Medische aspecten: Alopecia Areata en Alopecia Androgenetica: oorzaken en behandelingen. Alopecia areata

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Medische aspecten: Alopecia Areata en Alopecia Androgenetica: oorzaken en behandelingen. Alopecia areata"

Transcriptie

1 Medische aspecten: Alopecia Areata en Alopecia Androgenetica: oorzaken en behandelingen dr Marcel Pasch, dermatoloog, UMC St Radboud, Nijmegen Alopecia = haaruitval Areata = pleksgewijs Androgenetica = door androgenen/mannelijke hormonen Alopecia areata Alopecia androgenetica Haren en haargroei: de feitjes Hoofdhaar: (blond > zwart > bruin > rood) Tot 800 haren per cm2 Per dag verliezen we gemiddeld 100 haren Doorsnee 0,017 tot 0,18 millimeter Groei 1 cm per maand (= 30 meter per dag) Functie: geen Haren en haargroei: de anatomie

2 Een haar groeit in een haarzakje, ook wel haarfollikel genoemd. Onderin de follikel ligt de haarpapil (3). Hier wordt het haar (1) gemaakt en dan langs de haarschede richting huid geduwd. Naast het haar ligt een talgkliertje (2) om het haar en de huid te smeren en er ligt een spiertje die de haren rechtop kan doen staan. Naast de haarfollikel ligt een zweetkliertje (5). Haarcyclus: Een haar groeit ongeveer een centimeter per maand. Maar dat doet het haar niet tot in lengte van dagen. Een hoofdhaar groeit gedurende 2 6 jaar, dat noemen we de groeifase, ook wel de anagene fase genoemd. Daarna schakelt het haar om van groei naar rustfase. Dit omschakelen noemen we de katagene fase en tenslotte is het haar gestopt met groeien, maar blijft nog enkele maanden op het hoofd. Deze laatste fase noemen we de rustfase, oftewel de telogene fase. Aan het eind van de telogene fase valt het haar uit, waarna de haarfollikel weer opnieuw begint met een anagene fase. Zo kan ieder haarzakje zo n 20 keer een nieuw haar maken. Alopecia areata:

3 Klassiek is er bij alopecia areata sprake van één of meerdere kale plekken verspreid over meestal het behaarde hoofd. Deze plekken ontstaan in binnen enkele dagen tot weken en verdwijnen weer na enkele maanden. Soms ziet alopecia areata er ook anders uit. Het zogenaamde ophiasis type. Hierbij is er een brede kale band op het achterhoofd. Soms kan het ook een soort netwerk van kale plekken vertonen. Dit heet het reticulaire type. In uitzonderlijke gevallen kan de ziekte ook zeer agressief verlopen, waarbij alle haren van het hoofd (alopecia totalis) of zelfs alle lichaamsharen uitvallen (alopecia universalis). De kans op volledig herstel is dan veel kleiner dan bij de kale plekjes zoals meestal optreden bij alopecia areata. Alopecia areata: kenmerken Net zo vaak bij mannen als bij vrouwen 60% krijgt eerste plek voor 20e levensjaar 1,7% van alle mensen krijgt ooit alopecia areata 0,1 0,2 % van alle mensen heeft nu alopecia areata (NL: ongeveer ) Alopecia areata: het beloop van de ziekte Onvoorspelbaar Volledige haargroei treedt in het algemeen binnen 1 jaar op 7 10% ontwikkelt een ernstige chronische vorm Risicofactoren voor een chronische vorm zijn: Atopie (astma, bronchitis, hooikoorts, eczeem) Andere immuunziekte Begin op jonge leeftijd (<10 jaar) Nagelafwijkingen Uitgebreid haarverlies Ophiasis type Alopecia areata in de familie

4 Nagelafwijkingen bij alopecia areata met rode puntjes in het halve maantje en een oppervlak dat putjes heeft of brokkelig is. Alopecia areata: mogelijke oorzaken Erfelijke factoren Auto immuunziekte Rol van infecties Rol van emotionele stress Alopecia areata: erfelijke factoren 10 42%: komt in de familie voor Bij eeneiige tweelingen: 55% overlap Erfelijke factoren van het afweersysteem: (HLA DR4, DR5, en DQ3) Syndroom van Down: 8,8% meerdere genen zijn nodig en bovendien Alopecia areata: auto immuunziekte (AIZ) Alopecia areata komt bovengemiddeld vaak samen voor met andere ziekten die we kennen als autoimmuunziekten. Bij auto immuunziekten gaan cellen van ons eigen afweersysteem rare dingen doen. De eigenlijke taak van deze cellen is om bijvoorbeeld gevaarlijke bacteriën of door virusgeïnfecteerde cellen dood te maken. Bij een auto immuunziekte richt het afweersysteem zich niet tegen deze gevaarlijke factoren uit de boze buitenwereld, maar tegen gezonde cellen van ons eigen lichaam. Bij alopecia areata zijn dat dan cellen van de haarzakjes. Als iemand één auto immuunziekte heeft, dan heeft hij ook een toegenomen kans om een andere AIZ te ontwikkelen. Omdat alopecia areata regelmatig samen voorkomt met de pigmentziekte vitiligo

5 en enkele schildklier en bloedziekten denken we dat ook alopecia areata een AIZ is. Overlap wordt gezien met deze andere AIZ: Pigmentziekte: vitiligo Schildklierziekten: Hashimoto's thyroiditis ziekte van Graves Bloedziekte: pernicieuze anemie Dat het immuunsysteem een rol speelt bij alopecia areata blijkt ook als er een huidstukje wordt nagekeken. Normaal zie je dan de papil van een haarzakje tamelijk eenzaam in het onderhuidse vet liggen. Bij alopecia areata zie je dat rond die papil allemaal afweercellen aanwezig zijn, zogenaamde T cellen. Het lijkt alsof deze cellen het haarzakje aanvallen. Hoe komt het dan dat de cellen van ons eigen lichaam opeens cellen van ons eigen lichaam gaan zien als iets wat aangevallen moet worden? Misschien komt dat omdat het immuunsysteem iets op onze haarcellen herkent dat ook op zieke cellen zit. Het idee is dat we ziek worden, bijvoorbeeld een verkoudheid door een virus. Dit virus moet opgeruimd worden en daarvoor leren onze afweercellen een eiwitje van het virus herkennen. Daarna kunnen onze afweercellen het virus of de met virus geïnfecteerde cellen dood maken. Tot zover is er niets aan de hand, behalve als het viruseiwitje dat door onze afweercellen herkend wordt erg lijkt op een eiwit op onze haarzakjes. Want dan maken onze afweercellen niet alleen virusgeïnfecteerde cellen dood, maar worden ook de cellen van onze haarzakjes aangevallen. Als de afweercellen ook onze gezonde cellen gaan aanvallen, dan spreken we van een auto immuunziekte. En dat is wat we denken dat er bij alopecia areata gebeurt. Alopecia areata en psychische stress Sommige mensen met alopecia areata hebben het gevoel dat het ontstaan is nadat er iets erg in hun leven gebeurt is. Met andere woorden dat de alopecia areata begonnen is na extreme stress. Of dit waar is of op toeval berust weet niemand zeker, maar er zijn wel theorieën hoe psychische stress invloed kan hebben op alopecia areata. Bij stress wordt er namelijk een stofje vrijgemaakt in de huid. Dit stofje, substance P, zorgt bij muizen ervoor dat de haarcyclus afgebroken wordt en de haren enige tijd later gaan uitvallen. Misschien is dit ook bij mensen het geval. Alopecia areata: huidige behandelingsmogelijkheden Afwachten Injecties met bijnierschorshormonen (bij <50% kaalheid) Bijnierschorshormonen (prednison)

