Verslag Erfgoedarena 20 mei 2009 Auteursrecht. Afkopen of opsporen?
|
|
- Erna Brander
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Verslag Erfgoedarena 20 mei 2009 Auteursrecht. Afkopen of opsporen? Meer informatie over Erfgoedarena vindt u op De Erfgoedarena is een samenwerkingsverband tussen de Reinwardt Academie en Erfgoed Nederland. Op de derde woensdag van de maand vindt vanaf uur een debat plaats met een erfgoedbreed en actueel thema in de aula van de Reinwardt Academie. Enkele malen per jaar vindt de Erfgoedarena tevens plaats op een locatie elders in Nederland. Deelname is gratis. Verslaggever Maike Smelt Culturele instellingen hebben de weg naar internet gevonden. Ze willen hun collectie online laten zien, maar de auteurswet zit hen dwars. Om de afbeelding van een schilderij, een historisch object of een tekst online te zetten, zijn instellingen verplicht de auteurs of rechthebbenden toestemming te vragen. De zoektocht naar de rechthebbenden kost veel tijd en geld, dat er vaak niet is. Om een oplossing te vinden, zijn de vereniging van Bibliotheken (FOBID) en de vereniging van rechthebbenden bij elkaar gaan zitten in de Commissie Digiti e. De Commissie heeft afgesproken dat collectieve beheerorganisaties (zoals BUMA Stemra, VOI E, LIRA, Pictoright) de kosten op zich nemen voor het opsporen van de rechthebbenden. De toestemming voor het maken van een digitale kopie is daarmee geregeld. Maar het online zetten is nog steeds strafbaar. Het gedigitaliseerde werk mag alleen beschikbaar zijn via een gesloten netwerk in de gebouwen van de instellingen voor onderwijs, onderzoek of privé-studie. Voor het online zetten moeten de instellingen andere afspraken maken met de collectieve beheerorganisaties, in het bijzonder over de financiële vergoeding aan de rechthebbenden. Die kosten lopen vaak hoog op. Paul Keller begeleidde het project Beelden voor de Toekomst, het digitaliseringproject van het audiovisueel archief van de Nederlandse omroepen. Na zeven jaar is het audiovisuele archief van de omroepen gedigitaliseerd en dan mag je er nog niets mee. Je mag er alleen naar kijken binnen de muren van je eigen instelling. Voorzitter Léontine Meijer-van Mensch, Docent erfgoedtheorie en ethiek aan de Reinwardt Academie. Sprekers Paul Keller senior adviseur auteursrecht en nieuwe media bij Stichting Nederland Kennisland Wilma Mossink juridisch adviseur van FOBID juridische commissie en betrokken bij de Commissie Digiti E Hans van der Veen senior medewerker van Theater Instituut Nederland (TIN)
2 2 Het auteursrecht in vier fases Keller bespreekt stapvoets de auteursrechtelijke problemen die instellingen kunnen tegenkomen. In de eerste fase heeft een museum, een archief of een bibliotheek een grote hoeveelheid werken op één plek verzameld. Het auteursrecht speelt een marginale rol, omdat de wet de visuele tentoonstelling van werk mogelijk maakt. In de jaren tachtig en negentig begon men met het maken van digitale kopieën. In fase twee kwam het auteursrecht eigenlijk al in het gedrang. Voor het maken van een digitale kopie is toestemming nodig van de maker. In de praktijk zijn veel kopieën zonder toestemming gemaakt. De veelvoudiging gebeurt binnenskamers en is lastig te controleren. Fase drie is de huidige fase. Erfgoedinstellingen willen hun collectie online laten zien. Dit maakt het auteursrecht pas echt problematisch. Er zijn werken in het publieke domein waarover het auteursrecht is vervallen. De maker is dan al langer dan zeventig jaar dood. Auteursrecht kan ook zijn vervallen omdat een werk niet bijzonder genoeg is. In dit geval is het auteursrecht geen blokkade meer. In andere gevallen heeft een instelling geen idee wiens rechten op het werk berusten. De auteursrechtelijke informatie is vaak niet goed bijgehouden tijdens het verzamelen van de collectie. Er zijn ook werken auteursrechtelijk beschermd, terwijl de auteur onbekend is. Dit zijn orphin works : je kunt niemand vinden die toestemming kan geven. Het achterhalen van alle rechthebbenden kan al met al jaren in beslag nemen. En als de collectie eenmaal online staat, dan worden instellingen direct geconfronteerd met belemmeringen. Bezoekers van de website kunnen alleen nog maar naar het beeldmateriaal kijken. In fase vier zijn instellingen op zoek naar een creatieve omgang met hun digitale collectie. Ze zoeken samenwerkingsverbanden (met bijvoorbeeld wikipedia of Flickr) om hun collectie ook op de websites van derden te laten verschijnen. Uiteraard komt het auteursrecht hier weer om de hoek kijken. Opt-in? Of crowd-sourcing? Keller onderscheidt vier manieren, of tactieken, om met het auteursrecht om te gaan tijdens het online zetten van de collectie: opt-out, crowd-sourcing, uitbesteden of een wetswijziging. Opt-out is de zogenaamde Youtube-methode. Men negeert de wettelijke eis om eerst toestemming te hebben voordat het beeldmateriaal op internet wordt gezet. Zodra iemand bezwaar maakt, haalt Youtube een filmpje direct van de site. Opting-out gebeurt veel, maar is niet in lijn met het auteursrecht. Doe je het wel volgens de wet, dan ga je voor elk object uitzoeken wie de rechthebbende auteurs zijn en vraag je hen toestemming. Daar gaan ontzettend veel uren in zitten. Crowd-sourcing is arbeidsintensief en daardoor ook niet goedkoop. Bovendien houd je geen uniform online-collectiebeleid over. Sommige auteurs zullen groen licht geven, anderen zullen voorwaarden stellen of zelfs weigeren. Een derde mogelijkheid is de zoektocht uitbesteden. Een instelling kan een deal sluiten met een beheerorganisatie die een deel van de auteurs van de collectie vertegenwoordigt: wij (beheerorganisatie) geven toestemming om de collectie online te zetten, jij (instelling) betaalt ons een premie voor het risico dat wij lopen als een auteur online publicatie toch weigert.
