Procesindustrie & Operationele Techniek

Transcriptie

1 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek De sector in de kijker PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

2 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

3 Inhoudsopgave Inleiding... 7 Samenvatting Een terugblik op het afgelopen jaar Werkgelegenheid Werving Vooruitblik Arbeidsmarkt Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie en Operationele Techniek De sector in de kijker ISBN NUR 600 Auteur Opmaak Michel Koppenaal Judith Olsthoorn 3 BPV-plaatsen procesindustrie Bronvermelding Uitgave: VAPRO-OVP B.V. T E info@vapro.nl I In samenwerking met: Werk & Vakmanschap Postbus BM Roosendaal PMLF en OVP zijn onderdeel van de VAPRO-groep. PMLF Eerste druk, maart 2010 Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar worden gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

4 Inleiding Kenniscentrum PMLF, OVP en Werk & Vakmanschap bieden u dit rapport aan naar aanleiding van het arbeidsmarktonderzoek in de sectoren Procesindustrie en Operationele Techniek. Kenniscentrum PMLF en Opleidingsfonds OVP, beide onderdeel van de VAPRO-groep, en Werk & Vakmanschap hebben het initiatief tot dit onderzoek genomen en de uitvoering ervan gefinancierd. Het onderzoek, dat heeft plaatsgevonden in oktober/november 2009, beoogde een zo goed mogelijk beeld te krijgen van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de aansluiting van het scholingsaanbod op deze arbeidsmarkt. De centrale onderzoeksvraag van dit onderzoek was: Hoe heeft de arbeidsmarkt zich het afgelopen jaar in de sector procesindustrie ontwikkeld en wat zijn de verwachtingen voor de toekomst? Het onderzoek richt zich specifiek op de aansluiting tussen de vraag van de arbeidsmarkt in de procesindustrie en het aanbod van geschoolden op mbo-niveau van de opleidingen Procestechniek (PT) en Operationele Techniek (OT). Steekproef Voor het onderzoek heeft PMLF het register leerbedrijven van Kenniscentrum PMLF geraadpleegd. Er hebben 178 bedrijven uit de procesindustrie aan het onderzoek meegewerkt. Het betreffen kleine, middelgrote en grote bedrijven uit onder andere de chemische industrie, papierindustrie, keramische industrie, metaalbewerking, textiel, kunststoffen, farmaceutische industrie, voedingsindustrie (food), procesindustrie, staalindustrie, zuivel, genotsmiddelenindustrie en energiebedrijven. De resultaten in dit rapport zijn representatief voor dit leerbedrijvenbestand. Inhoud rapport De opbouw van dit rapport is als volgt: Samenvatting Hoofdstuk 1: Een terugblik op het afgelopen jaar Hoofdstuk 2: Een vooruitblik op de komende jaren Hoofdstuk 3: BPV-plaatsen procesindustrie 6 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

5 Samenvatting Het afgelopen jaar: een turbulent jaar In september 2008 kondigde zich de economische crisis al aan en in 2009 zette deze crisis zich door. De eerst getroffen bedrijven waren die in de auto-industrie en hun toeleveranciers, daarna volgde de grondstoffenproducenten en andere bedrijven. Met name de bouw, procesindustrie en ict werden getroffen. Veel bedrijven ontdeden zich noodgedwongen van freelancers, gedetacheerden en zzp ers (zelfstandigen zonder personeel) met flexibele contracten. De overheid sprong bij, deeltijd ww werd mogelijk, opleiden werd extra aantrekkelijk gemaakt en de slogan die VAPRO in dit kader lanceerde Maak van stilstand vooruitgang kreeg hier en daar goed navolging. Er werd veel opgeleid dit jaar, veelal door en voor eigen personeel om de kosten laag te houden. Daarnaast dreigde een groeiende jeugdwerkloosheid: een grote groep schoolverlaters die als gevolg van de crisis niet aan een baan kon komen of door een tijdelijk contract al snel weer op straat kwam te staan. Er werden stimuleringsprojecten opgezet en er werd veel samengewerkt tussen scholen, gemeenten en bedrijven - al dan niet verenigd in specifieke samenwerkingsverbanden. Desondanks zat in het derde kwartaal van ,9% van de 15- tot 23-jarigen werkloos thuis. Dat is 5,6% meer dan in dezelfde periode een jaar daarvoor. Van de jongeren zonder diploma is 20,9% werkloos, tweemaal zoveel als een jaar eerder. Ter vergelijking: van de groep jarigen is 4,2% werkloos, 1,3% meer dan vorig jaar. Ook de BPV-markt werd getroffen. Stageplekken kwamen onder druk te staan en staan dat hier en daar nog steeds. En het kon niet uitblijven: bedrijven ontkwamen er soms niet aan om daadwerkelijk mensen te ontslaan. Ook weer gedwongen door de omstandigheden. Men bleef hiervoor echter wel huiverig. Mocht de economie weer aantrekken dan heeft men dit personeel weer hard nodig. En dat is dan waarschijnlijk moeilijk te vinden gezien de vergrijzing en ontgroening. Bovendien kampt de procesindustrie met een imago-probleem. Men zoekt naar wegen om het werken in de industrie aantrekkelijk te houden, te maken en dat positieve beeld goed over het voetlicht te krijgen bij de doelgroep. Er zijn echter meer branches die dit doen. Ook wat dit betreft is de concurrentie aanzienlijk. Het is niet voor niets een van de speerpunten in de Human Capital Roadmap Chemie. Het jaar verliep in economisch opzicht zo turbulent, dat het CPB haar ramingen en toekomstverwachtingen herhaaldelijk heeft moeten bijstellen. Op het moment van schrijven (december 2009) zag het CPB dit jaar een economische krimp van 4% en een werkloosheid van 5% van de beroepsbevolking. In november 2009 riep het CBS het eind van de recessie in Nederland uit, nadat deze vier kwartalen had aangehouden. Het bruto binnenlands product (bbp) groeide volgens de voorlopige cijfers op kwartaalbasis met 0,4%, met name dankzij een aantrekkende vraag uit het buitenland. Het CPB verwacht nog wel een werkloosheidsgroei naar 6,5% in PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

