Verpleegkundig Magazine Limburg

Transcriptie

1 Een uitgave van VAR Limburg Jaargang 6, nummer 3 Juli 2011 Verpleegkundig Magazine Limburg Wederkerigheid maakt ouderenzorg effectiever In dit nummer: Column 2 Wederkerigheid maakt ouderenzorg effectiever vervolg pagina 1 2 Dit artikel van Prof. Dr. Myrra Vernooij-Dassen, Sheila Leatherman en Marcel Olde Rikkert komt uit het British Medical Journal Kwetsbare ouderen ontvangen vaak zorg zonder dat aan hen is gevraagd wat ze nou precies willen of nodig hebben. Die zorg verbetert aanmerkelijk, wanneer zorgverleners meer oog krijgen voor de wederkerigheid in de zorgrelatie. Ook al wordt de meeste zorg met de beste bedoelingen gegeven, ontvangers van die zorg kijken daar toch vaak anders tegenaan. Soms werkt de zorg gewoon niet, omdat de ontvanger bijvoorbeeld emotioneel blokkeert. Het besef van afhankelijkheid, van aftakeling, kan sterk knagen aan je zelfbeeld en eigenwaarde. Bij verminderde controle over je eigen leven komen autonomie, zelfstandigheid Van de redactie De zorg gaat ook in de vakantieperiode gewoon door. Vaak is deze vakantietijd hectisch omdat met minder personen, aangevuld met vakantiewerkers toch goede en zelfredzaamheid zwaar onder druk te staan. Wordt in zo'n situatie vooral je afhankelijkheid benadrukt - ook al gebeurt dat niet bewust - dan kun je als kwetsbare oudere makkelijk helemaal afhaken. Zorg is effectiever en wordt beter geaccepteerd als in de zorgrelatie ruimte bestaat voor wederkerigheid. Zorg dat een kwetsbare oudere niet uitsluitend hoeft te ontvangen, maar ook kan geven. Maak hem deelgenoot van zijn behandeling." "De helft van de kwetsbare ouderen met kanker die palliatieve zorg ontvangen, vindt het heel vervelend dat zij zelf niet méér konden doen voor anderen. Gedragstherapie en groepsbijeenkomsten waarin onderlinge steun en contacten worden aangemoedigd, leiden bij kankerpatiënten tot aanzienlijk minder depressies. zorg geleverd moet worden. Wie werkt verdient het om in het zonnetje gezet te worden. Voor wie vakantie heeft, geniet van de welverdiende vrije dagen zodat er weer En sociale ondersteuning werkt minder effectief als die ondersteuning het zelfbeeld van de patiënt bedreigt." Wederkerigheid speelt een essentiële rol: Hoe gaat het vaak in de zorg? Nou, bijvoorbeeld zo: "Je zit hier maar alleen, je moet er even uit, kom we gaan een stukje wandelen". Maar het kan ook op deze manier: "Ik wil wel een stukje wandelen. Heb je misschien zin om mee te gaan?" Beide voorstellen komen vrijwel op hetzelfde neer, maar de benaderingswijze verschilt enorm: Bij optie 1 neem je de oudere op sleeptouw, Bij optie 2 benadruk je de autonomie en keuzevrijheid van de persoon. Met die laatste aanpak verminder je het besef van afhankelijkheid en het gevoel dankbaar te moeten zijn." Vervolg op pagina 2 uitgerust gestart kan worden. RAAK programma Innovatie verpleegkundige zorg in ziekenhuizen: op maat implementteren van evidence in de praktijk Stand van zaken 3 Colofon 7 Goede nachtrust is gezondheidsbevorderend! Als we zelf niet goed geslapen merken we dat aan ons functioneren. Duurt slaaptekort langer of ben je al niet fit dan zijn de gevolgen direct te merken. Patiënten slapen doorgaans niet goed in een ziekenhuis. Teveel lawaai, handelingen die s nachts uitgevoerd (moeten) worden verstoren de zo nodige nachtrust Houden we voldoende rekening met de nadelige gevolgen van een gestoorde nachtrust in de keuzes die we hierin maken? Dan zijn er nog altijd verpleegkundigen die het volle licht aanklikken voor het uitvoeren van bijvoorbeeld een verschoonronde,, ook midden in de nacht. Zeker iets om over na te denken.

