TOETS OP HET CONCUR RENTIE VERMOGEN

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "TOETS OP HET CONCUR RENTIE VERMOGEN"

Transcriptie

1 TOETS OP HET CONCUR RENTIE VERMOGEN benchmarken om te groeien ë ë ë ë %

2

3 BENCHMARKEN OM TE GROEIEN

4

5 p : ? ? & & a0.a : : : : :

6 VOORWOORD p002

7 De missie van het ministerie van Economische Zaken is het bevorderen van duurzame economische groei. Daarbij gaat het vooral om het leveren van een bijdrage aan het vermogen van de Nederlandse economie om op duurzame wijze welvaart te genereren, nu en in de toekomst. In het afgelopen jaar is een aantal studies verschenen die ingaan op de wijze waarop de overheid dit het beste kan aanpakken. Denk aan de verkenningen die in opdracht van het kabinet zijn uitgevoerd en aan het in opdracht van EZ opgestelde rapport over de De Economie van de 21e Eeuw. Bij het bevorderen van economische groei valt echter ook veel te leren van ontwikkelingen die zich elders voordoen. Sommige landen presteren op deelterreinen van economisch groeivermogen beter dan andere. Vaak liggen aan deze verschillen in prestaties beleidsmatige verklaringen ten grondslag. De recentelijk gepubliceerde groeistudie van de OESO biedt een interessant perspectief op deze verschillen met dito conclusies voor economisch beleid. Ook de Toets op het Concurrentievermogen 2002 van het ministerie van Economische Zaken kiest deze vergelijkende invalshoek. Zoals de ondertitel al aangeeft - benchmarken om te groeien - probeert deze inmiddels vierde concurrentietoets op grond van een internationale vergelijking van de Nederlandse economische prestaties en de hieraan ten grondslag liggende factoren best practices te onderscheiden. Deze best practices kunnen het Nederlands economisch beleid helpen verbeteren. Waar de vorige drie concurrentietoetsen geschreven werden tegen de achtergrond van een periode van aanzienlijke economische groei, ligt de situatie nu anders. Nu het conjunctureel tij er minder gunstig voorstaat komen de zwakke plekken in het Nederlandse economische bestel duidelijker naar voren. Een internationale spiegel met lessen uit best practices is dan des te belangrijker. Hoewel uit de Toets op het concurrentievermogen 2002 blijkt dat de uitgangspositie van de Nederlandse economie op een aantal terreinen nog goed is, is tevens duidelijk dat er op een fors aantal terreinen nog behoorlijk wat werk aan de winkel is. Wanneer we dit nalaten, dan dreigt een vertraging van het structurele groeivermogen van de Nederlandse economie in het komende decennium. Ik zou dus zeggen, zeker op dit moment vallen voor de Nederlandse economische praktijk nog aanzienlijke lessen te leren uit de internationale best practices. A. Jorritsma-Lebbink Minister van Economische Zaken p003

8 Inhoudsopgave Management samenvatting p Teruglopende groei en nieuwe bakens p De uitgangspositie van de Nederlandse economie p Lessen uit de best practices p Inleiding p Benchmarken om te groeien p ë Opzet Toets op het concurrentievermogen p Het groeivermogen van de Nederlandse economie p Waar staan we? p ë Dynamiek aan zee p ë Hoe nu verder? p Tot slot p ë Menselijk kapitaal p Investeren in menselijk kapitaal p Samenvatting van de scores p Lessen uit de best practices p Beschikbaarheid hoogopgeleid personeel p Deelname aan leven lang leren programma s p Aandeel van private bijdragenaan het (hoger) onderwijs p Opleidingsniveau van immigranten p Combinatie van arbeid en zorg p Armoedeval p Arbeidsongeschiktheid p % Marktordening p Kiezen voor de consument p Samenvatting van de scores p Lessen uit de best practices p Implementatie interne marktrichtlijnen p Europees aanbesteden in Nederland p Zakelijke dienstverlening en marktregulering p Kwaliteit toezichthouder p Breedbandinternet aansluitingen p Betrouwbaarheid elektriciteitsvoorziening p p004

9 Ondernemingklimaat p Ruimte voor ambitie p Samenvatting van de scores p Lessen uit de best practices p De vennootschapsbelasting p Corporate governance p Administratieve lasten voor het oprichten van een onderneming p De faillissementswet p Beschikbaarheid en kwaliteit bedrijventerreinen p Fysieke bereikbaarheid p Innovatie p Grote dynamiek p Samenvatting van de scores p Lessen uit de best practices p Omzetaandeel nieuwe of verbeterde producten en octrooipositie p Beschikbaarheid R&D-personeel p Research & development uitgaven p De financiering van universitair onderzoek p Innovatief ondernemerschap p ICT-uitgaven en e-business gereedheid p Kosten van aanvragen en handhaven van octrooien p ë Duurzaamheid p Bewaking van de leefomgeving p Samenvatting van de scores p Lessen uit de best practices p Maatschappelijk verantwoord ondernemen p Schoolverlaters met onvoldoende startkwalificatie p De productie van duurzame energie waaronder windenergie p Doelstelling en kosten van het klimaatbeleid p Gebruik economische instrumenten bij milieubeleid p Appendix Literatuur p ï p005

10 MANA GEMENT SAMEN VATTING 1 p ë ë ë ?

11 Teruglopende groei en nieuwe bakens 1.1 Het groeivermogen van de Nederlandse economie dreigt structureel terug te lopen in het komend decennium. De belangrijkste oorzaak van deze verwachte lagere groei is het verminderen van de groei van het arbeidsaanbod, door de vergrijzing van de bevolking en de geringere mogelijkheden voor participatievergroting. De verwachte groei van de arbeidsproductiviteit kan het effect hiervan op het groeivermogen van de Nederlandse economie maar gedeeltelijk compenseren. Deze ontwikkeling brengt het risico met zich mee dat in de komende decennia de economische groei niet langer volstaat voor het realiseren van belangrijke maatschappelijke doelstellingen. Er is dus werk aan de winkel. De consequenties van de dreigende vermindering van het groeivermogen van de Nederlandse economie zijn verstrekkend. De Verkenningen, die vorig jaar op verzoek van het kabinet zijn opgesteld, hebben dit reeds geïllustreerd. De verkleining van het economisch draagvlak - minder werkenden om de lasten van een verder groeiende bevolking te dragen - brengt een groot risico met zich mee voor de sociale cohesie en de leefbaarheid in de maatschappij. Dit wordt nog versterkt door het ontbreken van financiële middelen door de lagere economische groei. Het overheidsbeleid zal moeten koersen op de vergroting van het duurzame groeivermogen van de Nederlandse economie. Dit blijkt uit diverse analyses van de effecten van de belangrijke trendmatige veranderingen (vergrijzing, individualisering en welvaartsgroei, internationalisering en Europese integratie, technologische vooruitgang en klimaatverandering), waarmee Nederland in de komende jaren en decennia wordt geconfronteerd. Ook de neerwaartse consequenties van de recente, snelle afname van de winstgevendheid en de investeringsbereidheid van het bedrijfsleven maken een koerswijziging gewenst. De zwakke plekken in het Nederlandse sociaal-economische bestel moeten worden weggewerkt, om te voorkomen dat tijdelijke, conjuncturele schommelingen langdurige effecten hebben. Als gevolg van deze noodzakelijke verandering van koers van het overheidsbeleid wordt een zestal beleidsterreinen steeds belangrijker. Deze terreinen - of bakens, zoals we ze in deze publicatie zullen noemen - grijpen allen op hun eigen wijze in meer of mindere mate aan bij de twee determinanten van het groeivermogen: de potentiële werkgelegenheidstoename en de structurele toename van de arbeidsproductiviteit. Beleid gericht op versterking van de bakens zal ertoe leiden dat we in de toekomst meer dan in het verleden op de arbeidsproductiviteit kunnen rekenen als bron van nieuwe economische groei. Om dit beleid in goede aarde te laten vallen mag natuurlijk niet aan de hoge kwaliteit van het macro-economisch fundament getornd worden. De zes bakens zijn: menselijk kapitaal marktordening ondernemerschap ruimtelijke inrichting innovatie duurzaamheid Deze bakens moeten vanwege de complexiteit van onze maatschappij en economie steeds meer in hun onderlinge samenhang worden beschouwd. Een integrale benadering bij het formuleren van beleid, waarbij rekening wordt gehouden met uitstralingseffecten naar andere terreinen, is dan ook gewenst. Immers, innovatie kan niet los gezien worden van de concurrentiedruk op p007