6 Het afgelopen jaar in de procesindustrie Het huidig aantal procesindustrieel medewerkers (oktober 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte bedrijven is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 29,4% afgenomen en bij 58,9% gelijk gebleven. 31% van de bedrijven in de procesindustrie heeft het afgelopen jaar vacatures voor operators en Operationele Techniek op MBO-niveau gehad. In 2007 was dit nog 80%. Gemiddeld stonden ruim 11 vacatures open op dit niveau bij deze bedrijven. Een gemiddelde dat wel hoger ligt dan in Het gemiddeld aantal vacatures was het hoogst voor operator A (2,8) en operator B (2,3). Ten opzichte van 2007 zien we echter een sterke groei in het gemiddeld aantal vacatures voor de Operator C op niveau 4. Dit lag in 2007 op 0,4 en in 2009 op 2,2. Bijna de helft van de bedrijven met vacatures geeft aan dat zij vacatures hadden die moeilijk vervulbaar waren, waarvan 84% op mbo-niveau. Als voornaamste redenen gaven zij aan dat kandidaten te laag waren opgeleid (70%) of dat er onvoldoende kandidaten waren (57%). De leeftijd van ruim 44% van de procesindustrieel medewerkers ligt tussen de 40 en 54 jaar, 12 % is 55 jaar of ouder. De gemiddelde leeftijd is 42,7 jaar. 50 Verdeling leeftijd (%) Komend jaar (2010): verwachtingen 59,6% van de bedrijven in de procesindustrie verwacht in het komende jaar (2010) één of meer vacatures voor procesindustrieel medewerkers. Hierbij gaat het veelal om een vervangingsvraag. Van de vacatures op mbo-niveau is 71% gericht op operators en wachtchef functies en 29% op onderhouds- en installatiefuncties (Operationele Techniek). De bedrijven in de procesindustrie met één of meer vacatures op mbo-niveau verwachten gemiddeld 3,0 vacatures voor operators of wachtchef functies en gemiddeld 2,4 vacatures voor onderhouds- en installatiefuncties (Operationele Techniek). 48% van de bedrijven met vacatures het komende jaar verwacht moeilijk vervulbare vacatures te hebben, met name voor de functies operator A (niveau 2), operator B (niveau 3) en Operationele Techniek (niveau 4). Komende vier jaar ( ): arbeidsmarktperspectief Vergeleken met de krimp bij 29% van de bedrijven dit jaar, voornamelijk als gevolg van de huidige economische crisis, zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 35,2% verwacht groei, 12,3% krimp, 43,2% evenwicht en 9,3% durft geen toekomstvoorspelling te doen Het aantal baanopeningen tot 2014 zal ongeveer 9700 zijn en het aantal schoolverlaters op mbo-niveau Dit betekent een dreigend tekort van 5400 instromers op dit niveau. Iets dat duidelijk aandacht behoeft. Het arbeidsmarktperspectief voor schoolverlaters mbo-procestechniek en Operationele Techniek is dus erg gunstig Aandacht voor scholing Door het vertrek van medewerkers (als gevolg van vergrijzing, doorstroming, natuurlijk verloop et cetera), lopen bedrijven het risico dat specifieke kennis uit het bedrijf verdwijnt. 86% van de bedrijven laat hiervoor scholing verzorgen door een extern instituut en 97% van de bedrijven laat (daarnaast) medewerkers scholen door eigen medewerkers. Medewerkers in de procesindustrie besteden, ongeacht de grootte van het bedrijf, gemiddeld 37 dagen aan opleiding binnen werktijd. Dit gemiddelde werd dit jaar vooral omhoog gestuwd door bedrijven die aangeven gebruik te maken van deeltijd ww en wtv. 0 < >= 55 Stageplaatsen Ruim de helft (52%) van de onderzochte bedrijven verwacht de komende twaalf maanden stageplaatsen beschikbaar te hebben voor mbo-stagiaires procestechniek/operationele techniek. Het gaat per bedrijf gemiddeld om 5 plaatsen voor procestechniek en 2,5 plaatsen operationele techniek. Landelijk gezien is dit voldoende, per regio kunnen er echter restricties optreden. Voor regionale informatie verwijzen wij naar de regionale Colo-barometers en kerncijfers op www. colo.nl/regionale-barometers. 10 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