2 EPDomper Zo weer een paar miljoen eurootjes in de onmetelijke oceaan van mislukte projecten gestort. Begin april schoot de 1 e kamer het Elektronisch Patiënten Dossier (EPD) af, een ware domper voor Edith Schippers. En het leek zo mooi: in het digitale tijdperk moest het toch mogelijk zijn om alle medische gegevens van een patiënt te bewaren. Op een chip, stick of ergens in een digitale kluis. Alleen in te zien voor de hulpverleners die daarvoor geautoriseerd zouden zijn. En alleen als de patiënt toestemming geeft. Dat zou een boel fouten schelen en de zorg veel doelmatiger gaan maken. Toch? Nou mooi niet!! Het bewaren van de gegevens blijkt al een crime te zijn want al die ziekenhuizen, diagnosecentra, huisartsen en andere hulpverleners gebruiken allemaal andere systemen en programma s. En net als artsen in een ziekenhuis zijn die vaak niet compatibel. Daar ging het al een beetje fout dus. Maar de eerste kamer viel eigenlijk nog meer over het tweede probleem en wel de privacy. Die is in deze Facebook- en Hyvestijd weliswaar al ver te zoeken maar wat mensen in hun privé tijd op het internet willen zetten of willen delen met hun ontelbare vrienden(?) moeten ze zelf weten. Edoch je medische gegevens, die worden achterhaald door een willekeurige hacker (denk aan de OV chipkaart) en opeens op straat liggen is toch minder wenselijk. Wederkerigheid maakt ouderenzorg effectiever Vervolg van pagina 1 Met die laatste aanpak verminder je het besef van afhankelijkheid en het gevoel dankbaar te moeten zijn. De mogelijkheid om in een sociale relatie iets terug te geven is een basisbehoefte die nu nog te vaak wordt genegeerd. Mensen willen niet alleen nemen en ontvangen, maar óók geven, dat geldt voor elke relatie; ook voor een zorgrelatie. Aanleren van wederkerige vaardigheden is geen onderdeel in de huidige medische en verpleegkundige opleidingen. om psychosociale interventies is nodig: De komende jaren wordt effectievere zorg voor kwetsbare ouderen alleen maar belangrijker. De groep zelfstandig wonende vijfenzestigplussers neemt toe: - 10 % hiervan is kwetsbaar. - met de vergrijzing en verzilvering van de bevolking neemt het aantal kwetsbare ouderen snel toe. De term kwetsbaar (frail) wordt gebruikt voor ouderen: - Zij hebben grote kans dat ze in de nabije toekomst fysiek, psychisch of sociaal minder goed gaan functioneren. Wie er op de gegevens zit te wachten? Wat dacht u van zorgverzekeraars, hypotheekverstrekkers of je werkgever? Natuurlijk gaat niemand toegeven dat je geen zorg meer krijgt als je ongezonde gedrag heeft geresulteerd in een ernstige ziekte, denk aan AIDS. Maar je moet niet gek opkijken dat je premie voor je zorgverzekering scherp omhoog gaat en je uitgesloten wordt van enkele zorgpolissen. En je hypotheek? Straks hoef je niet meer bang te zijn voor Bureau Krediet registratie (BKR) als bekend wordt dat je een chronische ziekte onder de leden hebt: geen hypotheek! En je werkgever wil ook vast wel graag iets meer weten over je leefstijl i.c.m. je ziekteverzuim. Je sollicitatiebrief wordt direct terzijde gelegd als je een ontstoken teennagel hebt na een Kennedy mars. Kortom we zouden heel kwetsbaar zijn geworden als het EPD zou zijn doorgegaan. Misschien moet Edith Schippers de hele eerste kamer wel heel hartelijk bedanken voor hun scherpe inzicht. Anders was die oceaan van mislukte projecten uiteindelijk wel gedempt met het EPD. