Projectvoorstel Projecttitel:

Transcriptie

1 Projectvoorstel Projecttitel: Generieke module psychotherapie donderdag 2 oktober 2014

2 ALGEMENE GEGEVENS Is de aanvraag een onderwerp van de Call 2014? Ja Geplande startdatum: maandag 1 december 2014 Geplande duur: 18 maanden Aanvrager: Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (hoofdaanvrager) Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie adres voor correspondentie: a.nolet@psychotherapie.nl en h.vanderkleij@vgct.nl Telefoonnummer: A. Nolet: H. van der Kleij: Samenwerking met: De volgende organisaties hebben een medewerking aan de ontwikkeling van de generieke module Psychotherapie toegezegd: GGz Nederland (voor het onderdeel organisatie), Landelijk Platform GGz, Nederlands Huisartsen Genootschap, Nederlands Instituut van Psychologen, Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychologen en Psychotherapeuten, Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie, Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie, Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie, Verpleging & Verzorging Nederland GGz Pagina 1

3 Samenvatting (maximaal 5000 karakters) Aanleiding Psychotherapie is een verzameling van behandelvormen. Psychotherapeutische behandeling is er op gericht om psychische stoornissen en/ of ernstige psychische problemen op te heffen en de kwaliteit van leven van de cliënt zo veel mogelijk te verbeteren. Voor cliënten en hun naasten, bestaan er veel onduidelijkheden over psychotherapie. Vaak is niet duidelijk welke behandelingen er precies onder vallen, wanneer deze kunnen worden toegepast met welk doel, welke type behandelaar er betrokken dient te zijn, welke organisatorische voorwaarden en kwaliteitseisen van toepassing zijn en wat de te verwachten resultaten zijn. Zorgverleners lopen tegen vergelijkbare vragen aan. Door het ontbreken van goed toegankelijk en duidelijk geordende informatie over psychotherapeutische behandelingen is het moeilijk om cliënten goed te informeren en mee te nemen in een proces van gezamenlijke besluitvorming. Ook is niet altijd duidelijk of en op welke wijze zelfmanagement deel uitmaakt van het behandelprogramma en hoe hierbij ondersteuning kan worden geboden. Daarnaast bestaat er onduidelijkheid ten aanzien van inkoop en vergoeding van zorg en behandeling door zorgverzekeraars. Dit geldt zowel voor de inhoud (behandelvormen) als de omvang. Duidelijkheid over inhoud en (kosten)effectiviteit draagt bij aan besluitvorming over het vergoedingenbeleid. De Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP) en de Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCt) hebben de handen ineen geslagen om deze vragen, samen met andere belanghebbende organisaties te beantwoorden in een generieke module Psychotherapie. Doelstelling Ontwikkelen van een generieke module Psychotherapie, om: - cliënten en hun naasten inzicht te bieden in de inhoud en organisatie van psychotherapeutische zorg, waardoor zij beter in staat zijn keuzen te maken, regie te voeren en te komen tot gezamenlijke besluitvorming. - Een breed gedragen kwaliteitskader te bieden dat beroepsbeoefenaren, beroepsorganisaties en zorgverzekeraars handvatten biedt voor verdere kwaliteitsontwikkeling op het gebied van psychotherapie. Cliëntenperspectief Cliëntenparticipatie is een onmisbaar element in het project Generieke module Psychotherapie. Om hieraan inhoud te geven is het LPGGz uitgenodigd om te participeren in de stuurgroep en in de ontwikkelingswerkgroepen. Daarnaast voert het LPGGz een parallel lopend traject uit gericht op het formuleren van het patiëntenperspectief in de generieke module Psychotherapie. Samenwerkingspartners De Generieke module Psychotherapie wordt ontwikkeld in samenwerking met: Pagina 2

4 - GGz Nederland (voor het onderdeel organisatie) - Landelijk Platform GGz - Nederlands Huisartsen Genootschap - Nederlands Instituut van Psychologen - Nederlandse Vereniging van Vrijgevestigde Psychologen en Psychotherapeuten - Nederlandse Vereniging voor Gezondheidszorgpsychologie - Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie - Vereniging voor Kinder- en Jeugdpsychotherapie - Verpleging & Verzorging Nederland GGz Werkwijze Ten behoeve van de inhoudelijke ontwikkeling worden werkgroepen samengesteld met inhoudsdeskundigen. De concept Generieke module Psychotherapie wordt aan belanghebbenden voor commentaar voorgelegd. De definitieve versie wordt ter autorisatie voorgelegd aan belanghebbende organisaties. Duur Het project bestaat uit drie fasen. Een voorbereidingsfase (4 maanden), de ontwikkelingsfase (10 maanden) en de autorisatiefase (4 maanden). De totale doorlooptijd bedraagt 18 maanden. Beoogde startdatum is 1 december Pagina 3