6 Lichtbehandeling; PUVA (met tablet of gel) Afweersysteem onderdrukken: ciclosporine Prikkeltherapie De behandeling van alopecia areata is lastig en vaak ook niet nodig. Bij milde vormen van alopecia areata komt het haar vrijwel altijd weer geheel terug, zodat een behandeling die mogelijk bijwerkingen kan geven overbodig is. Alle behandelingen die hier staan kunnen werkzaam zijn bij alopecia areata en beïnvloeden allemaal het immuunsysteem. Helaas kunnen ook al deze behandelingen op termijn forse bijwerkingen hebben, zodat er niet lichtzinnig gekozen moet worden om de ziekte te gaan behandelen. Het voert te ver om op al deze behandelingen in te gaan, maar wat ze gemeenschappelijk hebben is, dat ze alleen werken zolang ze gegeven worden. Dus een behandeling die effectief is zal na stoppen weer tot haarverlies leiden, als je anders ook nog kaal zou zijn. Als de ziekte in de tussentijd vanzelf tot rust gekomen is, dan blijven de haren na afloop van een behandeling uiteraard wel aanwezig. Als iemand een medische behandeling overweegt, dan is het goed om met de dermatoloog alle voor en nadelen daarvan goed af te wegen. Alopecia areata: waarschijnlijk niet werkzaam zijn: Antraline Minoxidil Hormooncrèmes Biologics Er worden soms ook behandelingen geprobeerd die er waarschijnlijk niet voor zorgen dat de haren sneller terugkomen. Medisch zinvol is dat dus niet. De meest toegepaste behandeling is ongetwijfeld met lokale hormooncrèmes. Waarschijnlijk dringen de werkzame stoffen in deze crèmes niet diep genoeg in de huid door om effect te kunnen geven. Ook van antraline, minoxidil en de moderne anti psoriasis behandelingen, de biologics, is geen gunstig effect aangetoond. Alopecia areata: nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek: Omdat we steeds meer begrijpen van het immuunsysteem begrijpen we ook steeds beter hoe het immuunsysteem van slag kan raken. Het onderzoek is er vooral op gericht om de stappen die leiden tot het ontstaan van de auto immuniteit beter te begrijpen zodat daar mogelijk ingegrepen kan worden. Het zijn steeds kleine stappen, maar geleidelijk beginnen we alopecia areata beter te begrijpen.

7 Alopecia areata: nieuwe ontwikkelingen in de behandeling Het begrijpen van een ziekte is leuk, maar uiteindelijk gaat het toch om de vraag of het te genezen valt. Helaas zijn er maar weinig positieve ontwikkelingen. Eén van de ontwikkelingen is het gebruik van een laserpen, de excimerlaser, bij de behandeling van kleine kale plekken. Deze pen straalt UVB licht waarvan we weten dat het afweersysteem erdoor onderdrukt wordt. Mogelijk dat de excimerlaser enkele kleine plekjes sneller kan laten herstellen. Goed onderzoek ontbreekt nog. Zo n twee jaar geleden verschenen er berichten dat fumaarzuur effectief zou zijn tegen alopecia areata. Fumaarzuur is een medicijn dat effectief is tegen psoriasis. De auteurs zeggen dat 6 van de 10 onderzochte patiënten profiteert van het middel. Zij adviseren een goed onderzoek om dit te testen, maar dat is nog steeds niet gebeurt. Daarom is ook bij fumaarzuur niet met zekerheid te zeggen of het werkzaam is of niet.

8

9 Alopecia androgenetica bij mannen en vrouwen en haarverlies volgens het vrouwelijke patroon 1. Gemeenschappelijke kenmerken Alopecia androgenetica bij mannen Haarverlies bij vrouwen: Alopecia androgenetica Haarverlies volgens het vrouwelijk patroon 2. Oorzaken 3. Huidige behandelingen 4. Nieuwe ontwikkelingen in het onderzoek 5. Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling Gemeenschappelijke kenmerken: Het haarverlies waarover we het hebben heeft een heel belangrijk gemeenschappelijk kenmerk. Namelijk iedere haarcyclus van drie tot 5 jaar komt het haar als een kleiner en dunner haar terug. Uiteindelijk zijn de haren zo klein, dun en licht van kleur dat we dat zien als kaalheid. Uiteindelijk krijgt het grootste deel van de bevolking hiermee te maken. Vrijwel alle mannen zullen dit in meer of mindere mate krijgen en bijna 40% van de vrouwen. In het verleden werden alle mensen waarbij dit proces van miniaturisatie optreedt op één grote hoop gegooid en kregen de diagnose alopecia androgenetica opgeplakt. Ik zal u proberen duidelijk te maken waarom ik denk dat dit niet terecht is, maar dat we te maken hebben met drie verschillende verschijnselen.

10 De vraag die ik aan u wil voorleggen en is dus: Is alopecia androgenetica bij mannen hetzelfde als alopecia androgenetica bij vrouwen en bovendien heeft iedere vrouw met miniaturisatie van haar haren een zelfde vorm van haarverlies? Mijn persoonlijke mening is dat alopecia androgenetica bij mannen misschien iets anders is dan alopecia androgenetica bij vrouwen, maar zeker iets anders dan haarverlies volgens het vrouwelijk patroon. Alopecia androgenetica bij mannen Echte alopecia androgenetica bij vrouwen Haarverlies volgens het vrouwelijk patroon De vorm van haarverlies Anders dan bij vrouwen Soms als alopecia androgenetica bij mannen Anders dan bij mannen De rol van mannelijke hormonen Aanwezig Aanwezig Zeer twijfelachtig De behandelingsmogelijkheden Onderdrukken effect mannelijke hormonen is effectief Onderdrukken effect mannelijke hormonen is effectief Onderdrukken effect mannelijke hormonen is niet effectief Hieronder zal ik met u de inhoud van deze tabel willen bespreken. Aan de hand van de vorm van het haarverlies, de rol van mannelijke hormonen en de behandelingsmogelijkheden wil ik u duidelijk maken waarom steeds meer mensen denken dat we met twee of drie verschillende verschijnselen te maken hebben en niet met één verschijnsel dat we alopecia androgenetica noemen. Is alopecia androgenetica bij mannen hetzelfde als haarverlies volgens het vrouwelijk patroon? 1. De vorm van haarverlies

11 Links ziet u een plaatje dat de heren Hamilton en Norwood opgesteld hebben en waarbij ze het beloop van haarverlies bij mannen met alopecia androgenetica laten zien. Het begint met inhammen aan de voorkant van het hoofd en kan eindigen in een situatie waarbij alleen nog maar een krans haren aan de zijkant van het hoofd aanwezig is. Rechts ziet u een plaatje over het beloop van haarverlies volgens het vrouwelijk patroon, zoals dit ingedeeld is door Ludwig. Met name bovenop wordt het haar geleidelijk dunner. Anders dan bij mannen blijft de voorste haargrens aanwezig en ontstaat er vrijwel nooit een volledige kaalheid, maar blijven er ook bovenop het hoofd nog wel haren aanwezig. Helaas vaak wel weinig. Als eerste heb ik willen benadrukken dat alopecia androgenetica bij mannen en vrouwen er anders uitziet. Andere huidziekten en verouderingsverschijnselen verschillen eigenlijk niet. Hebben we toch met hetzelfde beeld te maken, ondanks dat het er anders uitziet? Is alopecia androgenetica bij mannen hetzelfde als haarverlies volgens het vrouwelijk patroon? 2. De rol van mannelijke hormonen A. Een gecastreerde man ontwikkelt geen alopecia androgenetica B. Een vrouw met duidelijk teveel mannelijke hormonen ontwikkelt soms een beeld van mannelijke alopecia androgenetica.

12 Het heet alopecia androgenetica. Alopecia betekent dus kaalheid en androgenetica dat het met mannelijke hormonen te maken heeft. Dat alopecia androgenetica bij mannen inderdaad met die hormonen te maken heeft blijkt uit het feit dat mannen zonder mannelijke hormonen geen alopecia androgenetica krijgen. Ook bij vrouwen met teveel mannelijke hormonen ontstaat kaalheid. In dat geval kan het heel erg lijken op alopecia androgenetica bij mannen: namelijk kale inhammen aan de voorkant die je normaal niet ziet bij vrouwen met haarverlies. C. Ook vrouwen volledig zonder mannelijke hormonen kunnen haarverlies volgens het vrouwelijk patroon ontwikkelen. Haarverlies bij vrouwen heeft meestal niet te maken met mannelijke hormonen. Niet alleen ziet het er anders uit, maar vrouwen die helemaal geen mannelijke hormonen maken kunnen toch haarverlies krijgen dat het typische beeld heeft zoals we dat kennen bij vrouwen: dunner worden van het haar met name bovenop het hoofd.