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedempt. Toch?? Charles André, praktijkcoördinator dialyse, Laurentius Ziekenhuis Roermond "Zorg dat een kwetsbare oudere niet uitsluitend hoeft te ontvangen, maar ook kan geven. Maak hem deelgenoot van zijn behandeling." De drie hoogleraren pleiten in hun artikel voor meer onderzoek naar de waarde en effectiviteit van wederkerigheid in de zorg. Een nieuwe invalshoek om een effectievere zorg te ontwikkelen, zeker als het gaat Prof. Dr. M. Vernooij-Dassen Joop Michels leerstoel Stichting Kalorama Universitair Medisch Centrum St Radboud Afd. Eerstelijnsgeneeskunde: Centrum voor Huisartsgeneeskunde, Ouderengeneeskunde en Public Health Scientific Institute for Quality of Healthcare Alzheimer Centrum Nijmegen Postbus IQ healthcare 6500 HB NIJMEGEN Bezoekadres: Geert Grooteplein 21, Nijmegen T : / E : m.vernooij-dassen@iq.umcn.nl Pagina 2 Verpleegkundig Magazine Limburg

3 RAAK programma Innovatie verpleegkundige zorg in ziekenhuizen: op maat implementeren van evidence in de praktijk Hogeschool Zuyd, Atrium Medisch Centrum Parkstad, Laurentius Ziekenhuis Roermond Inleiding Op 1 januari 2010 is bovengenoemd Raak project Het op maat implementeren van evidence in de praktijk gestart. Dit project is een samenwerkingsverband van Hogeschool Zuyd, Atrium Medisch Centrum Parkstad en Laurentius Ziekenhuis Roermond. Bij het toepassen van Evidence Based Practice (EBP) worden verpleegkundige besluiten genomen door deze te baseren op het best beschikbare wetenschappelijk bewijs, de voorkeuren van de patiënt en de eigen expertise. Hierbij wordt gebruikt gemaakt van vijf stappen, namelijk 1) het vertalen van een klinische vraag naar een beantwoordbare vraag; 2) het efficiënt zoeken naar het beste bewijsmateriaal; 3) het beoordelen van dit bewijsmateriaal op kwaliteit; 4) het toepassen van het gevonden materiaal en 5) het evalueren van het resultaat. Om EBP in de dagelijkse praktijk te integreren heeft Hogeschool Zuyd uitgangspunten geformuleerd die gehanteerd zijn in dit project. Volgens deze uitgangspunten kan er een indeling gemaakt worden in drie groepen professionals, namelijk: 1) volgers die richtlijnen toepassen en adviezen of instructies volgen van EBPdeskundigen; 2) gebruikers die een klinische vraag kunnen formuleren, op zoek gaan naar evidence en deze evalueren op kwaliteit en vervolgens toepassen, en 3) experts die het gehele EBP proces zelfstandig doorlopen in complexe situaties en volgers en gebruikers kunnen helpen in het toepassen van EBP. Na ruim 1 jaar gezamenlijk gewerkt te hebben aan dit project willen wij graag iedereen informeren wat het project tot nog toe heeft opgeleverd. Zoals eerder vermeld in het Verpleegkundig Magazine van januari 2010, wordt aan vier deelprojecten gewerkt. In het Atrium MC wordt op twee afdelingen gewerkt aan de invoering van casuïstiekbesprekingen om op deze manier de een kritische verpleeghouding te ontwikkelen en de beginselen van EBP onder de knie te krijgen. Daarnaast wordt gewerkt aan de wetenschappelijke onderbouwing van het meetinstrument om de kwaliteit van verpleegkundige standaardzorg te meten, dat ontwikkeld is door de kinderafdeling. In het Laurentius Ziekenhuis wordt op de longafdeling gewerkt aan de ontwikkeling en implementatie van een protocol voor verpleegkundige ontslaginformatie. In beide ziekenhuizen vindt op de neurologieafdeling (tevens leerafdeling) de implementatie plaats van een evidence based slikscreening. Onderstaand worden per deelproject de belangrijkste bevindingen beschreven waarna besloten wordt met de leerpunten tot nog toe. Ontwikkelen en implementeren van een evidence based protocol voor ontslaginformatie In het Laurentius Ziekenhuis te Roermond hebben de verpleegkundigen van de longafdeling gewerkt aan het verwerven