7 1. Een terugblik op het afgelopen jaar In dit hoofdstuk richten we ons op de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de productieomgeving van de procesindustrie in Werkgelegenheid Het huidig aantal procesindustrieel medewerkers (oktober 2009) vergeleken met het aantal dat op 1 januari 2009 werkzaam was bij de onderzochte bedrijven is bij 11% van de bedrijven toegenomen, bij 29,4% afgenomen en bij 58,9% gelijk gebleven. 0,6% wist het niet. Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet Leeftijdsverdeling De leeftijd van ruim 44% van de procesindustrieel medewerkers ligt tussen de 40 en 54 jaar, 12 % is 55 jaar of ouder, zie tabel. De gemiddelde leeftijd is 42,7 jaar. 12 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

8 Leeftijdsverdeling < 25 jaar jaar 32, jaar 44,3 >= 55 jaar 12,2 onbekend 4,1 Percentage medewerkers Leeftijdsverdeling procesindustrieel medewerkers (n=162) Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Vacatures 31% van de bedrijven in de procesindustrie heeft het afgelopen jaar vacatures voor operators en Operationele Techniek op MBO-niveau gehad. In 2007 was dit nog 80%. Het gemiddelde aantal vacatures van deze bedrijven per mbo-opleiding staan in de tabel hieronder. Vooropleiding Niveau Gem. aantal vacatures Basisoperator 1 1,6 Operator A 2 2,8 Operator B 3 2,3 Operator C 4 2,2 Medewerker Operationele Techniek Allround Operationeel Technicus ,7 Aantal vacatures per mbo-vooropleiding (bedrijven met vacatures in de afgelopen twaalf maanden op mbo-niveau). Bron: Online- en veldonderzoek Kennsicentrum PMLF, 2009 Het gemiddeld aantal vacatures was het hoogst voor operator A (2,8) en operator B (2,3). Ten opzichte van 2007 zien we echter een sterke groei in het gemiddeld aantal vacatures voor de Operator C op niveau 4. Dit lag in 2007 op 0,4 en in 2009 op 2,2. Bijna de helft van de bedrijven met vacatures geeft aan dat zij vacatures hadden die moeilijk vervulbaar waren, waarvan 84% op mbo-niveau. Als voornaamste redenen gaven zij aan dat kandidaten te laag waren opgeleid (70%) of dat er onvoldoende kandidaten waren (57%). Deze vacatures stonden gemiddeld 6 maanden open. Redenen moeilijk vervulbare vacatures De aangegeven redenen voor moeilijk vervulbare vacatures in de procestechniek: Redenen moeilijk vervulbare vacatures mbo-procestechniek (%) onvoldoende kandidaten te hoog opgeleid te laag opgeleid lage motivatie kandidaten te hoge eisen door kandidaten onaantrekkelijkheid functie onvoldoende beheersing Nederlandse taal Alternatieve redenen genoemd onder anders : gebrek aan specifieke kennis geen bereidheid tot het doen van concessies aan wat werd gevraagd geen kennis van energieopwekking De aangegeven redenen voor moeilijk vervulbare vacatures in de operationele techniek: Redenen moeilijk vervulbare vacatures mbo-operationele techniek (%) onvoldoende kandidaten te hoog opgeleid te laag opgeleid lage motivatie kandidaten te hoge eisen door kandidaten onaantrekkelijkheid functie anders onvoldoende beheersing Nederlandse taal anders PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

