DE OPWEK EN HET VERBRUIK VAN ENERGIE BETER OP ELKAAR AF TE STEMMEN. HET HUIDIGE NET KAN ZO ZONDER AL TE VEEL KOSTBARE AANPASSINGEN LANGER MEE elektrische voertuigen RIJDEN ER OP DE NEDERLANDSE WEGEN ROND openbare laadpalen TELT NEDERLAND; DAAR NAAST HEBBEN DUIZENDEN PARTICULIEREN EEN EIGEN LAADPUNT VOOR HUN ELEKTRISCHE VOERTUIG BIJ EEN VERDERE TOENAME VAN HET AANTAL ELEKTRISCHE AUTO S WORDT EEN FLINKE PIEK IN HET ELEKTRICITEITSVERBRUIK VERWACHT VANAF uur, ALS ALLE ELEKTRISCHE VOERTUIGEN THUIS AAN DE LADER GAAN netwerk nr. 2 - OKTOBER 2013 Breda, Easy Street, , 15:47, 51 34'97"N, 4 45'077"E 84% VAN ALLE DEELNEMERS IS POSITIEF OVER DE PILOT JOUW ENERGIE MOMENT 239 deelnemers DOEN MEE AAN DE PROEF. ZIJ HEBBEN NU VOLLEDIG INZICHT IN HUN ENERGIEVERBRUIK EN ONDERZOCHT WORDT OF ZIJ HUN ENERGIEGEDRAG AANPASSEN EN VERDUURZAMEN De energieconsument van morgen 96% VAN DE BREDASE DEELNEMERS HEEFT GELD BESPAREN ALS EEN VAN DE MOTIVATIES OM MEE TE DOEN AAN DE PROEF 60% VAN DE ZWOLSE DEELNEMERS ZEGT DAT HET REKENING HOUDEN MET GUNSTIGE ENERGIEMOMENTEN EEN AUTOMATISME IS GEWORDEN is een uitgave van ENEXIS 18m ENERGIEKABEL EN GASLEIDING LIGT ER PER NEDERLANDER 8m

2 Breda, Easy Street, , 15:47, 51 34'97"N, 4 45'077"E DEELNEMERS VAN JOUW ENERGIE MOMENT WASSEN VAKER WANNEER DE ZON SCHIJNT, OM ZO HUN EIGEN OPGEWEKTE ENERGIE TE GEBRUIKEN INHOUD 111 eigenaren VAN EEN APPARTEMENT IN EASY STREET DOEN MEE MET DE PROEF 446 Easy Street-woningen WORDEN DUURZAAM VERWARMD DOOR MIDDEL VAN EEN BIOMASSACENTRALE. DEZE WORDT GESTOOKT MET AFVAL UIT HOUTZAGERIJEN JAN SCHOORMANS Hoogleraar consumentenonderzoek Slim wonen past naadloos in de trend om lokaal te produceren 08 BOY VAN KAKERKEN Medewerker engineering bij Enexis Sinds ik slim woon, verander ik mijn gedrag ZONNEPANELEN LEVEREN SAMEN JAARLIJKS MAXIMAAL 150mWh DAT IS TOT 600 kwh PER HUISHOUDEN 24 uur, DE ENERGIEPRIJS IN DEZE PROEFTUINEN IS DYNAMISCH. EEN ETMAAL VAN TEVOREN WETEN DE GEBRUIKERS HOE DUUR DE ENERGIE OP WELK MOMENT VAN DE DAG IS MARLEEN HALFMAN Senior bedrijfsvoerder In de gaten houden of alles loopt zoals het moet lopen 19 PAUL SCHNABEL Voormalig directeur SCP Zelf energie opwekken is de volgende stap 29 DOOR DE HOOGWAARDIGE ISOLATIE VAN DE WONINGEN WORDEN DE STOOKKOSTEN ZO LAAG MOGELIJK GEHOUDEN 06 INLEIDING Directeur Asset Management Jan Peters over duurzame investeringen 13 IN BEELD Mens, techniek en kunst 14 ACHTERGROND Wat als iedereen in een energieslimme wijk wil wonen? 23 KORT Nieuws van Enexis 24 TECHNISCHE TEKENING Energiebewust wassen is makkelijk met de slimme wasmachine 26 LOKAAL Bewoners helpen om samen energie te besparen 30 OVERZICHT PowerMatching City: een duurzaam energievoorzieningssysteem 38 TOEKOMSTVISIE Elektrisch rijden volgens Ronnie Belmans OKTOBER

3 INLEIDING Door JAN PETERS Directeur Asset Management Enexis De Elektrische energiekeuzes auto s die hebben klanten naast de het zeer komende duurzame jaren karakter gaan een maken enorm groot zijn zeer voordeel: ongewis. de infrastructuur Per straat kan is er dat al; verschillende overal is scenario s elektriciteit opleveren Wil Ronnie Kling, Belmans, hoogleraar professor Electrical van Energy de Systems, Katholieke over Universiteit de moeilijkheden Leuven en van CEO de van energietransitie, EnergyVille, over pag. de duurzame 20 auto van de toekomst, pag. 38 De We energiekeuzes moeten de buurt die inlichten, klanten schouwingen de komende laten doen jaren nog gaan meer maken zaken waar zijn zeer je niet ongewis. altijd aan Per denkt. straat Dan kan is ondersteuning dat verschillende van scenario s Enexis erg opleveren welkom Wil Martin Kling, Bruil, hoogleraar voorzitter Electrical van Oosterhout Energy Systems, Nieuwe Energie, over de over moeilijkheden het enthousiasmeren van de energietransitie, van buurtbewoners pag. voor 20 een energiezuiniger buurt, pag. 