van EBP door zich te richten op de verpleegkundige informatieoverdracht bij ontslag uit het ziekenhuis op de afdeling longgeneeskunde. Als eerste is een vragenlijst afgenomen om te inventariseren in welke mate verpleegkundigen evidence based handelen al toepassen in hun dagelijkse praktijkvoering en welke belemmeringen zij daarbij tegenkomen. Vervolgens is de huidige situatie en de gewenste situatie ten aanzien van de ontslaginformatie in kaart gebracht. Vervolgens zijn door middel van interviews en vragenlijsten de belemmerende en bevorderen factoren in kaart gebracht om met het nieuwe evidence based ontslagprotocol te werken. Het bestaande protocol was specifiek voor de longafdeling en onvoldoende gebaseerd op evidence. Professionals gaven aan behoefte te hebben aan een protocol dat breder Vervolg op pagina 4 Pagina 3 Verpleegkundig Magazine Limburg

4 Vervolg va n pagina 3 gebruikt kon worden (dus niet ziektespecifiek) en dat het verpleegkundig handelen in het protocol centraal diende te staan. Het nieuwe protocol voldoet aan deze wensen en is gebaseerd op bewijzen verkregen uit wetenschappelijk literatuur, professionele kennis, informatie uit bestaande protocollen, en de wensen en voorkeuren van patiënten(vertegenwoordigers). Voor dit laatste is samengewerkt met de cliëntenraad van het ziekenhuis. Het protocol is geschreven in het format zoals dat geldt binnen het Laurentius Ziekenhuis Roermond en is gelinkt aan het elektronische verpleegkundige dossier (EVD), zodat borging gegarandeerd is. Indicatoren passend bij het ontslagprotocol zijn geformuleerd, zodat kritisch geëvalueerd kan worden bij de implementatie. Ook de indicatoren zijn gekoppeld aan het EVD. Samen met de verpleegkundige is het doel geformuleerd dat zij op de hoogte zijn van de bestaande EBP stappen en dat enkele verpleegkundigen alle stappen zelfstandig kunnen uitvoeren. Op basis hiervan zijn strategieën ontwikkeld om dit in de praktijk te brengen (o.a. bijscholing EBP, regelmatig publiceren in nieuwsbrief), financiële (stimuleringsprijs) en organisatorische (o.a. randvoorwaarden scheppen, structurele inbedding in team). In dit project hebben HBOV studenten intensief meegewerkt. Een handboek bijscholing voor MBO verpleegkundigen is door hun ontwikkeld en dient ook als masterpiece om de opleiding af te ronden. Op dit moment is de implementatie van de pilot afgerond. De eerste audit en feedbackcirkel aan de hand van metingen middels het indicatorenset vindt plaats. Het is gepland het protocol volgens de ervaringen van de pilot aan te passen en in september gebeurt de tweede feedback- and auditcirkel. Voor de toekomst is een implementatie gepland om de kwaliteit van overdrachten te verbeteren. Invoering van casuïstiekbesprekingen In het Atrium MC is gestart met de invoering van casuïstiekbesprekingen om EBP vaardigheden te ontwikkelen. Bij deze besprekingen worden de vijf stappen van EBP, zoals beschreven in de inleiding, toegepast. Uit de literatuur blijkt dat dit een goede methode is. Twee afdelingen zijn hiervoor geselecteerd op basis van interesse: deze afdelingen waren voorlopers op het gebied van EBP. Ook hier is eerst gestart met het inventariseren in welke mate de verpleegkundigen al evidence based werken en welke knelpunten zij ervaren bij het evidence based werken. Verder zijn ook hier door middel van interviews de belemmerende factoren in kaart gebracht voor de implementatie van casuïstiekbesprekingen. Op basis hiervan zijn implementatiestrategieën geformuleerd om te kunnen starten met casuïstiekbesprekingen. De belangrijkste strategieën die gebruikt