3 3 Een vierde optie is het aanvragen van een wetswijziging. Maar daar zal het niet van komen, voorspelt Keller. De bevoegdheid om alles zonder toestemming online te zetten, zou tegen de basis van het auteursrecht ingaan. Keller kan zich wel voorstellen dat culturele instellingen in de toekomst een uitzonderingspositie (clausulering) in de auteurswet krijgen. Digiti e als bemiddelaar Wilma Mossink gaat als jurist en adviseur van FOBID en Digiti e dieper in op de juridische aspecten van digitaliseringprocedures. Door de groei van de informatiemaatschappij wordt ook het auteursrecht steeds uitgebreider. Het duurt langer (geen vijftig, maar zeventig jaar) voordat het recht is verjaard. Bovendien is er steeds meer materiaal, dus ook meer zoekwerk. Het zelfstandig zoeken naar auteurs is voor instellingen bijna niet te doen, vindt Mossink. Het duurt gemiddeld een uur tot anderhalf uur per object om uit te zoeken wie de auteur is. Als vertegenwoordiger van de Nederlandse bibliotheken heeft FOBID gezegd: wij gaan zo n zoektocht niet beginnen. Wij gaan proberen een regeling te treffen met de rechthebbenden. FOBID is gaan praten met de collectieve beheerorganisaties als LIRA, Pictoright en VOI E. Tijdens de manifestatie Amsterdam Wereldboekenstad hebben zij een verklaring getekend, die het digitaliseren en het online zetten van werk (fase twee van Keller) registreert en legaliseert. Instellingen kunnen hun digitaliseringproject nu aanmelden bij het Digiti e-meldpunt. Digiti e maakt vervolgens afspraken met de beheerorganisaties van rechthebbenden, die de kosten op zich nemen voor het opsporen van de rechthebbenden. In de verklaring hebben de instellingen en de beheerorganisaties ook de intentie opgenomen om een oplossing te zoeken voor de auteursrechtelijke problemen rond massadigitalisering. Maar het online beschikbaar maken van een collectie wordt duur betaald. Erfgoedinstellingen moeten de collectieve beheersorganisaties betalen voor het risico dat een auteur een schadeclaim eist voor de massadigitalisering van zijn werk. De beheerorganisatie treedt op als een verzekeraar en geeft de instelling een vrijwaring. Dat betekent: wij dekken jullie. Uitbesteding in de praktijk Hans van der Veen, senior medewerker van het Theater Instituut Nederland, weet uit de praktijk dat het zelfstandig onderhandelen met beheerorganisaties moeizaam kan gaan. Bovendien hoef je niet exclusief te kiezen voor een van de vier tactieken die Keller eerder noemde. Wij hanteren alle opties door elkaar. Het Theaterinstituut heeft bijvoorbeeld voor de Youtube-methode gekozen bij het online beschikbaar stellen van de collectie programmaboekjes tot De boekjes hebben slechts een voorkant, een achterkant en een paar pagina s tekst waar weinig creativiteit bij komt kijken. Vooralsnog heeft het Theaterinstituut geen boze telefoontjes gehad en niets van de site hoeven halen. Toen het instituut bij de massadigitalisering van de collectie Nederlandse bladmuziek per werk te maken kreeg met het auteursrecht van een componist, een dichter, een kunstenaar én een uitgever koos Van der Veen na enkele frustrerende pogingen voor uitbesteding van de zoektocht.
4 4 Zaken doen viel met de meeste beheerorganisaties niet mee. Van der Veen klopte bij meerdere organisaties aan, maar liep in de onderhandelingen telkens vast op de hoge rekening die hij voor de uitbesteding zou moeten betalen. BUMA Stemra rekende twintig minuten zoektijd per item. Dan is de uitbesteding van items niet iets wat een gesubsidieerde instelling zich kan permitteren. Uiteindelijk is het instituut tot een deal gekomen met beheerorganisatie Musickopy. Voor de uitbesteding van de zoektocht betaalt het Theaterinstituut nu 1200 euro per jaar. Maar een vrijwaring op eventuele claims zit niet in het pakket. Schadeclaims en ethiek In het publiek rijzen vragen rond schadeclaims die je als instelling bij de massadigitalisering van je collectie boven het hoofd kunnen hangen. Henri van Rijn, medewerker van Fonto: het online-museum voor de geschiedenis van de allerarmsten, vraagt zich af of men ook een claim kan indienen op basis van de periode dat een object zonder toestemming op internet heeft gestaan. Mossink antwoordt dat het in theorie mogelijk is. Maar in de praktijk zijn er weinig rechthebbenden die een claim indienen. Keller merkt daarbij op dat schadeclaims alleen in de Verenigde Staten om enorme bedragen gaan. In Nederland mag alleen de werkelijk geleden schade worden vergoed. Bibliothecaris Nol Verhagen, bestuurslid van FOBID, vindt de vragen rond schadeclaims onethisch. Jullie stellen alsmaar de vraag: hoeveel kans maak ik om gepakt te worden wanneer ik 150 km per uur rijdt op de snelweg? Dit is niet de discussie die wij zouden moeten voeren. Verhagen vindt dat alle culturele instellingen hun zaakjes gewoon netjes moeten regelen. De overheid pompt niet voor niets subsidies in grootschalige projecten als Het Geheugen van Nederland. Subsidie en ethiek Floris Kolvenbach van het Digital Film Center Europe vindt het onredelijk dat de overheid financiële steun geeft voor de digitaliseringprojecten van instellingen. Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (NIBG) digitaliseert in opdracht van het ministerie van OCW, op een manier die in tegenspraak is met de wetgeving van de minister van Justitie. Bovendien heeft het NIBG samen met een paar andere instellingen die subsidie krijgen een geprivilegieerde positie ten opzichte van de andere instellingen. Door het geld van de overheid kunnen zij wel grote deals sluiten met beheerorganisaties. Volgens Keller snijdt het mes aan twee kanten. Het NIBG heeft weliswaar een geprivilegieerde positie, door de steun van OCW dient het instituut zich aan verplichtingen te houden waardoor enorm veel dingen niet mogen die technisch geen probleem zouden hoeven zijn. Matthijs van Otegem, verbonden aan de Koninklijke Bibliotheek, vraagt of het überhaupt wel ethisch is overheidsgeld te besteden aan de betaling van collectieve beheersorganisaties. Hij vindt dat het gedeeltelijk online beschikbaar stellen van collecties het beeld dat mensen hebben van de geschiedenis verstoort. Verhagen: U klaagt dat een stuk geschiedenis achter een IJzeren Gordijn zou liggen omdat instellingen de auteursrechten niet geregeld hebben. Ga dan met de rechthebbenden aan tafel zitten en probeer een redelijke regeling te treffen. Laten we tot collectieve regelgeving komen.
