Fort 8 Voorontwerp Masterplan Ruimtelijke Ordening Cel Ontwerpend Onderzoek Februari 2012

Transcriptie

1 Fort 8 Voorontwerp Masterplan Ruimtelijke Ordening Cel Ontwerpend Onderzoek Februari 2012

2 COLOFON Projectleider Kris Wilms Ontwerpend onderzoek Toon Vanobbergen Programmaleider Katlijn Van der Veken Secretariaat Bedrijfseenheid Stadsontwikkeling Desguinlei 33, 2018 Antwerpen tel I fax Ludo.lorrendopt@stad.antwerpen.be 2

3 1 AANLEIDING EN PROBLEEMSTELLING Aanleiding Situering PROBLEEMSTELLING Landschappelijke en nederzettingenstructuur Publiek Domein & Mobiliteit Functionaliteit Ecologisch Historisch VISIE, CONCEPTEN EN GEWENSTE STRUCTUUR Visie Ambitie & Doelstellingen Ruimtelijke Concepten Gewenste Structuur Situering Juridische context Beleidscontext Planningscontext BIJLAGE II: ANALYSE Landschappelijke structuur en Nederzettingenstructuur Analyse Mobiliteit & Publiek Domein Functionele Analyse Ecologische Analyse Historische structuur Bestaande ruimtelijke structuur fort CENTRUMFORT Herstructurering glacis tot centraal plein Herwaarderen fortgebouwen PARKZONE Padennetwerk Parkprogramma Historische structuur SPORTFORT Cluster Dries Cluster Nachtegalenhof Cluster Sorghvliet Cluster Umicore BIJLAGE I: CONTEXT

4 1 AANLEIDING EN PROBLEEMSTELLING 1.1 Aanleiding als recreatiegebied worden feitelijk als parkgebied gebruikt. Andersom liggen er sportvelden in juridisch parkgebied. Deze toestand levert juridische problemen op die moeten opgelost worden. Jeugdculturele zone (vzw. Scheld apen): Het reduit van het fort wordt omgevormd tot jeugdculturele zone. Deze kan via het masterplan beter ingepast worden in de omliggende omgeving Terugkerende huisvestingsvragen: Verschillende verenigingen en stadsdiensten komen stellen vragen aan de stad voor de mogelijkheid tot huisvesting in het fort. Beheerplan: Er zal een bosbeheerplan worden opgemaakt voor het groen in en rond het fort. Dit masterplan wordt opgemaakt naar aanleiding van een aantal samenvallende opportuniteiten en problemen in het gebied die om een gecoördineerde visie vragen: Zonevreemde sport langs het fort: De huidige situatie op het fort komt niet overeen met het gewestplan. Hele zones die ingekleurd zijn 4

5 1.2 Situering Fort 8 ligt aan de rand van de stad, net ten zuiden van Hoboken. Het fort bevindt zich op de grens van de industriestrook langs de Schelde die zich met onderbrekingen uitstrekt van Petroleum-Zuid tot Hemiksem. Het fort ligt nabij de groene vinger Klaverblad-Kleidaal, in het provinciaal structuurplan aangeduid als zuidelijk bocagelandschap. De wijken Nachtegalenhof en Zwaluwenhof vormen een fysieke scheiding tussen het fort en deze groene vinger. De R11/ Krijgsbaan zorgt voor een goede ontsluiting zowel met de andere forten als met de stad. Ook het traject langs de Schroeilaan en de nieuwe Herenpolderbrug maakt een goede verbinding met de stad en ring. Fort 8 ligt in een groene driehoek, gevormd door restgronden en sportvelden. Als projectgebied wordt de volledige groene driehoek genomen die wordt gedefinieerd door de Krijgsbaan, de Sint-Bernardse Steenweg en de spoorlijn Antwerpen, Boom. De woonwijk aan de Sint-Bernardse Steenweg zal geen deel uitmaken van het RUP. 5

6 2 PROBLEEMSTELLING Uit de uitgebreide analyse die van het gebied is gemaakt (en die je in bijlage 2 kan vinden) kan er een omstandige probleemstelling gedestilleerd worden. Voor deze probleemstelling worden dezelfde thema s gebruikt die ook voor de analyse zijn gebruikt. 2.1 Landschappelijke en nederzettingenstructuur Het plangebied ligt vlak tegen centrum Hoboken (en bevat een aantal centrale functies) maar behoort gevoelsmatig niet tot het centrum van Hoboken. Het plangebied is een groen gebied tussen drie woonclusters (Moretusburg, Hoboken centrum en zwaluwenhof) maar vormt eerder een barrière dan een verbinding tussen deze gebieden. Het is tevens een groot groen geheel in nabijheid van andere grootte groencomplexen. De verbinding ertussen is eerder problematisch (barrières wegenstructuur). Intern werken de verschillende deelgebieden als verschillende systemen naast elkaar. Het plangebied werkt niet als geheel en is zeer versnipperd. De structuur van het gebied (ondanks de sterke gestructureerde historische onderlegger) is weinig leesbaar. Grootte delen zijn daarenboven ontoegankelijk. 6

7 2.2 Publiek Domein & Mobiliteit Het binnenfort is goed bereikbaar zonder grootte belasting van woongebied. De sportclusters aan de zuidelijke zijde van het gebied zorgen voor veel overlast in het bellende woongebied. Het fort heeft geen duidelijke ingang. Alle verschillend deelgebieden en functies worden langs verschillende toegangen bereikt. Het parkeerbeleid in en rond het fort is onduidelijk. Er wordt overal in en langs het fort geparkeerd wat voor veel zoekverkeer zorgt en een rommelig openbaar domein creëert. De toegankelijkheid met openbaar vervoer is minder. Er zijn weinig voorzieningen voor traag verkeer. De doorwaadbaarheid van het gebied voor wandelaar of fietser is slecht en dit in de verschillende richtingen van het gebied. Het binnenfort is een eiland met slechts één toegang. Er is weinig of geen kwalitatief publiek domein. Er wordt te weinig ingespeeld op de verblijfsfunctie in het publieke domein. Enkel aan de buitenzijde van de gracht is er sprake van een beperkte zone publiek domein. 7