worden om EBP vaardigheden te ontwikkelen, zijn scholing en coaching, het maken van een e-learning module over EBP, het ophangen van een poster over casuïstiekbesprekingen, het benoemen van kartrekkers die andere verpleegkundigen stimuleren deel te nemen aan de casuïstiekbesprekingen en het creëren van randvoorwaarden om de casuïstiekbesprekingen te kunnen uitvoeren, zoals een geschikte tijd en ruimte, toegang tot databanken en literatuur op de afdeling. Voor beide afdelingen is een format in ontwikkeling voor de opzet van de casuïstiekbesprekingen. Indicatoren passend bij de casuïstiekbespreking zijn geformuleerd. De e-learning module is ontwikkeld in samenwerking met praktijkbegeleiders van het Atrium MC en Hogeschool Zuyd. Op basis van de bevindingen van het scholings- en coachingstraject wordt de e-learningmodule zo nodig bijgesteld. Scholing en coaching ten aanzien van EBP vaardigheden vindt momenteel plaats op beide afdelingen. De scholing en coaching wordt op maat gemaakt voor de betreffende afdelingen. Wetenschappelijk onderbouwing van meetinstrument verpleegkundige standaardzorg De verpleegkundigen van de kinderafdeling hebben een meetinstrument ontwikkeld om de standaard verpleegkundige zorg op hun afdeling te meten. Deze Standaard is ontwikkeld door de Verpleegkundige Adviesraad (VAR), ondersteund door 60 verpleegkundigen als klankbordgroep. De Verpleegkundige Standaard (VS) is de beschrijving van Jaargang 6, nummer 3 Pagina 4

5 de verpleegkundige zorg verdeeld in vier fasen, te weten de preklinische, opname-, verblijf- en ontslagfase. Voor de verblijfsfase heeft men bottum up zogenaamde Nightingale Indicatoren ontwikkeld, afgeleid vanuit het Amsterdams Modulair Kwaliteitsbewaking Systeem (AMKS) dat bestaat uit 11 verschillende modules die elk een aspect van de verpleegkundige zorg meten, zoals bijvoorbeeld medicijngebruik en voeding. De verpleegkundigen twijfelen echter over de mate van het evidence based zijn van het meetinstrument en willen hulp bij het wetenschappelijk onderbouwing hiervan en steun bij de implementatie van het instrument ziekenhuisbreed. Ook voor dit deelproject is een plan van aanpak gemaakt en zijn vragenlijsten en interviews afgenomen om na te gaan in welke mate de verpleegkundigen al evidence based werken en welke knelpunten zij ervaren bij het evidence based werken. De module voeding is gekozen om als voorbeeld te dienen voor een wetenschappelijke onderbouwing met behulp van evidentietabellen, om zo te dienen om EBP bekend te maken bij de verpleging en te implementeren. In samenwerking met studenten van de HBOV is vervolgens evidence gezocht over indicatoren van andere modules. Bij het zoeken naar evidence voor de indicatoren worden ook de atriumspecifieke protocollen bij desbetreffende indicatoren opgezocht en vergeleken met de gevonden evidence. De kinderafdeling heeft op het symposium: So you think you can nurse in juni 2010 te Roermond een stimuleringsprijs gewonnen met het ontwikkelde meetinstrument. De modules van het meetinstrument worden momenteel afgenomen op de kinderafdeling en op basis van de resultaten worden verbeteracties geformuleerd. Implementeren en evalueren van een evidence based slikscreening door verpleegkundigen Op de neurologie afdelingen in het Atrium MC en Laurentiusziekenhuis wordt momenteel de door de landelijke richtlijn aanbevolen slikscreening voor patiënten met een beroerte, geïmplementeerd. Als eerste is op beide afdelingen de huidige wijze van slikscreenen in kaart gebracht. Vervolgens zijn via interviews en met behulp van vragenlijsten de belemmerende en