Veiligheid, zorg en wooncomfort praktijkervaringen met domotica in Gelderland

Transcriptie

1 Veiligheid, zorg en wooncomfort praktijkervaringen met domotica in Gelderland Programma Ontgroening en Vergrijzing

2 Veiligheid, zorg en wooncomfort praktijkervaringen met domotica in Gelderland Programma Ontgroening en Vergrijzing Provincie Gelderland Mei 2005

3 Inhoud Voorwoord 3 1. Van wenkend perspectief naar dagelijkse praktijk 5 Gandhiflat/Martin Luther Kingflat, Culemborg 6 2. Domotica: veiligheid, zorg en wooncomfort 8 De Kattenberg, Aalten Wonen en domotica: ervaringen van corporaties 12 St. Josephstraat en Rozenstraat, Beneden-Leeuwen Zorg en domotica: ervaringen van zorginstellingen 16 Zilverstaete, Nijkerk Wonen, welzijn, zorg en domotica: naar een meer integrale aanpak 20 De Kimpenkamp, Groenlo Eind goed, al goed: investeren in voorlichting en communicatie 24 De Bogen, Harderwijk Een goed begin is het halve werk: quick-scans als hulpmiddel 28 De Molenhof, Dinxperlo Tien tips voor domoticaprojecten 32 De Weitjes, Brakel 34 Bijlage: Schematisch overzicht voorzieningen per project. 36 Colofon 38 2 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

4 Voorwoord Woont u in een geautomatiseerde woning? Vermoedelijk zult u nee antwoorden, maar wellicht is uw woning wel uitgerust met rookmelders, een inbraakalarm of een videofoon. Domotica, woonhuisautomatisering, wordt steeds gewoner. Is voor de meesten van ons domotica een middel om het comfort van de woning te verhogen, voor sommige groepen, zoals ouderen of mensen met een beperking, kan domotica van vitaal belang zijn uit oogpunt van veiligheid en zorg. Domotica stelt deze groepen in staat (langer) zelfstandig te blijven wonen. Daarom past het stimuleren van domoticatoepassingen geheel in ons Programma Ontgroening en Vergrijzing, dat zich richt op het zo lang mogelijk zelfstandig kunnen functioneren van ouderen en de maatregelen die daarvoor nodig zijn. Maatregelen op het gebied van wonen, van welzijn, van zorg. Comfort en veiligheid kunnen worden verhoogd door bijvoorbeeld zorgalarmering, bewegingssensoren, aansluitingen voor diverse vormen van communicatie in geval van zorgbehoefte en toepassingen die de dagelijkse handelingen in de woning vereenvoudigen. Als optimaal gebruik wordt gemaakt van de mogelijkheden van ICT en domotica, kan het aanbod van wonen, welzijn en zorg efficiënter worden ingezet dan nu het geval is. De slimste woning van Nederland, die met steun van de provincie in 2003 tijdelijk te zien was in Duiven, maakt duidelijk dat er technisch veel mogelijk is. Domotica was lange tijd toekomstmuziek maar wordt nu meer en meer de alledaagse praktijk. Het aantal projecten waar domotica wordt toegepast, neemt zienderogen toe. Dit blijkt uit deze brochure waarin een achttal projecten wordt beschreven. Het zijn uiteenlopende projecten: nieuwbouwwoningen en bestaande woningen, meer en minder uitgebreide domoticatoepassingen. Wat de projecten bindt, is echter dat ze allemaal gerealiseerd zijn of in een uitvoeringsstadium verkeren. De toekomst wordt werkelijkheid. En van die werkelijkheid valt veel te leren. Bijvoorbeeld over de noodzaak om aan het begin van een project helder te formuleren welke doelstellingen met de domotica bereikt moeten worden, zodat de zin of onzin van domoticatoepassingen daaraan getoetst kan worden. Aan deze startfase dragen wij vanuit het Programma Ontgroening en Vergrijzing bij door de mogelijkheid te bieden projecten met steun van de provincie te laten doorlichten door middel van quick-scans. De gerealiseerde projecten laten ook het belang zien van een goede communicatie met bewoners en een goede voorlichting aan bewoners over de domoticatoepassingen. Want domotica heeft alleen nut als ook de bewoners het als nuttig ervaren. Ik ben blij om, mede namens mijn collega Hans Esmeijer, als gedeputeerde Welzijn, Zorg en Cultuur eindverantwoordelijk voor het Programma Ontgroening en Vergrijzing, u deze brochure over domotica aan te bieden. Een brochure die past in een reeks uitgaven van het Programma Ontgroening en Vergrijzing. In dat kader heeft de provincie zich immers ook ten doel gesteld ervaringen en kennis van corporaties, zorginstellingen, gemeenten en anderen te verzamelen en uit te dragen. Ik hoop dat deze brochure u inspireert om aan de slag te gaan met de realisatie van domotica. Nico Jan Wijsman Gedeputeerde provincie Gelderland

5 4 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

6 1. Van wenkend perspectief naar dagelijkse praktijk Met een druk op de knop het huis uitzetten en dus nooit meer hoeven twijfelen of het koffiezetapparaat nog aanstaat, of dat de kookplaat nog brandt. Dankzij een camera bij de centrale toegangsdeur kun je natuurlijk altijd meteen zien wie er voor de deur staat als de bel gaat. Komt de bewoner zijn appartement binnen, dan gaat de lamp in de hal automatisch aan. In geval van nood is hulp nabij: er wordt bijvoorbeeld alarm geslagen als te lang geen beweging in huis is gesignaleerd. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat het huis alarm slaat als de bewoner s nachts zijn bed verlaat om bijvoorbeeld naar het toilet te gaan. Deze actie wordt daarom gesignaleerd door een speciale bewegingsmelder die de betreffende alarmering automatisch uitschakelt. Ook wordt in dit geval de verlichting langs de looproute naar het toilet aangeknipt en gaat het licht in de badkamer bij binnenkomst vanzelf aan. Zo beginnen brochures met titels als Domotica: het huis dat nadenkt, Een huis dat zelfstandig wonen makkelijker maakt, De slimme woning voor ouderen, Veilig en comfortabel wonen met domotica. Voorstanders van domotica schetsen hierin een wenkend toekomstperspectief van slimme woningen waarin allerlei zaken geautomatiseerd zijn. Technisch is heel veel mogelijk, ook vandaag de dag al, zoals aangetoond werd door de slimste woning van Nederland die met steun van de provincie in 2003 te zien was in Duiven. Maar zitten mensen wel te wachten op een overdosis technisch vernuft? Het gebruik van één knop om de woning aan of uit te zetten, of om van de dagstand op de nachtstand over te schakelen, vereist de nodige aandacht om onbedoelde effecten te voorkomen. Veel mensen ergeren zich aan licht dat vanzelf aangaat, ook op momenten dat zij het niet nodig vinden. En zijn sommige domoticatoepassingen wel zo bijzonder? Een videofoon is tegenwoordig bijna standaard bij wat duurdere appartementen. Branden inbraakalarm zijn gemeengoed. Alarm kunnen slaan via een halszender is al vele jaren mogelijk. Kortom, wat betekent domotica nu eigenlijk in de praktijk? Toepassing van domotica kan zinvolle resultaten opleveren, maar het is van belang om vooraf goed na te denken over de doelstellingen die met domotica moeten worden bereikt, de wijze waarop dit gebeurt en de communicatie hierover met bewoners. Dat leren de ervaringen die in Gelderland zijn opgedaan met gerealiseerde of in uitvoering zijnde projecten met domotica. In deze brochure zetten we die ervaringen op een rij. Leeswijzer In deze brochure wordt ingegaan op de visie en de ervaringen met domotica van belangrijke betrokken partijen (corporaties, zorginstellingen, gemeenten) aan de hand van de thema s: wonen en domotica zorg en domotica een meer integrale aanpak van domotica Aan het begin van de beleidsontwikkeling of van een project kan een quick-scan een nuttig hulpmiddel zijn om inzicht te krijgen in de mogelijkheden en onmogelijkheden van domotica. Tijdens en na afloop van het project is het essentieel veel te investeren in voorlichting van de gebruikers. Ook deze onderwerpen komen in deze brochure aan de orde. Aan het eind ervan zetten we de belangrijkste leerpunten op een rij. Verspreid door de brochure vindt u beschrijvingen van gerealiseerde of in uitvoering zijnde projecten waar domotica is toegepast. In de bijlage zijn de domoticavoorzieningen in de projecten schematisch naast elkaar gezet. 5 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

