Studiegids. Postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

Transcriptie

1 Studiegids Postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

2 Studiegids Postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL)

3 COLOFON Uitgave van: Stichting HVO Centrum voor Humanistische Vorming Titel: Studiegids Postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL) Vormgeving: Fotografie: Shutterstock???? Print: ZetPrint, Naarden 2014, Stichting HVO, Utrecht

4 Inhoud Ten geleide 5 1. Inleiding 6 2. Praktische informatie Opleiding Bijlagen 17 I Competenties van leraren HVO en Levensbeschouwing (HL) 18 II Competenties postinitiële hbo-masteropleiding (HL) 20 III Modulebeschrijvingen opleiding inhoud 3

5

6 Ten geleide De postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL) is een masteropleiding voor deelnemers met een hbo-/wo-bachelor- of masterdiploma in de sociale of geesteswetenschappen. Op basis van een assessment wordt bepaald of bepaalde deficiënties via een colloquium doctum voorafgaand aan de start van de opleiding kunnen worden aangevuld. Deze opleiding biedt, geïnspireerd door de humanistische levensbeschouwing, een aanvullende eerstegraads onderwijs bekwaamheid. Na afronding van de opleiding heeft de student de startbekwaamheid om zowel HVO als Levensbeschouwing op zelfstandige wijze vorm te geven binnen de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Op deze plaats bedank ik een ieder, zowel leraar als student, die de gewenste opleidingskwaliteit mee helpt realiseren en wens ik alle betrokkenen een leerzaam en succesvol studiejaar toe. Nico Stuij, directeur Stichting HVO Ten geleide 5

7 1. Inleiding Doelstellingen De masteropleiding leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) is een postinitiële hbo-opleiding die gevoed wordt door het humanisme, stimuleert tot maatschappelijke betrokkenheid en een sterke relatie heeft met de beroepspraktijk. Centrum voor Humanistische Vorming en de docenten van de lerarenopleiding Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing stimuleren de ontwikkeling van beroepsbekwame docenten, die een waardevolle bijdrage kunnen leveren aan de ontwikkeling van leerlingen en studenten aan wie zij lesgeven en die zij begeleiden. De lerarenopleiding Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing heeft dit als volgt samengevat: 1. De afgestudeerde is in staat om, vanuit humanistische uitgangspunten, leerlingen zodanig te onderwijzen, dat zij in toenemende mate in staat zijn tot sociale levenskunst. Dit houdt in dat zij in staat zijn zin en vorm te geven aan hun eigen leven en dat van anderen. Om dit doel te bereiken leert de afgestudeerde de leerlingen op een kritische en creatieve manier om te gaan met vragen die betrekking hebben op normen en waarden en stimuleert de afgestudeerde zijn 1 leerlingen tot zelfstandig oordelen en handelen. 2. De afgestudeerde is in staat om leerlingen vanuit humanistische uitgangspunten zodanig te onderwijzen, dat zij in staat zijn tot een kritisch-democratisch wereldburgerschap. Dit burgerschap kenmerkt zich door verbondenheid, autonomie en sociale betrokkenheid. Dit houdt in dat zij als betrokken wereldburgers een bewuste bijdrage leveren aan het duurzaam (samen)leven op aarde. Om dit doel te bereiken leert de afgestudeerde zijn leerlingen op een kritische en creatieve manier een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing te vormen en zich positief te verhouden tot andere levensbeschouwingen. 3. De afgestudeerde is in staat onderwijs te verzorgen in het vakgebied HVO en Levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs en de eigen professionaliteit inhoudelijk en pedagogisch-didactisch verder te ontwikkelen. Het ontwikkelen van een visie op het vak en beroep van 1 Overal waar in deze publicatie zijn en hij staat, wordt resp. zijn/haar en hij/zij bedoeld. 6 studiegids hbo-masteropleiding HL

8 leraar en het verwerven van de daarmee samenhangende competenties vormen de inzet van de opleiding. Benodigde kennis De opleiding moet de aanstaande docent de kennis aanreiken om zelfstandig het vak HVO en Levensbeschouwing in de bovenbouw van havo en vwo te kunnen geven. De kennisbasis is in het bijzonder gebaseerd op diverse voorbeeldleerplannen (met name van de Vereniging Docenten Levensbeschouwing en Godsdienst) en op publicaties van medewerkers van Stichting HVO en de Universiteit voor Humanistiek. We onderscheiden drie kennisgebieden: 1. Humanisme 2. Levensbeschouwelijke ontwikkeling en andere levensbeschouwingen 3. Identiteitsontwikkeling en burgerschapsvorming 1. Humanisme Het humanisme als levensbeschouwing stelt waarden als autonomie en verbondenheid en hun onderlinge relatie centraal voor het menselijk handelen. Binnen humanistische educatie wordt er nadrukkelijk aandacht besteed aan deze waarden. Zo is in de streefdoelen van Humanistisch Levensbeschouwelijk Vormingsonderwijs de bevordering van het zelfstandig denken en duurzaam (samen)leven op aarde duidelijk te herkennen. Bij Humanistisch Levensbeschouwelijk Vormingsonderwijs zullen de leerlingen worden uitgedaagd hun denken en doen af te stemmen op deze humanistische waarden en daarmee mogelijk een keuze te maken voor een ethiek van verbondenheid en deze ethiek ook te ervaren in relatie tot de wereld en de natuur. 2. Levensbeschouwelijke ontwikkeling en andere levensbeschouwingen Kenmerkend voor een humanistisch perspectief op het geven van het vak Levensbeschouwing is het hebben van kennis van andere levensbeschouwingen. Deze kennis moet voor de docent de basis vormen voor het kunnen waarderen van andere levensbeschouwingen en het ondersteunen van jongeren bij hun persoonlijke levensbeschouwelijke ontwikkeling. 1. inleiding 7