8 2.3 Functionaliteit Functioneel kent het fort een rijk en frequent gebruik. Enerzijds is er spraken van een bestaande sportcluster rond het fort waarin verschillende zeer actieve recreatieve functies terug te vinden zijn. Anderzijds is er in het fort zelf een grootte cluster socioculturele functies aanwezig. Hoewel er dus veel recreatieve voorzieningen aanwezig zijn, ontbreekt de mogelijkheid van recreatief gebruik. Hierdoor ontstaat een fragmentatie gebruik. Mensen gaan naar functie x voor activiteit y, maar een recreatieve wandeling is in het fort bijna uitgesloten. Gebruikers van het fort ervaren het fort dan ook niet als een recreatievepark-cluster. De verschillende functionele zones worden niet steeds even optimaal gebruikt worden. Optimalisatie heeft de voorkeur op uitbreiding van de sportzones. De zonevreemdheid van een aantal functies geeft deze functies een onzeker juridisch statuut. Veel groen fungeert momenteel als restgroen zonder duidelijk omschreven functie, of zonder dat ze toegankelijk is. Hierdoor blijven deze ruimten onder druk staan. Slechts een klein gedeelte heeft een parkfunctie en is daardoor geschikt voor mederecreatie. 8

9 2.4 Ecologisch Potentieel zijn er belangrijke waarden en potenties in de samenhang met aangrenzende groengebieden. Er zijn vegetatietypes aanwezig die deze verbinding kunnen verbeteren. Deze potenties worden nog niet vervuld. Een aantal percelen zijn waardevol door de aanwezigheid van rodelijstsoorten. Het fort is in zijn geheel waardevol door de variatie in droge, vochtige en natte gebieden; horizontale en verticale variatie in grasland, struweel en bos en omdat het een groter aaneengesloten gebied vormt. Het gebied wordt gebruikt door vleermuizen, het aanbrengen van nieuwe groene lijnstructuren en het uitvoeren van een aantal beheermaatregelen moet het mogelijk maken hun habitat te verbeteren en uit te breiden. Ook de leegstaande gebouwen worden sporadisch door vleermuizen gebruikt voor overwinterende vleermuizen. Een aantal beheersmaatregelen kunnen deze potenties vergroten. 9

10 2.5 Historisch De historische fortstructuur is goed bewaard. Er is een duidelijk onderscheid tussen nieuwe toevoegingen en het historische fort. Treinbeddingen, nieuwe toevoegingen en toegangswegen hebben de fortstructuur op een aantal plaatsen doorbroken en uitgevaagd. De aanwezigheid van verschillende fases in de fortgeschiedenis zijn nog aanwezig: historisch fort, fort als magazijn met spoorlijnen, bunkers, fortverkaveling, De ontbrekende bestemming, en onduidelijk beheer van zowel groen als in de gebouwen bedreigt het fort. De historische structuur is op verschillende plaatsen niet meer voelbaar: het glacis is volgebouwd, de doorbraken door omwallingen voelen niet als doorgang door een omwalling, de oorspronkelijke toegang is niet meer zichtbaar en wordt niet gebruikt, de huidige toegangsweg over de gracht voelt niet aan als een toegang tot een fort. Grootte delen van de historische structuur is ontoegankelijk. Het fortgebied is daarenboven weinig gekend. Figuren: vergelijking historische originele structuur en de kaart uit 1958 waarop de verschillende aanpassingen duidelijk te zien zijn Het fortgebied heeft veel potenties: een veelheid aan recreatieve en socioculturele functies, de historische en ecologische rijkdom. Deze rijkdom is nu reeds aanwezig, maar wordt nog onvoldoende benut of erkend. Om deze rijkdom voldoende uit te spelen is het gebied te versnipperd. De toegankelijkheid en doorwaadbaarheid te onduidelijk en is de verblijfskwaliteit van de publieke ruimte te beperkt. 10