7 Gandhiflat/Martin Luther Kingflat, Culemborg Project Woningcorporatie Betuwse Combinatie Woongoed (BCW) bezit in de wijk Terweijde in Culemborg een complex galerijflats bestaande uit vier bouwblokken met in totaal 268 woningen. Het complex dateert uit Zowel de Gandhi- als Martin Luther Kingflat bestaan uit een groot en een klein gebouw. Eind jaren negentig ontstond behoefte aan een ingrijpende verbetering van de flats. Als eerste is de kleine Gandhiflat aangepakt en geschikt gemaakt voor ouderen. De woningen zijn van binnen geheel kaalgeslagen en er zijn twee verschillende nieuwe indelingen gemaakt; één met brede deuren en een grote badkamer en één waarbij tevens de meterkast is verplaatst (om een opstelruimte voor een rolstoel bij de ingang te krijgen) en de badkamer rolstoeltoegankelijk is gemaakt. Dit laatste type voldoet nagenoeg aan het seniorenlabel. In het gebouw is verder de hal afgesloten, zijn de galerijen opgehoogd en is een scootmobiel-oplaadstation gemaakt. Op de kop van de flat zijn negen nieuwe koopappartementen gebouwd (twee appartementen op iedere laag met op de bovenste laag een penthouse). Onlangs is een soortgelijke aanpak bij de Martin Luther Kingflat gestart. Op grond van de opgedane ervaringen worden de nieuwbouwappartementen hier iets groter (85 m2 in plaats van 75 m2 bij de Gandhiflat) en worden ook op de bovenste laag twee appartementen gerealiseerd (in plaats van een penthouse). Voor deze 10 appartementen is de voortoets van WoonKeur positief afgesloten. Domoticavoorzieningen Er is gekozen voor een basispakket, gebaseerd op prioriteiten van bewoners. Bij de Martin Luther Kingflat kunnen bewoners kiezen voor een uitgebreid domoticapakket, afhankelijk van hun wensen en behoeften. Bij de afsluiting van de hal is een videofooninstallatie aangebracht. De deuren van de hal hebben automatische deuropeners, die werken met smartkeys. Ook de voordeur van de woning kan worden uitgerust met een smartkey. Er is een centrale alarmunit aangebracht. Hierop is standaard een brandalarm aangesloten. Aansluitingen voor een actief personenalarm en een inbraakalarm zijn voorbereid en kunnen tegen betaling van abonnementskosten worden aangebracht op verzoek van de bewoner. In Gandhiflat maakt 57% van de bewoners gebruik van het personenalarm en 55% van het inbraakalarm. Basisgegevens project Aantal woningen: Gandhiflat: Ingrijpende verbouwing van 44 bestaande huurwoningen en nieuwbouw van 9 koopwoningen. Gerealiseerd Martin Luther Kingflat: Ingrijpende verbouwing van 44 bestaande huurwoningen en nieuwbouw van 10 vrije sector huur- of koopwoningen. In uitvoering (gestart april 2005). Domoticavoorzieningen: videofoon toegang met magneetkaart (centraal en eigen voordeur als optie) brandalarm inbraakalarm (optie) actief personenalarm (draadloos, optie) Realisatie: Betuwse Combinatie Woongoed, Culemborg Combinatie met zorg en welzijn Voor de aanpak heeft de corporatie een bijdrage gekregen van de gemeente op basis van de WVG, bijvoorbeeld om de galerijen op te hogen in plaats van hellingbaantjes aan te leggen. De consequentie hiervan is dat de corporatie niet meer in aanmerking komt voor nieuwe bijdragen in dit complex op grond van de WVG. 6 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

8 In de Gandhiflat is op de begane grond een zorgsteunpunt gevestigd van Zorgcentra De Betuwe (ZDB). Ook is hier de Gandhisoos te vinden, een ontmoetingsruimte voor bewoners. In de Martin Luther Kingflat komt op deze plaats ruimte voor een fysiotherapeut. Doel van het project bij de Gandhiflat was om circa woningen te verhuren aan zorggeïndiceerde bewoners. Toen het aankwam op de verhuur konden de zorginstellingen echter onvoldoende geschikte kandidaten aandragen. Bij de Martin Luther Kingflat wordt veel gepraat met ZDB over de mogelijkheden om zorg te leveren bij de woningen. In ieder geval gaat ZDB de zorgtelefoon verzorgen, waarmee het alarm doorgeschakeld wordt naar hun meldkamer. Op dit moment wordt nagegaan of ZDB vanuit het zorgsteunpunt zorg kan leveren in de rest van de wijk. Voorlichting en beheer De verbetering van de Martin Luther Kingflat wordt nu voorbereid in nauw overleg met toekomstige bewoners. Er is één adviseur ingeschakeld voor de begeleiding van de uitvoering en de uitleg aan de klant na oplevering. De corporatie vindt het essentieel dat beheer en opvolging goed geregeld zijn. Daarnaast heeft BCW bewust niet gekozen voor één systeem of leverancier, maar voor een open systeem. De verschillende componenten moeten met elkaar kunnen communiceren, zodat van elke leverancier de beste componenten kunnen worden gekozen en bijvoorbeeld de videofoon en de deuropeners van verschillende leveranciers kunnen worden betrokken. Dit heeft ook grote voordelen in het beheer, doordat het systeem daardoor flexibeler is. Ervaringen Een van de belangrijkste lessen voor de corporatie was dat het essentieel is de visie achter het project goed vast te leggen. Op het moment dat er problemen ontstaan kan er teruggegrepen worden. Wat wilden we ook al weer en waarom? Bewoners zijn erg enthousiast over de domotica in het complex, met name omdat het heel erg praktische voorzieningen zijn. 7 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