9 3. Identiteitsontwikkeling en burgerschapsvorming Ieder mens ontwikkelt een eigen persoonlijke levensbeschouwelijke identiteit. Deze zienswijze is niet alleen humanistisch maar wordt ook ondersteund door psychologische theorieën over het ontwikkelen van narratieven en door sociaal-constructivistische theorieën over leren en identiteitsontwikkeling. Docenten HL moeten kennis hebben van processen van identiteitsontwikkeling en inzicht hebben in de manier waarop zij hun leerlingen hierbij kunnen begeleiden. Docenten HL dienen met andere woorden competent te zijn in het kunnen begeleiden van individuele, dialogische en reflectieve processen van identiteitsontwikkeling. Tegenwoordig worden alle middelbare scholen geacht een bijdrage te leveren aan burgerschapsvorming. Onderwijs bereidt jongeren altijd voor op het leveren van een bijdrage aan de maatschappij, maar sinds een aantal jaren krijgt deze pedagogische taak van het onderwijs expliciete aandacht. Burgerschapsvorming is daarbij verweven met identiteitsontwikkeling en met levensbeschouwelijke ontwikkeling: in theorie, in onderwijspraktijken en in leerprocessen. Burgerschapsvorming vanuit humanistisch perspectief is gericht op het verbinden van autonomie en sociale betrokkenheid en het ontwikkelen van wat John Dewey noemt een democratische levensstijl. 2 Burgerschapsvorming tracht betrokken burgerschap te stimuleren op verschillende niveaus: op interpersoonlijk niveau, op het niveau tussen gemeenschappen, op nationaal niveau en op wereldniveau. Pedagogisch-didactische uitwerking van doelstellingen en benodigde kennis Humanistische vorming heeft als voornaamste doel het zelfstandig denken en handelen van leerlingen te stimuleren en hen tegelijkertijd voor te bereiden op een vreedzame deelname aan het democratisch samenleven. De centrale waarden van het humanisme, autonomie en verbondenheid, zijn hierbij richtinggevend. In de opleiding liggen humanistische waarden ook ten grondslag aan de vormgeving van het onderwijs. Dit onderwijs richt zich op de student als betekenisgever. De persoon van de student is dus een 2 De Amerikaanse pedagoog en filosoof John Dewey omschreef deze grondhouding in Democracy and Education. An introduction to the philosophy of education (1916) als democracy as a way of life. 8 studiegids hbo-masteropleiding HL

10 belangrijke actor in het onderwijsleerproces. Dit vraagt van de studenten het vermogen om van perspectief te wisselen, open te staan voor nieuwe (afwijkende) inzichten en in staat te zijn tot een eigen inzicht, oplossing of standpunt te komen. De onderwijsvisie van de masteropleiding leraar HL bestaat uit de volgende elementen: De opleiding is gericht op een vruchtbare wisselwerking tussen theoretische inzichten, praktische relevantie en visie op onderwijs. De opleiding laat zich in inhoud en vormgeving voornamelijk inspireren door humanistische tradities en oriënteert zich vooral op de disciplinaire velden van religie en levensbeschouwing, filosofie en pedagogischdidactische theorieën. In het onderwijs worden verschillende disciplinaire invalshoeken aan elkaar en aan de praktijk gerelateerd. Leren (en doceren) is een betekenisvolle activiteit die plaatsvindt in interactie tussen studenten, docenten en inhoud binnen een bepaalde culturele en historische context. Er is aandacht voor de persoonlijke ontwikkeling van studenten, in het bijzonder hun vermogen tot dialoog en open communicatie, hun sensibiliteit voor verschillen en hun reflectieve en argumentatieve vermogens. Er is aandacht voor pedagogische en filosofische perspectieven voor met name het ontwikkelen van visies en doelen, en de pedagogische kwaliteit en normatieve professionaliteit van docenten HL. Er is aandacht voor onderwijspsychologische perspectieven voor inzicht in leerprocessen. Er is aandacht voor onderwijskundige en didactische perspectieven voor het kunnen ontwerpen van leeromgevingen en het begeleiden van leerprocessen. Er is aandacht voor onderwijssociologische perspectieven voor kennis van het onderwijsbestel en de relatie onderwijs en samenleving. Er is aandacht voor het ontwikkelen van een onderzoekende houding. In de opleiding is aandacht voor deze perspectieven en vooral ook voor de praktische concretisering daarvan in het pedagogisch-didactisch handelen van docenten, de ontwikkeling van hun persoonlijke reflectieve competentie, in het met collega s op dialogische wijze kunnen samenwerken en in het zich als docent verder kunnen ontwikkelen vanuit een onderzoekende houding. 1. inleiding 9

11 Het humanistische perspectief in het pedagogisch-didactische gebied komt vooral tot uitdrukking in het in samenhang ontwikkelen van autonomie en sociale betrokkenheid. Dit betekent aandacht voor persoonlijke zingeving en empowerment, het ontwikkelen van het gericht zijn op elkaar en het op dialogische, reflectieve en verbindende wijze leren. 10 studiegids hbo-masteropleiding HL

12 2. Praktische informatie Doelstelling Een inhoudelijk referentiekader en basisvaardigheden aanreiken voor het verzorgen van HVO en Levensbeschouwing op eerstegraads niveau. Studielast 60 EC s, dat betekent een gemiddelde studielast van 20 uur per week. Studieduur Twee jaar. Studiekosten Collegegeld euro per jaar, studiemateriaal circa 500 euro in totaal. Bij overschrijding van de opleidingsduur dient opnieuw collegegeld te worden betaald, á 200 euro per maand. Als een student in aanmerking komt voor een toelatingsexamen, betaalt hij 50 euro per portfolio-opdracht (met een maximum van vier opdrachten). Verplichte literatuur Zie modulebeschrijvingen (bijlage III). Locatie Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwegracht 29 te Utrecht. Maximaal aantal deelnemers 30 personen. Toelatingsvoorwaarden Standaard vindt een intakegesprek plaats, waarin vooral de oplei dingsachtergrond, de werkervaring, de motivatie en de affiniteit met wereld- en levensbeschouwelijke vorming van jongeren besproken wordt, in relatie tot een humanistisch geïnspireerde visie op mens en wereld. Voorafgaand aan het intakegesprek dient de aspirant-student een motivatiebrief en een recent CV te sturen. Studenten met een hbo-bacheloropleiding HVO en Levensbeschouwing, andere hbo-bacheloropleidingen Levensbeschouwing of een hbo-/wo-bachelor- of masterdiploma in de sociale geesteswetenschappen, eventueel aangevuld met een colloqium doctum, worden toegelaten. 2. praktische informatie 11