13 Is alopecia androgenetica bij mannen hetzelfde als haarverlies volgens het vrouwelijk patroon? 3. De behandelingsmogelijkheden A. Finasteride werkt wel bij mannen, maar niet bij vrouwen Dus gebruikelijk haarverlies ziet er anders uit bij mannen dan bij vrouwen, mannen hebben mannelijke hormonen nodig om het te krijgen terwijl vrouwen die niet nodig hebben en tenslotte is er nog een verschil: behandelingen die bij mannen helpen om het haarverlies tegen te gaan die werken niet bij vrouwen. Het meest duidelijk blijkt dat wel uit het effect van finasteride. Finasteride is een medicijn dat zorgt dat er geen actieve mannelijke hormonen in de haarzakjes gevormd worden. Bij mannen heeft dat tot effect dat haarverlies bijna altijd stopt, maar bij vrouwen blijkt het in het geheel niet effectief. B. Minoxidil lotion werkt beter bij vrouwen zonder aanwijzingen voor teveel mannelijke hormonen, terwijl cyproteronacetaat (Androcur) beter werkt bij vrouwen met aanwijzingen voor teveel mannelijke hormonen. Minoxidil lotion is een middel dat aanwezige haren dikker maakt, zonder dat het uitmaakt wat de oorzaak van het dunne haar is. Androcur is een anti mannelijk hormoon. Het blijkt uit onderzoek dat een anti mannelijke hormoonbehandeling met Androcur niet te helpt bij alle vrouwen met haarverlies, maar alleen bij vrouwen die tekenen vertonen van teveel mannelijke hormonen. Minoxidil is daarom effectiever bij vrouwen zonder teveel mannelijke hormonen.

14 Samenvattend: 1. Alopecia androgenetica ziet er anders uit dan haarverlies volgens het vrouwelijk patroon 2. Een man zonder mannelijke hormonen krijgt geen alopecia androgenetica, terwijl een vrouw zonder mannelijke hormonen wel haarverlies volgens het vrouwelijk patroon kan ontwikkelen 3. Een vrouw met teveel mannelijke hormonen kan een mannelijk patroon van alopecia androgenetica ontwikkelen 4. Behandelingen voor alopecia androgenetica zijn niet bewezen werkzaam tegen haarverlies volgens het vrouwelijk patroon Door al deze feiten kun je volgens mij concluderen dat alopecia androgenetica bij mannen misschien hetzelfde is als alopecia androgenetica bij vrouwen, maar dat alopecia androgenetica bij vrouwen iets anders is dan het veel voorkomende haarverlies volgens het vrouwelijk patroon. Het ontstaan van (echte) alopecia androgenetica: de volgende stappen worden doorlopen 1. Mannelijke hormonen, met name dihydrotestosteron (DHT), binden aan receptoren ( antennes ) op haarfollikels 2. Grote haarfollikels worden geleidelijk kleine follikels 3. Verkorting van de anagene fase (groeifase) 4. Ontwikkeling van kortere en dunnere haren. De follikels blijven bestaan 5. Alopecia androgenetica ontstaat geleidelijk Helemaal in het begin heb ik u laten zien dat het centrale kenmerk van alopecia androgenetica de miniaturisatie van de haren is. Met andere woorden, iedere haarcyclus eindigt met een dunner haar. Het model dat hiervoor ontwikkeld is, is het volgende: Mannelijke hormonen, met name dihydrotestosteron (DHT), binden aan receptoren ( antennes ) op haarfollikels. Hierdoor worden grote haarfollikels geleidelijk kleine follikels en bovendien wordt de anagene fase (groeifase) steeds korter. Het resultaat van punt 2 en 3 is dat er steeds meer kortere en dunnere haren ontstaan zodat er alopecia androgenetica ontstaat.

15 Wanneer moet je denken aan alopecia androgenetica bij vrouwen met haarverlies? Als er aanwijzingen zijn voor teveel mannelijke hormonen: Onregelmatig menstruatiepatroon Acné Mannelijk beharingpatroon elders op het lichaam Onvruchtbaarheid Stemverlaging Zeer vette huid Als één of meer van deze factoren aanwezig is, dan kan bloedonderzoek aantonen of er inderdaad teveel mannelijke hormonen aanwezig zijn. In dat geval kun je volgens mijn definitie spreken van alopecia androgenetica en kan het gebruik van anti mannelijke hormonen effectief zijn. Hieronder kom ik daar op terug. Het ontstaan van haarverlies volgens het vrouwelijk patroon

16 De oorzaak????? Eigenlijk weten we in het geheel niet waarom zoveel vrouwen haarverlies krijgen. Er zijn wel enkele theorieën. Pityrosporon ovale? Deze bij ons allemaal aanwezige gist zou misschien (!) een rol spelen Erfelijk? Huidige behandelingen: alopecia androgenetica bij mannen finasteride/dutasteride minoxidil

17 Als mannen behandeld worden met finasteride dan neemt bij de meeste mannen het aantal haren niet meer af en bij een behoorlijk deel neemt het aantal haren zelfs iets toe. U ziet hier de resultaten van een onderzoek bij mannen. Na 12 maanden gebruik is het aantal haren gemiddeld met ongeveer 10% toegenomen, terwijl in een groep die met een nepmiddel behandeld is, het aantal haren juist iets is afgenomen. Als na 12 maanden dan gestopt wordt met de finasteride, dan gaat de winst weer verloren, zoals u hier ziet. Als je na één jaar gebruik van een nepmiddel alsnog finasteride gaat gebruiken dan neemt het aantal haren weer iets toe, maar blijft minder dan bij de mannen die al een jaar eerder begonnen zijn met het gebruik van finasteride. Al met al is finasteride een effectief medicijn tegen alopecia androgenetica bij mannen, maar dient het wel zeer langdurig gebruikt te worden. Samengevat nogmaals de resultaten van finasteride bij mannen die het gebruiken: 2/3 heeft duidelijke toename van aantal haren en bedekking van scalp met haren na behandelingsduur van 1 jaar stabiliseert het haaraantal, maar neemt af als de behandeling gestopt wordt Huidige behandelingen: alopecia androgenetica bij vrouwen Minoxidil Medicijnen tegen activiteit van mannelijke hormonen

18 Spironolacton Cyproteronacetaat (Androcur) Finasteride/dutasteride? Anticonceptiepil? Als vrouwen last hebben van alopecia androgenetica, en niet van haarverlies volgens het vrouwelijk patroon, dan is er het onderdrukken van mannelijke hormonen een mogelijkheid om verder haarverlies te beperken. De bovenstaande middelen zijn hiervoor beschikbaar. Helaas ontbreekt goed onderzoek om keihard werkzaamheid te kunnen onderbouwen. Behandeling met minoxidil lotion is altijd een mogelijkheid, omdat dat los van de oorzaak van de miniaturisatie soms verbetering geeft. Minoxidil lotion (2% of 5%) 2 maal daags 1 ml inmasseren vergroot geminiaturiseerde follikels Effectiever bij vrouwen dan bij mannen: Na 32 weken tot 42,5% meer haargewicht Voorbijgaande overbeharing in het gelaat bij 3 5% De behandeling met minoxidil is het best onderzocht. Minoxidil werd aanvankelijk gebruikt als een middel tegen hoge bloeddruk. Eén van de bijwerkingen bleek haargroei te zijn. Vervolgens heeft de fabrikant er een lotion van gemaakt die bij sommige mensen inderdaad haargroei laat zien. Het werkt beter bij vrouwen dan bij mannen en zorgt ervoor dat de geminiaturiseerde haren weer dikker gaan worden. Dat effect kan wel een half jaar op zich laten wachten en het effect houdt alleen maar aan zolang je minoxidil gebruikt. Uit een overzicht waaraan veel belangrijke haardeskundigen meegewerkt hebben lijkt dat het aantal haren met ongeveer 10 tot 15 per vierkante centimeter toeneemt. Dat is een paar procent. Bovendien is minoxidil het enige geneesmiddel dat door de Amerikaanse gezondheidszorgautoriteiten goedgekeurd is voor de behandeling van vrouwen met dunner wordend haar.