9 2. Domotica: veiligheid, zorg en wooncomfort Domotica is een samentrekking van domus en informatica en betekent letterlijk woonhuisautomatisering. Domotica wordt veelal toegepast om ouderen en mensen die zorg behoeven, in staat te stellen zelfstandig te blijven wonen. In de definitie van het Innovatieprogramma Wonen en Zorg is dat zelfs de Videofoon: de bewoner kan zien wie er voor de toegangsdeur van het complex of van zijn woning staat. Dat kan zowel geregeld zijn via een beeldscherm van de videofoon als via een kanaal op de reguliere televisie. essentie ervan. Toch heeft domotica een bredere toepassing dan alleen ouderen en zorgbehoevenden. Dat blijkt bijvoorbeeld uit de brochure Domotica en Slim Wonen, van plan tot uitvoering, in 2003 uitgebracht door de provincie Gelderland en Smart Homes. In deze brochure worden de volgende doelen van domotica onderscheiden: verhogen van veiligheid, te denken valt aan toegangscontrole, brand- en inbraakalarm verbeteren van de zorg door zaken als sociaal alarm en activiteitenbewaking vergroten van het wooncomfort, bijvoorbeeld door regeling van de verlichting of elektrische bediening van gordijnen en zonwering Het eerste en het laatste doel kan aantrekkelijk zijn voor meer groepen dan alleen ouderen en zorgbehoevenden. De toepassing van domotica heeft dan meer een luxe karakter, terwijl domotica voor ouderen en zorgbehoevenden een groter direct belang heeft. Dat belang rechtvaardigt ook de aandacht voor domotica van corporaties, gemeenten en zorginstellingen. Het grootste deel van de domoticaprojecten in Nederland is in meer of mindere mate gebaseerd op hetzelfde functioneel programma van eisen, waarvoor de basis is gelegd door Smart Homes. Dit programma omvat de volgende functies, waarin de eerdergenoemde doelen zijn terug te vinden: Toegangscontrole: toegang tot de woning wordt verleend via een magneetkaart of smartkey. Deze kunnen ook zodanig geprogrammeerd worden dat zorgverleners op bepaalde uren toegang hebben. Opening voordeur van woning en wooncomplex op afstand: de bewoner kan op afstand (bijvoorbeeld vanuit de huiskamer) de voordeur openen. Een andere veel voorkomende mogelijkheid is dat (bijvoorbeeld vanuit de alarmcentrale) de deur kan worden geopend voor het binnenlaten van hulpverleners. Brandalarm: rookmelders geven bij brand in de woning een signaal af aan een alarmcentrale. Inbraakalarm: infraroodmeters in elk vertrek of sensoren op ramen en deuren geven, als een beweging geregistreerd wordt, een signaal af aan een alarmcentrale. Voor deze functie moet het systeem weten of de bewoner wel of niet aanwezig is en wel of niet slaapt. Actief personenalarm (sociaal alarm): een bewoner kan, via een alarmknop draadloos via een halszender of via een trekkoord in een toilet of badkamer, bij een noodsituatie een alarmsignaal verzenden naar een alarmcentrale. 8 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

10 Passief personenalarm (activiteitenbewaking): infraroodmeters in elk vertrek meten de activiteit in een woning. Als er gedurende een vooraf ingestelde tijd geen beweging is geweest, wordt een alarmsignaal afgegeven aan een alarmcentrale. Evenals bij het Automatische verlichting bij s nachts uit bed opstaan: als de bewoner s nachts opstaat, wordt verlichting ingeschakeld op de route naar badkamer/toilet. Indien van toepassing wordt ook het inbraakalarm gedeactiveerd. actieve personenalarm moet het systeem weten of de bewoner thuis is en of deze slaapt. Aan-/uitschakelaar van de woning: een schakelaar in de hal van de woning zet de woning aan of uit. Het uitzetten van de woning maakt een groot deel van de wandcontactdozen en de lichtpunten in de woning spanningsloos, zodat er geen apparatuur kan blijven aanstaan of licht kan blijven branden. Ook de kookplaat wordt uitgezet. Het uitzetten van de woning schakelt het inbraakalarm aan, het aanzetten van de woning het passief personenalarm. Dag-/nachtschakelaar van de woning: een schakelaar in de slaapkamer zet de woning in een dag- of nachtstand. De schakelaar heeft soortgelijke functies als de aan-/uitschakelaar hierboven genoemd. Uit dit functioneel programma van eisen maakt ieder project een eigen keuze, zoals blijkt uit de projectbeschrijvingen. De eerste zes functies worden het meest toegepast. De overige functies zijn minder vaak terug te vinden bij projecten. Na deze technische introductie wordt er in de volgende hoofdstukken ingegaan op de effecten van domotica op de zorg. Behalve allerlei technische gemakken levert domotica ook praktische en soms organisatorische effecten op die met het zorgaanbod te maken hebben. Corporaties en zorginstellingen geven hun ervaringen. Aan-/uitschakelaar keuken: een centrale schakelaar in de keuken zet deze aan of uit. Het uitzetten maakt de kookplaat spanningsloos evenals wandcontactdozen waarop apparatuur als koffiezetapparaten zijn aangesloten. Automatische verlichting hal: bij het binnenkomen van de woning gaat automatisch een lamp aan in de hal door een bewegingssensor in combinatie met een schemerschakelaar. Automatische verlichting in de badkamer: wanneer de bewoner de badkamer binnenkomt, gaat automatisch de verlichting aan. 9 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