13 Een competentiebalans maakt deel uit van de toelatingsvoorwaarden. Indien nodig dient er een toelatingsopdracht gemaakt te worden. Deze opdracht is afhankelijk van geconstateerde deficiënties: a. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae niet kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Humanistiek op bachelorniveau leraar HL te beschikken, dient een tentamen op bachelorniveau leraar HL te worden afgelegd. Voor het tentamen dient minimaal een cijfer 6 te worden behaald. b. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae niet kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Pedagogiek op bachelorniveau leraar HL te beschikken, dient een tentamen op bachelorniveau leraar HL te worden afgelegd. Voor het tentamen dient minimaal een cijfer 6 te worden behaald. c. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae niet kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Levensbeschouwing op bachelorniveau leraar HL te beschikken, dient een tentamen op bachelorniveau leraar HL te worden afgelegd. Voor het tentamen dient minimaal een cijfer 6 te worden behaald. d. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae niet kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van het werkveld leraar HL op bachelorniveau te beschikken, dient een tentamen op bachelorniveau leraar HL te worden afgelegd. Voor het tentamen dient minimaal een cijfer 6 te worden behaald. Vrijstellingen a. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Humanistiek op masterniveau leraar HL te beschikken, kan op advies van de examinator van het onderwijsonderdeel Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek vrijstelling worden verleend voor dit onderdeel. b. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Levensbeschouwing op masterniveau leraar HL te beschikken, kan op advies van de examinator van het onderwijsonderdeel Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek vrijstelling worden verleend voor dit onderdeel. c Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Ethiek op masterniveau leraar HL te beschikken, kan op advies van de examinator van het onderwijsonderdeel Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek vrijstelling worden verleend voor dit onderdeel. 12 studiegids hbo-masteropleiding HL

14 d. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van Pedagogiek op masterniveau leraar HL te beschikken, kan op advies van de examinator van het onderwijsonderdeel Identiteitsontwikkeling en educatie vrijstelling worden verleend voor dit onderdeel. e. Indien een student op basis van zijn diploma s en curriculum vitae kan aantonen over voldoende kennis op het gebied van het werkveld leraar HL op masterniveau te beschikken, kan in uitzonderlijke gevallen na het indienen van een aanvraag bij de examencommissie gedeeltelijk vrijstelling verleend worden voor de stage. f. In principe worden er geen vrijstellingen verleend voor het onderdeel Prakijkonderzoek, omdat deze module voorbereidt op het schrijven van het afstudeeronderzoek en het afstudeeronderzoek voor iedereen een verplicht onderdeel vormt. Studiebegeleiding Voor praktische zaken en studievoortgang kan contact opgenomen worden met de coördinerend studieleider, Barbara Schelberg. Bij studievertraging of studietwijfels wordt uitdrukkelijk verzocht contact op te nemen met de coördinerend studieleider. Studievoortgang en afronding De coördinerend studieleider controleert de studievoortgang van de student. Aan het einde van elk studiejaar wordt namens het bestuur, in overleg met de onderwijs- en examencommissie, een bindend studieadvies uitgebracht over de voortzetting van de studie. Dit studieadvies wordt uitgebracht op basis van het aantal door de student behaalde EC s. In de onderwijs- en examenregeling, die elke student aan het begin van het studiejaar ontvangt, staan de mogelijke studieadviezen vermeld. Aan het einde van de opleiding vindt een afrondingsgesprek plaats met een docent van de opleiding en een gecommitteerde uit het werkveld. Docenten Drs. Alexandra Bronsveld, prof.dr. Joep Dohmen, drs. Saskia Heusèrr, dr. Yvonne Leeman, drs. Eveline Oostdijk, drs. Marco Otten, mw. Barbara Schelberg, dr. Martien Schreurs en prof.dr. Wiel Veugelers. Coördinatoren Drs. Marco Otten, mw. Barbara Schelberg en prof.dr. Wiel Veugelers. 2. praktische informatie 13

15 Samenwerking Met de Universiteit voor Humanistiek: uitwisseling docenten, collegeruimten en studentvoorzieningen. Status opleiding De postinitiële hbo-masteropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing (HL) is een vrij nieuwe opleiding, die erkend wordt door het Humanistisch Verbond (HV) als officiële vertegenwoordiger van het levensbeschouwelijke humanisme in Nederland. Daarnaast is de opleiding sinds november 2010 geaccrediteerd en geregistreerd in het CROHO-register. Start opleiding Vrijdag 5 september Beroepsmogelijkheden Leraar HVO en Levensbeschouwing in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Verdere opleidingsmogelijkheden Indien je de masteropleiding hebt afgerond en ook graag een bevoegdheid wilt halen om HVO te geven in het openbaar basisonderwijs, kun je doorstromen naar de post-hbo-opleiding HVO voor het basisonderwijs. Deze opleiding duurt een jaar en bevat 20 contactdagen. Het aantal EC s bedraagt 23. Voor het vakgebied Humanistiek krijg je een vrijstelling. Didactiek neemt een centrale plaats in in het curriculum. Je leert zelf lessen HVO te ontwerpen met behulp van de methodiek van het HVO. Daarnaast verzorg je 30 stagelessen HVO in het basisonderwijs. 14 studiegids hbo-masteropleiding HL

16 3. Opleiding De opleiding heeft tot doel een inhoudelijk referentiekader en basisvaardigheden aan te reiken voor het verzorgen van HVO en Levensbeschou wing op eerstegraads niveau. Het accent ligt op het verwerven van ken nis en vaardigheden en toepassing daarvan door de aanstaande leraar HVO en Levensbeschouwing (HL). Het opleidingsjaar loopt van september 2014 tot september Op de eerste collegedag worden de modulebeschrijvingen (onder meer inhoud, doelen, beoordelingscriteria, te bestuderen literatuur) toege licht. De verklaring van bekwaamheid wordt uitgereikt, indien 60 EC s behaald zijn en het eindgesprek met een docent van de opleiding en gecommitteerde uit het werkveld met een voldoende is afgerond. EC s worden toegekend als het beoor delingscijfer voor de onderscheiden onderdelen minimaal een 6 is (zie hiervoor de onderwijs- en examenregeling). Voor een uitvoerige uitwerking van de onderwijs- en examenregeling wordt verwezen naar de jaarlijks verschijnende OER (onderwijs- en examenregeling), die onder andere verkrijgbaar is bij het secretariaat van Stichting HVO. Deze zal aan het begin van het opleidingsjaar worden uitgereikt. Jaar 1 1. Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek 12 EC s Periode I en II 2. Identiteitsontwikkeling en educatie 7,5 EC s Periode III 3. Praktische didactische vaardigheden in educatie 6 EC s Periode IV Jaar 2 4. Stage 15 EC s Periode I t/m IV 5. Theoretische concepten van morele educatie en burgerschapsvorming 7,5 EC s Periode I 6. Door de praktijk gestuurd 6 EC s Periode II 7. Praktijkonderzoek 6 EC s Periode III en IV 3. opleiding