12 markten, net zomin als de aanleg van infrastructurele werken los gezien kan worden van het effect op de biodiversiteit in ons land. Naast een integrale aanpak op nationaal niveau is het ook van belang ons beleid te bezien in een internationale context. De internationale en, in het bijzonder, Europese dimensie ten aanzien van de zes bakens is groot. De uitgangspositie van de Nederlandse economie 1.2 De Toets op het Concurrentievermogen 2002 plaatst de prestaties van de Nederlandse economie in een internationaal perspectief. De prestaties van de Nederlandse economie zijn vergeleken met die van de economieën van Duitsland, Denemarken, Zweden, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Verenigde Staten, Japan en Australië. Daarbij valt op dat Nederland de welvaartsachterstand (bruto binnenlands product per hoofd) van begin jaren tachtig ten opzichte van de Europese landen vrijwel heeft weggewerkt. Dit resultaat is met name te danken aan de inzet van meer menskracht. De productiviteitsontwikkeling leverde in veel mindere mate een bijdrage aan de economische groei, hetgeen er toe leidde dat het welvaartsverschil met vooral de Verenigde Staten niet kon worden teruggebracht. Om te komen tot lessen voor het beleid is de uitgangspositie van de Nederlandse economie met betrekking tot de zes bakens vergeleken met die in de benchmarklanden. Hieronder volgt per baken een korte beschrijving van de bevindingen. Het stoplicht toont de scores in samengevatte vorm. Groen is goed, oranje betekent dat aandacht vereist is en rood geeft aan dat beleid ter zake in belangrijke mate gemoderniseerd, verbeterd of geïnitieerd moet worden. In de volgende paragraaf worden lessen gepresenteerd die volgen uit de best practices. Menselijk kapitaal De Nederlandse beroepsbevolking is relatief goed opgeleid. Dat biedt een goede uitgangspositie in een economie waarin kennis een steeds belangrijkere productiefactor is. De kennis waarover de beroepsbevolking beschikt wordt echter gedurende het arbeidsleven niet voldoende op peil gehouden door middel van onderwijs en scholing. Opvallend is dat een groot deel van het Nederlandse arbeidspotentieel onbenut blijft. Veel werknemers verlaten de arbeidsmarkt vroegtijdig. Dit geldt met name voor laagopgeleiden en oudere werknemers. Dit is niet het gevolg van een tekortschietende vraag van werkgeverszijde, maar juist van de beperkte mogelijkheden arbeid en zorg te combineren, het onvoldoende op peil houden van kennis en vaardigheden en aantrekkelijke uittreedroutes (WAO en VUT). Dat brengt een onnodige verkrapping van de arbeidsmarkt met zich mee en een voor de internationale concurrentiepositie ongewenste ontwikkeling van de arbeidskosten. Marktordening Het aanbod en prijspeil van goederen en diensten in Nederland kan de internationale toets der kritiek doorstaan. Nederland loopt voorop in Europa wat betreft het creëren van de juiste p008

13 randvoorwaarden voor een efficiënte werking van markten. Dat uit zich bijvoorbeeld in een goede prestatie ten aanzien van de implementatie van Europese Interne Marktrichtlijnen. Andere landen in Europa lopen minder hard, waardoor markten voor goederen en diensten in Europa nog steeds gefragmenteerd zijn en er op sommige markten nog geen sprake is van gelijke kansen voor (potentiële) aanbieders. Een ander belangrijke randvoorwaarde waar Nederland goed op scoort is het mededingingstoezicht. De NMa heeft in een korte periode een goede reputatie opgebouwd. In veel sectoren is het aantal aanbieders toegenomen en dientengevolge ook de concurrentiedruk. Voor de consument betekent dit betere dienstverlening en vaak lagere prijzen. Een bekend voorbeeld hiervan is de markt voor telecommunicatiediensten. Er zijn echter ook sectoren waar de ervaringen minder positief zijn. Voorbeelden hiervan zijn de markt voor breedbandinternet en de markt voor diensten van het notariaat. De mate van openstelling voor concurrentie verschilt per netwerksector. Bij de levering van bijvoorbeeld elektriciteit is het fysieke netwerk in handen van overheden. Echter de toegang is niet langer voorbehouden aan één leverancier. Dit heeft er toe geleid dat de consument nu reeds vrij kan kiezen voor een leverancier van groene energie en over enige tijd ook van de grijze energie. De meeste bedrijven hebben nu al te maken met een volledig vrijgemaakte markt. Een verdere toename van marktwerking in de Nederlandse economie komt tegemoet aan lange termijn trends als individualisering, internationalisering en informatisering. Het introduceren van mechanismen gebaseerd op vraagsturing samen met een adequate verankering van publieke belangen doet recht aan de toegenomen behoefte aan keuzevrijheid bij de consument. Zo staat de publieke dienstverlening in bijvoorbeeld het onderwijs onder grote druk. Dat is een gevolg van de arbeidsmarktkrapte, maar ook van het onvoldoende toegesneden zijn van organisaties op de behoeften van de consument. kwaliteit beroepsbevolking ICT-basis publieke R&D-uitgaven maatschappelijk verantwoord ondernemen kwaliteit toezichthouder NMa beschikbaarheid bedrijventerreinen samenwerking kennisinfrastructuur en bedrijven aandeel duurzame energie in totaal verbruik liberalisering netwerksectoren faillissementswet mogelijkheden tot combinatie arbeid en zorg administratieve lasten voor starters vennootschapsbelasting arbeidsongeschiktheidsvolume private R&D-uitgaven bereikbaarheid corporate governance CO 2 -uitstoot per hoofd p009

14 Ondernemerschap Het klimaat voor ondernemers is in Nederland relatief aantrekkelijk. Nederland kent daardoor verhoudingsgewijs veel ondernemers. Er zijn echter nog belangrijke, veelal juridische en administratieve drempels voor uitbouw van deze prestaties. Ondanks een verlaging van de administratieve lasten met 0,4 miljard in 2001, bedragen deze nog steeds ruim 7 miljard per jaar. Vooral verlaging van de administratieve lasten voor startende ondernemers - die immers vaak ook al geconfronteerd worden met de kapitaalbelasting - zou de dynamiek en het groeivermogen van de Nederlandse economie kunnen vergroten. Het groeivermogen zou ook kunnen profiteren van een modernisering van de Faillissementwet. Onder de geldende Faillissementwet biedt het faillissement weinig meer mogelijkheden dan de surséance tot doorstart aan een ondernemer in financiële problemen. De surséance loopt hierdoor vaak uit op een faillissement, hetgeen de belangen van betrokkenen soms onnodig schaadt. Beursvennootschappen hebben te maken met de normen en waarden van buitenlandse kapitaalverschaffers bij het bestuur van de onderneming (de zogenaamde corporate governance). Wat betreft de aanpassing aan de internationale standaarden omtrent corporate governance is er vooruitgang geboekt. Er is echter ruimte voor verdere verbetering. Internationaal opererende ondernemers kunnen profiteren van de uitstekende fiscale infrastructuur, die voor in- en uitgaande kapitaalstromen weinig belemmeringen opwerpt. Een minder aantrekkelijk aspect van het fiscale stelsel in Nederland is de gemiddelde druk van de vennootschapsbelasting: Nederland zit op het Europese gemiddelde. Bovendien is in veel landen een significante neerwaartse beweging ingezet. Ruimtelijke inrichting De mobiliteit in Nederland is sneller gegroeid dan verwacht. Daardoor slibben sommige delen van het land regelmatig dicht, ondanks belangrijke investeringen gericht op verbetering van de bereikbaarheid. Naar het oordeel van ondernemers is de Randstad minder goed bereikbaar dan concurrerende grote economische centra in omliggende landen. Nederland staat met zijn fileproblematiek niet alleen in de wereld. Wel is de afhankelijkheid van mobiliteit groter, vanwege de omvangrijke activiteiten op het gebied van transport, logistiek en distributie. Voldoende ruimte voor economische bedrijvigheid is een noodzakelijke voorwaarde voor een goed vestigingsklimaat. De ruimtevraag door bedrijven conflicteert in toenemende mate met ruimteclaims voor woningen, landschap en natuur. Door de grote vraag naar bedrijventerreinen in het recente verleden, is er de laatste jaren een toenemende schaarste aan bedrijventerreinen. Met name hoogwaardige bedrijventerreinen zijn beperkt beschikbaar. Nederland scoort, opnieuw naar het oordeel van ondernemers, laag wat betreft kwaliteit en beschikbaarheid van bedrijventerreinen. Franse en Duitse concurrenten zijn wat dit aspect betreft positiever. Innovatie De Nederlandse innovatieprestaties zijn in Europees perspectief mager. Met name de lage private R&D-uitgaven, de geringe omzet die de industrie uit haar innovatieve activiteiten weet te genereren, en het teruglopende aantal starters in groeisectoren (sectoren waarin veel technostarters en snelle groeiers voorkomen) baren zorgen. Bedrijven en de publieke kennisinfrastructuur werken nog onvoldoende met elkaar samen, waardoor het economisch rendement van de publieke R&D-uitgaven - waar Nederland op zich internationaal goed mee voor de dag kan komen - niet optimaal is. Belangrijk aandachtspunt voor de toekomstige innovatie- p010