19 cyproteronacetaat Anti androgeen dat het effect van mannelijke hormonen verhindert: Androcur, in Diane Niet goed onderzocht Er zijn aanwijzingen voor enige werkzaamheid bij alopecia androgenetica ( mg/dag, op dag 1 10 van cyclus?) Bijwerkingen zijn o.a. cyclusverstoring, gevoelige borsten, misselijkheid, depressie, gewichtstoename en leverbeschadiging (bij > 100mg/dag) Een middel dat in Nederland zeer veel gebruikt wordt is cyproteronacetaat, oftewel Androcur. Dat is een anti mannelijk hormoon dat best vaak bijwerkingen veroorzaakt, maar waarvan het nut niet goed onderzocht is. In de Verenigde Staten is het niet op de markt gebracht. Oestrogenen (bijvoorbeeld in de anti conceptiepil) Goed onderzoek ontbreekt

20 Spironolacton (plastablet die ook het effect van mannelijke hormonen tegengaat) Verhindert enigszins dat mannelijke hormonen aan hun receptor ( antenne ) gaan binden Verlaagt testosteronaanmaak Enig aangetoond effect bij behandeling overbeharing Niet onderzocht voor behandeling alopecia androgenetica en haarverlies volgens het vrouwelijk patroon Het gebruik van het vrouwelijk hormoon Oestrogeen is niet onderzocht en dat geldt ook voor de plastablet Spironolacton die ook de werkzaamheid van mannelijke hormonen tegengaat. Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling: alopecia androgenetica bij vrouwen: Flutamide Zijn er hier nieuwe ontwikkelingen? Een paar jaar geleden alweer is gekeken naar het effect van flutamide (Drogenil) op haarverlies bij vrouwen die teveel mannelijke hormonen hadden, wat ik dus alopecia androgenetica noem. Het middel werd vergeleken met cyproteronacetaat (Androcur) en finasteride. De laatste twee middelen bleken niet werkzaam, terwijl flutamide een heel klein beetje verbetering gaf. Helaas is flutamide niet vrij van mogelijke bijwerkingen. Huidige behandelingen: Haarverlies volgens het vrouwelijke patroon Minoxidil Alleen van minoxidil is aangetoond dat het enig effect heeft op haarverlies volgens het vrouwelijk patroon. Helaas zijn er geen andere behandelingen waarvan goed onderzoek heeft laten zien dat het ook maar één haar extra oplevert. Nieuwe ontwikkelingen in de behandeling: Haarverlies volgens het vrouwelijke patroon Bestrijden van pityrosporon ovale? (ketoconazol shampoo?)

21 Als zou blijken dat er inderdaad een gist een rol speelt, dan zou een goede anti roosshampoo misschien verergering kunnen voorkomen. Helaas is dat op dit ogenblik nog speculeren. De eindconclusie kan niet anders zijn dan dat alopecia areata, alopecia androgenetica en haarverlies volgens het vrouwelijk patroon drie verschillende verschijnselen zijn, maar vaak met vergelijkbare vervelende consequenties. Door goed te kijken naar de persoon en zijn of haar klachten kan de dermatoloog de correcte diagnose stellen. Bij een goede diagnose hoeft er geen behandelingen gebruikt worden waarvan op voorhand al vast staat dat het waarschijnlijk alleen teleurstellingen zal opleveren.

ALOPECIA AREATA FRANCISCUS VLIETLAND

ALOPECIA AREATA FRANCISCUS VLIETLAND ALOPECIA AREATA FRANCISCUS VLIETLAND Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien. Deze kale plekken hebben meestal een ronde of ovale

Nadere informatie

Alopecia Areata. Dermatologie. Beter voor elkaar

Alopecia Areata. Dermatologie. Beter voor elkaar Alopecia Areata Dermatologie Beter voor elkaar 2 Alopecia Areata Wat is alopecia areata? Alopecia areata betekent pleksgewijze kaalheid. Het is een ziekte van de haarwortels die overal op het lichaam kan

Nadere informatie

Dermatologie. Patiënteninformatie. Alopecia areata. Slingeland Ziekenhuis

Dermatologie. Patiënteninformatie. Alopecia areata. Slingeland Ziekenhuis Dermatologie Alopecia areata i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien. Deze kale plekken

Nadere informatie

INFOBLAD: ALOPECIA AREATA

INFOBLAD: ALOPECIA AREATA Dr. E. SUYS Dr. K. SMET Dr. E. BAUWMANS Dr. M. BONNY Dermatologie Handelskaai 1 G 8500 Kortrijk 056/25.26.50 INFOBLAD: ALOPECIA AREATA Alopecia areata betekent pleksgewijze kaalheid. Alopecia areata is

Nadere informatie

3. Alopecia areata. Dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

3. Alopecia areata. Dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! 3. Alopecia areata Dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is alopecia areata? Bij alopecia areata ontstaan plotseling kale plekken in huidgebieden waar haren groeien.

Nadere informatie

ALOPECIA ANDROGENETICA (KAALHEID BIJ MANNEN)

ALOPECIA ANDROGENETICA (KAALHEID BIJ MANNEN) ALOPECIA ANDROGENETICA (KAALHEID BIJ MANNEN) WAT IS ALOPECIA ANDROGENETICA? Er zijn verschillende soorten van haarverlies en kaalheid. De meest bekende is de kaalheid van het mannelijke patroon die bij

Nadere informatie

De grijze haren vallen minder snel uit 23-4-2015. Bij alopecia areata doe je aanvullend bloedonderzoek

De grijze haren vallen minder snel uit 23-4-2015. Bij alopecia areata doe je aanvullend bloedonderzoek Bij alopecia areata doe je aanvullend bloedonderzoek Dokter, help, ik word kaal Tips & tricks Noortje van der Meij 21 april 2015 Alopecia pagina 2 Bij alopecia areata doe je aanvullend bloedonderzoek behandel

Nadere informatie

ketoconazol waarvan dit laatste ook een geregistreerd medicijn is.

ketoconazol waarvan dit laatste ook een geregistreerd medicijn is. Doel van het gebruik van Hairkeeper Hairkeeper is bedoeld en werkzaam tegen haaruitval bij zowel mannen als vrouwen en voor een betere haargroei met een langere haargroeifase. Ongeveer 70% van de mannen

Nadere informatie

Vitiligo Wat is vitiligo? Hoe ontstaat vitiligo? - De auto-immuuntheorie

Vitiligo Wat is vitiligo? Hoe ontstaat vitiligo? - De auto-immuuntheorie Vitiligo Wat is vitiligo? Vitiligo is een aandoening waarbij de huid en het haar pigment verliezen en waarbij melkwitte plekken van verschillende grootte en vorm ontstaan. Minstens 0,5% van de wereldbevolking

Nadere informatie

21. Seborrhoïsch eczeem

21. Seborrhoïsch eczeem 21. Seborrhoïsch eczeem Dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening met roodheid en schilfering die

Nadere informatie

Dermatologie. Vitiligo. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep

Dermatologie. Vitiligo. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Dermatologie Vitiligo Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is vitiligo? Vitiligo is een aandoening waarbij de huid en het haar pigment verliezen

Nadere informatie

Dermatologie. Patiënteninformatie. Vitiligo. Slingeland Ziekenhuis

Dermatologie. Patiënteninformatie. Vitiligo. Slingeland Ziekenhuis Dermatologie Vitiligo i Patiënteninformatie Slingeland Ziekenhuis Wat is vitiligo? Vitiligo is een aandoening waarbij de huid en het haar pigment verliezen en waarbij melkwitte plekken van verschillende

Nadere informatie

huidlupus chronische discoïde lupus erythematodes (CDLE) subacute cutane lupus erythematodes (SCLE)

huidlupus chronische discoïde lupus erythematodes (CDLE) subacute cutane lupus erythematodes (SCLE) huidlupus chronische discoïde lupus erythematodes (CDLE) en subacute cutane lupus erythematodes (SCLE) Wat is lupus? Lupus is een auto-immuunziekte, dat wil zeggen een ontregeling van het eigen afweersysteem,

Nadere informatie

Seborr hoïsch ecze em

Seborr hoïsch ecze em Seborrhoïsch eczeem Wat is seborrhoïsch eczeem Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door roodheid en schilfering, die vooral voorkomt in het gezicht en op het behaarde hoofd.