11 De Kattenberg, Aalten Project Woningcorporatie De Woonplaats heeft samen met zorginstelling Sensire in het centrum van Aalten het seniorencomplex De Kattenberg gerealiseerd. Het nieuwbouwcomplex bestaat uit 28 woningen met een grootte van circa 100 m 2. Tussen de woningen is een groot atrium waar gemeenschappelijke activiteiten kunnen plaatsvinden. Ook is er een kantoor voor de huismeester en een werkkamer, die onder meer door de huisarts wordt gebruikt. Domoticavoorzieningen Voor De Woonplaats en Sensire was De Kattenberg een proefproject op het gebied van domotica. Er is gekozen voor een uitgebreide toepassing van domoticavoorzieningen, waarbij de producten van verschillende leveranciers aan elkaar gekoppeld moesten worden. Dit leidde echter al snel na oplevering tot grote problemen omdat procedures niet goed op elkaar waren afgestemd, er een fout in een module zat, of omdat de domotica door bewoners niet goed werd gebruikt. Dit leidde in de eerste twee weken tot problemen als vals alarm en deuren die niet meer automatisch opengingen. Uiteindelijk is het branden inbraakalarm en het personenalarm afgesloten (door de bedrading door te knippen) en opnieuw geïnstalleerd. Daarnaast zijn de procedures met de betrokken partijen (politie, brandweer en Sensire) doorgenomen en afgestemd. De standaardinstallatie bestaat nu uit een videofoon, toegang via een magneetkaart en diverse alarmvoorzieningen. Het passief personenalarm en de automatische verlichting zijn per bewoner afgestemd. Combinatie met zorg en welzijn Circa 60% van de bewoners van het complex ontvangt thuiszorg. In De Kattenberg bestaat een bewonerscommissie die éénmaal per maand een gezellig avondje of een uitje organiseert. Eénmaal per week wordt gezamenlijk koffie gedronken in het atrium. Voorlichting en beheer De Woonplaats heeft rond de verhuizing enkele bijeenkomsten voor alle bewoners georganiseerd waarin deze werden voorgelicht. Ruim de helft van de bewoners geeft in een evaluatie-onderzoek aan dat dit te weinig is geweest. Behalve dat de voorlichting te massaal was, was deze ook te veel geconcentreerd aan het begin. Bij een verhuizing heb je al zoveel aan je hoofd. Bewoners hebben een grote behoefte aan een regelmatige herhaling van de uitleg van de Basisgegevens project: Aantal woningen: Nieuwbouw van 28 huurwoningen. Gerealiseerd Domoticavoorzieningen: videofoon toegang met magneetkaart (centraal en eigen voordeur) brandalarm inbraakalarm actief personenalarm (via zorgtelefoon, draadloos, trekkoord in badkamer) passief personenalarm (optie) automatische verlichting hal (optie) afstandsbediening verlichting Realisatie: Woningcorporatie De Woonplaats, Groenlo werking van de domoticavoorzieningen. Ook een schriftelijk naslagwerk wordt op prijs gesteld. De Woonplaats ervaart het beheer van de domoticavoorzieningen als best lastig, doordat er veel verschillende partijen betrokken zijn. In het evaluatieonderzoek geven bewoners aan dat verschillende monteurs langs moesten komen voor hetzelfde probleem en monteurs onvoldoende kennis hadden van de nieuwe technieken. Om dergelijke redenen is circa een derde van de bewoners niet tevreden over de afhandeling van de klachten. Ervaringen Enige tijd na de herinstallatie van de domotica is een evaluatie-onderzoek onder bewoners uitgevoerd door Ussus in opdracht van De Woonplaats en 10 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

12 Uit het evaluatie-onderzoek blijkt dat een aparte bijdrage voor de domotica een hoge drempel opwerpt voor het gebruik ervan. Indien de kosten vanaf het begin worden gepresenteerd als integraal onderdeel van de huur, worden de kosten minder als probleem ervaren. Het evaluatie-onderzoek concludeert Kinderziekten in delen van het domoticapakket hebben een argwanende en kritische houding ten opzichte van domotica in sterke mate bepaald. Er is hierdoor voor de bewoners een drempel ontstaan om tot actief gebruik over te gaan. Ze doen het liever op de oude manier ( ik kan toch ook naar de schakelaar lopen? ) dan het risico van het gebruik van domotica aan te gaan. Wel denken veel bewoners dat ze, naarmate ze ouder worden en fysiek minder kunnen, geleidelijk meer domoticavoorzieningen zullen gaan gebruiken. Ook maken bewoners ondanks hun kritische houding feitelijk veel gebruik van bepaalde onderdelen van het domoticapakket. Sensire. Uit het onderzoek blijkt dat de deurpas en de videofoon door bijna alle bewoners gebruikt worden, het actieve personenalarm door meer dan de helft, het inbraakalarm door circa een kwart, terwijl het passieve personenalarm en de afstandsbediening van de lampen door slechts circa 15% gebruikt worden. Ruim een derde van de bewoners meent dat de domotica heeft bijgedragen aan de onafhankelijkheid en het comfort van hun leven. Vooral het personenalarm en de videofoon worden gewaardeerd. Voor veel bewoners is veiligheid een belangrijk item en zij beschouwen de domotica als een goede poging deze veiligheid te waarborgen en verbeteren. Circa de helft van de bewoners geeft aan dat domotica geen of nauwelijks een bijdrage levert aan een onafhankelijk en comfortabel leven. Deze groep zegt weinig gebruik te maken van het domoticapakket omdat ze er nog geen behoefte aan heeft. Voor veel bewoners is veiligheid een belangrijk item. 11 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