5 5 Mossink wordt gevraagd naar de onredelijke bedragen die beheerorganisaties voor hun zoektocht willen. Mossink: In de pers is vaak naar voren gekomen dat veel van de premies voor auteursrechten aan de strijkstok zou blijven hangen. Ik wil daar verder geen uitspraak over doen. We moeten niet vergeten dat collectieve beheerorganisaties niet voor zichzelf werken, maar voor de auteurs. Ik ken auteurs die maar wat blij zijn met de bescherming die ze krijgen. Ethiek van de economische crisis Ook erfgoedinstellingen hebben een les te trekken uit de economische crisis, vindt Keller. We hebben er een enorme bende van gemaakt. De afgelopen vijftig jaar hebben we nagelaten de basisinformatie van het cultureel erfgoed bij te houden. Met die gegevens kunnen we nu de culturele beleving verhogen. Het was ethisch geweest als we zouden zeggen: vanaf nu houden we de auteursrechtelijke gegevens goed bij. De rest mogen we zonder toestemming online gebruiken. Hoge kosten? Iemand in de zaal merkt op dat erfgoedinstellingen altijd al op de grens van hun financiële capaciteit zitten. Hoe moeten instellingen die dure verzekering bij de beheerorganisatie betalen? Heeft Commissie Digiti e aan dit probleem gedacht? Mossink, Hoeveel het erfgoedinstellingen gaat kosten om de zoektocht af te kopen, weten we nog niet. We hebben nog geen tarieven vastgesteld. Van der Veen vindt dat de beheerorganisaties meer lef moeten tonen. Zijn ervaring is dat ze de vrijwaring voor onbekende auteurs niet aanbieden.verhagen antwoordt dat Commissie Digiti e op het punt staat om dergelijke deals wel met beheerorganisaties te sluiten. Gun ons wat tijd! Volgens Van der Veen is de vierde tactiek van Keller nog te weinig gebruikt. Erfgoedinstellingen moeten vaker proberen om een wijziging in de auteurswet af te dwingen die culturele instellingen de vrijheid geeft om het auteursrecht te mogen negeren. Mossink ziet daar geen kansen in. Een algemene wetswijziging van het auteursrecht is zeer onwaarschijnlijk. We zitten aan Europese richtlijnen vast. Als je het auteursrecht in Europa wilt veranderen, komt er een enorme lobby van rechthebbenden op gang die veel sterker zal zijn dan de lobby van de consumenten. Jurist, Kan een verzekeraar niet een betere inschatting maken van het risico op een claim dan een beheerorganisatie? Keller, Verzekeraars kunnen het risico beter inschatten, want zij hebben geen direct economisch belang. Het probleem is dat juristen niet mogen verzekeren tegen onrechtmatig handelen. Van der Veen, Beheerorganisaties kunnen de risico s op een claim net zo slecht inschatten als erfgoedinstellingen. Had BUMA Stemra maar een mooie database met alle auteurs. Benedict Goes van het Museum Pijpenkabinet in Amsterdam vraagt hoe een kleine instelling als de zijne het uitbesteden van de zoektocht naar auteurs ooit kan betalen. Mossink, Kleine instellingen moeten een kosten-baten-analyse maken. Heb je een relatief kleine collectie, dan is het misschien voordeliger om die zoektocht zelf te ondernemen. Volgens Keller kan negentig procent van de erfgoedinstellingen die uitbesteding niet betalen.
Verslag bijeenkomst FJC over massadigitalisering 29 januari 2009 te Utrecht
Verslag bijeenkomst FJC over massadigitalisering 29 januari 2009 te Utrecht De bijeenkomst op 29 januari is georganiseerd door FOBID Juridische Commissie om de Verklaring die met de collectieve beheersorganisaties
Nadere informatieMassadigitalisering benadering Commissie Digiti E. bijeenkomst FJC massadigitalisering
Massadigitalisering benadering Commissie Digiti E bijeenkomst FJC massadigitalisering 29.01.2009 Ontstaan van het probleem groei informatiemaatschappij schept vraag naar vee nieuwe technologieën maken
Nadere informatieReprorecht. Eenvoudig en eerlijk geregeld
Reprorecht. Eenvoudig en eerlijk geregeld Met de door u ontvangen factuur betaalt u één bedrag, waarmee de toestemming voor kopiëren uit veel online en offline bronnen in één keer is geregeld. 2 Waarom
Nadere informatieAuteursrechten in de praktijk van erfgoedinstellingen
Auteursrechten in de praktijk van erfgoedinstellingen Marco de Niet (Digitaal Erfgoed Nederland) Congres Archiefinnovatie Nieuwegein, 07-04-2015 Nieuwsuur, 4-3-2016 Data van erfgoedinstellingen waarop
Nadere informatieReprorecht. Eenvoudig en eerlijk geregeld
Reprorecht. Eenvoudig en eerlijk geregeld Met de door u ontvangen factuur betaalt u één bedrag, waarmee de toestemming voor kopiëren uit veel online en offline bronnen in één keer is geregeld. 2 Reprorecht.