11 3 VISIE, CONCEPTEN EN GEWENSTE STRUCTUUR 3.1 Visie Fort 8 uitbouwen tot cultuurrecreatieve cluster door het inzetten van zowel het historische erfgoed, de ecologische waarde, de reeds aanwezige functies en het bevorderen van het recreatief medegebruik, fort 8 omvormen tot actieve en attractieve stedelijke ruimte in de zachte ruggengraat. Versterken en uitspelen unieke rijkdom: Fort 8 heeft reeds een uniek aanbod. De visie van het masterplan is dat we deze rijkdom willen versterken en verder uitspelen. rijkdom in functioneel aanbod: Het uitgebreid recreatief en socioculturele aanbod kan beter geclusterd, optimaler gebruikt en duidelijker uitgespeeld worden. De sportcluster rond het fort is momenteel zeer versnipperd. Een duidelijkere clustering van de sport, een kwalitatievere inrichting en een beter en duidelijker gezicht in het fort zal deze sportclusters sterker maken. De socioculturele cluster in het centrum verstopt zich nu te veel in de donkere gewelven van het fort. Een betere inrichting van het fort, een optimaal gebruik van zowel binnen als buitenruimte en een minder verwaarloosde aanblik kan deze groepering van functies tot een echte cluster omvormen. weinig bekend in de omgeving. Weinig mensen gaan echt een wandeling maken in het fort en de troef van het historische erfgoed wordt niet voldoende uitgespeeld. Een beter beheer, een grondige renovatie en een optimaal gebruik zouden welkom zijn. Verder moet de historische landschappelijke structuur, die wel aanwezig is, maar weinig voelbaar is, terug leesbaar in het landschap worden. Toegankelijkheid verbeteren - versnippering tegengaan éénheid creëren: Om de bestaande rijkdom van het gebied te versterken moet er vooral gewerkt worden aan het groen en het publieke domein. Het verbeteren van het publieke domein zal de bestaande kwaliteiten beter tot hun recht laten komen. Het omvormen van het bestaande groen tot één samenhangende publieke structuur moet de versnippering tegengaan, en de toegankelijkheid en doorwaadbaarheid verbeteren. Een kwalitatief publiek domein moet het toestaan dat het fort ook voor buurtbewoners interessant wordt. Een duidelijke toegang, één duidelijk mobiliteitsconcept voor de wagen geeft het fort een duidelijke voordeur en herkenbaarheid. Het masterplan voor Fort 8 moet voor een gedragen ruimtelijke en functionele visie zorgen. Deze visie dient als kader voor verschillende projecten die van onderuit kunnen groeien. 11 rijkdom in groen: Het fortgebied wordt gekenmerkt door een aaneengesloten structuur van open ruimte en groengebied. Dit is sowieso in een dicht verstedelijkt gebied een te koesteren aanwezigheid. Uit ecologisch onderzoek is ook gebleken dat het aanwezige groen best wel ecologische waarde heeft. Deze ecologische waarde, maar ook de mogelijke functionele waarde van het groen moet beter herkend, beschermd en beheerd worden. Potentiële verbeteringen zoals een betere ecologische verbindingen met de omgeving moeten verder uitgewerkt worden. rijkdom in historische waarde: Fort 8 is één van de beter bewaarde forten van de Brialmont-forten. Het is nooit gebetonneerd, en ook de latere aanpassingen aan de structuur zijn minder talrijk dan bij andere forten. Zelfs indien het fort zich niet meer in perfecte staat bevind, blijft het een indrukwekkend bouwwerk om te bezichtigen. Het fort is echter Het masterplan is een generiek ruimtelijk instrument die het beleid toelaat Fort 8 op een consistente manier verder te ontwikkelen. Door het plan politiek te laten goedkeuren is het een gedragen kader voor toekomstige beleidsbeslissingen van de stad en is het een goede basis voor het RUP. Het masterplan moet een pragmatisch plan worden dat het mogelijk maakt door een aantal strategische projecten het fort terug te laten zien als een leesbaar geheel. Het masterplan moet flexibel kunnen ingezet worden bij steeds veranderende randvoorwaarden. Een gefaseerde of gedeeltelijke uitvoering moet mogelijk zijn.

12 3.2 Ambitie & Doelstellingen Uit de analyse werden volgende doelstellingen naar voren gebracht. Recreatief medegebruik stimuleren: fort 8 uitbouwen tot cultuurrecreatieve cluster Inpassen in het stedelijke netwerk: bewust bestemmen en de doorwaadbaarheid vergroten zodat fort 8 een actief onderdeel van Hoboken wordt. Versterken en beleefbaar maken historische structuur: onbenutte ruimtes valoriseren, bestaande structuur versterken Onderdeel van zachte ruggengraat: ecologische waarde verbeteren en de verbinding met nabij liggende groengebieden versterken Deze doelstellingen vormen de basis van de hierna geformuleerde concepten Het voorliggende masterplan gaat er van uit dat het gebied reeds alle factoren heeft om een waardevol en interessant gebied te zijn. Enkel het gezamenlijke en verbindende element, het publieke domein ontbreekt. Dit is onaantrekkelijk en weinig toegankelijk. Het masterplan stelt voor om eerst op dit publieke domein in te spelen. De toegankelijkheid moet eerst verbeterd worden. Mensen moeten in staat zijn om van het fort, het groen en de levendigheid van de verschillende functies te genieten. Het toegankelijk maken van het gebied zal het draagvlak vergroten om de noodzakelijke investeringen in het fort te doen. 12

13 3.3 Ruimtelijke Concepten De ruimtelijke concepten worden hieronder toegelicht. Het zijn de ruimtelijke vertaling van de visie en vormen de basis voor de gewenste ontwikkeling van fort Concept 1: Zonering Functies versterken Zoals in de visie aangehaald werd wil het masterplan de bestaande rijkdom van het gebied versterken en verder uitspelen. Het uitgebreid recreatief en socioculturele aanbod kan beter geclusterd, optimaler gebruikt en duidelijker uitgespeeld worden. Door een duidelijkere zonering, en de benoeming van de gehelen kan er beter ingespeeld worden op de verschillende eigenheden van deze zones, en wordt de structuur van het fort duidelijker. We onderkennen: centrumfort (3): centraal-historische zone van het gebied met een cluster van socioculturele functies parkfort (2): een verbindende parkzone tussen centrumfort en het sportfort sportfort (1): zone met afwisselend sportclusters en groene parkgedeelten 13

14 1_centrumfort: Het centrumfort bestaat uit het geheel van alle historische gebouwen in het fort. Fort 8 is één van de beter bewaarde forten en vormt een indrukwekkend historisch geheel. Verstopt in de fortgebouwen bevind zich een heel resem aan socioculturele functies. Door het glacis terug open te maken en in te richten als een centraal plein zal het historische decor beter tot zijn recht komen. Hierdoor zullen de verschillende functies meer als één cluster worden aanzien. Het centrale glacis moet voldoende aangenaam zijn zodat het mensen uitnodigt om er op bezoek te komen. Een publieke horeca-functie kan een extra trekker zijn en een extra ontmoetingsplaats vormen tussen de gebruikers van de verschillende functies. Om deze reden wordt autoverkeer en parkeren zoveel mogelijk vermeden in het centrumfort. Het openen van de bestaande doorgangen in het fort zoals de historische ingang of het binnenplein van het reduit maakt het centrumfort beter beleefbaar. In het fort kan gekeken worden of er geen optimaler gebruik kan gemaakt worden van de verschillende ruimtes. Een doorgedreven restauratie met een duidelijk beheerplan zou het sluitstuk moeten zijn van de vernieuwing van het centrumfort. 14