17 Locatie en tijden De colleges vinden plaats in het gebouw van de Universiteit voor Humanistiek, Kromme Nieuwegracht 29 te Utrecht. De collegetijden zijn vrijdag van tot uur, tenzij met de docent andere tijden worden afgesproken. 16 studiegids hbo-masteropleiding HL

18 Bijlagen bijlagen 17

19 Bijlage I Competenties van leraren HVO en Levensbeschouwing (HL) Volgens de Wet BIO (Wet op de beroepen in het onderwijs) moeten leraren HVO en Levensbeschouwing (HL) de onderstaande competenties voldoende beheersen. Competentieoverzicht Elke beroepscompetentie van de masteropleiding Leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) wordt gekoppeld aan noodzakelijk(e) kennis en inzicht, toepassing van kennis en inzicht, communicatie en oordeelsvorming. Ook de leervaardigheden worden ontwikkeld gedurende de gehele opleiding. Het hierna gepresenteerde overzicht laat zien waar in het curriculum met name aandacht geschonken wordt aan kennis en inzicht, et cetera. Elke competentie wordt in principe op het niveau van gevorderd afgerond indien het betreffende onderwijsonderdeel met een voldoende wordt beoordeeld. 18 studiegids hbo-masteropleiding

20 Bijlage I Competenties Dublin-descriptoren Kennis en inzicht Heeft aantoonbaar kennis en inzicht die gebaseerd zijn op de kennis en het inzicht op het niveau van bachelor, en die deze overtreffen en/of verdiepen, alsmede een basis of een kans bieden om een originele bijdrage te leveren aan het ontwikkelen en/of toepassen van ideeën, vaak in onderzoeksverband. Toepassen kennis en inzicht Is in staat om kennis en inzicht en probleemoplossende vermogens toe te passen in nieuwe of onbekende omstandigheden binnen een bredere (of multidisciplinaire) context die gerelateerd is aan het vakgebied; is in staat om kennis te integreren en met complexe materie om te gaan. Communicatie Is in staat om oordelen te formuleren op grond van onvolledige of beperkte informatie en daarbij rekening te houden met sociaal-maatschappelijke en ethische verantwoordelijkheden, die zijn verbonden aan het toepassen van de eigen kennis en oordelen. Oordeelsvorming Is in staat om conclusies, alsmede de kennis, motieven en overwegingen die hieraan ten grondslag liggen, duidelijk en ondubbelzinnig over te brengen op een publiek van specialisten of nietspecialisten. Leervaardigheden Bezit de leervaardigheden die hem of haar in staat stellen een vervolgstudie aan te gaan met een grotendeels zelfgestuurd of autonoom karakter. X X X X X X X X X X X X X X X X X Competenties van leraren HVO en Levensbeschouwing (HL) 19

21 Bijlage II Competenties postinitiële hbo-masteropleiding (HL) 1. Interpersoonlijk competent De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op basis van de humanistische uitgangspunten een prettig leefen werkklimaat te creëren en vast te houden. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op basis van de humanistische uitgangspunten een vriendelijke en coöperatieve sfeer te creëren en vast te houden, waarbij er sprake is van een open dialoog tussen alle gesprekspartners (leerlingen en de docent). De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing bevordert het zelfstandig kunnen oordelen en handelen van de leerlingen, onder andere door de leerlingen te ondersteunen bij het vormgeven aan hun eigen leven en dat van anderen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing zoekt elke les opnieuw naar een goede balans tussen leiden en begeleiden, sturen en volgen, confronteren en verzoenen, en corrigeren en stimuleren. 2. Pedagogisch competent De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op basis van de humanistische uitgangspunten de leerlingen te ondersteunen bij het zin en vormgeven aan hun eigen leven, onder andere door het zelfstandig en verantwoordelijk kunnen oordelen en handelen van de leerlingen te stimuleren. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om de leerlingen te ondersteunen bij het vormen van een goed beeld van hun ambities en mogelijkheden. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om een veilige leer- en werkomgeving te creëren, waarin de leerlingen houvast en structuur wordt geboden om op een kritische en creatieve manier te kunnen omgaan met de keuzes die zij moeten maken. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in 20 studiegids hbo-masteropleiding

22 Bijlage II staat om de leerlingen te ondersteunen bij het zin en vormgeven aan hun eigen leven en dat van anderen, waarbij de leerlingen: - weten dat ze erbij horen, welkom zijn en gewaardeerd worden; - op een respectvolle manier met elkaar omgaan en uitgedaagd worden om verantwoordelijkheid voor elkaar te nemen; - initiatieven kunnen nemen en zelfstandig kunnen werken. 3. Vakinhoudelijk en didactisch competent De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om de leerlingen te helpen op een kritische en creatieve manier een persoonlijke levens- en wereldbeschouwing te vormen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op basis van de humanistische uitgangspunten de leerlingen te helpen zich de leerinhouden van een bepaald vak(gebied) eigen te maken en vertrouwd te raken met de manier waarop die in het dagelijks leven en in het werk gebruikt worden. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing introduceert zijn leerlingen in de kennis, principes, onderzoekswijzen en toepassingen van de wetenschappelijke discipline(s) waaraan het schoolvak gerelateerd is. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing creëert een krachtige leeromgeving waarbij het leren in verband wordt gebracht met realistische en voor de leerlingen relevante toepassingen van kennis in beroep, verdere studie en maatschappij. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om de leerinhouden en ook zijn doen en laten af te stemmen op de leerlingen en rekening te houden met de uniciteit en verscheidenheid van de leerlingen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing bepaalt met de leerling diens (individuele) leertraject, motiveert de leerlingen voor hun leer- en werktaken, daagt hen uit om hieraan zo optimaal mogelijk vorm te geven en helpt hen om deze taken met succes af te ronden. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing bevordert de zelfstandigheid van de leerlingen, onder andere door hen met en van elkaar te laten leren en met elkaar te laten werken. Competenties postinitiële hbo-masteropleiding (HL) 21