Nadere informatie

Uw behandelend arts heeft Seborrhoïsch eczeem bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelmogelijkheden.

Uw behandelend arts heeft Seborrhoïsch eczeem bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelmogelijkheden. Seborrhoïsch eczeem Uw behandelend arts heeft Seborrhoïsch eczeem bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelmogelijkheden. Wat is seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch

Nadere informatie

Wat is seborrhoïsch eczeem? Hoe ontstaat seborrhoïsch eczeem?

Wat is seborrhoïsch eczeem? Hoe ontstaat seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch eczeem Wat is seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening - met roodheid en schilfering - die vooral te zien is in het gezicht en op het behaarde hoofd. Seborrhoïsch eczeem

Nadere informatie

Dermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Afdeling: Onderwerp:

Dermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Afdeling: Onderwerp: Afdeling: Onderwerp: Dermatologie Wat is seborrhoïsch eczeem? is een huidaandoening die wordt gekenmerkt door roodheid en schilfering, die vooral voorkomt in het gezicht en op het behaarde hoofd. Geschat

Nadere informatie

Uw behandelend arts heeft Vitiligo bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden.

Uw behandelend arts heeft Vitiligo bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Vitiligo Uw behandelend arts heeft Vitiligo bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden. Wat is het? Vitiligo is een onschuldige, maar vaak

Nadere informatie

Systemische Lupus Erythematodes (SLE)

Systemische Lupus Erythematodes (SLE) Systemische Lupus Erythematodes (SLE) Systemische lupus erythematodes (SLE) is een ontstekingsziekte. Deze ontstekingen kunnen in het gehele lichaam (systemisch) voorkomen. SLE is een auto-immuunziekte.

Nadere informatie

Dermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep

Dermatologie. Seborrhoïsch eczeem. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Dermatologie Seborrhoïsch eczeem Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is seborrhoïsch eczeem? Seborrhoïsch eczeem is een huidaandoening waarbij

Nadere informatie

Prednison (corticosteroïden)

Prednison (corticosteroïden) Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

Verbetert huidconditie en stimuleert haargroei

Verbetert huidconditie en stimuleert haargroei Verbetert huidconditie en stimuleert haargroei Welkom bij Luding Esthetica care Hooft nieuw concept Mesotherapie is een goede vorm van behandeling voor: voorkomen van haaruitval, Wat mag u verwachten?

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. PROPECIA 1 mg filmomhulde tabletten Finasteride

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS. PROPECIA 1 mg filmomhulde tabletten Finasteride BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR GEBRUIKERS PROPECIA 1 mg filmomhulde tabletten Finasteride Propecia variatie II-21, versie 7 april 2011 Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken

Nadere informatie

Prednison bij huidziekten

Prednison bij huidziekten Prednison bij huidziekten In overleg met uw behandelend arts heeft u besloten of overweegt u het geneesmiddel prednison te gaan gebruiken. Deze folder geeft informatie over dit geneesmiddel. Heeft u na

Nadere informatie

Inleiding Pagina 2. 1. Haaruitval / Kaalheid Pagina 3 Alopecia androgenetica. Pagina 3 Alopecia areata. Pagina 3 Andere oorzaken van haaruitval

Inleiding Pagina 2. 1. Haaruitval / Kaalheid Pagina 3 Alopecia androgenetica. Pagina 3 Alopecia areata. Pagina 3 Andere oorzaken van haaruitval Haarproblemen Inhoudsopgave Inleiding Pagina 2 1. Haaruitval / Kaalheid Pagina 3 Alopecia androgenetica Pagina 3 Alopecia areata Pagina 3 Andere oorzaken van haaruitval Pagina 4 2. Behandeling van kaalheid

Nadere informatie

Prednison of Prednisolon

Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Prednison of Prednisolon Uw maag, darm- en leverarts heeft in overleg met u besloten u te gaan behandelen met Prednison. Dit geneesmiddel dient ter behandeling van de ziekte van

Nadere informatie

BIJSLUITER. LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% vaselinelanettecrème

BIJSLUITER. LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% vaselinelanettecrème BIJSLUITER LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% vaselinelanettecrème Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

Patiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS)

Patiënteninformatie. Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Patiënteninformatie Polycysteus ovarium syndroom (PCOS) Inhoudsopgave 1 Wat is PCOS 2 Definitie 3 Bij wie komt PCOS voor? 4 Onderzoek 5 Wanneer behandelen? 6 Afvallen

Nadere informatie

Bijsluiter Triamcinolonacetonide 0,1% in paraffine capitis 10% lotion 100 g Versie 1.0

Bijsluiter Triamcinolonacetonide 0,1% in paraffine capitis 10% lotion 100 g Versie 1.0 Triamcinolonacetonide 0,1% in paraffine capitis 10% lotion Werking en toepassingen Wat doet dit medicijn en waarbij wordt het gebruikt? De werkzame stof in triamcinolonacetonide 0,1% in paraffine capitis

Nadere informatie

Acne. Sommige vormen van acné ontstaan door uitwendige factoren

Acne. Sommige vormen van acné ontstaan door uitwendige factoren Acne Hoe ontstaat het Acné wordt veroorzaakt door een ontsteking van de talgklierfollikel. Bij het ontstaan van acné spelen verschillende factoren een rol. In de meeste gevallen begint acné in de puberteit,

Nadere informatie

De diversiteit van haarziekten

De diversiteit van haarziekten De diversiteit van haarziekten Zaterdag 21 april 2018 Patrick Kemperman, dermatoloog AMC Amsterdam Haar 5.000.000 haarfollikels op het menselijk lichaam Overal met uitzondering van - Voetzolen

Nadere informatie

1 - Inleiding 2 - Een Haar 3 - De haargroei cyclus 4 - Hoe bevorder je haargroei

1 - Inleiding 2 - Een Haar 3 - De haargroei cyclus 4 - Hoe bevorder je haargroei ...als je haar wilt! 1 - Inleiding 2 - Een Haar 3 - De haargroei cyclus 4 - Hoe bevorder je haargroei Juiste voedingsstoffen 1. Biotine 2. Selenium 3. Zink 4. Vitamine E 5. Vitamine D Foute stoffen 1.