13 3. Wonen en domotica: ervaringen van corporaties Veel corporaties in Gelderland denken na over domotica of doen ervaring op in concrete projecten. Wat zijn hun ervaringen en welke dilemma s en knelpunten komen zij tegen? In dit hoofdstuk gaan we aan de hand van een aantal thema s in op deze punten. Het belang van domotica Bij veel corporaties is er in de planfase van nieuwbouw of ingrijpende verbetering van woningen voor ouderen aandacht voor de zelfstandigheid van de bewoners. De corporaties vinden het een belangrijk onderwerp maar hebben nog geen of weinig ervaring met domotica. Vandaar dat veel van deze projecten worden beschouwd als een pilotproject. De corporaties steken veel tijd in de oriëntatie op domotica door het bezoeken van projecten of door het uitvoeren van een quick-scan (zie hoofdstuk 7). In hoofdlijnen wordt bepaald wat de gewenste domotica is. Tijdens het ontwikkelingsproces van het project gaat veel tijd en energie zitten in het uitwerken van de plannen voor de domoticavoorzieningen. Voor de corporaties vormt domotica meer en meer een van de meest essentiële onderdelen van het project; een onderdeel dat ze vol trots aan de buitenwereld presenteren. Toch is het de vraag hoe belangrijk domotica nu feitelijk is. In een evaluatieonderzoek van het project Kattenberg in Aalten is bewoners gevraagd naar de invloed van domotica op hun leven. De helft van de bewoners heeft een zorgindicatie. Deze bewoners zijn overwegend van mening dat domotica bijdraagt aan hun onafhankelijkheid. De andere helft van de bewoners maakt nog geen gebruik van de domotica, omdat zij dit niet nodig achten. Jan Arie de Gier van Vivare in Arnhem wijst erop dat domotica slechts een onderdeel van het beleid is om mensen zo lang mogelijk zelfstandig te laten wonen. Het realiseren van goede woonservicegebieden of het aanbieden van adequate zorg- en welzijnsdiensten is zeker zo belangrijk. Aanbod versus vraag: de keuze van het pakket Voor de keuze van het pakket aan domoticavoorzieningen in de woning worden verschillende uitgangspunten gehanteerd. Bij veel projecten maakt de corporatie de keuze. Sommige corporaties kiezen daarbij voor een eenvoudig pakket basisvoorzieningen (bijvoorbeeld de Gandhiflat in Culemborg). Andere corporaties streven juist naar een hoog niveau (bijvoorbeeld De Kattenberg in Aalten). Bij dit laatste project bleek al snel dat de domotica door bewoners ingewikkeld werd gevonden en dat er fouten zaten in het systeem. Uiteindelijk is een deel van de domoticavoorzieningen afgesloten en opnieuw geïnstalleerd. Als reactie op deze aanbodgerichte benadering streven corporaties steeds meer naar een vraaggerichte benadering: bewoners krijgen alleen die domoticavoorzieningen waar zij behoefte aan hebben. Dat geldt nu, maar ook in de toekomst: op verzoek van bewoners is het mogelijk het systeem uit te breiden met nieuwe voorzieningen. Zoals Jan Willem van der Groep, teammanager afdeling projectontwikkeling van Sité Woondiensten in Doetinchem, stelt: Het gaat er om nu de infrastructuur te maken die je nodig hebt om te zijner tijd te voldoen aan de wens van de klant. Toch zijn ook hier kanttekeningen bij te maken. Is een volledig vraaggerichte benadering wel de beste benadering? Uit het evaluatieonderzoek van De Kattenberg blijkt dat bewoners zich vooraf weinig konden voorstellen bij domotica. Ook als hun gevraagd wordt welke extra domotica toepassingen zij wensen, blijft voor hen moeilijk om dit aan te geven. Een flexibel systeem dat op wens uitgebreid kan worden, brengt een forse investering in de basisinfrastructuur met zich mee. In het project De Bogen in Harderwijk is een zodanig flexibel systeem gekozen dat per ruimte alle gewenste apparatuur kan worden aangesloten. Dit project is daarmee zeer toekomstbestendig, maar het project vergt tegelijkertijd de hoogste investeringen per woning van alle beschreven projecten. Meer dan de basis: opties en uitbreidingsmogelijkheden Bij een eenvoudig basispakket of een flexibel pakket - aanpasbaar systeem - is de vraag naar de opties en uitbreidingsmogelijkheden van belang. Directeur Gerard van der Ven van Omnia Wonen in Amersfoort, betrokken bij het project De Bogen in Harderwijk, wijst erop dat uitbreidingspakketten veel aandacht van de corporatie vereisen. Voor bewoners moet duidelijk zijn welke extra kosten er voor de uitbreidingen in rekening worden gebracht. Dat betekent dat uitbreidingspakketten worden samengesteld en de kosten berekend waartegen deze aangeboden worden. Als een bewoner een pakket heeft gekozen, moet dit worden geïnstalleerd en beheerd. Dat vergt een goede voorbereiding en organisatie van de corporatie. De corporatie moet ook het beheer regelen. En wat gebeurt er als de volgende bewoner geen behoefte heeft aan het uitgebreide pakket van toepassingen? Het aanbieden van opties en uitbreidingsmogelijkheden is aantrekkelijk voor bewoners maar vergt een goede organisatie van de corporaties. 12 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

14 Bij De Bogen is sprake van één basissysteem, waarop de uitbreidingsmogelijkheden worden aangesloten. Bij andere projecten zijn soms verschillende systemen aangelegd voor deuropeners, de videofoon, de alarmsystemen. Uitbreidingsmogelijkheden betekenen dan dat systemen goed met elkaar moeten communiceren. Dat is door het ontbreken van een eenduidige standaard een minder eenvoudige opgave dan het lijkt, zo blijkt uit de ervaringen. Nieuwbouw versus bestaand Domotica is in nieuwbouw makkelijker te realiseren tegen lagere kosten dan in bestaande woningen. Dit komt doordat de benodigde leidingen en andere bouwkundige voorzieningen meteen in de bouw kunnen worden meegenomen. De meeste corporaties hebben daarom als beleid om domotica alleen toe te passen in nieuwbouw. In de visie van Gerard van der Ven van Omnia Wonen is het toepassen van domotica in bestaande woningen pas interessant als draadloze systemen feilloos werken zodat de bouwkundige ingrepen tot een minimum kunnen worden beperkt. Diverse corporaties achten het toepassen van domotica in bestaande woningen alleen mogelijk in woonservicegebieden als onderdeel van het zorgpakket. Zo onderzoekt Vivare in Arnhem bijvoorbeeld samen met de thuiszorg in een woonservicegebied de mogelijkheid voor domoticavoorzieningen waarvan de alarmering de basis vomt. Jaap van de Werfhorst, hoofd nieuwbouw en planmatig onderhoud van Woningstichting Nijkerk, stelt kortweg Bestaande woningen aanpassen door het aanbrengen van domotica heeft pas nut als de zorg echt de wijken intrekt. Nieuwbouw met een bijbehorend zorgaanbod kan aanleiding vormen om de mogelijkheid tot het toepassen van domotica in de bestaande woningen in de buurt nader te onderzoeken. Dit gebeurt onder meer door Woningstichting De Vijf Gemeenten bij het project De Weitjes in Brakel. Toch is het onverstandig om de mogelijkheden van domotica in bestaande woningen op voorhand uit te sluiten of tot specifieke gebieden te beperken. Juist omdat het bij bestaande woningen om grote aantallen gaat, is het interessant om de mogelijkheden van domotica te onderzoeken. Jan Arie de Gier, manager strategie en marketing van Vivare, meent dat het vanuit de optiek van corporaties pas interessant wordt om domotica toe te passen als dit op grote schaal kan. Pas dan dalen de kosten en komen de benodigde aantallen voor ouderen geschikte woningen beschikbaar. Het project De Molenhof in Dinxperlo laat zien dat domotica ook in bestaande woningen kan worden toegepast. Zeker als een woning wordt opgeplust of ingrijpend gerenoveerd, en er dus toch bouwkundige werkzaamheden in de woning plaatsvinden, is er alle aanleiding om het aanbrengen van domoticavoorzieningen te overwegen. Het project Gandhiflat/Martin Luther Kingflat in Culemborg is hier een voorbeeld van. Domotica als samenwerkingsproces De ervaring leert dat de realisatie van goede domoticavoorzieningen een intensieve samenwerking vereist tussen een groot aantal partijen. Allereerst aan de (installatie)technische kant. Bij de installatie zijn dikwijls verschillende bedrijven betrokken met als gevaar dat die bij problemen allemaal naar elkaar verwijzen. Goede afspraken tussen partijen over het beheer, het oplossen van klachten en dergelijke voorkomen vele problemen. Om de domoticatoepassing op elkaar af te stemmen is vanaf het begin een goede samenwerking met zorgaanbieders nodig. Bij het project De Molenhof in Dinxperlo was een gecombineerde personen-, brand- en inbraakalarmering niet mogelijk omdat de zorgaanbieder wel de personenalarmering, maar niet de brand- en inbraakalarmering wilde verzorgen. In het project in Beneden-Leeuwen was de zorginstelling nog niet in staat om op goede wijze de alarmopvolging te regelen. In Culemborg bleek het lastig om productie-afspraken met de zorginstelling te maken omdat de instelling gezien onzekerheid over toekomstige financiering het nakomen van de afspraken niet durfde te garanderen. Hoewel dergelijke knelpunten nooit helemaal te vermijden zijn, kunnen door een goed overleg vanaf de start van het project knelpunten snel worden gesignaleerd en kan gezamenlijk naar oplossingen worden gezocht. Voor en na een project De les van corporaties bij veel projecten is dat bij de voorbereiding van een domoticaproject goed nagedacht moet worden over de doelen die met domotica worden nagestreefd en de wijze waarop deze doelen worden bereikt. De quick-scans, die met steun van de provincie kunnen worden uitgevoerd, blijken daarvoor een bruikbaar instrument te zijn. In hoofdstuk 7 wordt hier nader op ingegaan. Een goede communicatie en voorlichting van bewoners over het gebruik van de domoticavoorzieningen is de sleutel voor een succesvol domoticaproject, zo leren de Gelderse ervaringen. Gezien het belang van communicatie en voorlichting is hier een afzonderlijk hoofdstuk (hoofdstuk 6) aan gewijd. 13 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