15 2_Parkfort: Het fortgebied wordt gekenmerkt door een aaneengesloten structuur van open ruimte en groengebied. Veel van dit groen is niet of moeilijk toegankelijk. Vooral het groengebied binnen de Schansstraat is een groengebied met veel historische en ecologische waarden. Door dit beter toegankelijk te maken kan dit omgevormd worden tot één parkgebied. Momenteel kan het groen aan de buitenzijde van de gracht al gedeeltelijk benoemd worden als parkgebied. Als er een aantal nieuwe oversteken over de gracht worden gemaakt wordt ook het groen aan de binnenzijde deel van dit park. Vier oversteken zijn hiervoor ideaal (park moet best kruislings doorwaadbaar zijn). Door deze zone als één aangesloten park in te richten wordt tevens de verbinding gemaakt tussen de sportcluster en het centrumfort. Vanuit het binnenglacis kan dan een wandeling door het hele gebied vertrekken. Het vervolmaken van de Schansstraat maakt het parkgebied af, en verbind tevens alle sportactiviteiten met het park. Ook het parkeren zal langs de Schansstraat worden georganiseerd. Na een verbetering in de toegankelijkheid is ook een kwalitatieve verbetering wenselijk. De historische structuur kan beter zichtbaar worden gemaakt (omwalling, gracht), een verschillende functionele invulling van het groen (natuurlijke delen, speelbos, formeler park) en een beheerplan dat de bestaande ecologische kwaliteiten aanscherpt zullen dit parkgedeelte versterken. 15

16 3_Sportfort: De groene driehoeken rond het fort zouden verder omgevormd moeten worden tot volwaardige sportparken. Momenteel lijkt het alsof er kriskras sportinfrastructuur is aangelegd, met daar rond wat restgroen. Uit de ecologische studie blijkt echter dat dit groen best wel waarde heeft voor zowel het fort als voor de omgeving. Een duidelijke afbakening van de clusters maakt het mogelijk deze groengebieden deftig te ontwikkelen en ze te bestendigen. Dit groen kan zowel voor mens als natuur een verbinding vormen met de aangrenzende woon en groengebieden. Er wordt gekozen om voornamelijk de bestaande sportcluster te behouden. Deze te verdichten en optimaler te gaan gebruiken (vb kustgras). Slechts kleine uitbreidingen, op plaatsen die toch reeds moeilijk voor natuur te ontwikkelen zijn, worden op termijn mogelijk. De sportclusters zullen zich meer moeten richten naar de Schansstraat, zodat ze ruimtelijk bij het fort behoren. Tevens zal het parkeren langs de Schansstraat worden georganiseerd. De Schansstraat wordt hierdoor een levendige parkweg die zowel de bezoekers van het sportfort als van het centrumfort samenbrengt. 16

17 3.3.2 Concept 2: Samenhang versterken Om de bestaande rijkdom van het fort voldoende uit te spelen moet de verbinding tussen de verschillende deelzones van het fort verbeterd worden. Aanvullend bij de verbindende parkzone moet ook het mobiliteitsconcept dit versterken. Verder moet een duidelijk en helder mobiliteitsconcept de eenheid van het gebied versterken. Het fort krijgt één duidelijke toegang, en zal voor de zachte weggebruiker beter worden aangesloten op de omgeving. 17

18 Autoverkeer wordt zoveel mogelijk beperkt tot een aantal verschillende zones. De bestaande parkings aan het zwembad en aan de Leemanslaan worden beter aangesloten op het gebied. Verder wordt er langs de Schansstraat parking voorzien. Deze parkeerplaatsen moeten zowel voor het centrumfort als voor de functies van het sportfort bedienen. In de woonwijk Nachtegalenhof zal hierdoor de parkeerdruk verminderen. Alle sportfuncties worden hierdoor duidelijk aan het fort verbonden. Radiale verbindingen vanuit het glacis moeten de verschillende functies in de hoeken van het gebied vanuit het glacis toegankelijk maken. Tegelijkertijd zullen deze paden en bruggen de binnenoever en buitenoever van het fort tot één park verknopen. De Schansstraat verbindt op zijn beurt de verschillende functies, en vergroot de leesbaarheid en doorwaadbaarheid van het gebied. Een netwerk van secundaire paden, zowel in het park als in de groene zones van het sportfort vergroot de beleefbaarheid en de doorwaadbaarheid van het gebied. Het knoopt tevens de omgeving verder aan het fort. 18

19 3.4 Gewenste Structuur Gewenste structuur De gewenste ruimtelijke structuur geeft het beeld van de toekomstige ruimtelijke ontwikkeling van Fort 8. Het fortgebied wordt opgehangen aan het centrale glacis. Het glacis wordt de centrale toegang tot het fortgebied, en het centrumplein waarrond het hele fort is georganiseerd. Het glacis wordt terug open gewerkt en moet plaats bieden aan een kwalitatief plein waar het aangenaam is te vertoeven. Tevens moet er een kwalitatieve parking ontwikkeld worden ter ondersteuning van de dagelijkse werking van de verschillende omliggende functies. Vanaf dit centrale glacis wordt een heel netwerk van paden uitgerold dat de verbinding tussen de verschillende functies en het glacis moet tewerkstellingen. De belangrijkste ontbrekende verbindingen zijn de radiale doorsteken (over het water) naar de buitenzijde van het gebied. De vervolledigde Schansstraat verbindt alle sportfuncties. Het vormt een belangrijke drager van het gebied. Door het netwerk van paden binnen de Schansstraat wordt deze zone vanzelf één aaneengesloten parkgebied. De huidige groene zones rond de Schansstraat worden zoveel mogelijk beschermd. Een secundair net van paden zal de verbinding van deze gebieden met de omgeving en de Schansstraat bewerkstelligen. Deze verbindingen kunnen ook gebruikt worden om echte ecologische verbindingen te creëren. De bestaande sportclusters rond de Schansstraat worden duidelijk afgebakend en begrensd. Er wordt vooral ingezet op een optimalisatie van de huidige clusters. De clublokalen zouden zich naar de Schansstraat moeten keren, waardoor ze dichter bij de parkeerplaatsen bevinden en langs de bruggen beer bereikbaar zijn vanuit het Glacis. 19