Nadere informatie

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden)

Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Medicatie bij de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa Prednison (corticosteroïden) Maag-, Darm- en Leverziekten IJsselland Ziekenhuis Uw MDL-arts (maag-, darm- en leverarts) heeft u Prednison voorgeschreven

Nadere informatie

PCOS. Wat is PCOS? Bij wie komt PCOS voor? Onderzoek

PCOS. Wat is PCOS? Bij wie komt PCOS voor? Onderzoek PCOS Wat is PCOS? PCOS staat voor Poly Cysteus Ovarium Syndroom. Letterlijk betekent dit dat er meerdere (poly) vochtblaasjes (cysten)in de eierstok (het ovarium) aanwezig zijn. In deze informatie leest

Nadere informatie

BIJSLUITER. ERYTROMYCINE 2% CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% zalf

BIJSLUITER. ERYTROMYCINE 2% CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% zalf BIJSLUITER ERYTROMYCINE 2% CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% zalf Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

Inhoudsopgave. Pagina. Inleiding 1. Woordspin 2. Rubrieken 3

Inhoudsopgave. Pagina. Inleiding 1. Woordspin 2. Rubrieken 3 Linde van den Anker Inhoudsopgave Pagina Inleiding 1 Woordspin 2 Rubrieken 3 H1 Het ontstaan van haar 4, 5 H2 De eigenschappen van haar 6, 7 H3 De verzorging van haar 8, 9 H4 Het gebruik van haar 10, 11

Nadere informatie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie

Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 00 Multiple sclerose (MS) Poli Neurologie 1 Inleiding U heeft MS. Deze woorden veranderen in één keer je leven. Gevoelens van ongeloof, verdriet en angst. Maar misschien ook opluchting, omdat de vage klachten

Nadere informatie

2.1: Hoe kunnen wij, als mensen, andere mensen helpen om deze ziekte te laten verdwijnen uit de wereld? Al dan niet een deel.

2.1: Hoe kunnen wij, als mensen, andere mensen helpen om deze ziekte te laten verdwijnen uit de wereld? Al dan niet een deel. Werkstuk door een scholier 1417 woorden 10 april 2001 4,8 34 keer beoordeeld Vak Biologie 1.Verhelder onduidelijke begrippen en termen. Geen onduidelijke begrippen. 2.Wat is nu precies het probleem? 2.1:

Nadere informatie

BIJSLUITER. PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% crème en zalf

BIJSLUITER. PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% crème en zalf BIJSLUITER PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% crème en zalf Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in

Nadere informatie

acne Wat is acne? Wat zijn de verschijnselen? Hoe ontstaat het?

acne Wat is acne? Wat zijn de verschijnselen? Hoe ontstaat het? acne Acne vulgaris, kortweg acne genoemd, is de medische term voor jeugdpuistjes. Wat is acne? En hoe is het te behandelen? Dat en meer leest u in deze folder. Wat is acne? Bij acne zijn talgkliertjes

Nadere informatie

PROPECIA 1 mg filmomhulde tabletten RVG 27397

PROPECIA 1 mg filmomhulde tabletten RVG 27397 Bijsluiter Pagina 1/5 Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Propecia 1 mg, filmomhulde tabletten finasteride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke

Nadere informatie

Osteoporose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

Osteoporose. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Osteoporose Uw behandelend arts heeft bij u osteoporose (botontkalking) vastgesteld of wil laten onderzoeken of u osteoporose hebt. In deze folder leest u wat osteoporose is, hoe het ontstaat en wat de

Nadere informatie

H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn

H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag. J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes Bavinck 13 november 2010 Apeldoorn Huidproblematiek bij nierpatiënten H.C. Wisgerhof 6 oktober 2008 Den Haag J.N. Bouwes

Nadere informatie

Folder lichttherapie. Kuur

Folder lichttherapie. Kuur Folder lichttherapie Kuur In overleg met uw behandelend dermatoloog heeft u besloten met lichttherapie te beginnen. Lichttherapie is een behandeling met ultraviolet licht, een deel van het zonlicht. Mensen

Nadere informatie

BIJSLUITER. LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 10% lanettezalf

BIJSLUITER. LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 10% lanettezalf BIJSLUITER LCD 10% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 10% lanettezalf Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar

Nadere informatie

12. Urticaria. Dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

12. Urticaria. Dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! 12. Urticaria Dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is urticaria? Urticaria (urtica = brandnetel) is de medische naam voor netelroos of galbulten. Het is een huiduitslag

Nadere informatie

ONDERSCHEIDEND FRANCIS SCHROEMBGES

ONDERSCHEIDEND FRANCIS SCHROEMBGES ONDERSCHEIDEND FRANCIS SCHROEMBGES - Wil voor alle cliënten, met elk budget, kunnen voorzien in hun behoefte. - Het standaard haarwerk (pruiken) en haarwerk op maat aanbieden - Exclusief kan zij couture

Nadere informatie

6,9. Praktische-opdracht door een scholier 1495 woorden 3 april keer beoordeeld

6,9. Praktische-opdracht door een scholier 1495 woorden 3 april keer beoordeeld Praktische-opdracht door een scholier 1495 woorden 3 april 2007 6,9 19 keer beoordeeld Vak ANW Inhoud 1. Wat is AIDS? 2. Wat is HIV? 3. Hoe werkt het ziekteverloop van AIDS? 4. Wat doet het immuunsysteem

Nadere informatie

ECZEEM BIJ KINDEREN A1002

ECZEEM BIJ KINDEREN A1002 ECZEEM BIJ KINDEREN A1002 Inleiding Er bestaan veel verschillende soorten eczeem. Bij jonge kinderen is er vooral sprake van constitutioneel eczeem, ook wel atopisch eczeem of dauwworm genoemd. Dit is

Nadere informatie

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose

Onderhoudsmedicatie bij Multiple Sclerose Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Patiënteninformatie 1707 Multiple Sclerose Centrum Noord Nederland Alle medicijnen hebben voor- en nadelen. Het belangrijke voordeel van onderhoudsmedicatie bij

Nadere informatie

hematoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen uur bereikbaar via de polikliniek Interne geneeskunde, tel. (078)

hematoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen uur bereikbaar via de polikliniek Interne geneeskunde, tel. (078) ITP Uw hoofdbehandelaar is: hematoloog dr. Uw specialist is op werkdagen tussen 08.30 17.00 uur bereikbaar via de polikliniek Interne geneeskunde, tel. (078) 654 64 64. 1 Inleiding U heeft van de specialist

Nadere informatie

BIJSLUITER. TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% ZWAVEL 5% cetomacrogolcrème

BIJSLUITER. TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% ZWAVEL 5% cetomacrogolcrème BIJSLUITER TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% ZWAVEL 5% cetomacrogolcrème Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

GYNAECOLOGIE. Lichen sclerosus

GYNAECOLOGIE. Lichen sclerosus GYNAECOLOGIE Lichen sclerosus Lichen sclerosus Lichen sclerosus (LS) is een goedaardige huidaandoening. De aangedane huid wordt langzaam minder elastisch. Daardoor voelt de huid strak aan en wordt wittig

Nadere informatie

Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie

Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie 00 Premenstrueel syndroom (PMS) Poli Gynaecologie Inleiding Vrouwen met Premenstrueel syndroom (PMS) hebben lichamelijke en/of psychische klachten die enkele dagen tot 2 weken voor de menstruatie beginnen.

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Het mucosale immuunsysteem Het afweersysteem beschermt het lichaam tegen infecties met bacteriën, virussen, schimmels en parasieten. De huid en de mucosale weefsels zoals bijvoorbeeld

Nadere informatie

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Finasteride Aurobindo 1 mg, filmomhulde tabletten finasteride

BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER. Finasteride Aurobindo 1 mg, filmomhulde tabletten finasteride 1.3.1 Bijsluiter Rev.nr. 1610 Pag. 1 van 5 BIJSLUITER: INFORMATIE VOOR DE GEBRUIKER Finasteride Aurobindo 1 mg, filmomhulde tabletten finasteride Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel

Nadere informatie

Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012

Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Folder premenstrueel syndroom Concept augustus 2014 Ellen Nijkamp, Clasien van der Houwen Gebaseerd op richtlijn premenstrueel syndroom 2012 Premenstrueel syndroom Vrouwen met PMS hebben lichamelijk en/of

Nadere informatie

16. Vitiligo. dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!

16. Vitiligo. dermatologie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! 16. Vitiligo dermatologie Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee! Wat is vitiligo? Bij vitiligo heeft u witte plekken op de huid. De kleur (het pigment) verdwijnt uit uw huid. Het

Nadere informatie

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon

Medischwetenschappelijk. onderzoek. Algemene informatie voor de proefpersoon Medischwetenschappelijk onderzoek Algemene informatie voor de proefpersoon Inhoud Inleiding 5 Medisch-wetenschappelijk onderzoek 6 Wat is medisch-wetenschappelijk onderzoek? Wat zijn proefpersonen? Wie

Nadere informatie

Spectral.DNC-N. Hair Labs Website: Optimale haarbehandeling op basis van Nanoxidil 5% Uitsluitend voor uitwendig gebruik.