15 St. Josephstraat en Rozenstraat, Beneden-Leeuwen Project In heeft Woningstichting Rivierengebied op een locatie in Beneden-Leeuwen waar een aantal vooroorlogse woningen is gesloopt, het project St. Josephstraat-Rozenstraat gerealiseerd. Het project bestaat uit 20 patiowoningen (16 huur en 4 koop) en 6 koopappartementen. De woningen zijn aan elkaar geschakeld en liggen aan de voorzijde aan een gemeenschappelijk hofje. De woningen beschikken over parkeergelegenheid bij de woning, een kleine patio en (behalve de appartementen) een verdieping voor een extra slaapgelegenheid. De ligging van de woningen is in het centrum van het dorp, op loopafstand van allerlei voorzieningen zoals winkels, kerk, verzorgingshuis en recreatiemogelijkheid. Het complex ligt binnen 200 meter van verzorgingshuis De Heyackers. Domoticavoorzieningen Bij het voorbereiden van het project is ervoor gekozen om uit te gaan van een simpele opzet. Er is een bescheiden basisinstallatie aangebracht die naar wens van de bewoners tegen meerkosten kan worden uitgebreid met allerlei opties. De basisinstallatie bestaat uit dubbele wandcontact-dozen in de woning, waarbij de rechter wandcontactdoos is aangesloten op het domoticadeel van de meterkast. Hierdoor wordt het mogelijk deze wandcontactdozen uit te schakelen via de aan-/uitschakelaar bij de ingang, de dag-/nachtschakelaar in de slaapkamer en de aan-/uitschakelaar van de keuken. Basisgegevens project: Aantal woningen: Vervangende nieuwbouw met 16 huurwoningen, 4 koopwoningen en 6 koopappartementen. Gerealiseerd Domoticavoorzieningen: brandalarm aan-/uitschakelaar woning bij woningingang dag-/nachtschakelaar woning in slaapkamer aan-/uitschakelaar keuken Realisatie: Woningstichting Rivierengebied, Beneden-Leeuwen. Dit basissysteem kan worden uitgebreid met tal van opties zoals: videofoon (via de televisie) of intercom voor de eigen voordeur inbraakalarm actief personenalarm (zorgtelefoon en draadloos) paniekknop in slaapkamer (schakelt alle verlichting in huis aan) aan-/uitschakelaar bovenverdieping in hal automatische verlichting hal automatische verlichting toilet, overloop, berging aan-/uitverlichting via afstandsbediening bediening zonnescherm terras via afstandsbediening Combinatie met zorg en welzijn De organisatie en het systeem van de zorginstelling maakten nog niet mogelijk dat de zorginstelling de alarmopvolging regelt. De mogelijkheid voor een actief personenalarm is echter wel voorbereid. Nagegaan wordt hoe er een betere afstemming van het alarmsysteem van de zorginstelling en het domoticasysteem kan komen. Van de 16 huurwoningen zijn er twee geschikt gemaakt voor groepswonen van in totaal zes mensen met een verstandelijke beperking. 14 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

16 De corporatie wil eerst ervaring opdoen voordat zij besluit neemt over welke domoticavoorzieningen worden opgenomen in de volgende projecten. Voorlichting en beheer De woningcorporatie en de installateur hebben de bewoners individueel wegwijs gemaakt in hun woning. Ook is er een schriftelijke handleiding gemaakt. Bij vragen of problemen kunnen bewoners terecht bij de corporatie. Ervaringen De ervaringen van bewoners met het systeem zijn positief. De corporatie wil eerst enige tijd ervaring opdoen met de domoticavoorzieningen in het project St. Josephstraat/Rozenstraat voordat zij besluit welke domoticavoorzieningen in volgende nieuwbouwprojecten komen. 15 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