20 3.4.2 Landschappelijk, nederzettingenstructuur Door de verschillende deelgebieden op elkaar af te stellen, willen we het plangebied als één geheel profileren. De structuur van het gebied wordt leesbaarder en de publieke toegankelijkheid wordt beter. Door de verschillende functies aan elkaar te koppelen, en publieke functies aan het gebeid toe te voegen moet het gebied meer een onderdeel worden van Hoboken. Het Glacis kan gezien worden als een nieuw stedelijk plein. Een netwerk van secundaire paden maakt de link met de directe omgeving. Ook het groen moet beter aansluiten op de omgeving. Groenverbindingen met de omgeving moeten zowel voor mens als natuur een belangrijke schakel zijn tussen de verschillende groengebieden. De groenzone langs het spoor en een betere verbinding over het kruispunt aan de Sint Benardste Steenweg en de Krijgsbaan zijn belangrijk. 20

21 3.4.3 Publiek Domein & Mobiliteit Het Glacis wordt het centrale toegangsplein. Van daaruit vertrekken kwalitatieve paden die de verschillende functies met elkaar verbinden. Een aantal radiale paden en bruggen verbinden de sportzones met het glacis. De Schansstraat en een netwerk van secundaire paden maken alle paden tot één samenhangend systeem. Alle paden en wegen worden omgevormd tot een kwalitatief publiek domein, waar het aangenaam is te verblijven. Het gebied binnen de Schansstraat wordt één publiek park. Ook het kwalitatieve groen in de lobben rond de schansstraat kan hier bij aansluiten. De overlast van het autoverkeer in het gebied moet verminderd worden. In de eerste plaats willen we daarom het gebied beter toegankelijk maken voor de voetgangers en fietsers. Het nieuwe padennetwerk en de geplande fietspaden moeten deze verkeersmodi tot de eerste keuze maken. Verder willen we het gebruik van het openbaar vervoer stimuleren. Kwalitatieve trage paden moeten het gebruik van bestaande en nieuwe OV knooppunten in de omgeving aanmoedigen. De toegang van de verschillende sportzones langs het Nachtegalenhof wordt ontmoedigd. Het aantal rijbewegingen met de wagen wordt in het gebied zoveel mogelijk vermeden. Eén centrale toegangsweg tot de parkeerplaatsen langs de Schansstraat. Langs de Schansstraat wordt dus een parking dagelijks gebruik voorzien. De parkings in de nabijheid (Leemanslaan, zwembad, P&R Schoonselhof) zijn via het padennetwerk geschikt als overloopparking bij evenementen. Parkeersturing is dan noodzakelijk. 21

22 3.4.4 Functionaliteit De bestaande functies worden versterkt. De clusters worden afgebakend, benoemd en geoptimaliseerd. Er ontstaat dus een socioculturele cluster rond een centraal binnenplein (glacis) en een aantal sportclusters rond de Schansstraat. Deze worden met behulp van een RUP bestendigd. De belangrijkste functionele toevoeging is de volledige parkzone. Hierdoor wordt het gebeid ook geschikt voor mederecreatie. Elk groengebied krijgt een duidelijke functie (natuur, park, speelpark, ) waardoor het niet meer als restgroen kan aanzien worden. 22

23 3.4.5 Ecologisch De potentiële verbindingen moeten uitgewerkt worden. Grote en waardevolle gehelen groen worden afgebakend en beschermd. Hierdoor ontstaat één grootte aaneengesloten groenstructuur. Er wordt ingezet op lijnstructuren en groenverbindingen om de ecologische samenhang met de omgeving te verbeteren. Een beter beheer en het duidelijk differentiëren tussen de verschillende gebieden moet het ecologische systeem van het gebied verbeteren. Specifiek worden om de bestaande vleermuizenpopulatie te beschermen en te versterken de bestaande grootte groenclusters beschermd. Door het invoegen van een aantal nieuwe lijnstructuren wordt de verbinding met de omliggende groengebieden beter. Beheersmaatregelen zoals het creëren van houtwallen, behoud van holle bomen, en het vleermuisvriendelijk inrichten van een aantal lokalen in de contrascarp kan de populatie vleermuizen versterken. 23

24 3.4.6 Historisch In het fort wordt het glacis terug opengewerkt waardoor de oorspronkelijke openheid van het glacis hersteld wordt. De oorspronkelijke toegang moet terug worden geopend. Voor de fortgebouwen moet een restauratie de ambitie zijn. Ook in het parkgedeelte moet de historische structuur zo veel mogelijk terug duidelijk gemaakt worden: het vervolledigen en voelbaar maken van de omwalling en de gracht zijn hierin belangrijk. Bij nieuwe toevoegingen wordt zoveel mogelijk gebruik gemaakt van de verschillende historische lagen die in het fortgebied te vinden zijn. 24

25 4 CENTRUMFORT Het centrumfort vormt de harde kern van het gebied. Het Glacis wordt uitgebouwd als een centrumplein voor het gehele gebied. Het vormt aangevuld met de Schansstraat tevens de inkompoort van waaruit alle bewegingen in het fort vertrekken. 25