Spectral.DNC-N. Hair Labs Website:   Optimale haarbehandeling op basis van Nanoxidil 5% Uitsluitend voor uitwendig gebruik. Spectral.DNC-N Optimale haarbehandeling op basis van Nanoxidil 5% Uitsluitend voor uitwendig gebruik Speerpunten De eerste formule met Nanoxidil 5% ter wereld Baanbrekende innovatie van de leider in biotechnisch

Nadere informatie

Anorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk?

Anorexia. Inleiding. Wat betekent Anorexia Nervosa nu eigenlijk? Anorexia Inleiding Ik hou mijn spreekbeurt over Anorexia nervosa. Anorexia is een ernstige ziekte waarbij degene die het heeft zichzelf min of meer uithongert. Deze patiënten zijn dan ook extreem mager.

Nadere informatie

Methotrexaat bij de Ziekte van Crohn

Methotrexaat bij de Ziekte van Crohn Patiënteninformatie Methotrexaat bij de Ziekte van Crohn rkz.nl Uw MDL-arts (maag-,darm-,leverarts) heeft u methotrexaat voorgeschreven voor de behandeling van de Ziekte van Crohn. Om dit medicijn goed

Nadere informatie

Voorwoord. Hans J. Diks, februari 2013. Meer info

Voorwoord. Hans J. Diks, februari 2013. Meer info Inhoudsopgave Registreer dit e-book! Volg ons op de sociale media Voorwoord Inleiding In dit boekje ontdek je Waarom dit boekje? 1. De oorzaken van haaruitval bij vrouwen De drie oorzaken van haaruitval

Nadere informatie

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4

Hoofdstuk 2 Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 4 Samenvatting SAMENVATTING 189 Depressie is een veelvoorkomende psychische stoornis die een hoge ziektelast veroorzaakt voor zowel de samenleving als het individu. De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO)

Nadere informatie

Behandeling van Hepatitis C

Behandeling van Hepatitis C Behandeling van Hepatitis C MDL-centrum IJsselland Ziekenhuis www.mdlcentrum.nl Inleiding Uw behandelend arts heeft bij u Hepatitis C geconstateerd. De MDL-verpleegkundige gaat u begeleiden bij het behandelen

Nadere informatie

Behandeling met methotrexaat. Polikliniek Dermatologie

Behandeling met methotrexaat. Polikliniek Dermatologie Behandeling met methotrexaat Polikliniek Dermatologie Methotrexaat wordt gebruikt om psoriasis te behandelen. In deze folder vindt u informatie over de werking en de bijwerkingen van methotrexaat. Het

Nadere informatie

Dermatologie. Psoriasis. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep

Dermatologie. Psoriasis. Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Dermatologie Psoriasis Het Antonius Ziekenhuis vormt samen met Thuiszorg Zuidwest Friesland de Antonius Zorggroep Wat is psoriasis? Psoriasis is een niet-besmettelijke huidaandoening met rode en schilferende

Nadere informatie

BIJSLUITER. TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 2% oplossing

BIJSLUITER. TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 2% oplossing BIJSLUITER TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 2% oplossing Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

GRIEPVACCINATIE VOOR ZORGVERLENERS Hoe kan griep voorkomen worden?

GRIEPVACCINATIE VOOR ZORGVERLENERS Hoe kan griep voorkomen worden? GRIEPVACCINATIE VOOR ZORGVERLENERS Hoe kan griep voorkomen worden? WAT IS SEIZOENSGRIEP? WAT IS SEIZOENSGRIEP? > Een acute luchtweginfectie: Plots begin met koorts en rillingen Hoofdpijn Spierpijn Keelpijn

Nadere informatie

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND

INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND INFORMATIE OVER PREDNISON CORTICOSTEROÏDEN FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening. Om dit medicijn

Nadere informatie

prednis(ol)on adviezen na een hernia-operatie astma/copd ZorgSaam

prednis(ol)on adviezen na een hernia-operatie astma/copd ZorgSaam prednis(ol)on adviezen gebruik na een bij hernia-operatie astma/copd ZorgSaam 1 2 PREDNIS(OL)ON GEBRUIK BIJ ASTMA/COPD Inleiding Wat doet Prednis(ol)on (glucocorticosteroïden) en hoe wordt het gebruikt?

Nadere informatie

PCOS (Poly Cysteus Ovarium Syndroom)

PCOS (Poly Cysteus Ovarium Syndroom) PCOS (Poly Cysteus Ovarium Syndroom) Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Wat is PCOS? 1 De normale cyclus 1 Wat gebeurt er bij PCOS? 2 Verhoogde risico's 3 Genetica 3 Behandelmethodes

Nadere informatie

Urticaria (galbulten, netelroos)

Urticaria (galbulten, netelroos) Urticaria (galbulten, netelroos) Uw behandelend arts heeft urticaria bij u geconstateerd. In deze folder vindt u informatie over deze aandoening en de behandelingsmogelijkheden Wat is urticaria? Urticaria

Nadere informatie

St. Antonius Ziekenhuis

St. Antonius Ziekenhuis INTERNE GENEESKUNDE IgA-nefropathie BEHANDELING IgA-nefropathie Door uw arts is IgA-nefropathie bij u vastgesteld of er is een vermoeden dat u deze aandoening heeft. In deze folder leest u meer over de

Nadere informatie

Thema: schildklierproblemen Te snel of te langzaam?

Thema: schildklierproblemen Te snel of te langzaam? Thema: schildklierproblemen Te snel of te langzaam? Bruce H.R. Wolffenbuttel Afd. Endocrinologie Hoe vaak komen schildklierziekten voor? man vrouw Te snel 1 3 per 1000 Te langzaam 1.6 10 per 1000 Dit betekent

Nadere informatie

Behandelen van plaatselijke kaalheid Met DPCP

Behandelen van plaatselijke kaalheid Met DPCP Behandelen van plaatselijke kaalheid Met DPCP Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op www.asz.nl/brmo. Inleiding De dermatoloog heeft met u afgesproken dat u voor uw plaatselijke kaalheid (ook

Nadere informatie

BIJSLUITER. PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% hoofdzalf

BIJSLUITER. PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% hoofdzalf BIJSLUITER PIX LITHANTHRACIS 1,5% TRIAMCINOLONACETONIDE 0,1% SALICYLZUUR 1% hoofdzalf Lees de hele bijsluiter goed voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor

Nadere informatie

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm

Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn

Nadere informatie

Hoe goed werken fumaraten?

Hoe goed werken fumaraten? Fumaraten Uw dermatoloog heeft met u gesproken over fumaraten. Dit wordt ook wel fumaarzuur genoemd. In deze folder vindt u informatie over dit geneesmiddel. Hebt u na het lezen van de folder nog vragen,

Nadere informatie

BIJSLUITER. CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% SALICYLZUUR 5% en 10% crème

BIJSLUITER. CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% SALICYLZUUR 5% en 10% crème BIJSLUITER CLOBETASOLPROPIONAAT 0,05% SALICYLZUUR 5% en 10% crème Lees de hele bijsluiter goed vóórdat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie in voor u. - Bewaar deze bijsluiter.

Nadere informatie

Schildklierproblemen 4-3-2011 T4 80% TSH. De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal

Schildklierproblemen 4-3-2011 T4 80% TSH. De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal Schildklierproblemen Bruce H.R. Wolffenbuttel, internist endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Groningen De schildklier maakt schildklierhormoon * Een man van een jaar of 60 vertelde dit verhaal T4

Nadere informatie

Atopisch eczeem Wat is atopisch eczeem? Hoe ontstaat atopisch eczeem?