26 De transitie naar slim wonen wordt nu eng en kostbaar gevonden. Maar op een gegeven moment wordt het voordeel groter dan het nadeel en gaan mensen slim wonen snappen. Zeker als ze zien hoe anderen dat doen Jan Schoormans, hoogleraar consumentonderzoek aan de TU Delft, over het moment waarop slim wonen logisch wordt, pag. 8 We hebben ons in het concept verdiept en proberen ernaar te leven. Zo proberen we s nachts te wassen, als het even kan Ollue Volker, deelnemer Enexis-pilotproject Jouw Energie Moment, pag. 32 Ga samen ontwikkelen, experimenteren en leren. Ook al gaat dit niet in één keer goed Petra Hofman en Karin Mulder van Syntens over de (door)ontwikkeling van slimme energieproducten, pag. 14 REGIE OVER ENERGIE DE ROL VAN NETBEHEERDER VERANDERT DOOR ONTWIKKELINGEN IN DE ENERGIE VOORZIENING. DAAROM EXPERIMENTEERT ENEXIS MET SLIMME ENERGIEWIJKEN, WAARBIJ DE BEWONER DE VOLLEDIGE REGIE KRIJGT OVER ZIJN ENERGIEGEBRUIK. De Lotus Elise, de eerste elektrische auto die Enexis vijf jaar geleden kocht, zette onze betrokkenheid bij smart grids (slimme netwerken) in gang. Elektrisch vervoer is een belangrijk speerpunt in de ontwikkeling naar de energievoorziening van de toekomst, omdat meer elektriciteit moet worden getransporteerd door onze netten. Een hieraan gerelateerde ontwikkeling is de opkomst van decentrale opwekking uit duurzame bronnen. Het overschot aan zonne-energie rond het middaguur veroorzaakt behoefte aan lokale opslag. De gedachte om dit te doen in de accu s van elektrische auto s ligt voor de hand. Decentrale opwekking leidt verder tot meer energiebewustzijn bij de betrokken klanten, die zich nu vaak ook organiseren in corporaties om niet afhankelijk te zijn van energiebedrijven. Met de komst van smart grids kunnen wij het netwerk niet langer op een statische manier beheren. Onze uitdaging is om energiestromen lokaal te balanceren, door vraag en aanbod decentraal op elkaar af te stemmen. De slimme meter en ICT helpen ons daarbij. VOORTOUW GENOMEN Op basis van deze visie investeert Enexis in de energievoorziening van de toekomst. Deze verandering is in onze ogen onafwendbaar. Daarom hebben we hierin het voortouw genomen. Hoe leuk pionieren overigens is, ervaar ik ook privé. Zo had ik als een van de eersten zonnepanelen en rijd ik een elektrische auto. Enexis experimenteert onder meer met drie slimme woonwijken. Daar wekken de bewoners niet alleen zelf stroom op met zonnepanelen, maar kunnen ze dankzij slimme apparatuur hun energieverbruik sturen. De slimme wasmachine bijvoorbeeld kan zo worden ingesteld dat die alleen draait als de zon schijnt. De bewoners kopen en verkopen energie op basis van voorspellingen voor de volgende dag, over hoeveel elektriciteit kan worden opgewekt en wat de prijs zal zijn. We hanteren dynamische energie- en netwerkkosten, en bewoners hebben de garantie dat ze nooit méér betalen dan bewoners die niet meedoen aan de pilot. Om de pilots snel van de grond te kunnen trekken, hebben we veel duurzame investeringen voor onze rekening genomen, zoals de aanschaf van zonnepanelen en slimme wasmachines. Om op grotere schaal verder te gaan, zullen anderen hieraan een bijdrage moeten leveren. BETROKKEN BEWONERS We hebben voor de pilots andere partijen enthousiast gekregen, zoals projectontwikkelaars, energieleveranciers en leveranciers van te ontwikkelen slimme apparatuur. Die samenwerking loopt prima, onder meer omdat we het aantal partners beperkt houden, zodat we slagvaardig blijven. Daarnaast hebben we bewoners erbij betrokken; zij hebben bijvoorbeeld meegedacht over hoe de displays op de apparatuur eruit moeten zien. Ik ben trots dat we met deze proeven vooroplopen. Andere netbeheerders hebben wel vergelijkbare plannen, maar wij hebben al concrete stappen gezet in de praktijk. Daarom kunnen we de komende twee jaar een stap verder zetten door het effect te bestuderen: veranderen mensen hun gedrag? Gebruiken ze energie op slimme momenten en daalt hierdoor hun rekening? Vooruitlopend op de evaluaties kan ik uit eigen ervaring zeggen dat slim wonen gewoon erg leuk is. Ik heb mijn enthousiasme uitgedragen naar familie en buren, waardoor nu al zo n dertig procent van de mensen in mijn straat zonnepanelen op het dak heeft. 06 OKTOBER