23 Bijlage 1 II 4. Organisatorisch competent De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op een verantwoordelijke en duurzame wijze zorg te dragen voor organisatorische zaken die samenhangen met zijn onderwijs en het leerproces van de leerlingen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing ziet erop toe dat de leerlingen een ordelijke en taakgerichte omgeving treffen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing zorgt ervoor dat de leerlingen weten waar ze aan toe zijn en welke ruimte ze hebben voor eigen initiatief, het nemen van verantwoordelijkheid en het bewust maken van keuzes, en dat de leerlingen weten wat ze moeten (of kunnen) doen, en hoe en met welk doel ze dat moeten (of kunnen) doen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om kleinschalig praktijkonderzoek te verrichten op het gebied van onderwijspraktijken. 5. Competent in het samenwerken met collega s De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om ervoor te zorgen dat zijn werk en dat van zijn collega s in de school goed op elkaar zijn afgestemd. Hij draagt bij aan het goed functioneren van zijn schoolorganisatie. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing draagt vanuit humanistische uitgangspunten bij aan een pedagogisch en didactisch klimaat op zijn school, waarin collega s op een betrokken manier een bijdrage leveren aan het onderling samenwerken en aan een goede, duurzame schoolorganisatie. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat tot goed communiceren en samenwerken met collega s, levert een constructieve bijdrage aan vergaderingen, andere vormen van schooloverleg en aan de werkzaamheden die moeten worden uitgevoerd om de school goed te laten functioneren, en daarmee aan de (duurzame) ontwikkeling en verbetering van zijn school. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat adviezen op te stellen voor onderwijsverbetering en schoolontwikkeling. 22 studiegids hbo-masteropleiding

24 Bijlage II 6. Competent in het samenwerken met de omgeving De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing draagt vanuit humanistische uitgangspunten zorg voor het onderhouden van contacten met de ouders of verzorgers van de leerlingen en met collega s van instellingen waarmee zijn school voor het onderwijs en de leerlingenzorg samenwerkt, en waarbij sprake is van open dialoog tussen alle gesprekspartners. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om vanuit zijn normatieve professionaliteit zijn (professionele) handelen en dat van anderen buiten de school goed op elkaar af te stemmen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing maakt zelfstandig, verantwoordelijk en op doeltreffende wijze gebruik van het professionele netwerk van de school voor wat betreft de opleiding van de leerlingen of de zorg voor de leerlingen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is in staat om op verantwoordelijke en zorgvuldige wijze om te gaan met de contacten, die hij namens de school onderhoudt met de omgeving van de school. 7. Competent in reflectie en ontwikkeling De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing is competent in reflectie en ontwikkeling, zodat hij in staat is zich voortdurend verder te ontwikkelen en te professionaliseren. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing gaat op basis van humanistische uitgangspunten op een kritische en creatieve manier om met vragen die betrekking hebben op normen en waarden wat betreft zijn beroepsuitoefening, waarbij hij regelmatig nadenkt over zijn beroepsopvattingen en professionele bekwaamheid. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing kan zelfstandig oordelen en handelen waarbij hij onder andere ernaar streeft zijn beroepsuitoefening bij de tijd te houden en te verbeteren. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing weet goed wat hij belangrijk vindt in zijn leraarschap en van welke waarden, normen en onderwijskundige opvattingen hij uitgaat. Competenties postinitiële hbo-masteropleiding (HL) 23

25 Bijlage II De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing heeft een goed beeld van zijn eigen competenties, zijn sterke en zwakke kanten, werkt op een planmatige manier aan zijn verdere ontwikkeling, stemt zijn eigen ontwikkeling af op het beleid van zijn school en benut de kansen die de school biedt om zich verder te ontwikkelen. De leraar Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing beschikt over een onderzoekende houding en weet deze te onderhouden. 24 studiegids hbo-masteropleiding

26 Bijlage III Modulebeschrijvingen opleiding Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek Aantal EC s: 12 Periode: eerste jaar: periode I en II Dag en tijdstip: vrijdag, van tot uur Coördinator: Marco Otten Examinator: Marco Otten Docent: Marco Otten en gastdocenten Centrum HVO Verdeling SBU: 120 contacturen en 216 zelfstudie-uren Doelgroep: HVO-studenten Deelnemers: maximaal 30 Voorkennis: initiële hbo-bacheloropleiding leraar HVO en Levensbeschouwing. Indien nodig toelatingsopdracht Humanstiek en toelatingsopdracht Levensbeschouwing Doelstellingen Studenten kunnen actief luisteren. Studenten zijn in staat tot open levensbeschouwelijke communicatie. Studenten kennen het leerplan voor het vak HL. Studenten hebben diepgaande kennis van de humanistische traditie. Studenten hebben diepgaande kennis van de grote wereldreligies jodendom, christendom, islam, hindoeïsme en boeddhisme. Studenten hebben kennis van bestaande methoden voor het vak Levensbeschouwing met een filosofisch en humanistisch raakvlak. Studenten kunnen levensvragen behandelen op een manier die de leerlingen aanspreekt. Studenten kunnen verschillen en overeenkomsten tussen verschillende levensbeschouwingen en religies laten ontdekken en bespreken. Studenten kunnen bestaande methoden vakinhoudelijk en didactisch beoordelen op grond van humanistische uitgangspunten. Studenten kunnen de dialoog stimuleren en waarderen. Studenten kunnen de inhoudelijke onderdelen met een levensbeschouwelijke dimensie in de leerplannen van de vakken in de Modulebeschrijvingen opleiding