Nadere informatie5. Auteursrecht op internet: waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Een pleidooi voor collectief beheer 1
5. Auteursrecht op internet: waarom moeilijk doen als het makkelijk kan? Een pleidooi voor collectief beheer 1 Erwin Angad-Gaur E r worden, zowel nationaal als internationaal, veel discussies gevoerd over
Nadere informatieFOTOREGELS. Uitleg en regels rondom het gebruik van foto s. Het auteursrecht. Als ik een foto koop, krijg ik dan ook de rechten op de foto?
FOTOREGELS Uitleg en regels rondom het gebruik van foto s Over auteursrecht op foto s is bij consumenten wel eens onduidelijkheid. Soms kan dat tot vervelende situaties leiden voor zowel klant als fotograaf.
Nadere informatieA creative commons presenteert: creatieve werken. delen met anderen - een strip. door alex roberts, rebecca royer en jon phillips
A creative commons presenteert: creatieve werken delen met anderen - een strip door alex roberts, rebecca royer en jon phillips A creatieve werken delen met anderen Met Creative Commons gaat voor iedereen
Nadere informatie60 jaar tv geüpload; u mag er niet in
60 jaar tv geüpload; u mag er niet in - NRC Handelsblad van... http://www.nrc.nl/handelsblad/van/2015/maart/23/60-jaar-tv-... (//www.nrc.nl (http://www.nrc.nl/) Profiel Zoeken Menu 60 jaar tv geüpload;
Nadere informatieDe zakelijke kant van muziek
De zakelijke kant van muziek Leerlingentekst en opdrachten Muziek en tekst: eigendom, rechten en geld verdienen Je bent gek op muziek en wat is nou leuker dan van je hobby je werk maken? Als je een bandje
Nadere informatieFAQ s Auteursrechten Fotocollecties
FAQ s Auteursrechten Fotocollecties Auteursrechtelijke (on)mogelijkheden bij massadigitalisering en online beschikbaarstelling van historische fotocollecties FAQ s Auteursrechten Fotocollecties December
Nadere informatieStrategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A
Strategieles Verbanden (Relaties en verwijswoorden) niveau A Wat doe je in deze les? Bij Nieuwsbegrip lees je altijd een tekst met het stappenplan. Je gaat vaak op zoek naar verbanden in een tekst. Wat
Nadere informatieAuteursrechten, de (on)mogelijkheden om beelden te tonen op het internet
Auteursrechten, de (on)mogelijkheden om beelden te tonen op het internet Het auteursrecht 1 staat de laatste jaren volop in de Belangstelling. In de media verschijnen geregeld bijdragen over auteursrechtelijke
Nadere informatieNieuwsbrief BRAIN: special auteursrecht. Juli 2015. Slecht nieuws
Nieuwsbrief BRAIN: special auteursrecht Juli 2015 Slecht nieuws Het zal jullie niet zijn ontgaan: de rechtszaken die Lira en Pictoright hadden aangespannen tegen onze leden Erfgoed Leiden, IISG en Stadsarchief
Nadere informatie1 De drie hoofdlijnen: muziekdocenten, leerkrachten en leerlingen.
IKEI, MIK en het Leerorkest hebben bij elkaar opgeteld jaren ervaring met het geven van instrumentaal muziekonderwijs op de basisschool. Vanuit de overtuiging dat deze vorm van muziek educatie alleen verder
Nadere informatieWaarom anderen Ik krijg altijd gelijk lezen
Waarom anderen Ik krijg altijd gelijk lezen Nee heb je, gelijk kun je krijgen! Maarten Santman, advocaat Iets krijgen is altijd veel bevredigender dan iets al hebben. Ik krijg dus liever gelijk dan dat
Nadere informatieKop. Romp. Lesbrief Zoekgedrag Leerjaar 1-Profiel 1,2,3
Lesbrief Zoekgedrag Leerjaar 1-Profiel 1,2,3 Tijd: 45 50 minuten Kop Introductie Introduceer de opdracht kort: Informatie opzoeken op internet gaat snel en is gemakkelijk toegankelijk. Soms is het niet
Nadere informatiePubliekstekst Wet investeren in jongeren
Publiekstekst Wet investeren in jongeren Juni 2009 Deze publicatie is gemaakt door Stimulansz in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid. Stimulansz spreekt haar dank uit aan alle
Nadere informatieMinisterie van Veiligheid & Justitie Directie Wetgeving; sector Privaatrecht. Den Haag, 31 augustus 2011
Ministerie van Veiligheid & Justitie Directie Wetgeving; sector Privaatrecht Den Haag, 31 augustus 2011 Betreft: internetconsultatie over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de
Nadere informatieCreative Commons Licenties. Rechtenvrije muziek, geluiden en afbeeldingen
Creative Commons Licenties Rechnvrije muziek, geluiden en afbeeldingen Colofon Creative Commons Licenties auur(s): Maks vzw 2013-2014 Een publicatie van Mediawijs.be. Pleinlaan 9, 1050 Brussel mediawijs@iminds.be
Nadere informatieFOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.
PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een
Nadere informatieWerkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars
Werkblad Auteursrecht van beeldend kunstenaars Auteursrecht en beeldende kunst Heb je wel eens gehad dat je in een museum liep en dacht hé dat had ik zelf ook wel kunnen maken? Denk bijvoorbeeld aan een
Nadere informatieNationaal Archief joins Wikipedia
Nationaal Archief joins Wikipedia Effectmeting 2012 Inhoudsopgave Inleiding! 2 Samenvatting eerste deel van de effectmeting! 3 Langetermijneffecten! 4 Conclusies! 6 Aanbevelingen! 6 Bronnen! 7 Colophon!