4 INTERVIEW Delft, universiteitscampus, Stevinweg, , 12:23, 51 59'92"N, 4 22'53"E Jan Schoormans, hoogleraar consumentenonderzoek, over de doorbraak van slim wonen SLIM WONEN BEGINT PAS ÉCHT ALS HET BIJ DE DOE-HET-ZELF- ZAAK LIGT 08 OKTOBER

5 Interview TEKST ANDRÉ VANHAELEN FOTOGRAFIE JAAP VAN DEN BEUKEL Om mensen daadwerkelijk te bewegen tot energieslim wonen, moet nog een en ander gebeuren. Wat kunnen we al afvinken en waar ligt werk in het verschiet? Professor Jan Schoormans voorziet nog een hoop werk, maar: Er komt een moment dat slim wonen logisch wordt. et cruciale ingrediënt om slim wonen tot een succesproduct te maken, is volgens Jan Schoormans: relatief voordeel. De hoogleraar consumentonderzoek aan de TU Delft somt droogjes op dat dit ingrediënt een mix is van klassieke marketingtermen: functionaliteit, betaalbaarheid, zichtbaarheid, betrouwbaarheid, eenvoud enzovoorts. Er zijn nog wel honderd aspecten te noemen waarop een product als slim wonen kan winnen of verliezen, aldus de professor. Doorslaggevend is volgens hem dat het saldo van voor- en nadelen positief uitpakt voor de consument, oftewel: relatief voordeel. Schoormans richt zich in zijn werk op de reactie van consumenten op nieuwe producten in de markt. Hij legt uit dat de introductie van elektrische auto s een worsteling is, omdat het relatieve voordeel niet helder genoeg blijkt: Het milieuvoordeel van deze wagens weegt voor consumenten moeilijk op tegen de goedkopere benzineauto, die op één tank van Utrecht naar Lyon rijdt. Schoormans noemt ook een profijt dat de meeste nadelen tenietdoet. Vaak is een product dat een probleem oplost succesvol mobiele telefoons werden een succes door de behoefte aan communicatie. De vraag is welk probleem slim wonen zal oplossen. Heeft slim wonen kans van slagen? Het is moeilijk om de voordelen van slim wonen uit te leggen: de warmtepomp zie je niet en ook de overige techniek zit in het huis verborgen. Consumenten durven er nog niet op te vertrouwen dat hun vriezer automatisch aanspringt als het energieaanbod hoog is. Ze vragen zich af of de ingevroren producten zullen ontdooien op andere tijdstippen. Maar vroeger waren mensen ook wantrouwig over de centrale verwarming en thermostaat. We weten dus dat mensen moeten wennen aan nieuwe technieken. De transitie naar slim wonen wordt nu eng en kostbaar gevonden. Maar op een gegeven moment wordt het voordeel groter dan het nadeel en gaan mensen slim wonen snappen. Zeker als ze zien hoe anderen dat doen. Is zo n totaalconcept lastiger te vermarkten dan een eenvoudig, compact product? Lijkt me niet. Auto s zijn ook heel complex, mobiele telefoons en tablets ook. Wel heeft dit product behoefte aan simpele regels, die consumenten begrijpen. Zo n tip kan zijn: ga wassen als de zon schijnt. Daarmee kan het gebruikersgedrag veranderen. Voor de vermarkting vind ik de term slim wonen trouwens handig gekozen. Dat pretendeert dat iemand in zo n innovatieve wijk slimmer woont dan jij. En dat trekt aandacht. Producten worden afgestemd op een doelgroep. Slim wonen wordt de consument opgedrongen Ach, stroom wordt ons ook opgedrongen, mobiel internet ook. Dat is geen belemmering. Het is wél een inherent probleem dat het energieverbruik in Nederland vrij goedkoop is. Dat belemmert de noodzaak en daarmee de aanleg van smart grids. Dat kan veranderen als energie in de toekomst schaarser wordt. OBSERVEREN IN DE SLIMME PROEFTUIN Prof. dr. Jan Schoormans en zijn collega dr. ir. Ruth Mugge volgen aandachtig de ontwikkelingen in de slimme pilotwijken in Zwolle en Breda. De twee collega s zijn vooral nieuwsgierig hoe bewoners van deze proef tuinen (nieuw) milieuvriendelijk en energieverstandig gedrag kunnen aanleren. En naar wat bijvoorbeeld het effect is van techniek op nieuw gedrag. Het idee is om die bevindingen te delen, zodat de verschillende partijen in de energieketen hier hun voordeel mee kunnen doen, voor de ontwikkelingen van toekomstige (netwerk)strategieën en bijbehorende producten. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Charlotte Kobus (als innovator werkzaam bij Enexis). Ze analyseert in welke mate deze wijkbewoners het slim energie Heeft slim wonen het juiste imago? Tja, het is geen gespreksonderwerp voor een feestje: Joh, ik heb vandaag al tien euro aan energie bespaard! Slim wonen is een analytisch en behoorlijk onzichtbaar product, je moet erover nadenken. Dat is anders dan bij de aankoop van een Ferrari, waarbij gevoel vooral doorslaggevend is. Maar misschien is imago niet meer zo van belang als het tien jaar geleden was. Robotgrasmaaiers leken voorbestemd aan rijke jongelingen. Maar onlangs heeft mijn schoonvader zo n ding gekocht. Die kan met die robot zijn krachten sparen. En andersom: elektrische fietsen hadden kortgeleden een oubollig imago. Nu rijden er achthonderdduizend rond! Het komt pas echt van de grond als het bij de Karwei of Gamma ligt, als je daar je artikelen voor slim wonen kunt halen. Zo werd ook de elektrische fiets populair. Zo ver zijn we met slim wonen echter nog niet. Dat kan nog tien of vijftien jaar duren. Wat ziet u in die vijftien jaar gebeuren? Technische verbeteringen komen als eerste. Zoals bij de wasmachines. Voor de slimme woningen in Breda en Zwolle hebben ze nu spe ciale slimme wasmachines moeten ontwikkelen. Over vijftien jaar is die techniek gewoon geïntegreerd beschikbaar. Daarbij zullen we achterhalen welke energiecomputer het meest geschikt is om gedrag van consumenten aan te passen. En ook leren we anticiperen aan de hand van projectresultaten. Die zullen bijvoorbeeld uitwijzen of mensen na DE TERM SLIM WONEN IS HANDIG GEKOZEN. HET PRETENDEERT DAT IEMAND UIT ZO N WIJK SLIMMER WOONT DAN JIJ concept gaan gebruiken en begrijpen wat het effect is op gedrag. Schoormans en Mugge zijn (respectievelijk) als promotor en copromotor betrokken. Kobus Enexiscollega Elke Klaassen doet kwantitatief onderzoek naar de verschuiving in elektriciteitsvraag door het pilotconcept, evenals het effect op de energienetten en de energiemarkt. Han Slootweg (Enexis en Technische Universiteit Eindhoven) is haar promotor. 10 OKTOBER

6 Interview IN BEELD Daan Roosegaarde PROF. DR. JAN SCHOORMANS (57) directeur Onderwijs van de faculteit Industrieel Ontwerpen aan de TU Delft hoogleraar consumentenonderzoek van de faculteit Industrieel Ontwerpen (sinds 2001) IN DE TACTIELE WERELD VAN INNOVATOR EN KUNSTENAAR DAAN ROOSEGAARDE REAGEREN OBJECTEN IN HET (STEDELIJKE) LANDSCHAP OP MENSELIJKE AANRAKING EN GELUID. HIJ CREËERT HIERMEE EEN NIEUWE NATUUR WAARIN MENS, TECHNIEK EN DE FYSIEKE RUIMTE SAMENVALLEN. TECHNOPOËZIE SLIM WONEN PAST NAADLOOS IN DE TREND OM LOKAAL TE PRODUCEREN de winter weer braaf gaan wassen als de lentezon schijnt, of terugvallen in oude patronen. En uiteindelijk volgen de handige toepassingen, zoals een knopje in je auto waarmee je alvast de verwarming thuis kunt aanzetten. Zullen mensen slim wonen leuk gaan vinden? Het spelletje om te besparen is in het begin belangrijk. Maar dat wordt minder. Ik heb eens uitgerekend dat slim wonen een tientjeskwestie per jaar kan zijn. Nu is het nog lucratief omdat in de pilotprojecten uiteenlopende energietarieven worden gebruikt. M aar, ik meen dat er wettelijke bezwaren zijn tegen sterk gedifferentieerde tarieven. Die