27 Bijlage III bovenbouw vo herkennen. Studenten hebben diepgaande kennis van inhoudelijke ontwikkelingen binnen het georganiseerde humanisme in Nederland. Studenten zijn in staat te reflecteren op de eigen professionele ontwikkeling. Studenten hebben diepgaande kennis van hedendaagse ethische stromingen. Studenten zijn in staat een les over een levensbeschouwelijk thema uit te voeren. Inhoud Kennismaken met het humanistische gedachtegoed, de ontwikkeling ervan in de loop der geschiedenis en de huidige visies op huma nisme. Kennismaken met andere levensbeschouwingen, zoals het jodendom, het christendom, de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme, en de relatie daarvan tot het humanisme. Inzicht verwerven in het eigen levensbeschouwelijk zingevingskader en waarden- en normenbesef. Kennismaken met een aantal ethische theorieën en vormingsmodellen. Vaardigheden opdoen op het gebied van begeleiding van discussies en presentatie van lesstof. Deze verworven kennis, vaardigheden en inzichten leren te relateren aan de onderwijspraktijk. Werkvormen Werkcollege, hoorcollege, literatuurstudie, simulatielessen, excursies en praktijkopdrachten. Tijdens de bijeenkomsten wordt gewerkt volgens het dubbele-bodemprincipe, dat wil zeggen dat de gepraktiseerde didactiek model staat voor de wijze waarop in lessen HVO en Levensbeschouwing gewerkt kan worden. Er wordt een verscheidenheid aan didactische werkvormen toegepast en de didactische aanpak zal telkens transparant worden gemaakt. Tijdens de contacturen neemt het leren van en met elkaar een belangrijke plaats in. Beoordelingsvorm Tijdens de contacturen is ieders inhoudelijke en procesmatige inbreng een belangrijke voorwaarde voor het leren. In principe geldt dan ook een deelnameverplichting voor de geroosterde contacturen. Bij afwezigheid 26 studiegids hbo-masteropleiding

28 Bijlage III is, afhankelijk van de aard van het gemiste onderdeel, in overleg met de docent een vervangende opdracht mogelijk. Bij goede redenen is maximaal 25% van de contacturen vervangbaar. Er wordt een presentielijst bijgehouden. De opdrachten hebben een duidelijke functie in het programma. Tijdens de contacturen worden de in de opdrachten opgedane inzichten met elkaar besproken. De resultaten van alle uit te voeren (praktijk)opdrachten worden in een dossier (portfolio) opgenomen. Bij alle afrondingsopdrachten is sprake van een peerreview. Tentamens worden digitaal afgenomen. De tentamens worden na afloop naar zowel de docent als een van te voren afgesproken medestudent verzonden. Vervolgens ontvangen alle studenten een antwoordmodel. Op basis daarvan beoordeelt de medestudent binnen enkele dagen het ontvangen tentamen. De medestudent stuurt een beoordeling van het tentamen binnen enkele dagen naar Marco Otten en de medestudent. Vervolgens volgt een definitieve beoordeling door de docent. In de volgende bijeenkomst worden de resultaten doorgenomen. Verplichte literatuur Besten, G.J. den, Paping, Th. B. en Pol, H. (red.), Mens & medemens: Geestelijke stromingen in onze samenleving. Groningen, Wolters- Noordhoff, 2002, 3e druk, ISBN Dohmen, J. Over levenskunst. Amsterdam, AMBO/Anthos, 2014, ISBN Savater, F., De vragen van het leven. Utrecht, Bijleveld, 2004, ISBN Schwab, H., Wij denken over ethiek (deel 5). Best, Damon, 1997, ISBN Vanheste, J., Humanisme en het Avondland. De Europese humanistische traditie. Budel, Damon, 2007, ISBN Aanbevolen literatuur Schepper, J. de, Levensbeschouwing ontwikkelen. Hilversum, Kwintessens, 2004, ISBN X. Modulebeschrijvingen opleiding

29 Bijlage III Identiteitsontwikkeling en educatie Aantal EC s: 7,5 Periode: III Dag en tijdstip: vrijdag, van10.00 tot uur Coördinator: Wiel Veugelers Examinator: Wiel Veugelers Docenten: Marco Otten, Yvonne Leeman, Barbara Schelberg, isolde de Groot en Wiel Veugelers Verdeling SBU: 30 contacturen en 180 zelfstudie-uren Doelgroep: HVO-studenten Deelnemers: maximaal 30 Voorkennis: module Humanistiek, levensbeschouwing en ethiek Doelstellingen Studenten zijn goed op de hoogte van communicatie- en omgangsvormen in de leefwereld van hun leerlingen. Studenten hebben kennis van en inzicht in de ontwikkelingspsychologie van leerlingen in de leeftijd van jaar in het algemeen en de levensbeschouwelijke en morele ontwikkeling in het bijzonder. Studenten zijn vertrouwd met de leefwereld van hun leerlingen, hun basisbehoeften, hun verwachtingen, de culturele bepaaldheid daarvan, en weten hoe zij daarmee kunnen omgaan. Studenten zijn bekend met de sociaal-emotionele en morele ontwikkeling van tieners en jongvolwassenen, en met de problemen en belemmeringen die zich daarbij kunnen voordoen. Studenten zijn vertrouwd met de culturele bepaaldheid van verschillende opvoedingspraktijken, met name met betrekking tot de consequenties daarvan, voor het onderwijs en hun doen en laten als leraar. Studenten zijn bekend met verschillende onderwijs- en leertheorieën en met verschillende onderwijsarrangementen voor het voorgezet onderwijs, en weten hoe zij die in praktijk kunnen brengen. Studenten hebben kennis van processen van identiteitsvorming, zingeving en waardenontwikkeling bij tieners, adolescenten en volwassenen en van de culturele bepaaldheid daarvan, en weten welke consequenties zij hieraan moeten verbinden voor hun handelen. Studenten hebben kennis van de kerndoelen van het voortgezet onderwijs. 28 studiegids hbo-masteropleiding