15 prestaties van Nederland is dat universiteiten en kennisinstellingen in toenemende mate geconfronteerd worden met tekorten aan onderzoekers (AIO s en post-docs). Ook het bedrijfsleven loopt hier tegen aan. De uitgangspositie van Nederland op het terrein van ICT is goed. Er wordt veel geïnvesteerd in ICT-apparatuur, software en diensten. Daardoor is ICT alom aanwezig in de Nederlandse economie, hetgeen een belangrijke voorwaarde is voor innovatie en versnelling van de productiviteitsgroei. Duurzaamheid De groei van de Nederlandse economie komt in vergelijking met de benchmarklanden over het algemeen op maatschappelijk en ecologisch verantwoorde wijze tot stand. Nederlandse bedrijven behoren tot de kopgroep wat betreft het ondernemen op maatschappelijk verantwoorde wijze. Er is in Nederland relatief weinig armoede. Bovendien zijn er voor vrijwel iedereen mogelijkheden de arbeidsmarkt te betreden en zijn capaciteiten te benutten. De besparingen voor aanvullende pensioenen en de voortgaande vermindering van de overheidsschuldquote bieden wat betreft het streven naar een samenhangende samenleving ook een goed perspectief. Door de inspanningen in de afgelopen decennia is een aantal milieuproblemen opgelost of onder controle. Toch zijn er nog enkele hardnekkige milieuproblemen in Nederland waarop we onvoldoende vat krijgen, bijvoorbeeld de achteruitgang van de biodiversiteit, meer lokale problemen zoals geluidsoverlast, verdroging, externe veiligheid en de uitstoot van broeikasgassen. Voor CO 2 is het mogelijk gebleken de uitstoot in absolute zin los te koppelen van de groei van de economie. Dit is echter nog niet genoeg om te voldoen aan de Kyoto-doelstellingen. Lessen uit de best practices 1.3 De internationale benchmarking-exercitie biedt aanknopingspunten voor nieuw beleid gericht op de vergroting van het groeivermogen van de Nederlandse economie. Op basis van de best practices worden lessen getrokken gericht op het substantieel verbeteren van de zes genoemde beleidsterreinen. Menselijk kapitaal Ter vergroting van het arbeidsaanbod in Nederland is een belangrijke optie werken financieel aantrekkelijker te maken door verlaging van de lasten voor werkenden. Ook zou de springplankfunctie van de sociale zekerheid versterkt moeten worden. Dit is geen gemakkelijke opgave, maar wel één met een hoog maatschappelijk en economische rendement. De nadruk moet hierbij liggen op het verminderen van het beroep op de WAO en de VUT. Met name ten aanzien van de WAO bestaat een significante beleidsuitdaging. Een verhoging van de participatiegraad van oudere werknemers kan onder andere bereikt worden door de fiscale faciliëring van de VUT-besparingen enigszins te beperken, zodat een hogere uittreedleeftijd resulteert dan nu gebruikelijk is. p011

16 Lessen uit de best practices MENSELIJK KAPITAAL Mogelijkheden voor kinderopvang Arbeidsongeschiktheid Vervroegde uittreding Lastendruk op arbeid Overstap van aanbod- naar vraagfinanciering Prikkels voor activering vergroten en keuringspraktijk verbeteren Fiscale faciliëring sneller afbouwen Werken financieel aantrekkelijker maken MARKTORDENING Mededingingstoezicht MDW-traject Netwerksectoren Meer onderzoek op eigen initiatief Consument centraal; focus op publieke dienstverlening Doorgaan met modernisering ordeningsmechanismen ONDERNEMERSCHAP Faillissementswet Vennootschapsbelasting Kapitaalbelasting Administratieve lasten Corporate governance Vergroten mogelijkheden tot doorstart bij surséance Tarieven en gemiddelde druk bezien met het oog op internationale concurrentiepositie Aandacht voor internationale uitzonderingspositie Verlagen door bijvoorbeeld grotere inzet ICT bij overheid Wetgevingsprogramma ter vergroting van invloed aandeelhouders RUIMTELIJKE INRICHTING Bereikbaarheid Bedrijventerreinen Ontwikkeling mobiliteitsmarkt Beschikbaarheid bedrijventerreinen vergroten door o.a. herstructurering INNOVATIE Beschikbaarheid R&D-personeel en bekostigingssysteem universiteiten Ontwikkeling aantal technostarters Intellectueel eigendom Betere benutting van autonomie t.a.v. personeelsbeleid door universiteiten en moderniseren bekostigingssysteem door o.a. introductie prestatie-indicatoren Verbreding technostartersregeling buiten de life sciences en ICT Snelle invoering gemeenschapsoctrooi DUURZAAMHEID Maatschappelijk verantwoord ondernemen Milieubeleid, inclusief Kyoto-doelstellingen Markt voor duurzame energie Handhaving verantwoordelijkheid bedrijven Grotere inzet van economische instrumenten Aandacht voor geringe beschikbaarheid ruimte voor windmolenparken p012