situatie lijkt daarom niet houdbaar. Dus, wat gaan die bewoners doen, als ze merken dat het financieel niet veel uitmaakt? Mensen moeten dan wel erg gemotiveerd zijn om energie te besparen... In Duitsland gaat dat wél hard Ja, daar slaat het door. Daar liggen genoeg zonnepanelen op de daken om 33 gigawatt mee op te wekken; een equivalent van dertig kleine kerncentrales. Die capaciteit ligt daar op de daken. Er wordt lokaal energie opgewekt die deze producerende consumenten niet kwijt kunnen. En dat is duur. Die Duitsers worden daardoor inventief: ze slaan al bijvoorbeeld overtollige energie op in accu s. Kan het slim wonen -concept ook mislukken? Het zal eerst moeilijk verkoopbaar blijken: een heldere, geloofwaardige boodschap ontbreekt nog. Maar na een tijd zal het tóch gaan lukken. Slim wonen past naadloos in de trend om lokaal te produceren: eigen groenten verbouwen, lokale economieën ontwikkelen, zelf produceren met 3D-printers Er komt een moment dat slim wonen logisch wordt. BEELD DAAN ROOSEGAARDE DESIGN Het interactieve landschap DUNE wekt de Maastunnel in Rotterdam tot leven. 2. LUNAR creëert een spel tussen kinderen, hun therapie en het gebouw van de GGZ in Breda. 3. MARBLES geeft de gewenste reuring op een plein in Almere. Interactieve objecten reageren op aanraking en beweging. 4. FLOW bestaat uit een muur in het Haagse stadhuis met honderden ventilators die reageren op beweging. Voorbijgangers raken meer bewust van zichzelf OKTOBER

7 ACHTERGROND Zwolle, EcoNexis huis, Weteringkade, , 15:28, 52 30'161", 6 7'494"E TEKST ANDRÉ VANHAELEN BEELD VINCENT VAN GURP Als iedereen in Nederland in een energieslimme wijk wil wonen, wat moet er dan nog gebeuren? En wat heeft een bewoner er eigenlijk voor over om slim te wonen? WAT ALS IEDEREEN SLIM WOONT? 37 zonnepanelen OP HET DAK VAN HET ECONEXIS HUIS WEKKEN GENOEG STROOM OP VOOR HET HELE HUIS EN DE ELEKTRISCHE AUTO 500 kwh WORDT BESPAARD DOORDAT ZONNE COLLECTOREN HET WATER IN HET BUFFERVAT VERWARMEN nimo voor slim wonen lijkt er volop: Vereniging Eigen Huis becijferde bijvoorbeeld dat 68 procent van de leden graag zélf energie zou opwekken. Maar Claudia Umlauf van Vereniging Eigen Huis kan ook heel goed de vinger op de zere plek leggen: Vijfduizend euro aan extra isolatie van de woning kun je ook uitgeven aan een leuke keuken. Financiële drempel Om slim wonen tot norm te maken in Nederland moet de financiële drempel omlaag, concludeert Umlauf. Vaak moeten mensen nog zelf het startkapitaal leveren om slim te kunnen wonen. Daarop kan meer ingespeeld worden met financiële instrumenten. Momenteel komen die financiële constructies nog maar zeer voorzichtig van de grond, merkt Umlauf: Er bestaan al wat hypotheek- en kredietvormen die gekoppeld zijn aan energiebesparing. Soms bieden gemeenten duurzaamheidsleningen aan en landelijk is er een energiebesparingsfonds in ontwikkeling. Maar financieel adviseurs spelen nog nauwelijks in op dit soort keuzemogelijkheden. Technische obstakels voor een massale migratie naar slimme wijken lijken overbrugbaar. De nodige smart grids kunnen we relatief snel realiseren, legt Sander Schouwenaar van Enexis uit. Met behulp van ICT kunnen we onze huidige netten optimaal benutten. In huis begint het met een slimme meter, maar alleen een slimme meter is niet genoeg. Met behulp van een energiecomputer kun je als consument bijvoorbeeld de wasmachine opdracht kan geven om s nachts de was te doen, als het stroomtarief laag is. Willen we die systemen massaal uitrollen, dan moeten de aanschafkosten ervan omlaag. Bovendien moet de overheid consistent beleid voeren, zegt Claudia Umlauf. Zo vindt Vereniging Eigen Huis het opmerkelijk dat bijvoorbeeld mensen met zonnepanelen op een zekere afstand van hun woning toch energiebelasting moeten betalen. En niet mogen salderen, zoals bij zonnepanelen op