30 Bijlage III Studenten hebben kennis van de (levensbeschouwelijke, pedagogische en didactische) identiteit van de school. Studenten hebben enige kennis van organisatie- en bestuursvormen voor scholen in het voortgezet onderwijs. Studenten zijn bekend met de leefwereld van ouders of verzorgers en met de culturele achtergronden van de leerlingen, en weten hoe zij daar rekening mee moeten houden in hun doen en laten als leraar. Studenten zijn op de hoogte van de onderwijspraktijk in andere scholen voor voortgezet onderwijs en van actuele ontwikkelingen op het gebied van inhouden, werkwijzen en organisatievormen in het voortgezet onderwijs. Inhoud Deze module biedt theoretisch en praktisch een introductie op educatie en educatieve activiteiten. De module concentreert zich op de activiteiten van de educatieve professional. Maar is er ook veel aandacht voor de identiteits ontwikkeling van de deelnemers aan educatieve activiteiten. Naast het educatieve handelen van de professional wordt de relatie gelegd met meer begeleidingsachtige activiteiten in deze instituties en naar de visie en organisatieontwikkeling van de instituties. Gestart wordt met het bestuderen van de vier filosofische fundamenten van humanistische educatie (Aloni). Via Skype zal er in een van de colleges een dialoog zijn met Aloni. Daarnaast is er aandacht voor het werk van Dewey (reconstructie van de ervaring) en Freire (empowerment). Vervolgens is er aandacht voor de Nederlandse ontwikkelingen in educatie vanuit humanistisch perspectief (delen uit het boek Education and Humanism). Als derde stap in het programma wordt de link naar de praktijk gelegd. Studenten onderzoeken het educatieve werk van een professional middels een bezoek en een interview. Ter voorbereiding worden de educatieve kaart van Nederland en belangrijke kernbegrippen uit de onderwijskunde behandeld. Daarna worden twee specifieke educatiewerkvelden in theorie en praktijk belicht. Ten eerste life long learning en beroepsvoorbereiding middels training en onderwijs aan jongvolwassenen (hbo). Ten tweede HVO en Levensbeschouwing in het voortgezet onderwijs. Afgestudeerden aan de UvH vertellen hun praktijkervaringen. Modulebeschrijvingen opleiding

31 Bijlage III Werkvormen Hoorcolleges en praktijkonderzoek. Beoordelingsvorm Schriftelijk openboektentamen (met essayvragen) en opdrachten. Literatuur Aloni, N., Enhancing Humanity. The Philosophical Foundations of Humanistic Education. Kluwer Academic Publishers, HVO-moduleboek Identiteitsontwikkeling en educatie (inclusief reader). Theoretische concepten van morele educatie en burgerschapsvorming Aantal EC s: 7,5 Periode: I Dag en tijdstip: vrijdag, van 9.30 tot uur Coördinator: Yvonne Leeman Examinator: Yvonne Leeman Docenten: Yvonne Leeman, Martien Schreurs en Wiel Veugelers Verdeling SBU: 30 contacturen en 180 zelfstudie-uren Doelgroep: HVO-studenten Deelnemers: maximaal 30 Voorkennis: module Identiteitsontwikkeling en educatie Doelstellingen De leerdoelen van dit onderdeel zijn: Studenten hebben kennis over en inzicht in diverse theoretische perspectieven op morele educatie en burgerschapsvorming. Studenten kunnen verschillende theoretische perspectieven analyseren op hun bijdrage aan theorie en praktijk van zingeving en humanisering middels educatie. Studenten kunnen de diverse perspectieven vertalen naar mogelijkheden voor educatieve praktijken en het pedagogisch handelen van docenten en opleiders. 30 studiegids hbo-masteropleiding

32 Bijlage III Studenten hebben vaardigheid in het signaleren van actuele vraagstukken op het gebied van moraal en burgerschap in de samenleving. Studenten hebben inzicht in het begeleiden van een educatief groepsgesprek. Inhoud In dit onderdeel worden verschillende perspectieven op morele educatie en burgerschapsvorming bestudeerd en op het praktische niveau van schoolontwikkeling en lesontwerp uitgewerkt. Dit onderdeel laat de complexiteit van morele en burgerschapseducatie zien in haar verbondenheid met de actuele conditie van moraal en burgerschap in het samenleven en het onderwijs. Die complexiteit stelt uitzonderlijke eisen aan leraren. De module biedt academische en beroepsvorming in humanistisch perspectief. De academische vorming is gericht op interdisciplinariteit (pedagogisch, psychologisch, sociologisch, filosofisch perspectief), het zelfstandig zoeken van wetenschappelijke bronnen en het academisch schrijven. Beroepsvorming betreft kennis over Bildung/postmoderne Bildung en oefening met lesontwerp gericht op het gebruik van narratieve verbeelding in de les; kennis over pluriform samenleven en moreel sensitief leraarschap en oefening met lesontwerp gericht op dialoog in school en klas. Beide lijnen komen samen in de afsluiting. Werkvormen Werkcollege, praktijkopdrachten en literatuurstudie (verplichte deelname). Beoordelingsvorm Schriftelijk werkstuk in de vorm van een educatief ontwerp. Verplichte literatuur De teksten die zijn geplaatst op de ELO. De teksten zoals aangegeven bij de bijeenkomsten, die zelf gedownload moeten worden. Biesta, G. (2012) Goed onderwijs en de cultuur van het meten. Ethiek, politiek en democratie. Den Haag: Boom/Lemma. Smit, H. (vertaler en inleider) (2005) Over de toekomst van ons onderwijs. Vijf voordrachten van Friedrich Nietzsche. Best: Damon, ISBN Modulebeschrijvingen opleiding

33 Bijlage III Aanbevolen literatuur Aloni, N. (2002) Enhancing Humanity. The Philosophical Foundations of Humanistic Education. Dordrecht/Boston/Londen: Springer. (Dit boek wordt als voorkennis beschouwd.) Veugelers, W. (ed) (2011) Education and humanism. Linking autonomy and humanity. Rotterdam/Taipeh/Boston: Sense Publishers. Praktische didactische vaardigheden in educatie Aantal EC s: 6 Periode: IV (jaarlijks) Dag en tijdstip: vrijdag, van tot uur Coördinator: Barbara Schelberg Examinator: Barbara Schelberg Docenten: Marco Otten en Barbara Schelberg Verdeling SBU: 30 contacturen en 138 zelfstudie-uren Doelgroep: HVO-studenten Deelnemers: maximaal 30 Voorkennis: Daarnaast dienen studenten stage te lopen om deze module te mogen volgen. Doelstellingen Studenten hebben kennis van verschillende leerstijlen. Studenten hebben kennis van (onderzoeksmatig) ontwerpen van onderwijs, didactieken en didactische leermiddelen, waaronder ICT. Studenten kunnen afwisselende werkvormen en media toepassen die aansluiten bij verschillende leerstijlen van leerlingen. Studenten kunnen gevarieerde leeractiviteiten ontwerpen/kiezen die voor de leerlingen uitvoerbaar zijn, waaruit zij eventueel kunnen kiezen en die hen aanzetten tot zelfwerkzaamheid. Studenten kunnen bestaande levensbeschouwelijke methoden vakinhoudelijk en didactisch beoordelen op grond van humanistische uitgangspunten. Studenten kunnen heldere instructies en uitleg geven. Studenten zijn op een praktisch niveau op de hoogte van communicatietheorieën, groepsdynamica en interculturele communicatie, 32 studiegids hbo-masteropleiding