17 De afgelopen jaren zijn veel maatregelen getroffen ter verbeteringen van de mogelijkheden arbeid en zorg te combineren. Zo kent Nederland een uitgebreid aantal wettelijke regelingen voor het nemen van verlof. Naast dit brede scala van maatregelen is het zaak de beschikbaarheid van kinderopvang te verbeteren. Daarbij gaat het naast de in gang gezette overstap van aanbod- naar vraagfinanciering ook om het versoepelen van het gemeentelijk beleid ten aanzien van de vestiging van crèches. Een overstap van aanbod- naar vraagfinanciering is ook een belangrijke optie voor de onderwijsmarkt. Met name in het hoger- en beroepsonderwijs zou dit een aanzienlijke kwaliteitsverbetering tot gevolg kunnen hebben. Tot slot is ter vergroting van de inzetbaarheid continue investering in scholing van groot belang. Marktordening Concurrentie levert een belangrijke prikkel voor aanbieders om de prestaties ten aanzien van prijzen, kwaliteit en keuzevrijheid van consumenten te vergroten. Aanbieders moeten zich meer dan in het verleden richten op de consument en de vergroting van de keuzemogelijkheden. Dit recept van grotere concurrentiedruk werkt prima voor de gebruikelijke consumentenmarkten voor goederen en diensten, alhoewel nagegaan moet worden of de mededingingswet voldoende mogelijkheden biedt om kartelvorming te voorkomen en te bestrijden. Bij de evaluatie van de mededingingswet in 2002 worden naast het kartelverbod onder meer ook de effectiviteit van de andere kernartikelen (misbruik van economische machtspositie en concentratiecontrole) beoordeeld. Verder zou voortdurend bezien moeten worden of en hoe toetredingsbarrières tot markten geslecht kunnen worden en of markten voldoende transparant zijn. Het introduceren van concurrentie in sectoren waarin voorheen de overheid als enige partij de goederen produceerde vereist meer dan alleen deregulering en afdoende mededingingstoezicht. Bij netwerksectoren is een regelgevend kader nodig dat publieke belangen optimaal waarborgt en waarbij concurrentie plaatsvindt op een door de overheid strak afgebakend speelveld. Steeds opnieuw dient zorgvuldig gezocht te worden naar het meest geschikte ordeningsmechanisme. Bij de MDW-operatie zal de aandacht voor de (semi-) publieke dienstverlening verder toenemen. Een belangrijk onderdeel wordt gevormd door de vraag of en in hoeverre de maatschappelijke vraag, respectievelijk de voorkeuren en verantwoordelijkheden van de burger daarbij meer bepalend kunnen zijn. Dit vereist een continue monitoring van markten, maatschappij en bestuur. IJkpunt daarbij is dat burgers en ondernemers maximale keuzevrijheid krijgen zonder onnodige belasting door regels en procedures. Een sterke Interne Markt in de Europese Unie is voor de economische positie van Nederland van groot belang. Er moet dan ook ingezet worden op een verdere uitbouw en versterking van de Interne Markt. Verbetering van het toezicht op het functioneren van de Interne Markt is daarbij een belangrijk aspect. Op wereldschaal moet Nederland via de WTO blijven streven naar een level playing field. Ondernemerschap Ondernemerschap moet nog aantrekkelijker worden gemaakt als een reëel alternatief voor werken in loondienst en bron van nieuwe economische activiteit. Dit vraagt om uiteenlopende zaken. De administratieve lastendruk is voor ondernemers een bron van ergernis. Een grotere inzet van ICT door de overheid kan ten aanzien van de administratieve lasten enige verlichting p013

18 brengen. Daarnaast moet er verder worden gegaan met het monitoren van de economische consequenties van wet- en regelgeving waarmee ondernemers worden geconfronteerd. In dit kader kan met name bij de Faillissementswet een belangrijke stap worden gezet. Het reorganiserend vermogen van deze wet moet vergroot worden door tijdig ingrijpen te bevorderen en de kansen voor minnelijke oplossingen te vergroten. Het ondernemingsklimaat is met het oog op de internationale concurrentiepositie ook gebaat bij een verdere verlaging van de vennootschapsbelasting en de kapitaalbelasting. Een laatste belangrijke conclusie ten aanzien van het ondernemingsklimaat betreft de corporate governance. Omdat de beursgenoteerde bedrijven tot nu toe weinig voortgang hebben laten zien ten aanzien van de kwaliteit van de corporate governance, zal er verder worden gegaan met de voorbereiding van diverse wetsvoorstellen ter vergroting van de transparantie en de invloed van aandeelhouders. Ruimtelijke inrichting Het verbeteren van de bereikbaarheid is voor het groeivermogen van de Nederlandse economie van groot belang. Er is hiertoe reeds een pakket afgesproken dat een mix bevat van benutten, bouwen en beprijzen. Het beprijzen geschiedt via een kilometerheffing, welke over enige jaren zal worden ingevoerd. De kilometerheffing betekent een eerste stap ter verbetering van het gebruik van de wegencapaciteit. Een belangrijke toekomstige beleidsoptie in de strijd tegen de files zou, volgens de Verkenning Economische Structuur, de differentiatie van de kilometerheffing naar tijd en plaats kunnen zijn. De door het kabinet gekozen aanpak met drie uitvoeringsstrategieën (intensiveren, transformeren en combineren) ten aanzien van het ruimtegebruik biedt een goed perspectief om de concurrerende ruimteclaims ten aanzien van wonen, werken en recreëren met elkaar in overeenstemming te brengen. Belangrijk bij de discussies rond de verdeling van de (vermeende) schaarse ruimte in Nederland is dat de ruimte voor werken geen sluitpost is: ondernemers hebben hoogwaardige, goed bereikbare bedrijfsruimte nodig om invulling te kunnen geven aan hun ambities. Deze kan in sommige gevallen gerealiseerd worden door middel van herstructurering van verouderde bedrijventerreinen. Innovatie Het innovatieve vermogen van de Nederlandse economie moet versterkt worden. Een belangrijk punt is de verbetering van de aansluiting van het publieke kennisaanbod op de private vraag. Deze aansluiting kan worden verbeterd door het bekostigingssyteem van universiteiten te moderniseren. Het lijkt een goede zaak prestatieprikkels (gericht op de kwaliteit van het onderzoek) en benuttingsprikkels (gericht op vertaling van dit onderzoek in innovatie bij bedrijven) in te bouwen. Voor wat betreft universiteiten dient daarnaast opgemerkt te worden dat de autonomie ten aanzien van het personeelsbeleid beter benut moet worden. Hierdoor kunnen universiteiten een aantrekkelijker werkgever zijn voor onderzoekers. Dit zou soelaas kunnen bieden in het licht van de geringe beschikbaarheid van R&D- en onderzoekspersoneel. Er zijn, naast de bestaande, ook nieuwe initiatieven nodig van overheidswege om de innovatieinspanningen in de private sector aan te jagen en samenwerking tussen bedrijven en kennisinstellingen te stimuleren. Het gaat hierbij onder andere om een verbreding van de technostartersregeling, die het kennisinstellingen mogelijk moet maken om tot een integrale aanpak voor technostarters te komen. Dit kan zowel spin-off van bedrijvigheid van kennisinstellingen alsmede de publiek-private samenwerking bevorderen. Een ander belangrijk aandachtspunt ligt op het terrein van het intellectueel eigendom. Het gaat hierbij zowel om een p014

19 snelle invoering van een gemeenschapsoctrooi, als om de vraag hoe het kennisbeschermingsbeleid meer in dienst kan worden gesteld van de kennisexploitatie. Duurzaamheid Een belangrijke conclusie ten aanzien van de sociale duurzaamheid is de noodzaak tot het bevorderen van de vitaliteit van de grote steden. Dit betreft met name het bevorderen van de integratie van nieuwkomers door, naast het eerder gememoreerde arbeidsmarktbeleid, het verkleinen van kennis- en taalachterstanden, in het bijzonder door het voorkomen van het voortijdig schoolverlaten, en het verbeteren van de kwaliteit van de woningvoorraad. Ten aanzien van het maatschappelijk verantwoord ondernemen is het zaak de eigen verantwoordelijkheid van bedrijven te handhaven, waarbij vooral een stimulerende en ondersteunende (kennis) rol voor de overheid is weggelegd. Deze aanpak heeft tot nu toe tot goede resultaten geleid. Met betrekking tot het realiseren van milieudoelstellingen is er ruimte voor een grotere inzet van economische instrumenten, zoals heffingen. Afhankelijk van de prijselasticiteit, kan de verandering van de relatieve prijs die dit met zich meebrengt, leiden tot gedragsveranderingen. Door het gebruik van economische instrumenten kan het principe de vervuiler betaalt worden geoperationaliseerd. Milieu krijgt hierdoor een prijs. Om te komen tot een duurzame ontwikkeling van economische groei is de overgang naar een duurzame energiehuishouding, die betrouwbaar, economisch efficiënt en emissie-arm is, noodzakelijk. De internationale afspraken over het halen van de internationale klimaatdoelstelling moeten tegen zo laag mogelijke kosten en met behoud van concurrentiepositie van het in Nederland gevestigde bedrijfsleven gerealiseerd worden. Internationaal verhandelbare rechten liggen hierbij het meest voor de hand. p015

20 p016 2 INLEIDING ? ? ? ? ë ë ë %

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS?

WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? WAAROM IS FRANKRIJK AANTREKKELIJK VOOR NEDERLANDSE INVESTEERDERS? Driekwart van de buitenlandse besluitvormers vindt dat Frankrijk een aantrekkelijke bestemming is voor investeringen (74%, toename van

Nadere informatie

Samenvatting Twente Index 2016

Samenvatting Twente Index 2016 Samenvatting Twente Index 2016 Kijk voor regionale en lokale data op www.twenteindex.nl INLEIDING De Twente Index wordt door Kennispunt Twente samengesteld in opdracht van de Twente Board. De Board wil

Nadere informatie

3.2 De omvang van de werkgelegenheid

3.2 De omvang van de werkgelegenheid 3.2 De omvang van de werkgelegenheid Particuliere bedrijven en overheidsbedrijven nemen mensen in dienst. Collectieve sector = Semicollectieve sector = De overheden op landelijk, provinciaal en lokaal

Nadere informatie

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers

AgriFood Capital Monitor Belangrijkste feiten en cijfers AgriFood Capital Monitor 2018 Belangrijkste feiten en cijfers Inleiding AgriFood Capital Monitor In dit boekje presenteren wij de feiten en cijfers van de AgriFood Capital Monitor 2018*. De Monitor geeft

Nadere informatie

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s

Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s Samenvatting Flanders DC studie Internationalisatie van KMO s In een globaliserende economie moeten regio s en ondernemingen internationaal concurreren. Internationalisatie draagt bij tot de economische

Nadere informatie

Dordrecht in de Atlas 2013

Dordrecht in de Atlas 2013 in de Atlas Een aantrekkelijke stad om in te wonen, maar sociaaleconomisch kwetsbaar Inhoud:. Conclusies. Positie van. Bevolking. Wonen. De Atlas voor gemeenten wordt jaarlijks gepubliceerd. In mei is

Nadere informatie

Eindexamen vwo economie 2014-I

Eindexamen vwo economie 2014-I Opgave 1 1 maximumscore 2 De kredietcrisis in de VS leidt ertoe dat Nederlandse banken verlies lijden op hun beleggingen in de VS en daardoor minder makkelijk krediet verstrekken aan bedrijven. Hierdoor

Nadere informatie

Economische scenario s West-Friesland

Economische scenario s West-Friesland Economische scenario s West-Friesland 24 april 2014 Opzet presentatie 1. Economische ontwikkeling West-Friesland 2. SWOT economie 3. Trends en ontwikkelingen 4. Prognose economische ontwikkeling 5. Scenario

Nadere informatie

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007

De groei voorbij. Jaap van Duijn september 2007 De groei voorbij Jaap van Duijn september 2007 1 Een welvaartsexplosie Na WO II is de welvaart meer gestegen dan in de 300 jaar daarvoor Oorzaken: inhaalslag, technologische verandering en bevolkingsgroei

Nadere informatie

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid

Duurzaamheid in Amersfoort: kansen en inspiratie Het Amersfoorts Afwegingskader Duurzaamheid Duurzaamheid in : kansen en inspiratie Het s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid s Afwegingskader Duurzaamheid Leefomgeving Dit project draagt bij aan een gezond woon- en werkklimaat

Nadere informatie

UIT de arbeidsmarkt

UIT de arbeidsmarkt Verandering van de werkloosheid. Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt zijn onderhevig aan continue veranderingen. Als gevolg daarvan verandert de omvang van de werkloosheid in een land ook continue. Werkloosheid

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 vwo 2004-II

Eindexamen economie 1-2 vwo 2004-II 4 Beoordelingsmodel Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Een voorbeeld van een juiste berekening is:

Nadere informatie

MKB investeert in kennis, juist nu!

MKB investeert in kennis, juist nu! M201016 MKB investeert in kennis, juist nu! drs. B. van der Linden drs. P. Gibcus Zoetermeer, september 2010 MKB investeert in kennis, juist nu! MKB-ondernemers blijven investeren in bedrijfsopleidingen,

Nadere informatie

Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting

Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting Reconnecting Rotterdam Port Samenvatting Aart de Koning, april 2010 De aanleiding: de concurrentiepositie van de haven van Rotterdam staat onder druk De haven van Rotterdam is altijd sterk verankerd geweest

Nadere informatie

Wat beweegt kennismigranten?

Wat beweegt kennismigranten? Wat beweegt kennismigranten? seminar arbeidsmigratie NIDI-NVD 30 maart 2011 Ernest Berkhout www.seo.nl e.berkhout@seo.nl - +31 20 525 1630 Wat beweegt kennismigranten EZ: Hoe concurrerend is NL bij het

Nadere informatie

Balans van de Leefomgeving

Balans van de Leefomgeving Balans van de Leefomgeving 14 september 2010 Maarten Hajer Agenda 2 In vogelvlucht Successen Resterende problemen Inzoomen op grote dossiers, inclusief beleidsopties Gevolgen van economische crisis Successen:

Nadere informatie

Algemene beschouwing

Algemene beschouwing Algemene beschouwing Arbeidsmigratiebeleid begint bij Nederlands arbeidsmarktbeleid Voor de Nederlandse economie en dus voor bedrijven en werknemers is het van belang om de juiste mensen op de juiste arbeidsplek

Nadere informatie

Onderzoeksrapport World Economic Forum: The Leveraging Entrepreneurial Ambition and Innovation Report 2014-2015

Onderzoeksrapport World Economic Forum: The Leveraging Entrepreneurial Ambition and Innovation Report 2014-2015 Ondernemerschap in Nederland blijft achter Hoge mondiale concurrentiepositie geen garantie voor een sterk ondernemerschapsklimaat Rotterdam, 21 januari 2015 Onlangs heeft het World Economic Forum (WEF)

Nadere informatie

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015

Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Resultaten conjunctuurenquête 1 e halfjaar 2015 Inleiding Chris M. Jager In mei en juni 2015 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) een groot aantal bedrijven benaderd met vragenlijsten. Doel

Nadere informatie

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis

Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Erasmus Concurrentie en Innovatie Monitor 2009 Bedrijven die investeren in sociale innovatie hebben minder last van de crisis Rotterdam, 6 oktober 2009 INSCOPE: Research for Innovation heeft in opdracht

Nadere informatie

S A M E N V A T T I N G

S A M E N V A T T I N G 5 6 Samenvatting Dit advies bevat de reactie van de Sociaal-Economische Raad op de adviesaanvraag over het voorkómen van arbeidsmarktknelpunten in de collectieve sector. Hierover hebben de ministers van

Nadere informatie

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West

Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West Station Nieuwe Meer Het internationale & inclusieve woon- en werkgebied van Nieuw West 2030 Station Nieuwe Meer is niet alleen een nieuwe metrostation verbonden met Schiphol, Hoofddorp, Zuidas en de Amsterdamse

Nadere informatie

M Starters en de markt. drs. A. Bruins drs. D. Snel

M Starters en de markt. drs. A. Bruins drs. D. Snel M201010 Starters en de markt drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, juni 2010 Starters en de markt Ondernemers die met een bedrijf zijn begonnen in de maanden voordat de economie in 2008 van groei omsloeg

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Parnassusplein 5 T 070 333

Nadere informatie

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda

Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Onderzoekmemorandum Innovatie en de Lissabonagenda Inleiding Nederland werkt, net als de andere Europese landen aan de Lissabon-doelstellingen van de EU om te komen tot een dynamische en concurrerende

Nadere informatie

DEMOGRAFIE. Mensen werken langer door uit financiële 65+ noodzaak COMPLEXITEIT VOOR UWV NEEMT TOE

DEMOGRAFIE. Mensen werken langer door uit financiële 65+ noodzaak COMPLEXITEIT VOOR UWV NEEMT TOE UWV \210 118S212 TR[25 lt. 1 ij If. 1.t. t Aik Aantal klanten van UWV blijft ongeveer gelijk DEMOGRAFIE Mensen werken langer door uit financiële 65+ noodzaak Laagopgeleiden minder lang gezond dan hoogopgeleiden