17 4. Zorg en domotica: ervaringen van zorginstellingen De overgrote meerderheid van de domoticaprojecten richt zich op ouderen. Wonen is dan de voornaamste invalshoek. Corporaties zijn de initiatiefnemer en drijvende kracht achter deze projecten; zorginstellingen zijn betrokken via het leveren van thuiszorg of specifieke diensten als alarmering. Domotica biedt ook mogelijkheden om de leefomstandigheden van andere groepen zorgbehoevenden te verbeteren. Een dergelijke toepassing met de zorg als voornaamste invalshoek maakt een andere benadering noodzakelijk. Daarbij zijn maatwerk en flexibiliteit van essentieel belang zijn. Een dergelijke benadering biedt ook interessante aanknopingspunten voor domoticaprojecten waar wonen centraal staat. Maatwerk en flexibiliteit: richten op de kwaliteit van de persoon Bij mensen met een verstandelijke beperking, een meervoudige beperking (zowel lichamelijk als verstandelijk) of bij mensen met dementie loopt de mate van zelfredzaamheid uiteen. Sommige bewoners kunnen bepaalde handelingen zelf verrichten, andere zijn hiervoor afhankelijk van de verzorging. Voorzieningen waardoor de zelfredzaamheid van deze mensen toeneemt, zijn telkens weer verschillend. Maatwerk is vereist, waarbij de aandacht gericht moet worden op de kwaliteiten die iedere bewoner heeft. Bij het project De Kimpenkamp in Groenlo, waar domotica is toegepast in een woonvoorziening voor mensen met een verstandelijke of een meervoudige beperking, is dit aanleiding geweest om individuele gesprekken met alle bewoners te voeren. Via de interviews werd in kaart gebracht welke handelingen een bewoner zelfstandig kon uitvoeren en welke niet. Ook konden bewoners aangeven welke voorzieningen zij wensten om zich zelfstandiger te kunnen bewegen. Dit leidde tot oplossingen afgestemd op de individuele bewoner. Zo kreeg een bewoner met een visuele beperking een brandalarm met een geluidssignaal en een bewoner die doof is, een met een waarschuwingslamp. Alleen de voor een bewoner noodzakelijke voorzieningen zijn aangebracht. Een bewoner met lichamelijke beperkingen kreeg een afstandsbediening om de gordijnen elektrisch te openen en sluiten omdat dit bijdroeg aan het doel van meer zelfstandigheid. Bij een bewoner die voldoende mobiel was om zelf de gordijnen te openen en sluiten, werd deze niet aangebracht omdat het aanbrengen ervan niet zou bijdragen aan het vergroten van de zelfstandigheid. Een dergelijke maatwerkbenadering stelt hoge eisen aan de flexibiliteit van de domotica-infrastructuur. Omdat een nieuwe bewoner andere voorzieningen behoeft dan de oude, moeten domoticavoorzieningen geactiveerd of gedeactiveerd kunnen worden. Domotica voor nieuwe vormen van zorg Domotica kan een rol spelen in nieuwe vormen van zorg. Een voorbeeld hiervan is CamCare van zorgorganisatie Sensire. Met CamCare kunnen zorgbehoevenden met een druk op de knop direct contact maken met een verpleegkundige. Deze verschijnt op de eigen televisie bij de mensen thuis: ze kunnen elkaar zien en horen. Zonder ter plekke aanwezig te hoeven zijn, kan de verpleegkundige de situatie bij de cliënt overzien en de benodigde ondersteuning verlenen. De verpleegkundige kan de gehele kamer bekijken en zonodig tot details inzoomen om bijvoorbeeld wonden, medicijnen of etiketten beter te bekijken. Ook wordt geëxperimenteerd met domotica om de zorg voor dementerenden te verbeteren. Zo wordt gewerkt aan systemen die uitgekiende prikkels geven om hen de weg te helpen vinden. Een voorbeeld hiervan is een senior routing system, een navigatiesysteem voor een rollator, dat mensen helpt de weg te vinden als ze niet meer weten waar ze wonen. Communicatie en gebruiksvriendelijkheid: met het oog op het daadwerkelijk gebruik Bij doelgroepen als mensen met een verstandelijke beperking of dementerende ouderen zijn een goede voorlichting en zeer gebruiksvriendelijke toepassingen nog meer dan bij andere groepen van belang om ervoor te zorgen dat bewoners de domoticavoorzieningen op de goede manier gebruiken. Het is goed 16 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

18 om in de ontwikkelingsfase veel aandacht te besteden aan de communicatie met de bewoners, hun begeleiders en hun familie over de wensen en specifieke eisen aan domotica. In De Kimpenkamp heeft dit geleid tot duidelijke eisen aan de apparatuur. De apparatuur is zeer eenvoudig, uitgerust met grote drukknoppen met pictogrammen. Elke afstandsbediening moet in elke willekeurige ruimte gebruikt kunnen worden en mag voor elk bedienbaar object slechts één knop hebben. De afstandbediening heeft één knop met het symbool van een lamp. Als deze knop wordt ingedrukt in welke ruimte ook, gaan daar de lampen aan. Wordt er nog een keer op de knop gedrukt, dan gaan de lampen uit. De tijd die dit bespaart, wordt nu gebruikt om structureel aandacht te geven aan bewoners, bijvoorbeeld door de bewoners individuele begeleiding en ondersteuning te geven maar soms ook door een eindje te gaan wandelen. Bij De Kimpenkamp merkt De Lichtenvoorde daadwerkelijk de voordelen: de budgetten zijn sinds de nieuwbouw niet ruimer geworden, maar waren vroeger te krap en zijn nu voldoende. De resultaten: meer tijd voor echte zorg De ervaring bij de gerealiseerde projecten leert dat door de toepassing van de domoticavoorzieningen de zelfredzaamheid van de bewoners sterk toeneemt. Zo stelt Angela Scholten, clustermanager van zorginstelling De Lichtenvoorde en nauw betrokken bij het project in Groenlo: Vroeger liepen de verzorgers voortdurend licht uit te doen, televisie aan te zetten, de deur open te doen voor iemand die er in of uit wilde. Dit kunnen de bewoners nu zelf. 17 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

19 Zilverstaete, Nijkerk Project Het complex Zilverstaete van de Woningstichting Nijkerk in de wijk Beulekamp in Nijkerk bestaat uit 38 flats met lift verdeeld over twee blokken van vijf woonlagen. De woningen zijn gebouwd in 2003 en hebben 3 kamers. De woningen liggen naast het verpleeghuis Zilverschoon dat binnendoor via een loopbrug bereikbaar is. Domoticavoorzieningen De voorbereiding van het project is gestart in Vanaf het begin is gedacht aan het aanbrengen van domotica. Dat was toen nog een heel nieuw onderwerp, reden waarom de corporatie zich is gaan oriënteren bij andere projecten. Uitgangspunt bij de ontwikkeling van de domotica was het mogelijk maken dat ouderen zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Bij de ontwikkeling van de domotica is geprobeerd onderdelen weg te laten, maar dat bleek niet te werken. Om die reden is uiteindelijk voor een uitgebreid domoticapakket gekozen. De domotica maakt voor een deel gebruik van reguliere apparatuur van de bewoner zelf. Zo werkt de videofoon alleen via de televisie en kunnen alle reguliere telefoontoestellen in de woning gebruikt worden om de voordeur van het complex en de voordeur van de eigen woning te ontgrendelen. Daarnaast kunnen met één afstandsbediening allerlei functies in de woning bediend worden, zoals het openen van de voordeur van de eigen woning en de bediening van verlichting en zonwering. De alarmunits in de woonkamer, de hoofdslaapkamer en de badkamer zijn allen met een spreek- /luisterverbinding uitgerust. Combinatie met zorg en welzijn Vanuit het verpleeghuis kan zorg worden geleverd aan de bewoners van Zilverstaete. Het verpleeghuis verzorgt ook de alarmcentrale en de alarmopvolging van het personenalarm. Voorlichting en beheer Na de oplevering in 2003 moesten ouderen leren om te gaan met de domotica. Door Woningstichting Nijkerk en de installateur is daar veel tijd in gestoken. Er is een informatiebijeenkomst georganiseerd en vervolgens is in het appartement zelf een toelichting gegeven. Basisgegevens project: Aantal woningen: Nieuwbouw van 38 aanleunwoningen (huur) bij verpleeghuis Zilverschoon. Gerealiseerd Domoticavoorzieningen: videofoon (alleen via televisie) opening voordeur op afstand (via iedere telefoon in appartement en voor woningvoordeur ook met afstandsbediening) brandalarm actief personenalarm (draadloos en alarmunits in woonkamer, slaapkamers, badkamer) aan-/uitschakelaar woning bij woningingang dag-/nachtschakelaar woning in slaapkamer aan-/uitschakelaar keuken automatische verlichting hal aan-/uitverlichting via afstandsbediening op-/neerzonwering via afstandsbediening Realisatie: Woningstichting Nijkerk, Nijkerk Ook is een duidelijke handleiding gemaakt, waarin bewoners kunnen naslaan hoe de verschillende onderdelen gebruikt kunnen worden. Ervaringen De indruk bestaat bij de corporatie dat veel van de domoticavoorzieningen niet gebruikt worden door de bewoners. Voor de corporatie is dat reden tot bezinning geweest. Bij een tweede project, waarin de corporatie domotica gaat toepassen, is daarom gekozen voor een eenvoudig basissysteem dat naderhand kan worden uitgebreid. 18 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