26 4.1 Herstructurering glacis tot centraal plein Doelstelling: Het huidige Glacis is vandaag een zeer rommelig gebied met daarin schijnbaar willekeurig aangelegde infrastructuur: sportschuur, magazijn, opslagplaats, parkeerplaatsen, touwenparcours, korfbal, Het historische fort komt er niet tot zijn recht. Voetgangers en fietsers krijgen er geen ruimte. De doelstelling is om het glacis terug te openen en om te vormen tot een grote open centrale ruimte voor het fort. Het moet het centrale plein vormen dat alle functies in het fort maar ook buiten het fort met elkaar verbind. 26

27 27

28 28

29 29

30 Inrichtingschets: Door de sloop van het magazijn, de opslagplaats, het wegnemen van de draden ontstaat automatisch terug een open binnenplaats. Het Mortselse voorbeeld leert ons dat dit een mooi effect sorteert. Figuur: voorbeeld open glacis Fort 4, Mortsel Het ontwerp en de inrichting houdt waar kan rekening met de (verdwenen) historische situatie: glooiing tot op het contrascarp, omwalling, etc. De historische structuur kan gebruikt worden om het plein landschappelijk interessant te maken. Het glacis moet een centraal plein vormen in het fortgebeuren. Het kan plaats bieden aan zowel een plein, als aan een evenementenruimte. Een kleiner programma als speelinfrastructuur, petanque, zitbanken etcetera is mogelijk. Het is belangrijk dat het centrale plein zich voor het frontgebouw bevindt. Het autoverkeer moet zeker ondergeschikt zijn aan de verblijfsfunctie. 30

31 Figuur: Mogelijke invulling glacis 31

32 32

33 33

34 34

35 Verder onderzoek: Dit masterplan legt de doelstellingen en de ambities van het centrumplein vast. Verder onderzoek naar het programma van het plein is echter noodzakelijk om tot een concreet inrichtingsplan te komen. Actieplan & Strategie: Een eerste verbetering is het openen van het glacis door afbraak van de loods, kantoorcontainers, etc. Met een beperkt beheer kan het glacis dan reeds terug als een open en centrale ruimte gepercipieerd worden. Een totaalontwerp en uitvoering van het glacis is strategisch van belang. De herstructurering van het glacis is één van de meest strategische deelprojecten van het masterplan. De herstructurering zal o.a. bestaan uit volgende acties: Verhuis korfbal naar sportcluster Nachtegalenhof Afbraak opslagplateau en magazijn Verwijderen kantoorcontainer Verwijderen overtollige bedrading Eventueel tijdelijk vrijmaken als open ruimte (zonder heraanleg als tussenoplossing) Ontwerp en uitvoer openbaar domeinproject Glacis 35

36 4.2 Herwaarderen fortgebouwen Doelstelling: Grootte delen van het fort zijn niet toegankelijk. Het volledige reduit kan door bezoekers niet of moeilijk bezocht worden. De fortgebouwen geven een verwaarloosde indruk. Sommige ruimtes zijn schijnbaar ongebruikt. Het masterplan wil in eerste instantie het fort terug openen. Fortruimtes zoals de droge gracht, het binnenplein van het reduit zouden terug toegankelijk moeten worden voor de gewone bezoeker. Verder zou het gebruik geoptimaliseerd moeten worden. Ongebruikte of ondergebruikte ruimtes moeten een nieuwe functie krijgen. Als mogelijke functie moet hierbij ook gedacht worden aan het inrichten van een aantal lokalen voor het verblijf van vleermuizen. Verder is er een sterk gebrek aan een publieke horecazaak. Een horecazaak in het hoofdfront aan het glacis kan het glacis nog meer tot centrum van het fort uitbouwen. De ultieme ambitie moet zijn om de gebouwen volledig te restaureren en optimaal te beheren. Een beheerplan voor het groen, kan de aftakeling van het gebouw al enigszins vertragen. Het kan noodzakelijk zijn een globale beheersstructuur voor het volledige fort op te richten. 36

37 37

38 38

39 Inrichtingschets: De fortgebouwen moeten terug in hun geheel toegankelijk gemaakt worden. Op de gewenste ruimtelijke structuur is er in kaart gebracht welke delen van het fort terug publiek toegankelijk moeten worden gemaakt. Door veel meer publieke ruimte aan te bieden tussen de gebouwen worden de fortgebouwen het decor van een historische stenen park. Fort 4 in Mortsel wordt op een systematische manier gerestaureerd. Dit zou ook voor Fort 8 op termijn de ambitie moeten zijn. Zowel voor restauratie als voor het dagdagelijkse beheer zijn de uitdagingen zeer groot. Een optimalisatieoefening moet nagaan of de verschillende ruimtes wel optimaal gebruikt worden. Voor het hoofdfrontgebouw is het duidelijk dat hier nog discussie over mogelijk is. Een publieke horecafunctie moet hier nog een plaats kunnen vinden. Vooral de contrascarp leent zich om ruimtes voor vleermuizen in te richten. Figuur: De hoofdingang van fort 4 in Mortsel, doet terug dienst als echte toegang. 39 Figuur: Fort 4 in Mortsel is terug volledig toegankelijk gemaakt