Nadere informatieFilms kijken op internet: verboden of niet?
Les over auteursrecht tekst niveau A Films kijken op internet: verboden of niet? Veel mensen kijken graag naar films. Jij ook? Als je zin hebt om een film te zien, kun je natuurlijk naar de bioscoop gaan.
Nadere informatieMaak je muziek? En wordt die muziek gebruikt of afgespeeld door anderen? Dan heb jij waarschijnlijk recht op een vergoeding!
Maak je muziek? En wordt die muziek gebruikt of afgespeeld door anderen? Dan heb jij waarschijnlijk recht op een vergoeding! In ons dagelijkse leven kunnen we niet zonder muziek. Voor heel wat winkels,
Nadere informatie15. eten moet je toch
GRATIS voorproefje 15. eten moet je toch Uitnodigen Ik zal zorgen dat ik honger heb. Hou het eenvoudig, hoor! Ik eet alles. Ik ben niet zo n moeilijke eter. Maar verder eet ik alles! Je ziet me wel verschijnen.
Nadere informatieOntdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek. Ontdek de Bibliotheek
Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Ontdek de Bibliotheek Welkom in de bibliotheek. Je gaat op ontdekking in de bibliotheek. Hierbij doe je een onderzoek naar verschillende soorten media; zoals
Nadere informatieFormeel en informeel. Formeel: Je gebruikt u om iemand aan te spreken. Je noemt iemand bij zijn achternaam.
Formeel en informeel Tijdens je stage praat je veel met mensen. Soms is het een officieel gesprek, soms een gezellig praatje met een collega. Dit noem je formele en informele gesprekken. Formeel betekent
Nadere informatieOnze relatie met u! Een goed gesprek over
Een goed gesprek over Onze relatie met u! Wij houden van ons vak. Ons vak is u te helpen bij het organiseren van uw financiële zekerheid. Daar praten we veel en graag met u over. In die gesprekken stellen
Nadere informatieNBC+ Collecties beter vindbaar maken Deel 1. Johan Stapel 30 september 2014
NBC+ Collecties beter vindbaar maken Deel 1 Johan Stapel 30 september 2014 NBC+ Nationale Bibliotheekcatalogus = bibliotheekcollecties + overige bronnen De positie van de bibliotheek binnen het erfgoeddomein
Nadere informatieStichting Kinderpostzegels
Stichting Kinderpostzegels gemaakt door Eva Prince 10/10/15 voorwoord Ik doe mijn werkstuk over Kinderpostzegels. Want ik vind dat kinderpostzegels verkopen leuk is. Ik vind dat Stichting Kinderpostzegels
Nadere informatieZo n ouderschapsplan zegt dus niks
(//www.nrc.nl (http://www.nrc.nl/) Profiel # Zoeken " Menu! Zo n ouderschapsplan zegt dus niks Marit Tomassen Jurist Verplicht afspraken maken over kinderen na de scheiding is mislukt, stelt promovenda.
Nadere informatieMuziek in films. Het gebruik van rechten vrij muziek in films
Muziek in films Het gebruik van rechten vrij muziek in films Waar gaan wij het over hebben? Disclaimer Uitgangspunten Wat is het probleem? Welke mogelijkheden zijn er? De oplossingen Demo: Hoe vind en
Nadere informatieDigitalisering Nederlandse collecties op de goede weg
157 Thema Digitalisering Erfgoed Digitalisering Nederlandse collecties op de goede weg Marco de Niet en Gerhard Jan Nauta Nederland doet het in Europees verband goed met het digitaliseren van collecties,
Nadere informatieUw platform voor crowdsourcing
Uw platform voor crowdsourcing advertentie Inhoud Hoe werkt het? Kwaliteit verzekerd Hoe kunt u meedoen? 3 5 7 8 Elk archief of museum heeft er mee te maken: grote hoeveelheden foto s of documenten waar
Nadere informatieLees Zoek op Om over na te denken
Welkom bij de Online Bijbelcursus van Praise De bijbelcursus is wat voor jou als je: 1. Als je wilt weten wat christenen geloven. 2. Als je meer wilt begrijpen van de bijbel. 3. Als je wilt groeien in
Nadere informatieLesbrief HyperISH. ISH_lesplan.indd 1 18-02-13 11:23
Lesbrief HyperISH I don t even know what I was running for - I guess I just felt like it. Holden Caulfield in The Catcher in the Rye door J.D. Salinger De maatschappij zit vol verwachtingen, de eisen zijn
Nadere informatieAanvullende informatie Oudedagsvoorziening Auteurs Buma
Aanvullende informatie Oudedagsvoorziening Auteurs Buma Wij vinden het belangrijk dat u de auteursrechtenvergoeding krijgt waar u recht op heeft. Maar wij denken ook graag mee over uw toekomst. Daarom
Nadere informatieTijdschrift Privacy 01 Maart 2015
Tijdschrift Privacy 01 Maart 2015 Adri de Bruijn (l) enjan Visser (r): "Scholen leggen veel gegevens vast. Ze doen dat overigens met de beste bedoelingen" Nulmeting privacy en informatiebeveiliging scholen
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2015 2016 25 434 Structuurversterking filmindustrie Nr. 47 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieWAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS. Avéro Achmea P13628
WAARDE VAN ADVIES - 2013 DE WAARDE VAN ADVIES VAN INTERMEDIAIRS P13628 INHOUDSOPGAVE KARAKTERISTIEKEN CONCLUSIE WAARDE VAN ADVIES KARAKTERISTIEKEN ONDERZOEKSOPZET CONCLUSIE CONCLUSIES DE WAARDE VAN ADVIES
Nadere informatieMentor Datum Groep Aantal lln
Lesvoorbereidingsformulier Fontys Hogeschool Kind en Educatie, Pabo Eindhoven Bron: Didactisch model van Gelder Student(e) Klas Stageschool Plaats Rachel van der Pijl P14EhvADT De Springplank. Eindhoven
Nadere informatiePrivacyverklaring. Ons beleid
1 Privacyverklaring Confident Limburg is een volmachtbedrijf dat producten en diensten aanbiedt via onafhankelijke verzekeringsadviseurs. Wij ontvangen uw persoonsgegevens via uw verzekeringsadviseur,
Nadere informatie*Ook met het programma Paint van Windows kunnen foto s bewerkt worden
Lesbrief Online pesten Leerjaar 1-Profiel1,2,3 Tijd: 50 55 minuten Voorbereiding: op http://mediawijsheid.nl/onlinepesten staan allerlei filmpjes, informatie en artikelen over online pesten, bruikbaar
Nadere informatieAan de slag met de Werk Ster!