bevorderende factoren voor de invoering van de nieuwe slikscreening in kaart gebracht. Ook is een vragenlijst afgenomen om na te gaan in welke mate de verpleegkundigen al evidence based werken en welke knelpunten zij hierbij tegenkomen. In het Atrium MC heeft een werkgroep van drie verpleegkundigen en een logopediste vervolgens het reguliere slikprotocol aangepast aan de nieuwe landelijke richtlijn. Vervolgens is het nieuwe protocol geformaliseerd en opgenomen in het elektronische zorgdossier. Op deze manier is de borging gegarandeerd. In het Laurentius ziekenhuis hebben twee afdelingsverpleegkundigen en twee HBO-V studenten het bestaande protocol aangepast. Zij hebben hierbij optimaal gebruik gemaakt van het protocol van het Atrium MC. Ook in het LZR is het nieuwe slikprototocl opgenomen in het elektronisch verpleegkundig dossier. Op basis van de geïnventariseerde knelpunten zijn strategieën geformuleerd om de nieuwe slikscreening te implementeren in de praktijk. In het LZR is al een scholing geweest die door de logopediste en de verpleegkundigen is uitgevoerd. In het Atrium MC is deze gepland voor de maand mei. Op beide afdelingen vindt ook een training on the job plaats, om bekwaam te worden in het uitvoeren van de screening. Ook zal het protocol en stroomdiagram verspreid worden onder de verpleegkundigen. Nadat de verpleegkundigen de screening goed onder de knie hebben, zal geëvalueerd worden of de screening ook bijdraagt aan het voorkomen van negatieve effecten bij CVA patiënten. Uiteraard zal ook gevolgd worden of de verpleegkundigen de screening steeds adequaat blijven uitvoeren volgens protocol. Conclusie tot nog toe Verpleegkundigen van de ziekenhuizen, studenten en docenten van Hogeschool Zuyd hebben intensief samengewerkt aan de doelstellingen van dit project (en doen dat uiteraard nog steeds). Er is veel geleerd over hoe EBP in de praktijk gebracht kan worden. Zo is het belangrijk dat EBP opgehangen kan worden aan het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Doordat verpleegkundige in de ziekenhuizen verschillend zijn opgeleid (niveau 4 en niveau 5) is het van groot belang dat een zorgvuldige afstemming over inhoud en planning gedurende het project nodig is. De EBP uitgangspunten van Hogeschool Zuyd die gehanteerd zijn, sloten goed aan bij de diversiteit Vervolg op pagina 6 Pagina 5 Verpleegkundig Magazine Limburg

6 Vervolg van pagina 5 aan niveaus in de instellingen, zodat de aanpak op maat gemaakt kon worden. Een van de belangrijkste inzichten die we hebben geleerd is te zien dat de stappen van EBP geformuleerd zijn vanuit een wetenschappelijke benaderingswijze. Alle literatuur en (inter)nationale projecten zijn gebaseerd op het aanleren van deze stappen. Uit het huidige project blijkt dat deze logische stappen niet altijd in deze volgorde aangeleerd kunnen worden. De EBP stappen 4 en 5 (toepassen en evalueren van bestaande evidence) ervaren de verpleegkundigen als veel makkelijker toepasbaar. De eerste drie stappen, en dan vooral het zoeken en beoordelen van een artikel, worden als erg lastig ervaren door de verpleegkundigen. Hierdoor wordt EBP vaak gezien als een zeer complexe activiteit. Het aanleren van stappen 4 en 5 en dan voorzichtig uitbreiden naar de andere stappen lijkt veel meer op zijn plaats. Verder is het niveau van de gebruiker van EBP (zie inleiding) aangescherpt; met name het kritisch zij kunnen geconsulteerd worden bij Contactpersoon voor het RAAK programma: Dr Gerrie Bours, Hogeschool Zuyd Programmaleider RAAK-EBP programma g.bours@hszuyd.nl Contactpersonen voor de deelprojecten: Dr. Albine