40 40

41 Verder onderzoek: Belangrijk bij het toegankelijk maken van het fort is de veiligheid. Het afwisselende dooi en vriesproces zorgt voor een gevaar aan vallende stenen. Dit gevaar moet worden vermeden bij openstellen voor publiek. Een onderzoek naar een optimale beheersstructuur is noodzakelijk. Nu gebeurt het beheer van gebouwen en groen zeer gefragmenteerd. Enkel al binnen de stad Antwerpen zijn Stadsontwikkeling, Stads en Buurtonderhoud, Patrimoniumonderhoud, Cultuur en Sport, het district Hoboken en AG VESPA verantwoordelijk voor verschillende delen in het fort. Ook de verschillende concessiehouders van de gebouwen staan daarenboven nog eens in voor delen van het beheer. Al deze verschillende beheersdaden worden op hun beurt via verschillende fondsen gefinancierd. Hierdoor is het moeilijk om een gecoördineerd beheer uit te voeren. Zeker in functie van een restauratie is het belangrijk om over een beheerstructuur na te denken. Een beheersstructuur op niveau van het fort zal gemakkelijker externe fondsen en subsidies kunnen aantrekken. Actieplan & strategie: De prioriteit wordt gegeven aan het openen van het fort voor bezoekers. Op deze manier kan draagvlak gecreëerd worden voor een verdere restauratie. De herwaardering van de fortgebouwen bevat o.a. volgende acties: Openen van toegangen en doorgangen van fortgebouwen. Eventueel tijdelijke acties uitvoeren in functie van de veiligheid. Optimalisatieoefening gebruik fortgebouwen Integreren publieke horeca in frontgebouw (marktonderzoek? Één van huidige concessiehouders?) Inrichten van ruimtes voor vleermuizen Onderzoek naar geschikte beheersformule en aantrekken van fondsen/ subsidies Restauratie en beheer 41

42 5 PARKZONE De ééngemaakte parkzone is de belangrijkste toevoeging van het masterplan in het gebied. Het is een belangrijke draaischijf die het centrum van het fort met de sportclusters verbind. Het maakt het gebied in verschillende richtingen doorwaadbaar. Tegelijkertijd is het mederecreatieve element dat een park met zich meebrengt de ontbrekende schakel die het fortgebied tot een cultuurrecreatieve-cluster kan omvormen. Het park wordt gevormd door drie lagen die in volgorde van belangrijkheid ook besproken worden: het padennetwerk; de functionele zonering en de historische structuur. 42

43 5.1 Padennetwerk De buitenoevers rond het fort vormen nu reeds een parkzone. Deze kent echter een aantal belangrijke missing links. Verder is dit maar een park waar slechts één wandeling mogelijk is: een wandeling rond het water (wat toch reeds een wandeling van twee km is). Het groen op de binnenoevers is momenteel totaal ontoegankelijk. Door ook het groen in het binnenfort op geschikte plaatsen doorwaadbaar te maken, en het aantal verbindingen tussen binnenfort en de buitenoever door het aanbrengen van nieuwe bruggen te verbeteren, wordt er een veel ruimer en attractiever park gecreëerd. Een park dat veel meer routes en belevingen mogelijk maakt. Het verbeteren van het padennetwerk zal automatisch het groen binnen de Schansstraat omvormen tot één gebied. Het padennetwerk is een netwerk en moet dus ook als één samenhangend systeem worden aanzien. Toch splitsen we dit project uit in verschillende onderdelen omdat de doelstellingen en het strategische belang van de bruggen, de secundaire paden en de Schansstraat verschillen. Figuur: bestaande padennetwerk 43

44 Figuur: gewenst padennetwerk 44

45 5.1.1 Bruggen en radiale verbinding Doelstelling: Momenteel is het fort een gesloten eiland dat slechts op één plaats kan betreden worden. Dit is vanuit zijn historische functie niet onlogisch maar vanuit de recreatieve functie die het fort sinds de jaren zeventig heeft is het dat wel. Om het groen binnen en buiten het fort om te vormen tot één park moeten er meer doorsteken zijn. De oorspronkelijke hoofdtoegang zou hiervoor terug opengemaakt moeten worden, maar ook meer in het zuiden en westen is een oversteek over het water noodzakelijk. Op deze manier kennen de vier windrichtingen een toegang tot het fort en wordt het fortgebied in elke richting doorwaadbaar. 45

46 Inrichting: De hoofdtoegang moet terug geopend worden, hiervoor moeten de gebouwen van de groendienst worden afgebroken. Op korte termijn kan dit door een aantal hekwerken die nu de toegang afsluiten te verplaatsen. Op langere termijn moeten de loodsen van de groendienst hiervoor afgebroken worden. Zo kan deze site volledig opgaan in het parkgebied. De nieuwe brug aan de rechter caponniere is functioneel gezien de belangrijkste. Het verbindt het Glacis (en parking) met de twee grootte sportclusters. Deze toegang moet een zeer kwalitatieve toegang zijn, met voldoende verlichting (over volledige duur waarin de clusters worden gebruikt). Op de voorgestelde locatie is de gracht gedeeltelijk gedempt en is de omwalling verdwenen. Hierdoor is dit ook een gemakkelijke en geschikte locatie om een kwalitatieve doorsteek te creëren zonder een te groot niveauverschil te moeten overbruggen. De plaatsing van de brug is tevens een mogelijke aanleiding om de gracht terug voelbaar te maken en de geslotenheid van de omwalling te suggereren. Figuur: voorlopige opening hoofdtoegang De huidige toegang tot het fort via de Hoofdfrontweg moet verbeterd worden voor voetgangers. De plannen uit het verleden om de historische brug terug te creëren lijkt strategisch niet het belangrijkste project te zijn, maar het kan op langere termijn wel de ambitie zijn om een echt interessante trage toegang tot het fort te krijgen. Vanaf de Hoofdfrontweg zou het beter voelbaar moeten worden dat je de gracht en het water oversteekt. 46 Een zuidelijke brug die aansluit aan het tunneltje van het hoofdfrontgebouw onder de omwalling kan een attractieve doorsteek maken naar het glacis. Het zal de belevingswaarde van het fort en het park vergroten. Hierdoor wordt het mogelijk om de volledige dwarsdoorsnede van het fort te beleven. Door de doorgang van het hoofdfront onder de omwalling te gebruiken om een nieuwe brug te creëren wordt ook een zuidelijke verbinding gemaakt. Door het gebruik van het tunneltje kan de omwalling erboven volledig voor natuur gevrijwaard worden. De paden die de bruggen en de Schansstraat verbinden zijn zowel functioneel als recreatief belangrijk. Het moeten kwalitatieve paden zijn, die een korte verbinding tussen elkaar maken. Bij het ontwerp van deze bruggen moet rekening gehouden worden met het feit dat de gracht door vleermuizen als foerageergebied wordt gebruikt. Concreet zal verlichting zeer omzichtig moeten ingepland worden.