Atopisch eczeem Wat is atopisch eczeem? Hoe ontstaat atopisch eczeem? Atopisch eczeem Wat is atopisch eczeem? Atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een veel voorkomende huidaandoening die behoort tot het atopiesyndroom. Bij dit syndroom ontstaan ontstekingsreacties

Nadere informatie

Bijsluiter Triamcinolonacetonide 0,1% in DMSO crème 50% 40 en 100 g Versie 1.0

Bijsluiter Triamcinolonacetonide 0,1% in DMSO crème 50% 40 en 100 g Versie 1.0 Triamcinolonacetonide 0,1% in DMSO crème 50% Werking en toepassingen Wat doet dit medicijn en waarbij wordt het gebruikt? De werkzame stof in triamcinolonacetonide 0,1% in DMSO crème 50% is triamcinolonacetonide.

Nadere informatie

Toolbox-meeting Het gevaar van naalden (van junks) in de liftput

Toolbox-meeting Het gevaar van naalden (van junks) in de liftput Toolbox-meeting Het gevaar van naalden (van junks) in de liftput Inleiding Monteurs van vooral de service en reparatie&renovatie lopen een kans geïnfecteerd te raken met een virus, tengevolge van het (per

Nadere informatie

Wilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Rosacea

Wilhelmina Ziekenhuis Assen. Vertrouwd en dichtbij. Informatie voor patiënten. Rosacea Wilhelmina Ziekenhuis Assen Vertrouwd en dichtbij Informatie voor patiënten Rosacea z 1 Wat is rosacea? Rosacea is een veel voorkomende aandoening van het gezicht, vooral bij vrouwen boven de dertig. De

Nadere informatie

Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject

Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject Methotrexaat bij reuma Ledertrexate, Emthexate, Metoject Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: methotrexaat.

Nadere informatie

Dermatologie. Constitutioneel eczeem wordt ook wel atopisch eczeem genoemd.

Dermatologie. Constitutioneel eczeem wordt ook wel atopisch eczeem genoemd. Dermatologie Eczeem bij kinderen De kinderarts of dermatoloog heeft bij uw kind constitutioneel eczeem vastgesteld. Deze folder is geschreven voor u, als ouder, om u te informeren over de belangrijkste

Nadere informatie

Jeugdpuistjes en steenpuisten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg

Jeugdpuistjes en steenpuisten. Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies. Jouw gezondheid is onze zorg Jeugdpuistjes en steenpuisten Vraag je Alphega apotheek om meer informatie en advies Jouw gezondheid is onze zorg Inhoud Jeugdpuistjes (acne) 3 Klachten en symptomen 3 Oorzaken 3 Wanneer arts raadplegen

Nadere informatie

Adviesbundel tijdens en (tijdelijk) na kanker HAAR

Adviesbundel tijdens en (tijdelijk) na kanker HAAR Adviesbundel tijdens en (tijdelijk) na kanker HAAR INHOUD 1 Wanneer verlies je je haar?... 3 2 Welke medicatie heeft welke invloed?... 3 2.1 BORSTKANKER... 3 2.1.1 Bij chemotherapie... 3 2.1.2 Bij radiotherapie...

Nadere informatie

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Locoid scalp lotion, lotion 1 mg/ml Hydrocortison-17-butyraat

Bijsluiter: informatie voor de gebruiker. Locoid scalp lotion, lotion 1 mg/ml Hydrocortison-17-butyraat Bijsluiter: informatie voor de gebruiker Locoid scalp lotion, lotion 1 mg/ml Hydrocortison-17-butyraat Lees goed de hele bijsluiter voordat u dit geneesmiddel gaat gebruiken want er staat belangrijke informatie

Nadere informatie

Ustekinumab Stelara. Ziekenhuis Gelderse Vallei

Ustekinumab Stelara. Ziekenhuis Gelderse Vallei Ustekinumab Stelara Ziekenhuis Gelderse Vallei Het doel van deze folder is u praktische informatie te geven over het nieuwe medicijn dat u gaat gebruiken: ustekinumab. Hoe werkt ustekinumab? Bij patiënten

Nadere informatie

Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A. Drs. Ed H. Wiltink

Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A. Drs. Ed H. Wiltink Hoofdstuk 11 D E W E R K I N G E N T O E P A S S I N G V A N B O T U L I N E T O X I N E A Drs. Ed H. Wiltink 1 I n l e i d i n g Spieren trekken niet vanzelf samen, maar moeten daarvoor eerst via de zenuwen

Nadere informatie

INFORMATIE OVER METHOTREXAAT (LEDERTREXATE EMTHEXATE ) FRANCISCUS VLIETLAND

INFORMATIE OVER METHOTREXAAT (LEDERTREXATE EMTHEXATE ) FRANCISCUS VLIETLAND INFORMATIE OVER METHOTREXAAT (LEDERTREXATE EMTHEXATE ) FRANCISCUS VLIETLAND Inleiding Uw reumatoloog heeft u een ziekteremmend medicijn voorgeschreven voor de behandeling van uw reumatische aandoening.

Nadere informatie

Schildklierafwijkingen en zwangerschap. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie

Schildklierafwijkingen en zwangerschap. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Schildklierafwijkingen en zwangerschap Afdeling Verloskunde/Gynaecologie In het kort Normaal gesproken werkt de schildklier naar behoren. Bij een abnormale werking kan de schildklier te snel werken (hyperthyreoïdie)

Nadere informatie

De schildklier maakt schildklierhormoon *

De schildklier maakt schildklierhormoon * Ken uw TSH!! en vt4 Bruce H.R. Wolffenbuttel, internist endocrinoloog Universitair Medisch Centrum Groningen Afd. Endocrinologie: www.umcg.net Blog: www.gmed.nl twitter: @bhrw www.gmed.nl/bw.pdf 9 november

Nadere informatie

Genitale psoriasis Radboud universitair medisch centrum

Genitale psoriasis Radboud universitair medisch centrum Genitale psoriasis Genitale psoriasis: een verborgen huidaandoening Psoriasis Psoriasis is een veel voorkomende, niet-besmettelijke huidaandoening met scherp begrensde, schilferende, rode plekken. Ongeveer

Nadere informatie

Wat is Psoriasis? Hoe ontstaat psoriasis? Wat zijn de verschijnselen?

Wat is Psoriasis? Hoe ontstaat psoriasis? Wat zijn de verschijnselen? Psoriasis Wat is psoriasis? Psoriasis is een niet-besmettelijke huidaandoening met rode en schilferende plekken, die verspreid over het gehele lichaam kunnen voorkomen. Vaak komt deze aandoening in de

Nadere informatie

Vragenlijst. Bijnierinsufficiëntie of bijnieruitputting

Vragenlijst. Bijnierinsufficiëntie of bijnieruitputting Vragenlijst Bijnierinsufficiëntie of bijnieruitputting Bijnierinsufficiëntie of bijnieruitputting Aan de hand van de vragenlijst kun je zien OF je het hebt, en indien ja, hoe ernstig het is. Antwoord zo

Nadere informatie

GENEESMIDDELENGROEP Ontstekingsremmende geneesmiddelen (corticosteroïden). Raadpleeg ook de rubriek Werking van het geneesmiddel

GENEESMIDDELENGROEP Ontstekingsremmende geneesmiddelen (corticosteroïden). Raadpleeg ook de rubriek Werking van het geneesmiddel Fagron Hydrocortison creme 10 mg/g FNA Bijsluiter ALGEMENE KENMERKEN NAAM Hydrocortison crème 10 mg/g FNA Fagron, crème SAMENSTELLING Het produkt bevat per gram crème 10 mg hydrocortisonacetaat Hydrocortison

Nadere informatie

Verwijder uw ongewenste haren snel, veilig en vrijwel pijnloos met Ellipse

Verwijder uw ongewenste haren snel, veilig en vrijwel pijnloos met Ellipse Verwijder uw ongewenste haren snel, veilig en vrijwel pijnloos met Ellipse KLINISCH BEWEZEN VEILIG EN EFFECTIEF Maak een einde aan de vaak langzame, lastige en pijnlijke manier van ontharen. Scheren,

Nadere informatie