Moser, Hogeschool Zuyd Projectleider Laurentius Ziekenhuis Roermond a.moser@hszuyd.nl Drs. Jolanda Friesen, Hogeschool Zuyd Projectleider Atrium MC Parkstad j.friesen@hszuyd.nl Drs. Jessie Lemmens, Hogeschool Zuyd Projectleider implementatie slikscreening Laurentius Ziekenhuis en Atrium MC Parkstad je.lemmens@hszuyd.nl klinische vragen door volgers en gebruikers. Op deze manier is er binnen iedere instelling voldoende expertise om volgens de principes van EBP te werken, waardoor de kwaliteit van zorg geborgd is en de professionals niet overvraagd worden. beoordelen van literatuur is wellicht te hoog gegrepen. Op dit moment vindt discussie plaats dat de EBP gebruiker in ieder geval naar aanleiding van een klinische vraag richtlijnen kan zoeken en wellicht ook beschikbare reviews omdat in deze twee producten de kwaliteitsbeoordeling al is gebeurd. Vanuit de projectgroepen is geconstateerd dat het belangrijk is om per instelling enkele aandachtsvelders te hebben met betrekking tot EBP: Jaargang 6, nummer 3 Pagina 6

7 Kwaliteit en veili gheid van ver pleegkun dige zorg waar borgen en ver beteren. VAR Limburg Atrium MC Parkstad Orbis Medisch Centrum Sittard; azm, Maastricht; Laurentius Ziekenhuis, Roermond VieCuri MC, Noord-Limburg; St. Jans Gasthuis, Weert Mondriaan Zorggroep Heerlen Redactie: Telefoon: (045) De redactie van het Verpleegkundig Magazine Limburg is altijd op zoek naar suggesties, reacties en/of artikelen voor het magazine. Mail naar Marieta Brand, redactie. Met dank aan: Gerrie Bours en Jolanda Friesen HSZuyd, Myrra Juli 2011 Jaargang 6 Nummer 3 ISSN X Verenigd sterk! Kwaliteit en veiligheid van verpleegkundige zorg waarborgen en verbeteren. Organisatie Provinciaal Landelijk Organisatie Provinciaal Landelijk Expertise overdragen Expertise overdragen (vakinhoudelijk en procesmatig) (vakinhoudelijk en procesmatig) VAR Limburg VAR Limburg Gezamenlijk organiseren van refereermomenten, Gezamenlijk organiseren symposia, van dag refereermomenten, symposia, dag van de verpleging van de verpleging Interessante websites Interessante websites Invloed uitoefenen op beleid (politiek Invloed uitoefenen en AVVV, curriculum op beleid (politiek en AVVV, curriculum van de vakinhoud) van de vakinhoud) Agenda Vernooij-Dassen, Charles André augustus International Continence Society ( Rotterdam ) 13 september Symposium V&VN Palliatieve Verpleegkunde Zorgen voor jezelf ( Antwerpen ) 14 september de site 6e van Congres VAR Spoedzorg; Atrium VWS, MC Universiteiten Parkstad: van Utrecht en Nijmegen 14 september Workshop richtlijnen, LEVV, Utrecht september Cursus Stomazorg ( basisprogramma ), Amsterdam 21 september Overgewicht Andere in jeugdzorg, informatie? Nunspeet Bezoek: 27 september Nurse Practitioner als onderzoeker 28 september Workshop Patiëntveiligheid, LEVV, Utrecht 4 oktober V&VN Netwerkdag VAR ( Ede ) 5 oktober Humor in de hulpverlening, Geestelijke Gezondheidszorg Duffel ( België ) 8 oktober Refereeravond Wetenschap in Praktijk 11 oktober Jonge drenkelingen, Nijmegen 19 oktober Afasie, Neurologie Duffel ( België ) oktober 5th European Congress on Violence in Clinical Psychiatry (Amsterdam) November 2007 Tweedaagse workshop palliatieve zorg Turnhout ( België ) info bij: Felix Punt, telefoon: , mailcontrapunt@planet.nl November 2007 Leerwerkafdelingen: hype of de toekomst? Vooraankondiging symposium over het project ZIC (samenwerking onderwijs- en zorginstelling). Plaats: Heerlen. Kosten: niet bekend. Organisatie: Sevagram Voor de Agenda van interessante symposia, lezingen en workshops verwijzen wij naar Voor meer informatie: of of