het eigen dak. Salderen is de regeling dat teruggeleverde zonnestroom verrekend wordt met de uit het net geïmporteerde stroom. Petra Hofman van innovatiecentrum Syntens zegt: Een aantal belemmeringen hindert een massale overgang naar energiezuinige wijken. De vraagzijde mist een geschikt aanbod en de aanbodzijde zegt dat de klant niet wil. Gebrek aan consistent beleid, een gefragmenteerde bouwsector en het tekort aan financiële arrangementen maken de omslag moeilijk. Er moet eigenlijk een heleboel tegelijk gebeuren. Hofman ziet wel beweging. Ze wijst op het innovatiepro- 14 OKTOBER

8 Achtergrond gramma Energiesprong, dat op grote schaal energieneutrale kantoorgebouwen stimuleert. Het zet in op nieuwbouw, maar vooral op renovatie van bestaande gebouwen. Daarnaast begeleidt Syntens verschillende regionale initiatieven. Klantwaarde Vanuit samenwerking en met nieuwe businessmodellen kunnen financiële drempels worden vermeden. Het is belangrijk om te kijken naar integrale concepten en klantbehoeften, stellen adviseurs Petra Hofman en Karin Mulder van Syntens. Zoek samenwerking met andere key partners zoals ICT-leveranciers en energieleveranciers. Ga samen ontwikkelen, experimenteren en leren, ook al gaat dit niet in één keer goed. Projectontwikkelaars wisten gemeenten en woningcorporaties al wel te vinden om gezamenlijk mee op te trekken. Erik Dannenberg, als wethouder betrokken bij de slim wonen -pilot in Zwolle, waarschuwt daarbij voor scheve gezichten: Je moet elkaar gunnen dat je door een ontwikkelingsproces gaat. Het is geweldig pionieren en daarin mogen dingen misgaan. Tegelijkertijd biedt het bedrijven de kans om hun imago te versterken. Karin Mulder: Ondernemers kunnen zich zo onderscheiden. Doorontwikkeling producten Voor de doorontwikkeling van slimme energieproducten is het voor ondernemers ook raadzaam om allianties aan te gaan met elkaar, technische OP120 m diepte HEEFT HET ECONEXIS HUIS EEN AARDWARMTEPUT universiteiten of hogescholen, vervolgt Mulder. Ondernemers mogen meer tussen de oren krijgen dat energiezuinig bouwen normgevend wordt. Huizenbezitters willen echt wél aan zonnepanelen of warmte-koudeopslag, maar wachten nu liever de ontwikkelingen af en hopen op een goedkoper moment. Dus moeten ondernemers anticiperen. Via samenwerking moeten ze een balans vinden tussen langetermijnresultaten zoals milieueffecten en kortetermijneffecten zoals hoge aanschafkosten. De belemmering om slim te wonen zit voor bewoners dus vooral op financieel vlak. Door het ontbreken van consistent overheidsbeleid en het achterblijven van oplossingen vanuit de markt hebben ze het idee beter te kunnen wachten met investeren. De pilotprojecten met slimme woonwijken in Zwolle en Breda moeten meer inzicht geven in de vraag hoeveel mensen overhebben voor slim wonen. Dit kan helpen bij het doorbreken van de impasse. Innovator bij netbeheerder Enexis Sander Schouwenaar: PERSONALIA Claudia Umlauf is beleidsadviseur Energie bij Vereniging Eigen Huis Karin Mulder en Petra Hofman zijn innovatieadviseurs Gebouwde Omgeving voor Syntens Erik Dannenberg is wethouder in Zwolle Sander Schouwenaar is innovator bij netbeheerder Enexis en projectleider van Jouw Energie Moment en smart grids liter water WORDT IN HET BUFFERVAT VAN HET ECONEXIS HUIS OPGESLAGEN EN WORDT GEBRUIKT OM HET LEIDINGWATER TE VERWARMEN Deze energiebewuste bewoners bepalen nu in welke mate betaalbaarheid, betrouwbaarheid, flexibiliteit en duurzaamheid belangrijk voor hen zijn. Voor de netbeheer is het handig als bewoners volop zélf energie opwekken, veel zélf gebruiken en veel zélf besparen. Dan hoeven we minder te transporteren, licht Schouwenaar toe. Ook zou het handig zijn als Enexis over effectieve methoden beschikt om energiepieken te voorkomen. Als iedereen om zes uur s avonds elektrische (keuken)apparaten aanzet én de