Nadere informatie

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom

Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij. Hartelijk welkom Ontbijtbijeenkomst De Maatschappij Hartelijk welkom Even voorstellen Rabobank Breda Samen sterker Duurzaam nieuw hoofdkantoor Rabobank Breda 1509142 Duurzaam nieuw hoofdkantoor: film MKB-visie Alexander

Nadere informatie

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015

Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer 5: december 2015 Nieuwsbrief Zeeuwse arbeidsmarktmonitor Nummer : december 2 Zeeuwse ondernemers blijven gunstig gestemd Winstgevendheid bouwondernemers pas volgend jaar op peil Krapte aan personeel in sectoren ICT en

Nadere informatie

Topsectoren. Hoe & Waarom

Topsectoren. Hoe & Waarom Topsectoren Hoe & Waarom 1 Index Waarom de topsectorenaanpak? 3 Wat is het internationale belang? 4 Hoe werken de topsectoren samen? 5 Wat is de rol voor het MKB in de topsectoren? 6 Wat is de rol van

Nadere informatie

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB

M200616. De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB M200616 De winstpotentie van personeelsbeleid in het MKB dr. J.M.P. de Kok drs. J.M.J. Telussa Zoetermeer, december 2006 Prestatieverhogend HRM-systeem MKB-bedrijven met een zogeheten 'prestatieverhogend

Nadere informatie

Economie en arbeidsmarkt in Noord-Nederland

Economie en arbeidsmarkt in Noord-Nederland Economie en arbeidsmarkt in Noord-Nederland Jan Dirk Gardenier 17 april 2015 Lokale verschillen in leefbaarheid veel gesloten platteland Economie is afhankelijk van ruimtelijke gebiedsontwikkeling en de

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 710 Vragen van het lid

Nadere informatie

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins

M200705. Werkgelegenheid bij startende bedrijven. drs. A. Bruins M200705 Werkgelegenheid bij startende bedrijven drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2007 2 Werkgelegenheid bij startende bedrijven Van startende bedrijven wordt verwacht dat zij bijdragen aan nieuwe werkgelegenheid.

Nadere informatie

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut.

Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. ONDERZOEKSRAPPORT Nederland zakt vier plaatsen op Human Capital Index: vaardigheden en kennis van oudere leeftijdscategorieën blijven onbenut. Introductie In het Human Capital 2015 report dat het World

Nadere informatie

Datum 09 september 2014 Betreft Aanbieding OESO-rapport Education at a Glance 2014 Onze referentie 659029

Datum 09 september 2014 Betreft Aanbieding OESO-rapport Education at a Glance 2014 Onze referentie 659029 >Retouradres Postbus 16375 2500 BJ Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA Den Haag.. Kennis IPC 5200 Rijnstraat 50 Den Haag Postbus 16375 2500 BJ Den Haag

Nadere informatie

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015

Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Resultaten Conjuntuurenquête jaar 2015 Willemstad, Mei 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 2 Methodologie... 3 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Concluderende opmerkingen... 17 1 CBS Curaçao mei 2016 Inleiding

Nadere informatie

Starten in een dal, profiteren van de top

Starten in een dal, profiteren van de top M200715 Starten in een dal, profiteren van de top drs. A. Bruins drs. D. Snel Zoetermeer, november 2007 2 Starten in een dal, profiteren van de top Ondernemers die in 2003 een bedrijf begonnen, waren zich

Nadere informatie

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor

Berenschot. De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport. Philip van Veller Johannes ten Hoor De ambities, opgaven en uitdag ngen van de gemeente Bladel Rapport Philip van Veller Johannes ten Hoor Laurens Vellekoop Pepijn van der Beek De ambities, opgaven en uitdagingen van de gemeente Bladel lnhoud

Nadere informatie

Suriname: een potentiële outsourcing

Suriname: een potentiële outsourcing Suriname: een potentiële outsourcing en offshoring bestemming Business process outsourcing in de financiële sector 27 October 2009, Banquet Hall Hotel Torarica Drs. J.D. Bousaid, CEO Hakrinbank N.V. Overzicht

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 2014 Willemstad, april 15 Inhoud Inleiding... 2 Methodologie... 2 Resultaten conjunctuurenquête... 3 Investeringsbelemmeringen en bevorderingen...3 Concurrentiepositie...5 Vertrouwen in de economie...5 Vertrouwen

Nadere informatie

Economie Roermond trends en toekomst

Economie Roermond trends en toekomst Economie Roermond trends en toekomst Pieter Tordoir GPIO, Universiteit van Amsterdam Telos, Tilburg University Ruimtelijk Economisch Atelier Tordoir Outline Ontwikkelingen in (inter-)nationaal kader Positie

Nadere informatie

Amsterdamse haven en innovatie

Amsterdamse haven en innovatie Amsterdamse haven en innovatie 26 september 2011, Hoge School van Amsterdam Haven Amsterdam is een bedrijf van de gemeente Amsterdam Oostelijke handelskade (huidige situatie) Oostelijke handelskade (oude

Nadere informatie

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES

BRAINPORT MONITOR SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT MONITOR 2016 - SAMENVATTING - 9 E EDITIE BRAINPORT BLIJVEND SUCCES BRAINPORT NEXT GENERATION Meedoen MEER MENSEN DIE MEE DOEN Concurreren DIE SAMEN MEER CREËREN Verdienen EN SAMEN MEER VERDIENEN!

Nadere informatie

Internet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Cisco-enquête IoE Value Index (Index voor IoE-waarde) onder besluitvormers uit 12 landen

Internet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Cisco-enquête IoE Value Index (Index voor IoE-waarde) onder besluitvormers uit 12 landen Internet of Everything (IoE) Top 10 inzichten uit de Cisco-enquête IoE Value Index (Index voor IoE-waarde) onder 7.500 besluitvormers uit 12 landen Joseph Bradley Jeff Loucks Andy Noronha James Macaulay

Nadere informatie

De wereld van overmorgen

De wereld van overmorgen De wereld van overmorgen Nederland en de wereld over 10 jaar Hans Stegeman 27 januari 2016 2 Agenda Niet te voorspellen Vijf megatrends in de wereld Het Nederland van overmorgen: van handelsland naar kennisland?

Nadere informatie

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland

Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Inclusive Growth and Development Report 2017 van het World Economic Forum: Bevindingen voor Nederland Nederland scoort relatief hoog op economische groei en het aanpakken van ongelijkheid, maar de ongelijkheid

Nadere informatie

SER-jubileum: symposiumreeks

SER-jubileum: symposiumreeks SER-jubileum: symposiumreeks In 2010 bestaat de SER 60 jaar. Ter gelegenheid van dat jubileum organiseren wij een jubileumjaarreeks symposia en een speciaal jubileumcongres. In de symposia komen onderwerpen

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2013 2014 33 750 VIII Vaststelling van de begrotingsstaten van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (VIII) voor het jaar 2014 Nr. 120 BRIEF

Nadere informatie

Het Nederlandse groeirecept raakt uitgewerkt

Het Nederlandse groeirecept raakt uitgewerkt 157 Het Nederlandse groeirecept raakt uitgewerkt M. A. Allers* Samenvatting De afgelopen 25 jaar is de Nederlandse economie vooral gegroeid doordat meer mensen zijn gaan werken. Deze extensieve economische

Nadere informatie

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden

De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden De Staat van Nederland Innovatieland: een gouden ei? Walter Manshanden Van der Zee, F., W. Manshanden, F. Bekkers, T. van der Horst ea (2012). De Staat van Nederland Innovatieland 2012. Amsterdam: AUP

Nadere informatie

Onszelf vernieuwen om onszelf te blijven. De economische route voor de regio Stedendriehoek

Onszelf vernieuwen om onszelf te blijven. De economische route voor de regio Stedendriehoek Onszelf vernieuwen om onszelf te blijven De economische route voor de regio Stedendriehoek 1In de regio Stedendriehoek is het prima wonen, recreëren en werken. De regionale economie is veelzijdig van aard.