Aan de slag met de Werk Ster! Werk Ster Copyright EgberinkDeWinter 2013-2014 Werk Ster Stappen naar werk De Werk Ster helpt je duidelijk te krijgen waar jij op dit moment staat op weg naar werk. Je krijgt
Nadere informatieSectorwerkstuk 2010-2011
Sectorwerkstuk 2010-2011 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieEvaluatie samenwerking erfgoedinstellingen en CBO s. Onderzoeksrapport
Evaluatie samenwerking erfgoedinstellingen en CBO s Onderzoeksrapport Oktober 2016 Inhoud 1. Samenvatting... 3 2. Inleiding... 5 3. Respons op het onderzoek... 6 3.1 Collectieve Beheersorganisaties...
Nadere informatieLeerlingen weten dat er in een democratische rechtsstaat verschillende manieren zijn om conflicten op te lossen en dat rechtspraak daar één van is.
HOE LOSSEN WE DIT OP? DE WERKVORM IN HET KORT Wat doe je als je een probleem of ruzie hebt? In het ergste geval moet je naar een rechter. Die bepaalt dan wie er gelijk heeft. Maar meestal kun je problemen
Nadere informatieMijn Mokum is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het Amsterdam Museum.
2 INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is gemaakt door het. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het museum. In dit werkboekje
Nadere informatieVoor je begint met bloggen
Voor je begint met bloggen Gemma Kregting, Adviseur online marketing Corporate Communications & Marketing Voor je begint met bloggen Stap 1: Bepaal waar je over wilt bloggen Stap 2: Wie gaat er bloggen
Nadere informatie2: vergaderen VASTE VOORZITTER EN NOTULIST
2: vergaderen Als je lid bent van een studentenraad, vergader je vaak. Je hebt vergaderen met de studentenraad, maar ook vergaderingen met het College van Bestuur en de Ondernemingsraad (OR). Gemiddeld
Nadere informatieThuis films kijken. Acteurs spelen het verhaal na. de acteur = iemand die voor zijn beroep toneelspeelt of in een film speelt
Speciale les over auteursrecht tekst niveau AA Thuis films kijken 1 Jij kijkt vast wel eens naar een film. 2 Dat kan in de bioscoop. 3 Maar je kunt films ook thuis bekijken. Op internet. 4 Dat is lekker
Nadere informatieSectorwerkstuk 2012-2013
Sectorwerkstuk 2012-2013 Namen: ---------------------------------------------------------------------------------------- Klas: -------------------- Sector: --------------------------------------------
Nadere informatieAmsterdam DNA is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam
INTRODUCTIE is een project voor NT2 cursisten. Het is ontwikkeld door het Amsterdam Museum. In het wordt de geschiedenis verteld aan de hand van schilderijen en voorwerpen. Je gaat met de groep naar het
Nadere informatieKop. Romp. Lesbrief Seksualiteit Leerjaar 1-Profiel1,2,3
Lesbrief Seksualiteit Leerjaar 1-Profiel1,2,3 Tijd: 50 minuten Voorbereiding: op www.meerdanliefde.nl is veel informatie te vinden in redelijk eenvoudige taal. Ook in het App Note Mouse draaiboek staan
Nadere informatieAls je ouders uit elkaar
Als je ouders uit elkaar gaan Je ouders gaan Als je ouders uit elkaar gaan, moeten er moeilijke beslissingen worden genomen. Want bij wie ga jij dan wonen? En hoe vaak zie je dan je vader of moeder nog?
Nadere informatieInspirerend Presenteren
Inspirerend Presenteren Door Kai Vermaas & Charis Heising Bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla bla Inleiding Wil je leren hoe jij een presentatie kunt geven waar je zeker bent van je verhaal? En
Nadere informatieWelkom in de derde klas!