34 Bijlage III en studenten kennen vooral ook de implicaties daarvan voor hun eigen doen en laten. Studenten zijn in staat een goede balans te vinden tussen leiden en begeleiden, sturen en volgen, confronteren en verzoenen, en corrigeren en stimuleren. Studenten zijn bekend met die aspecten van (groeps- of) klassenmanagement die voor hun vorm van onderwijs relevant zijn. Inhoud Dit onderdeel is gericht op het kunnen ontwerpen, uitvoeren en evalueren van onderwijs op het gebied van levensbeschouwing, burgerschapsvorming en andere op sociale, morele en identiteitsontwikkeling gerichte educatieve activiteiten in de bovenbouw van het havo en vwo. Thema s die aan bod komen, zijn het formuleren van leerdoelen, leerstijlen, leertheorieën, didactische werkvormen, lesmethoden voor het vak HVO en Levensbeschouwing, groepsdynamica, klassenmanagement en toetsen en beoordelen. Werkvormen Werkcollege, didactisch practicum, workshops, simulatielessen en literatuurstudie. Beoordelingsvormen Dossier, simulatieles en lessenserie. Verplichte literatuur Ebbens, S. en Ettekoven, S., Effectief leren. Basisboek. Groningen, Wolters Noordhoff, 2005, tweede druk, ISBN Kallenberg, T. e.a., Leren (en) doceren in het hoger onderwijs. Den Haag, LEMMA, 2009, tweede druk, ISBN Teitler, P., Lessen in orde. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum, Coutinho, 2009, ISBN Centrum voor Humanistische Vorming: Brede Vormingslijst (2014). In te zien via Reader Praktische didactische vaardigheden. Modulebeschrijvingen opleiding

35 Bijlage III Door de praktijk gestuurd Aantal EC s: 6 Periode: ii (jaarlijks) Dag en tijdstip: vrijdag, van tot uur Coördinator: Barbara Schelberg Examinator: Barbara Schelberg Docenten: Barbara Schelberg en gastdocenten Verdeling SBU: 30 contacturen en 138 zelfstudie-uren Doelgroep: HVO-studenten Deelnemers: maximaal 30 Voorkennis: eerste jaar postinitiële hbo-masteropleiding HVO en Levensbeschouwing (HL). Daarnaast dienen studenten stage te lopen om deze module te mogen volgen. Doelstellingen Studenten zijn vertrouwd met hoe leerlingen leren, wat hun leerbehoeften zijn en welke problemen zich daarbij kunnen voordoen, en zij weten hoe zij daarmee om kunnen gaan. Studenten kennen de effecten op leerlingen van verschillende vormen van leidinggeven (autoritair, democratisch of laissez-faire). Studenten zijn op een praktisch niveau op de hoogte van communicatietheorieën, groepsdynamica en interculturele communicatie, en kennen vooral ook de implicaties daarvan voor hun eigen doen en laten. Studenten kunnen de dialoog stimuleren en waarderen (competentie 3). Studenten kunnen (actuele) maatschappelijke thema s en ontwikkelingen op het gebied van wereldburgerschap (bijvoorbeeld mensenrechten, duurzaamheid, noord-zuidverhoudingen) uitwerken in lessen. Studenten kunnen het vak HVO en Levensbeschouwing en hun invulling van het vak op een passende manier presenteren aan verschillende partijen (leerlingen, ouders, collega s en schooldirectie). Studenten kunnen op een professionele wijze omgaan met eigen emoties en die van de leerlingen. Studenten zijn in staat te reflecteren op hun eigen professionele ontwikkeling. Studenten kunnen op basis van diepgaande kennis van intervisiemethoden een constructieve bijdrage leveren aan intervisiebijeenkomsten. Studenten kunnen collegiale consultatie en intervisie geven en ontvangen. 34 studiegids hbo-masteropleiding

36 Bijlage III Studenten hebben voldoende gedragspsychologische kennis om hun eigen gedrag en dat van anderen te begrijpen en te analyseren. Studenten kunnen actief luisteren. Studenten zijn in staat een goede balans te vinden tussen hun eigen draagkracht en de draaglast van hun werkzaamheden. Inhoud Het onderdeel Door de praktijk gestuurd staat in het teken van de voorbereiding op en begeleiding van de educatiestage. Reflectie op de eigen leerervaringen en de eigen (persoonlijke, levensbeschouwelijke, vakinhoudelijke en wetenschappelijke) ontwikkeling vormt het zwaartepunt. Door middel van begeleide intervisie wordt aandacht besteed aan de rol en de persoon van de docent, opleider, trainer of begeleider, het praktisch pedagogisch handelen, (evaluatie)methoden en werkvormen, het functioneren in een team en de ontwikkeling van een eigen pedagogische (normatieve) professionaliteit. Studenten krijgen op deze manier de gelegenheid om zich te verdiepen in het brede educatieve terrein van Humanistiek en Humanistisch Vormingsonderwijs. De module richt zich op aspecten van een (gewenste) houding en het gedrag van docenten HVO en Levensbeschouwing. Studenten zullen werken aan en met eigen ervaringen uit/voor de stagepraktijk. Werkvormen Werkcollege, zelfstudie, literatuurstudie, praktijkopdrachten, bespreken van casussen, intervisie, internet. Beoordelingsvorm Dossier. Literatuur Duindam, V. (2013) Thuiskomen in de klas, spiritualiteit in het onderwijs. Uitgeverij Ten Have, ISBN Kallenberg, Ton e.a. (2009) Leren (en) doceren in het hoger onderwijs. Den Haag: LEMMA, 2e druk ISBN Teitler, P. (2009) Lessen in orde. Handboek voor de onderwijspraktijk. Bussum: Uitgeverij Coutinho, ISBN HVO-werkboek Door de praktijk gestuurd (inclusief reader). Modulebeschrijvingen opleiding