elektrische auto oplaadt, kan het net overbelast raken. We verkennen daarom mogelijkheden om de laadcapaciteit s avonds slim te verdelen over de behoeften, óf om s nachts opladen te belonen huishoudens per week KRIJGEN EEN SLIMME ENERGIEMETER GEÏNSTALLEERD, DIE DE OUDE ENERGIEMETER VERVANGT OM SLIM TE WONEN, HEB JE ALLEREERST EEN SLIMME METER NODIG Meest waarschijnlijke gedrag Maar Enexis heeft niet de illusie dat het bedrijf het energieverbruik van consumenten onder controle kan houden. De netbeheerder kan slechts anticiperen op het meest waarschijnlijke gedrag, bijvoorbeeld gebaseerd op kennis uit de pilots, en daarmee energieslim wonen faciliteren. Schouwenaar denkt met die kennis wél een betrouwbare energievoorziening te kunnen bouwen: Met intelligente netten moet de leveringszekerheid verder toenemen. Nuttig, want volgens Vereniging Eigen Huis zal ook leveringszekerheid essentieel zijn bij de afweging om slim te gaan wonen. Alle vier de geïnterviewden wijzen erop dat consumenten het slim wonen -concept moeten beleven en voelen. Dit integrale pakket behelst veel meer dan een paar zonnepanelen. Dat moet worden uitgelegd; een schone taak voor het mkb, meent Karin Mulder, die eraan toevoegt dat er dus succesvolle pilots nodig zijn. Wethouder Dannenberg beaamt dit en vindt bovendien dat de 16 OKTOBER

9 Achtergrond VAKMANSCHAP Zwolle, Bedrijfsvoeringscentrum Enexis, Marsweg, , 11:15, 52 30'71"N, 6 7'17"E TIJD VOOR EEN ZONNIG VERHAAL MARLEEN HALFMAN (44), senior bedrijfsvoerder 239 deelnemers AAN HET SLIM WONEN -PROJECT HEBBEN EEN ENERGIE DISPLAY WAARMEE ZE DE ENERGIEPRIJS, HUN ENERGIEVERBRUIK EN OPWEK KUNNEN MONITOREN techniek verder moet worden verfijnd: De slimme meter is vooralsnog vooral slim voor de energiebranche, die ieder kwartier gegevens ontvangt. Een consument moet eerst nog een laptop in het systeem pluggen, of privacyverklaringen invullen op zijn smartphone. Hype Claudia Umlauf van Vereniging Eigen Huis herhaalt dat de kosten de voornaamste afweging vormen bij slim wonen. Maar als mensen eenmaal in een slim huis wonen, komen de lagere energielasten niet zozeer meer ter sprake. Ze praten wel opvallend veel over het comfort, over het fijne binnenklimaat. En dat zal een nog breder publiek aanspreken. Zodra bewoners de toegevoegde waarde UITROLLEN WONEN 2.0 BINNEN TIEN JAAR merken, kan slim wonen een hype worden, meent Sander Schouwenaar van Enexis. Dan ontwikkelen zich snel nieuwe producten en diensten rondom de slimme meter. Die uitrol van slim wonen 2.0 zie ik binnen tien jaar voltrekken. Wethouder Dannenberg sluit zich daarbij aan en spreekt de hoop uit dat meer bouwers en projectontwikkelaars er iets mee krijgen : Ook in die groep moet doordringen dat we deze kant op moeten. Hoever is Zwolle dan al volgens Dannenberg? Onze stad is klaar voor een grootschalige omslag. IJMERT MUILWIJK (29) was voorzitter van CNV Jongeren en SER-raadslid. In 2012 plaatste de Volkskrant hem op de vierde plek van meest invloedrijke mensen onder de 45 jaar. Recent startte Muilwijk een eigen bedrijf dat handelt in zonnepanelen. Zijn strategie: met jonge mensen op campagne gaan en zonnepanelen verkopen op individuele basis, in eigen kring. Momenteel zijn er honderdduizend huishoudens met zonnepanelen, terwijl het voor circa een miljoen mensen aantrekkelijk is. Dit is een van de weinige markten waarin de early majority en late majority nog moeten volgen. Daartussen zitten mensen met spaargeld. Onderzoek van bureau Motivaction wees uit dat veel mensen wél energie willen besparen, maar gewoon nooit zijn toegekomen aan de aanschaf van de nodige producten. Intussen verdringen aanbieders elkaar met geniale nieuwe producten en een snel verhaal via internet. Een goede uitvoering van oorspronkelijke plannen blijft achterwege. Ik geloof in beter uitvoeren van oude ideeën. Dat uitgangspunt