Welkom in de derde klas! De meeste van jullie zijn twee jaar leerling van onze school geweest. Jullie weten wel hoe het hier werkt. Wat er van je verwacht wordt. Wat wel en niet geaccepteerd wordt. Dat
Nadere informatieINTRO LOES THIERRY MARK
INZICHTEN INTRO In dit document staan acht inzichten die de resultaten zijn van het onderzoek dat drie studenten van de Hogeschool Utrecht hebben gedaan naar de leden van WattsNext. De inzichten zijn
Nadere informatieIntroductie. Het concept. De website
Gijs Bos IM1109 Project Interactieve Multimedia 28 juni 2011 Introductie Het project begonnen wij met een ander concept, deze zou gaan over een eerstejaars student die zijn eerste stappen op de Universiteit
Nadere informatieecourse Moeiteloos leren leidinggeven
ecourse Moeiteloos leren leidinggeven Leer hoe je met minder moeite en tijd uitmuntende prestaties met je team bereikt 2012 Marjan Haselhoff Ik zou het waarderen als je niets van de inhoud overneemt zonder
Nadere informatieVeleHanden. Collecties online toegankelijk door crowdsourcing
VeleHanden Collecties online toegankelijk door crowdsourcing De crowdsourcingwebsite VeleHanden Voor erfgoedinstellingen is crowdsourcing een prachtige oplossing om collecties te ontsluiten. Elk archief
Nadere informatieWIJ en jij Wet investeren in jongeren
Ik heb een WW-uitkering. Krijg ik een werkleeraanbod? Je krijgt pas een werkleeraanbod als je WW-uitkering is afgelopen. Zolang je een WW-uitkering krijgt, geldt voor jou de sollicitatie- en reintegratieplicht
Nadere informatieDe Aankomst: Molukkers naar Nederland
www.prismaproject.nl Fris je geheugen op 1 De Aankomst: Molukkers naar Nederland Op 19 maart 2004 werd de website De Aankomst: Molukkers naar Nederland gelanceerd. Dit was een gezamenlijk product van het
Nadere informatieBevriend met Bram of met een autist
Bevriend met Bram of met een autist Eerste druk, januari 2010 2010 Nanno Ymus isbn: 978-90-484-0990-7 nur: 283 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl De namen, plaatsen en gebeurtenissen
Nadere informatieVeelgestelde vragen Wet WIJ
Veelgestelde vragen Wet WIJ Wat is de WIJ? WIJ staat voor Wet investeren in jongeren (WIJ). Deze nieuwe wet gaat in per 1 oktober 2009 en moet ervoor zorgen dat alle jongeren tot 27 jaar een opleiding
Nadere informatie3 Know-how. 3.1 Inleiding. 3.2 Wat is know-how
3 Know-how Als je geen zin hebt om met een andere developer over een recent project te praten, dan kan je je er makkelijk van afmaken door te zeggen: `Daar kan ik niets over zeggen, dat valt onder een
Nadere informatiePersoonlijk opleiding plan
Persoonlijk opleiding plan Een opdrachtgever adviseren Hem vertellen wat jou de beste optie lijkt. Het klopt dat ik deze competenties zo had ingevuld. Ik heb hiermee ervaring doordat ik vaak op forums
Nadere informatieAanvullende informatie Oudedagsvoorziening Auteurs Buma
Aanvullende informatie Oudedagsvoorziening Auteurs Buma Wij vinden het belangrijk dat u de auteursrechtenvergoeding krijgt waar u recht op heeft. Maar wij denken ook graag mee over uw toekomst. Daarom
Nadere informatieInvoerhandleiding Rechtentabblad Adlib. KADER: Status. Versie: 14 november 2018 Door: Lotte Baltussen en Caecilia Thoen. Rechtenstatus (VERPLICHT)
Versie: 14 november 2018 Door: Lotte Baltussen en Caecilia Thoen Invoerhandleiding Rechtentabblad Adlib KADER: Status Rechtenstatus (VERPLICHT) Label waarmee aangegeven wordt of er rechten op het object
Nadere informatieEFFECTIEF OMGAAN MET BEZWAREN
EFFECTIEF OMGAAN MET BEZWAREN Er zijn een heleboel redenen die door een klant gebruikt worden om nee te zeggen. Echter, de zogenaamde tegenwerpingen en bezwaren zijn veelal dooddoeners. Je zal dus moeten
Nadere informatieZelfstandig ondernemer? Heb jij goed nagedacht over arbeidsongeschiktheid?
Zelfstandig ondernemer? Heb jij goed nagedacht over arbeidsongeschiktheid? Nederland telt bijna een miljoen zelfstandige ondernemers. Ieder jaar komen er 80.000 starters bij. Een eigen bedrijf biedt veel
Nadere informatieSamenvatting. Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren. Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B
Samenvatting Clay Shirky Iedereen Hoofdstuk 4 Eerst publiceren, dan filteren Esther Wieringa - 0817367 Kelly van de Sande 0817383 CMD2B Deze samenvatting gaat over hoofdstuk 4; eerst publiceren dan filteren,
Nadere informatieBeurstraining Starting Smart Together
Beurstraining Starting Smart Together Essent ia l Toget her Ivar van Asten Ondernemerscoach Organisator en inspirator Spreker en dagvoorzitter Teamontwikkelaar Ervaringsgerichte trainer Legger van verbindingen
Nadere informatieTARIEVEN GEBRUIK ARCHIEFMATERIAAL
TARIEVEN GEBRUIK ARCHIEFMATERIAAL LICENTIETARIEVEN VOOR COLLECTIE NPO Genoemde bedragen zijn richtprijzen. Gebruikersdoel Tarief Voorwaarden en opmerkingen Nederland - Fragmentenregeling* (maximaal 3 min.
Nadere informatieDe olifant die woord hield
De olifant die woord hield Een voorstelling van verhalenverteller Peter Faber www.peterfaber.eu Inleiding Aan het eind van haar leven las Annie MG Schmidt al haar sprookjes nog eens door. Genadeloos streepte
Nadere informatieLou en Lena: NEE tegen geweld!
Mijn prentenboek Prentenboek voor leerlingen 1 e en 2 e leerjaar Lou en Lena: NEE tegen geweld! Mijn naam:... Mijn klas:... Mondiale Vorming - Plan België Hallo, ik ben Lou. En dit is mijn zus Lena. We
Nadere informatieNamiddagsessie: Sporen. Digitale Week 2015 Inspiratiedag
Namiddagsessie: Sporen Digitale Week 2015 Inspiratiedag Sporen? Sporen in dit pakket Auteursrecht Afbeeldingen Foto s online delen Creative Commons Facebook-privacy Sporen wissen i.f.v. de Filter Bubble
Nadere informatieVrijdag 1 april 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR. Officiële Opening Studio Alijn - Gent
Vrijdag 1 april 2011 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Officiële Opening Studio Alijn - Gent Mijnheer de burgemeester, meneer de schepen, Dames en heren,
Nadere informatieEen klacht over een financiële onderneming?
Consumenteninformatie van de Autoriteit Financiële Markten Weet wat je kunt doen Een klacht over een financiële onderneming? Voor wie is deze folder? Deze folder is voor iedereen met klachten over een
Nadere informatieApostolische rondzendbrief
oktober 9, 2011 Jaargang 1, nummer 1 Lieve mensen, Zo bent u een voorbeeld voor alle gelovigen in Macedonië en Achaje geworden. Wij zijn nu al weer een tijdje hier in het zuiden van Griekenland, in de
Nadere informatieOnline Coaching. Creatieve & Persoonlijke Ontwikkeling. Ontwikkel creatief denken! Vind inspiratie in je leven! Maak kennis met superleuke technieken!