Nadere informatie

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler

Exportmonitor 2011. Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Exportmonitor 2011 Het noordelijke bedrijfsleven wordt steeds internationaler Uit de Exportmonitor 2011 blijkt dat het noordelijk bedrijfsleven steeds meer aansluiting vindt bij de wereldeconomie. De Exportmonitor

Nadere informatie

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014

Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 2014 Resultaten Conjunctuurenquete 1e helft 214 Willemstad, Maart 214 Inleiding In juni 214 zijn in het kader van de conjunctuurenquête (CE) de bedrijven benaderd met vragenlijsten op Curaçao. Doel van deze

Nadere informatie

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief

5.6 Het Nederlands hoger onderwijs in internationaal perspectief 5.6 Het s hoger onderwijs in internationaal perspectief In de meeste landen van de is de vraag naar hoger onderwijs tussen 1995 en 2002 fors gegroeid. Ook in gaat een steeds groter deel van de bevolking

Nadere informatie

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4149, pagina 344, 24 april 1998 (datum) De arbeidsmarkt voor informatici is krap en zal nog krapper worden.

V erschenen in: ESB, 83e jaargang, nr. 4149, pagina 344, 24 april 1998 (datum) De arbeidsmarkt voor informatici is krap en zal nog krapper worden. Het informatici-tekort A uteur(s): Smits, W. (auteur) Delmee, J. (auteur) Grip, A. de (auteur) De auteurs zijn werkzaam bij het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Universiteit

Nadere informatie

./. Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het lid Bussemaker (PvdA) over de arbeidsproductiviteit van oudere werknemers.

./. Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het lid Bussemaker (PvdA) over de arbeidsproductiviteit van oudere werknemers. Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1a 2513 AA s-gravenhage Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat 4 Telefoon

Nadere informatie

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto

Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto Nederlands-Duitse grensstreek Sociaal-economische foto 1 Rabobank Groep Duits-Nederlandse grensstreek Inhoudsopgave Demografie Dynamiek, groen-grijs, beroepsbevolking, inkomen, migratie Werkgelegenheid

Nadere informatie

Minister van Economische Zaken

Minister van Economische Zaken Aan de Voorzitter van de Sociaal-Economische Raad De heer H.H.F. Wijffels Bezuidenhoutseweg 60 2594 AW DEN HAAG Datum Uw kenmerk Ons kenmerk Bijlage(n) 1 c ren op

Nadere informatie

Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak

Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak Duurzame op bedrijventerreinen: Naar een gebiedsgerichte aanpak KIvI Jaarcongres Sustainable Mobility,6 november 2013 Pieter Tanja Leefbaarheid en gezondheid in stad en regio verkeersveiligheid geluidoverlast

Nadere informatie

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU?

Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Factsheet 1 WAAROM EEN INVESTERINGSPLAN VOOR DE EU? Als gevolg van de wereldwijde economische en financiële crisis heeft de EU met een laag investeringsniveau te kampen. Alleen met gezamenlijke gecoördineerde

Nadere informatie

AGRO FOOD MONI TOR EDE

AGRO FOOD MONI TOR EDE AGRO FOOD MONI TOR EDE HIGHLIGHTS 2016 Voorwoord Ede ligt in het hart van FoodValley, de internationale topregio voor kennis en innovatie op het gebied van voedselproductie. Food omvat veel schakels in

Nadere informatie

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814.

Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. STAATSCOURANT Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814. Nr. 23199 21 december 2011 Regeling van de Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie van 13 december 2011, nr.

Nadere informatie

INDUSTRIE EN SAMENLEVING HET VIZIER OP 2025. De bijdrage van de industrie aan de kwaliteit van leven in 2025

INDUSTRIE EN SAMENLEVING HET VIZIER OP 2025. De bijdrage van de industrie aan de kwaliteit van leven in 2025 INDUSTRIE EN SAMENLEVING HET VIZIER OP 2025 De bijdrage van de industrie aan de kwaliteit van leven in 2025 Startnotitie: Naar een Visie voor de Nederlandse industrie 28 maart 2010 Naar de Visie 2025 -

Nadere informatie

AGRO FOOD MONI TOR Ede Wageningen 2017

AGRO FOOD MONI TOR Ede Wageningen 2017 AGRO FOOD MONI TOR HIGHLIGHTS 2017 Voorwoord Het gebied tussen en vormt het kennishart van Regio Foodvalley, de internationale topregio voor kennis en innovatie op het gebied van voedselproductie. Food

Nadere informatie

Voortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 2010 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks

Voortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 2010 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks ANNEX Voortgangsrapportage Onderwijs en Opleiding 21 Beschrijving prestaties Nederland en andere lidstaten op EU benchmarks 1. Deelname voor- en vroegschoolse educatie (VVE) De Nederlandse waarde voor

Nadere informatie

2.1 De keuze tussen werk en vrije tijd

2.1 De keuze tussen werk en vrije tijd 2.1 De keuze tussen werk en vrije tijd Mensen moeten steeds de keuze maken tussen werken en vrije tijd: 1. Werken * Je ontvangt loon in ruil voor je arbeid; * Langer werken geeft meer loon (en dus kun

Nadere informatie

Samenvatting. economy.

Samenvatting. economy. Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen

Nadere informatie

PERSCONFERENTIE. Technologische industrie blijft groeien

PERSCONFERENTIE. Technologische industrie blijft groeien PERSCONFERENTIE Technologische industrie blijft groeien Groei activiteit en werkgelegenheid versterkt nog in 2016......maar verslechterende wereldconjunctuur...en we mogen aandacht voor herstel concurrentievermogen

Nadere informatie

Highlights. Toelichting en analyse

Highlights. Toelichting en analyse 1van Hoe staat Twente ervoor in 2013? De bevolkingsomvang van Twente is in 2013 nauwelijks gegroeid ten opzichte van 2012. De regio kent een gering binnenlands vertrekoverschot; er vertrekken meer inwoners

Nadere informatie

Strategieën voor ruimtelijke ontwikkeling. 1) Duurzame ontwikkeling, governance, gebiedsontwikkeling, monitoring en kennisvragen

Strategieën voor ruimtelijke ontwikkeling. 1) Duurzame ontwikkeling, governance, gebiedsontwikkeling, monitoring en kennisvragen Strategieën voor ruimtelijke ontwikkeling 1) Duurzame ontwikkeling, governance, gebiedsontwikkeling, monitoring en kennisvragen Ina Horlings Lezing Waddenacademie, 2-12- Opgaven voor de Waddenregio 1.

Nadere informatie

Vergelijking tussen sectoren (In (Aandeel procenten) arbeidsplaatsen in procenten)

Vergelijking tussen sectoren (In (Aandeel procenten) arbeidsplaatsen in procenten) Staat van 2014 Sectorstructuur In welke sectoren is sterker vertegenwoordigd dan het s gemiddelde? Zakelijke diensten (16,5%), Informatie en Communicatie (6,5%), Financiële instellingen (4,5%) Vergelijking

Nadere informatie

Wat beweegt kennismigranten?

Wat beweegt kennismigranten? Wat beweegt kennismigranten? Arbeidsmarktcongres Steunpunt WSE Leuven, 12 dec. 2011 Ernest Berkhout Maikel Volkerink www.seo.nl e.berkhout@seo.nl - +31 20 525 1630 Wat beweegt kennismigranten EZ: Hoe concurrerend

Nadere informatie

Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp

Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp Samenvatting Ruimte om te Ondernemen integrale economische visie Pijnacker- Nootdorp Ondernemers zorgen voor werkgelegenheid, innovatie en productiviteit en dragen daarmee bij aan de welvaart en welzijn

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Köln. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Köln. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Köln Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Onderzoek Mercuri Urval achtergrondinformatie voor de media Klantgerichtheid is de belangrijkste aanjager voor economische groei in Europa

Onderzoek Mercuri Urval achtergrondinformatie voor de media Klantgerichtheid is de belangrijkste aanjager voor economische groei in Europa Voor nadere informatie, neem contact op met: Wilma Buis Algemeen Directeur van Mercuri Urval b.v. Tel: 033 450 1400 of 06 5025 3038 wilma.buis@mercuriurval.com Onderzoek Mercuri Urval achtergrondinformatie

Nadere informatie

Samenvatting Onderwijs- en Arbeidsmarktmonitor. Metropoolregio Amsterdam. Oktober amsterdam economic board