47 47

48 48

49 49

50 Figuur: referentievoorbeeld zuidelijke brug Maria Hendrikapark, Oostende (Technum) Figuur: Voor en Na doorsnede doorheen het fort met heropening van oorspronkelijke toegang, afgebroken groendienst, opengewerkt glacis en zuidelijke brug 50

51 Verder onderzoek: Dit masterplan legt de doelstellingen en de ambities van de padenstructuur vast. Verder onderzoek is echter noodzakelijk om tot een concreet ontwerp en inrichtingsplan te komen. In de loop van 2011/2012 wordt er een bosbeheerplan voor de parkzone opgemaakt. In dit bosbeheerplan moet rekening worden gemaakt met de gewenste paden. Er moet nagegaan worden of deze reeds door beheersmaatregelen kunnen worden uitgevoerd. Brug Hoofdfrontgebouw: ontwerp en uitvoer brug Brug Hoofdfrontgebouw: garanderen veiligheid in doorgang hoofdfrontgebouw. Actieplan & strategie: De uitvoer van de bruggen zijn strategisch noodzakelijk om tot een werkend park te komen, en om eenheid in het gebied te brengen. Voor de herstructurering van de sportclusters zijn ze onontbeerlijk. De westelijke brug aan de rechtercaponniere is hiervoor van het grootste belang. Het realiseren van de radiale en de bruggen bevat o.a. volgende acties: Hoofdtoegang: tijdelijke toegankelijkheid creëren langs groendienst (verplaatsen poort) Hoofdtoegang: afbraak gebouwen groendienst & betere aansluiting op Schansstraat Hoofdtoegang: veilige doorgang door ingang fort garanderen Hoofdtoegang: restauratie van brug en poort Hoofdfrontweg: veilig en aangenaam maken voor fietsers en voetgangers Hoofdfrontweg: herinrichten brug voelbaar maken dat brug over water gaat, en door een omwalling breekt. Hoofdfrontweg: restauratie oorspronkelijke brug als kwalitatieve voetgangers en fietserstoegang Brug rechtercapponniere: ontwerp en uitvoer brug (met oog voor gracht en omwalling) 51

52 5.1.2 Secundaire paden Doelstelling: De bestaande secundaire paden zijn enkel in de buitenschil van het park paden aanwezig. Het is de bedoeling om in het binnengedeelte ook paden aan te leggen, die aansluiten op de radiale bruggen en op het glacis zodat een volwaardige parkzone ontstaat. In de binnenschil moet dus een nieuw parcours aan paden worden aangelegd. Er zijn ooit reeds een aantal paden gecreëerd, deze zijn echter niet meer toegankelijk door een niet aangepast beheer. Ook in de historische opbouw van de omwalling zijn een aantal elementen terug te vinden die aanleiding kunnen geven voor paden. In de buitenschil zijn een aantal knelpunten in de padenstructuur aanwezig (groendienst, officierswoning, hoofdfrontweg, ). Deze barrières moeten opgelost worden. 52

53 53

54 54

55 Inrichting: Op de gewenste ruimtelijke structuur werden de belangrijkste bestaande of te realiseren secundaire paden aangeduid. In het binnenfort willen we zoveel mogelijk het Noordelijk gedeelte van het groen toegankelijk maken door het (her)openen van paden. De secundaire paden kunnen verschillend van aard zijn: sommige kunnen een informeel karakter hebben, sommige eerder een formeel. In een aantal zones zullen de paden worden opgeladen met banken en mederecreatieve functies, in andere zones net niet. Om het park één geheel te maken moeten een aantal knelpunten worden opgelost. In het binnenfort moeten aansluitingen en doorgangen door het reduit gecreëerd worden. In de buitenschil moeten de gebouwen van de groendienst worden afgebroken en moet er een parkdoorgang langs de officierswoning gerealiseerd worden. 55

56 56

57 Verder onderzoek: Dit masterplan legt de doelstellingen en de ambities van de padenstructuur vast. Verder onderzoek is echter noodzakelijk om tot een concreet ontwerp en uitvoeringsplan te komen. In de loop van 2011/2012 wordt er een bosbeheerplan voor de parkzone opgemaakt. In dit bosbeheerplan moet rekening worden gemaakt met de gewenste paden. Er moet nagegaan worden of deze door beheersmaatregelen kunnen worden uitgevoerd. Actieplan & strategie: De secundaire paden, en vooral deze in het binnenfort zijn belangrijk om het volledige gebied tot één park te maken. Er zijn normaal geen grootte ingrepen nodig om deze te realiseren. Het realiseren van de secundaire paden bevat o.a. volgende acties: Opmaak beheerplan Realiseren van secundaire paden (zoveel mogelijk door beheer) Oplossen knelpunt groendienst door afbraak van groendienst en herinrichting ingangszone Oplossen knelpunt officierswoning, tijdelijk eventueel als secundair pad, op termijn voor verleggen Schansstraat. 57

58 5.1.3 De Schansstraat Doelstelling: De Schansstraat is een historische weg die rond het fort. Delen van deze Schansstraat zijn nog aanwezig, andere niet. De bestaande delen zijn verschillend gematerialiseerd en hebben een verschillend profiel. Door de Schansstraat terug rond te maken met één duidelijk herkenbaar profiel, is het de bedoeling om dit een dragende parkweg voor traag verkeer en autoverkeer te maken. De Schansstraat zal immers alle verschillende sportfuncties en de parkeerplaatsen met elkaar verbinden, en maakt de verbinding tussen het park binnen de Schansstraat en het groen erbuiten mogelijk. Figuur: militaire kaart 1914 (met daarop nog volledige Schansstraat) 58

59 59