Ontwikkel creatief denken! Vind inspiratie in je leven! Maak kennis met superleuke technieken! Leer spelenderwijs beter tekenen en schilderen! Leer technieken voor expressie in woord en beeld! Vind balans
Nadere informatieOP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS
OP ZOEK NAAR DE VERBINDING TUSSEN PRAKTIJK, ONDERZOEK EN ONDERWIJS Susanne Smorenburg, programmamanager Ben Sajetcentrum Marjon van Rijn, docent / onderzoeker HvA / AMC Symposium HBO-V van de Toekomst
Nadere informatieWat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieScriptie over Personal Branding en Netwerking
Scriptie over Personal Branding en Netwerking 1e versie - 16 november 2012 Jana Vandromme Promotor: Hannelore Van Den Abeele 1. Inhoudstafel 1. Inhoudstafel 2. Onderzoeksvragen 2.1 Onderzoeksvraag 1 2.2
Nadere informatieUitleg boekverslag en boekreclame
Uitleg boekverslag en boekreclame groep 7 schooljaar 2015-2016 Inhoudsopgave: Blz. 3 Blz. 3 Blz. 3 Blz. 4 Blz. 6 Stap 1: Het lezen van je boek Stap 2: Titelpagina Stap 3: Inhoudsopgave Stap 4: Inhoud boekverslag
Nadere informatieVMBO praktische leerweg VMBO theoretische leerweg HAVO VWO
Page of 7 Enquête voortgezet onderwijs Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Er zijn in totaal 9 vragen. A. Over jezelf Dit onderdeel bestaat uit zeven vragen. Hoe oud ben je? In welke klas
Nadere informatieDeze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E.
Page of 6 Enquête basisonderwijs Deze vragenlijst bestaat uit vijf delen, A t/m E. Er zijn in totaal 9 vragen. A. Over jezelf Dit onderdeel bestaat uit zeven vragen. Hoe oud ben je? In welke klas zit je?
Nadere informatieMoeilijke eters 800398 / augustus 2012 Ikazia Ziekenhuis
1 Eetproblemen bij kinderen Sommige kinderen zijn zeer moeilijke eters. Voor ouders en kind kan dit heel lastig zijn. Ouders proberen van alles. Ouders zijn angstig dat hun kind niet genoeg binnen krijgt
Nadere informatieMediawijsheid. Werkblad Introductie Auteursrecht. Auteursrecht
Werkblad Introductie Auteursrecht Auteursrecht Wanneer jij een verhaal, foto, filmpje of muziek maakt, heb je daar automatisch auteursrecht op. Je hoeft daar helemaal niets voor te doen. Wat je gemaakt
Nadere informatieMeten van mediawijsheid. Bijlage 6. Interview. terug naar meten van mediawijsheid
Meten van mediawijsheid Bijlage 6 Interview terug naar meten van mediawijsheid Bijlage 6: Het interview Individueel interview Uitleg interview Ik zal je uitleggen wat de bedoeling is vandaag. Ik ben heel
Nadere informatieDenkfouten. hoofdstuk 6. De pretbedervers. De zwarte bril
hoofdstuk 6 Denkfouten We hebben al gezien dat sommige van onze brandende automatische gedachten ons in de weg zitten. Ze geven ons een onprettig gevoel of weerhouden ons ervan dingen te doen. Het probleem
Nadere informatieDe kip met de gouden eieren? Leer je docenten Academia kennen. Arjan Doolaar, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Focusdag Academia, 17 juni 2014
De kip met de gouden eieren? Leer je docenten Academia kennen Arjan Doolaar, Hogeschool van Arnhem en Nijmegen Focusdag Academia, 17 juni 2014 De kip met de gouden eieren? Leer je docenten Academia kennen
Nadere informatieHELP DE KINDERBOEKEN AMBASSADEUR! Tips en kansen voor de leesconsulent van de Bibliotheek op school
HELP DE KINDERBOEKEN AMBASSADEUR! Tips en kansen voor de leesconsulent van de Bibliotheek op school Beste leesconsulent, Jan Paul Schutten onze enige echte kinderboekenambassadeur- heeft een geweldige
Nadere informatieErvaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving
Een eigen huis.. Ervaringen van mensen met verstandelijke beperkingen of psychiatrische problemen met zelfstandig wonen en deelname aan de samenleving M.H. Kwekkeboom (red.) A.H. de Boer (SCP) C.van Campen
Nadere informatieONTDEK HET ZELF HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT VOOR DE HELE SCHOOL
ONTDEK HET ZELF HANDLEIDING VOOR DE LEERKRACHT VOOR DE HELE SCHOOL IN DEZE HANDLEIDING VIND JE ALLE INFORMATIE OVER HET MAKEN VAN HET ONTDEK HET ZELF POP-UP MUSEUM TIJDENS DE KINDERBOEKENWEEK. DE OPDRACHTEN,
Nadere informatieDit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.
Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect
Nadere informatieNL In verscheidenheid verenigd NL. Amendement. Isabella Adinolfi namens de EFDD-Fractie
6.9.2018 A8-0245/187 187 Artikel 2 punt 4 (4) "perspublicatie : een vastlegging van een verzameling literaire werken van journalistieke aard, die ook andere werken of materialen kan omvatten en die een
Nadere informatieTitel Wat is de titel van het boek? Geeft de titel aan waar het verhaal over gaat? Kun je uitleggen waarom er voor die titel is gekozen?
Het maken van een boekbespreking in Powerpoint De voorbereiding: het kiezen van een boek Bedenk eerst heel goed over welk boek je een boekbespreking wilt gaan houden. Je kunt het beste een boek uitkiezen
Nadere informatie