Samenvatting Onderwijs- en Arbeidsmarktmonitor. Metropoolregio Amsterdam. Oktober amsterdam economic board Samenvatting Onderwijs- en Arbeidsmarktmonitor Metropoolregio Amsterdam Oktober 2016 amsterdam economic board Samenvatting Onderwijs- en Arbeidsmarktmonitor Metropoolregio Amsterdam (MRA) Oktober 2016

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Weser-Ems. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio. Weser-Ems. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de regio Weser-Ems Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda

Nadere informatie

Analyse Prinsjesdag 2016 Troonrede & Miljoenennota

Analyse Prinsjesdag 2016 Troonrede & Miljoenennota Analyse Prinsjesdag 2016 Troonrede & Miljoenennota Inhoud 1. Samenvatting Miljoenennota en Troonrede 2. Advies Raad van State 3. Budgettair beleid per Ministerie 4. Vervolg 2016 Samenvatting Miljoenennota

Nadere informatie

Economische effecten van een verlaging van de administratieve lasten

Economische effecten van een verlaging van de administratieve lasten CPB Notitie Datum : 7 april 2004 Aan : Projectdirectie Administratieve Lasten Economische effecten van een verlaging van de administratieve lasten 1 Inleiding Het kabinet heeft in het regeerakkoord het

Nadere informatie

Programma. Welkom Inleiding WLO Presentatie WLO Aanbieding rapport Reactie Minister van IenM Tijd voor vragen Afronding. #wlo

Programma. Welkom Inleiding WLO Presentatie WLO Aanbieding rapport Reactie Minister van IenM Tijd voor vragen Afronding. #wlo Programma Welkom Inleiding WLO Presentatie WLO Aanbieding rapport Reactie Minister van IenM Tijd voor vragen Afronding #wlo Toekomstverkenning Welvaart en Leefomgeving (WLO) Demografische en macro-economische

Nadere informatie

Starters zien door de wolken toch de zon

Starters zien door de wolken toch de zon M201206 Starters zien door de wolken toch de zon drs. A. Bruins Zoetermeer, mei 2012 Starters zien door de wolken toch de zon Enkele jaren nadat zij met een bedrijf zijn begonnen, en met enkele jaren financieel-economische

Nadere informatie

Duurzaamheidsfabriek: nut en noodzaak vanuit sociaaleconomisch perspectief. Ton van der Wijst, 1 mei 2015

Duurzaamheidsfabriek: nut en noodzaak vanuit sociaaleconomisch perspectief. Ton van der Wijst, 1 mei 2015 Duurzaamheidsfabriek: nut en noodzaak vanuit sociaaleconomisch perspectief Ton van der Wijst, 1 mei 2015 Invalshoeken Globalisering Technologische ontwikkelingen Demografische ontwikkelingen Rol van steden

Nadere informatie

ScaleUp Dashboard 2015

ScaleUp Dashboard 2015 Rapportage ScaleUp Dashboard 2015 ScaleUp Dashboard 2015 Prof. dr. Justin Jansen Lotte de Vos Rotterdam School of Management Erasmus Centre for Entrepreneurship Conclusies Nederland staat aan de Europese

Nadere informatie

Argumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken?

Argumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken

Nadere informatie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0341/45. Amendement. Roger Helmer, David Coburn namens de EFDD-Fractie

NL In verscheidenheid verenigd NL A8-0341/45. Amendement. Roger Helmer, David Coburn namens de EFDD-Fractie 9.12.2015 A8-0341/45 45 Overweging H H. overwegende dat klimaatverandering, niet-concurrerende energieprijzen en de bijzonder grote afhankelijkheid van onbetrouwbare leveranciers uit derde landen een bedreiging

Nadere informatie

Transitieplan. 12 september 2013

Transitieplan. 12 september 2013 Transitieplan 12 september 2013 Situatie Oost-Groningen Hoog aantal Wsw-ers (3,5 x landelijk gemiddelde) Hoog aantal Wajongeren (2 x landelijk gemiddelde) Arbeidsparticipatie is laag (61% ten opzichte

Nadere informatie

De arbeidsmarkt klimt uit het dal

De arbeidsmarkt klimt uit het dal Trends en ontwikkelingen arbeidsmarkt en onderwijs De arbeidsmarkt klimt uit het dal Het gaat weer beter met de arbeidsmarkt in, ofschoon de werkgelegenheid wederom flink daalde. De werkloosheid ligt nog

Nadere informatie

Eindexamen economie 1-2 havo 2006-II

Eindexamen economie 1-2 havo 2006-II Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 Voorbeelden van een juist antwoord zijn: kosten van politie-inzet

Nadere informatie

OPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P

OPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P OPENINGSTOESPAAK VAN DE MINISTER VAN HANDEL EN INDUSTRIE Z.E. DHR. DRS C. P. MARICA BIJ DE OPENING VAN HET CONGRES DUURZAME ONTWIKKELING OP DONDERDAG 29 MEI 2008 Collega ministers, overige hoogwaardigheidsbekleders,

Nadere informatie

Een visie op Economie

Een visie op Economie Een visie op Economie Beleidsnota economie 2009-2014 Derrick Gosselin Kabinet Minister President Inhoud beleidsnota 1. Omgevingsanalyse 2. Beleidsvisie 3. Strategische doelstellingen 4. Efficiënte en effectieve

Nadere informatie

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie. Zuid-Holland. Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Zuid-Holland Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013 Centrale vraag in deze presentatie Welke

Nadere informatie

Eindexamen economie vwo I

Eindexamen economie vwo I Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Uit het antwoord moet

Nadere informatie

Een Werkende Arbeidsmarkt

Een Werkende Arbeidsmarkt Een Werkende Arbeidsmarkt Bas ter Weel 16 mei2014 Duurzame inzetbaarheid Doel Langer werken in goede gezondheid Beleid gericht op Binden: Gezondheid als voorwaarde voor deelname Ontbinden: Mobiliteit als

Nadere informatie

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA

ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA ENERGIEPRIORITEITEN VOOR EUROPA Presentatie door de heer J.M. Barroso, Voorzitter van de Europese Commissie, voor de Europese Raad van 4 februari 2011 Inhoud 1 I. Waarom energiebeleid ertoe doet II. Waarom

Nadere informatie

The Netherlands of

The Netherlands of The Netherlands of 2040 www.nl2040.nl 1 Tijden veranderen 2 Tijden veranderen 3 Nieuwe CPB scenario studie Vraag Waarmee verdienen we ons brood in 2040? Aanpak Scenario s, geven inzicht in onzekerheid

Nadere informatie

Samenvatting ... 7 Samenvatting

Samenvatting ... 7 Samenvatting Samenvatting... Concurrentie Zeehavens beconcurreren elkaar om lading en omzet. In beginsel is dat vanuit economisch perspectief een gezond uitgangspunt. Concurrentie leidt in goed werkende markten tot

Nadere informatie

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12

1.1 Bevolkingsontwikkeling 9. 1.2 Bevolkingsopbouw 10. 1.2.1 Vergrijzing 11. 1.3 Migratie 11. 1.4 Samenvatting 12 inhoudsopgave Samenvatting 3 1. Bevolking 9 1.1 Bevolkingsontwikkeling 9 1.2 Bevolkingsopbouw 10 1.2.1 Vergrijzing 11 1.3 Migratie 11 1.4 Samenvatting 12 2. Ontwikkelingen van de werkloosheid 13 2.1 Ontwikkeling

Nadere informatie

Economie Pincode klas 4 vmbo-gt 6 e editie Samenvatting Hoofdstuk 3: We gaan voor de winst Exameneenheid: Arbeid en productie

Economie Pincode klas 4 vmbo-gt 6 e editie Samenvatting Hoofdstuk 3: We gaan voor de winst Exameneenheid: Arbeid en productie 3.1 Wat zijn de kosten? Toegevoegde = extra waarde die ontstaat door de bewerking van een product waarde Toegevoegde waarde = verkoopwaarde inkoopwaarde Productiefactoren = productiemiddelen die een producent

Nadere informatie