20 De corporatie vindt de financiering van domotica een knelpunt. Door domotica kunnen mensen langer zelfstandig blijven wonen. Dat spaart kosten in de zorgsector. De investering wordt echter gedaan door de corporatie. Die financiert daarmee in wezen de zorgcomponent., De indruk bestaat dat veel domoticavoorzieningen niet gebruikt worden door bewoners. 19 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland

21 5. Wonen, welzijn, zorg en domotica: naar een integrale aanpak Domotica kan niet los gezien worden van alle andere eisen die gesteld worden aan het wonen voor ouderen. Zoals geschikte woningen voor ouderen in de nabijheid van zorg- en welzijnsdiensten. De ontwikkeling van domoticatoepassingen past in de ideale situatie in een bredere aanpak van wonen, welzijn en zorg, bijvoorbeeld in woonservicegebieden. Op enkele plekken in Gelderland wordt een aanzet gegeven tot een meer integrale benadering waarvan domotica een onderdeel is. Een combinatie met voorzieningen Het project De Bogen in Harderwijk bestaat uit een combinatie van ouderenwoningen en een groot aantal zorg- en welzijnsvoorzieningen. Ook de winkels en het gezondheidscentrum van de wijk liggen naast het complex. De woningen (deels koop, deels vrije-sector huur, deels sociale huur) zijn uitgerust met een domotica-infrastructuur waarop afhankelijk van de behoefte van de bewoners allerlei voorzieningen kunnen worden aangesloten. Van der Ven van Omnia Wonen merkt dat juist het totale concept van De Bogen de woningen voor potentiële kopers interessant maakt: wonen met veel voorzieningen in de nabijheid en de mogelijkheid om lang zelfstandig te wonen door gebruikmaking van zorgen welzijnsdiensten en domoticavoorzieningen. De winst van integraliteit Sité Woondiensten, zorginstelling Sensire en anderen zijn bezig met het ontwikkelen van plannen voor het Pelgrimterrein in Gaanderen. Op deze locatie in het centrum van het dorp kunnen 200 woningen worden gebouwd. Door een goed aanbod van zorg- en welzijnsdiensten te realiseren biedt het plan de mogelijkheid voor extramuralisering van het nabijgelegen zorgcentrum Sensire Sint Jozef. Een werkgroep, waarin alle partijen participeren, denkt na over domoticatoepassingen. Gewerkt wordt aan een programma van eisen voor de domoticavoorzieningen zodat deze bruikbaar zijn voor de zorginstellingen. Anja van Maaren, projectmanager zorg en welzijn bij Sité, ziet als voornaamste winst van de integraliteit dat alle betrokkenen vanaf het begin aan tafel zitten. Organisaties denken na over de mogelijkheden die de domotica voor hun organisatie biedt. Zo wil Sensire in het project camcare introduceren, waarmee de bewoner via de TV contact kan zoeken met een verpleegkundige. De welzijnsorganisatie kan vervolgens nadenken over de mogelijkheden die een dergelijke voorziening biedt voor het verbeteren van het contact met en tussen mensen of het versterken van het welzijnsaanbod. Domotica draagt in de visie van Van Maaren op deze wijze bij aan het vergroten van de mogelijkheden voor activering en ontwikkeling en daarmee aan het vergroten van het welbevinden van mensen. Een meer integrale aanpak als organisatievraagstuk Een meer integrale aanpak van domotica maakt het noodzakelijk de organisaties en systemen van verschillende partijen op elkaar af te stemmen. En hier ligt meteen het voornaamste knelpunt. Een voorbeeld biedt de ontwikkeling van een woonservicegebied in Loenen. In het project is een samenwerking opgezet tussen de thuiszorginstelling, de welzijnsorganisatie, de woningcorporatie, de zorginstelling, en de instelling voor gehandicapten. Er is een zorgsteunpunt gerealiseerd; via opplussen zijn woningen geschikt gemaakt voor ouderen; er zijn nieuwe woningen voor mensen met een beperking gebouwd. Bij de opzet werd gestreefd naar één samenhangend alarmeringssysteem, waarop zowel de ouderenwoningen als de woningen voor mensen met een beperking konden worden aangesloten. Daarvoor moesten de alarmeringssystemen van de thuiszorginstelling en van de gehandicapteninstelling op elkaar worden afgestemd. Daarbij bleek dat de techniek niet aansloot, dat er overdracht van gegevens moest plaatsvinden, dat er uitwisseling van deskundigheid nodig was. Volgens Francine Kruitbosch, beleidsmedewerker bij de Dienst Samenleven van de gemeente Apeldoorn, heeft het bijna een jaar geduurd voordat deze problemen waren opgelost. Ook Anja van Maaren van Sité ervaart het organisatievraagstuk als het lastigste probleem. Een meer integrale aanpak betekent een andere wijze van werken. Dat maakt een andere cultuur bij zorginstellingen nodig ( Moet je nog wel een uniform dragen? ). Maar ook de regelgeving is hier nog niet op afgestemd. Zo eist de Inspectie voor de Volksgezondheid dat het personeel bij een beschermde woonvorm niet over de openbare weg hoeft om vanuit de zorgpost de woningen te bereiken, terwijl domotica wellicht mogelijkheden biedt om op afstand toch voldoende zorg en veiligheid te bieden. De regierol van de gemeente Juist omdat het organisatievraagstuk zo lastig is, is er behoefte aan een regierol van de gemeente. Het project in Gaanderen is in eerste instantie voorbereid met slechts een beperkte inbreng vanuit de gemeente Doetinchem. Mede door het opstellen van een gezamenlijke ouderennota is er vertrouwen gegroeid tussen de partijen en is er nu behoefte aan 20 Praktijkervaringen met Domotica in Gelderland