9 Alternatieve reden genoemd onder anders : niet allround genoeg 7% van de bedrijven noemt in het algemeen de aansluiting van procesindustriële en aanverwante opleidingen op beschikbare functies slecht, 55% redelijk, 27% goed en 4% uitstekend. Competentiegericht onderwijs zou hierin verbetering moeten brengen, omdat dit meer dan voorheen om een nauwe samenwerking tussen onderwijsinstelling en bedrijfsleven vraagt. De komende jaren zullen we hiervan de effecten pas gaan zien. Driekwart (74%) van de bedrijven heeft wel eens procesindustrieel medewerkers aangenomen die niet in het bezit waren van een specifiek diploma op hun eigen vakgebied. De helft van de bedrijven wenst meer inzicht in het rendement van opleiding voor de organisatie en (slechts) 22% verwacht in de komende vier jaar knelpunten i.v.m. vergrijzing van personeel. networking open dagen in bedrijf oud stagiaires bureaus werving en selectie Ruim 64% van de organisaties vindt uitzendbureaus de succesvolste wijze van werving, gevolgd door advertenties (44%). UWV Werkbedrijf, werkervaringsprojecten en headhunters worden als het minst succesvol gezien (2-3%). Slechts 23% van de bedrijven kijken meteen buiten de organisatie voor nieuw personeel, de rest kijkt eerst binnen de organisatie. 39% van de organisaties maakt steeds meer gebruik van interne doorstroming, 30% denkt dat het onderling uitwisselen van procesindustrieel medewerkers tussen verschillende bedrijven steeds belangrijker wordt. In 2007 keek nog maar 2% van de bedrijven op jobsites, in 2009 is dat 16,5%. 1.2 Werving 78% van de bedrijven maakt gebruik van uitzendbureaus om procesindustrieel medewerkers aan te trekken. Een overzicht van gebruikte wervingskanalen voor nieuw personeel staat hieronder. Alternatieve wijzen van werving, zoals genoemd onder anders, zijn: banenmarkten en beurzen stagiaires contract aanbieden eigen website overname personeel van bedrijven die moeten sluiten Advertenties Uitzendbureaus Interne werving Familie, vrienden, kennissen UWV WERKbedrijf Scholen/ROC s Samenwerkingsverbanden Werkervaringsprojecten Werk & Vakmanschap Headhunters Jobsites Anders Ingezette wervingskanalen voor nieuw personeel (%) PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

10 2. Vooruitblik In dit hoofdstuk beschrijven we de verwachtingen van bedrijven voor de korte termijn (2010) en de komende vier jaar ( ). 2.1 Arbeidsmarkt Arbeidsmarkt: het komende jaar 60% van de bedrijven in de procesindustrie verwacht in het komende jaar (2010) één of meer vacatures voor procesindustrieel medewerkers. Hierbij gaat het zowel om een vervangingsvraag als uitbreidingsvraag (35% van de organisaties verwacht groei het komend jaar). Van de vacatures op mbo-niveau is 71% gericht op operators en wachtchef functies en 29% op operationele techniek. De bedrijven in de procesindustrie met één of meer vacatures op mbo-niveau verwachten gemiddeld 12,1(!) vacatures voor operators of wachtchef functies en gemiddeld 3,7 vacatures voor operationele techniek. Gemiddeld aantal verwachte vacatures per mbo opleiding in 2010 Basisoperator (niveau 1) Operator A (niveau 2) Operator B (niveau 3) Operator C (niveau 4) Medewerker Operationele Techniek (niveau 2) Operationeel Technicus (niveau 4) % van deze organisaties verwacht dat het moeilijk zal zijn om geschikt personeel te vinden voor het invullen van deze vacatures op mbo-niveau. De voornaamste reden die wordt aangegeven (64%) is dat er onvoldoende kandidaten op de arbeidsmarkt zijn. Ook een te laag opleidingsniveau (50%) wordt als veel voorkomende reden aangegeven. 18 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