heeft zich eerder bewezen bij het CNV; daar realiseerden we groei na een stagnatie van vijftien jaar. In de energiewereld zijn er te veel mensen bezig met geniale ingevingen. Met volume en een goed persoonlijk verhaal kom je veel verder. Daarom doen we dit. Ik heb HTS Elektrotechniek gestudeerd en na een aantal jaren bij Kema gewerkt te hebben ben ik in 1997 begonnen bij Enexis op de afdeling Hoogspanning. Sinds 2004 werk ik voor het Bedrijfsvoeringcentrum. Dat bleek me al snel te liggen. In de gaten houden of alles loopt zoals het moet lopen, zie ik als een belangrijk onderdeel van mijn werk. Zijn er geen gevaarlijke situaties en blijft het licht overal branden? Zekerheid en veiligheid gaan voor alles, we zijn geen cowboys! Bij een storing lopen er vaak veel dingen tegelijk, dan moet ik mijn hoofd er goed bij houden en de juiste prioriteiten stellen. Ik houd wel van een beetje actie, dan kan ik echt wat toevoegen. Voor mensen die zonder stroom zitten, is het natuurlijk vervelend. Mijn weken zijn nooit hetzelfde, ook doordat we volgens een continurooster werken. Je ritme verschuift doordat je dan weer s nachts en dan weer in de ochtend of de middag werkt. Overdracht naar een collega is dan ook altijd heel belangrijk. Net als het delen van je twijfels over een situatie. Anders laat je hem met een hoop onduidelijkheid en dus extra werk zitten. IN DE GATEN HOUDEN OF ALLES LOOPT ZOALS HET MOET LOPEN 18 OKTOBER

10 Vakmanschap TEKST LARD VAN DE VEERDONK FOTOGRAFIE JEROEN HOFMAN Bedrijfsvoeringscentrum, , 15:23 V.l.n.r.: Klaas Visscher, Fons Semmekrot, Marleen Halfman, Roel Mikx en Hans Boerkamp KLAAS VISSCHER (63), bedrijfsvoerder Ik ben groot geworden met de Meccano- en Lego-doos. Interesse voor techniek zat er bij mij altijd al in. Ik vind het fantastisch om daarmee bezig te zijn. Nog steeds! Ik werk inmiddels al 39 jaar bij Enexis, maar stoppen schuif ik voor me uit. Natuurlijk heb ik ook hobby s en zou ik me niet vervelen, maar hier is het nog hartstikke leuk. Ik vind de continudiensten prettig. Ik ben vrij als andere mensen aan het werk zijn, dan is het in winkels bijvoorbeeld wat rustiger. Ochtenddiensten zijn het drukst. Dan moet je vroeg op en heb je veel te doen. We zijn wel een afdeling van vliegen en stilstaan. Een storing volgens het boekje komt niet vaak voor. Naast je technische kennis en communicatieve vaardigheden is het ook belangrijk dat je je snel kunt inleven in een situatie. Dat is ook de uitdaging. Erg leuk ook om met veel verschillende mensen contact te hebben. Ik spreek mensen vooral telefonisch, dan vorm ik me al een beeld van hoe iemand eruitziet. Grappig als je iemand in het echt ziet en dat die er heel anders uitziet. STOPPEN SCHUIF IK VOOR ME UIT WE SCHAKELEN STEEDS VAKER OP AFSTAND FONS SEMMEKROT (60), bedrijfsvoerder Het klinkt als een cliché, maar iedere dag is anders. Of het nu gaat om transformatorstations in- of uitschakelen, storingen oplossen of onderhoud inplannen. Eén ding blijft altijd hetzelfde: veiligheid is het allerbelangrijkste. Daarom is het essentieel bij storingen om een goed beeld te vormen wat er aan de hand is. Waar is iedereen mee bezig? Dat schakelen vind ik erg leuk. Ik ken al veel collega s in het veld, maar zo leer je snel nog veel meer mensen kennen. Het is belangrijk om goed af te stemmen met een werkverantwoordelijke ter plaatse. Zeker omdat we steeds vaker op afstand schakelen in het net. Ik begon zelf als monteur en heb een tijdje met een meetauto gewerkt voordat ik bij bedrijfsvoering terechtkwam. Daardoor weet ik hoe het er in de praktijk aan toe gaat en kan ik me goed inleven. Ik weet goed waar mijn collega aan de andere kant van de lijn mee bezig is. Het is ontzettend boeiend om hier te werken, en om goed werk af te leveren, zodat alles klopt. We hebben het niet over 24 volt, maar over volt. 20 OKTOBER