11 De grootste knelpunten worden verwacht bij het aantrekken van Operator A en Operator B personeel (beide werden in dit kader door 57% van de bedrijven genoemd). De minste problemen verwacht men bij de Basisoperator. Slechts 4% van de bedrijven gaf aan hier een knelpunt te zullen ondervinden. Arbeidsmarkt: de komende vier jaar Vergeleken met de krimp bij 29% van de bedrijven dit jaar, voornamelijk als gevolg van de huidige economische crisis, zijn de verwachtingen voor de komende vier jaar duidelijk positiever: 35,2% verwacht groei, 12,3% krimp, 43,2% evenwicht en 9,3% durft geen toekomstvoorspelling te doen. Toegenomen Gelijk gebleven Afgenomen Weet niet Verwachte instroom schoolverlaters tot 2014: 4300 (20%), jaarlijks gemiddeld 3,7% Intredewerkloosheid van vier maanden of langer: 0% 36% van de schoolverlaters stroomt door naar een vervolgopleiding (6% BOL, 30% BBL). Uit bovenstaande gegevens van het ROA blijkt dat het aantal baanopeningen tot zal zijn en het aantal schoolverlaters procestechniek op mbo-niveau Dit betekent een dreigend tekort van 5400 instromers op dit niveau. Vergrijzing Driekwart van de bedrijven geeft aan voldoende inzicht te hebben in de gevolgen van de vergrijzing van procesindustrieel medewerkers in hun organisatie. 10% geeft aan onvoldoende inzicht te hebben % van de organisaties verwacht in de komende vier jaar knelpunten te zullen ondervinden als gevolg van vergrijzing. 59% ziet de komende vier jaar wat dit punt betreft met vertrouwen tegemoet. 58% van de bedrijven heeft interesse in het voeren van een leeftijdsbewust personeelsbeleid voor procesindustrieel medewerkers. 12 Toekomstprognose mbo-procestechniek tot 2014 (volgens het ROA) Verwachte uitbreidingsvraag tot 2014: 5700 (26%), jaarlijks gemiddeld 4,8% Verwachte vervangingsvraag tot 2014: 4000 (19%), jaarlijks gemiddeld 3,5% Verwachte baanopeningen tot 2014: 9700 (45%), jaarlijks gemiddeld 7,7% Vervanging Uitbreiding tot PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

12 3. BPV-plaatsen procesindustrie In dit hoofdstuk komt de beschikbaarheid van BPV-plaatsen voor mensen die een mbo-opleiding Procestechniek (PT) of Operationele Techniek (OT) volgen aan de orde. De OT-opleidingen worden uitsluitend als BOL-opleidingen aangeboden. Bij de PT-opleidingen is er een relatief klein aantal leerlingen dat stage loopt in het kader van de BOL-opleiding. De meeste mensen volgen een opleiding in de procestechniek als BBL-opleiding. In dit onderzoek zijn voor stageplaatsen beide typen opleidingen bekeken. 3.1 Huidig aantal stagiaires Bij eenderde (34%) van de geaccrediteerde leerbedrijven is eind 2009 een mbo-stagiaire werkzaam. Bij grote bedrijven meer dan bij kleinere bedrijven. Er is een ruim potentieel aan geaccrediteerde leerbedrijven met onbenutte stageplaatsen. Bij 13,5% van de bedrijven zijn stagiaires werkzaam voor een opleiding Procestechniek, bij 11,7% voor Operationele Techniek en bij 9,2% voor beide. Verdeling stagiaires per opleidingsrichting: Stagiaires Basisoperator Operator A Operator B Operator C Medewerker Operationele Techniek Allrount Operationeel Technicus PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

13 3.2 Komend jaar: aantal stagiaires In de komende twaalf maanden (2010) verwacht ruim de helft (51,5%) van de geaccrediteerde leerbedrijven bpv-plaatsen te hebben voor mbo-leerlingen procestechniek en/of operationele techniek. Bij 15,3% van deze bedrijven worden stageplekken verwacht voor alleen Procestechniek, bij 13,5% alleen voor Operationele Techniek en bij 22,7% voor beide. Er worden bij deze bedrijven gemiddeld 5,3 stageplaatsen voor mbo-procestechniek verwacht en gemiddeld 2,5 stageplaatsen voor mbo-operationele techniek. Er komt dus wat meer ruimte op de stagemarkt, al blijven de mogelijkheden voor de basis-operator wel wat achter. Dit behoeft aandacht. 24 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

14 Bronvermelding Niet-werkende jongeren in crisistijd, CBS december 2009 De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2014, Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA-R-2009/5), november 2009 Arbeidsmarktinformatiesysteem ROA/AIStot2014-online/ (ROA/2009) Cfi (2009), onderwijs- en leerlinggegevens mbo tot en met schooljaar 2008/2009 (Het Cfi heet tegenwoordig DUO Zoetermeer) Rapportage arbeidsmarkt- en onderwijsinformatie , Kenniscentrum PMLF januari PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek

15 28 PMLF Arbeidsmarktmonitor Procesindustrie & Operationele Techniek