5 INHOUD Probleemstelling (maximaal 6000 karakters) Psychotherapie is een bewezen effectieve en kosteneffectieve gespreksbehandelmethode voor uiteenlopende psychische stoornissen en problemen. Gesprekken tussen de cliënt en een deskundige hulpverlener staan daarin centraal. Die cliënt kan een individu, een (echt)paar, een gezin of een groep zijn; een kind, volwassene of oudere. De behandelingen zijn kort waar dat kan, en langdurig indien dat nodig is. Psychotherapie is de behandeling van eerste keuze bij tal van psychische stoornissen zoals geclassificeerd in de DSM-IV en DSM-5. Psychotherapeutische behandelingen kunnen worden vormgegeven vanuit verschillende theoretische achtergronden, en in een verschillende dosering (ambulant individueel, groepstherapie, dagbehandeling, klinische psychotherapie) De verschillende psychotherapeutische interventietypen hebben met elkaar gemeen dat zij een specialistische expertise veronderstellen in het systematisch en methodisch hanteren van de therapeutische relatie met de cliënt. Psychotherapie verloopt daardoor niet identiek voor verschillende cliënten, maar vraagt steeds per persoon om maatwerk, afstemming, flexibiliteit en creativiteit. Voor cliënten en hun naasten, bestaan er in eerste instantie vaak veel onduidelijkheden over psychotherapie. Voor hen is het vooraf vaak niet duidelijk welke behandelingen er precies onder vallen, wanneer deze kunnen worden geïndiceerd en toegepast, met welk doel dit gebeurd, welk type behandelaar er betrokken is, welke organisatorische voorwaarden en kwaliteitseisen van toepassing zijn en wat de te verwachten resultaten zijn. Van cliënten en hun naasten wordt tegelijkertijd in toenemende mate verwacht dat zij zelf regie voeren over in hun zorgproces, zodat zorg op maat kan worden geleverd. Beslissingen over behandeling komen normaliter in gezamenlijke besluitvorming met de zorgverlener tot stand. De cliënt levert zelf een bijdrage aan het zorgproces in de vorm van zelfmanagement. Het handelen conform verwachtingen over regie, gezamenlijke besluitvorming en zelfmanagement is door genoemde onduidelijkheden rond psychotherapie niet eenvoudig. Zorgverleners lopen tegen vergelijkbare vragen aan. Door het ontbreken van goed toegankelijk en duidelijk geordende informatie over psychotherapeutische behandelingen is het moeilijk om cliënten goed te informeren en mee te nemen in een proces van gezamenlijke besluitvorming. Ook is niet altijd duidelijk of en op welke wijze zelfmanagement deel uitmaakt van het behandelprogramma en hoe hierbij ondersteuning kan worden geboden. Voor de organisaties van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters leidt het ontwikkelen en zichtbaar maken van een duidelijk inhoudelijk en organisatorisch kader tot meer handvatten om kwaliteitsbeleid te voeren. Het bestaande kwaliteitsbeleid voorziet in opleidingseisen en registratie. Een duidelijk kader maakt het mogelijk om opleidingseisen aan te scherpen, registratie en visitatie verder te ontwikkelen en om kwaliteitseisen te formuleren met betrekking tot de organisatie van zorg. Pagina 4

6 De onduidelijkheid over psychotherapie leidt ook tot onduidelijkheid ten aanzien van inkoop en vergoeding van zorg en behandeling door zorgverzekeraars. Dit geldt zowel voor de inhoud (behandelvormen) als voor de omvang. Door deze onduidelijkheden ontbreekt het in het vergoedingensysteem aan inzicht in kwaliteit en effectiviteit en aan flexibiliteit, waardoor in onvoldoende mate cliëntgerichte zorg kan worden geboden. Vergoede zorg komt niet altijd overeen met noodzakelijke zorg. Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie (NVP) De NVP (1930) is de beroepsvereniging van en voor BIG geregistreerde psychotherapeuten. De NVP richt zich op de ontwikkeling van psychotherapie en draagt er zorg voor dat psychotherapie beschikbaar komt en blijft voor diegenen die bij uitstek van deze behandelvorm kunnen profiteren. In het strategische beleidsplan Fundamenten voor kwaliteit is opgenomen dat de NVP streeft naar een toetsbare hoge kwaliteit van (de organisatie en uitvoering) van psychotherapie. Zij ontwikkelt en implementeert kwaliteitsbeleid voor psychotherapeuten, met aandacht voor voortdurende verbetering van het professioneel functioneren en een daarop aansluitend kwaliteitsregister. De NVP ziet een generieke module Psychotherapie als één van de fundamenten voor kwaliteit. Vereniging voor Gedragstherapie en Cognitieve therapie (VGCt) De VGCt (1966) is de wetenschappelijke vak- en beroepsvereniging van psychologen en psychotherapeuten die zich hebben bekwaamd in het uitvoeren van cognitieve gedragstherapie. De vereniging richt zich onder andere op het bevorderen van kwaliteit van opleiding en scholing en op een wetenschappelijk verantwoorde uitvoering van cognitieve gedragstherapie. In het ontwerp beleidsplan van de VGCt is het bevorderen van kwaliteit van opleiding, nascholing en registraties en van de uitoefening van het vak een speerpunt. Dit kan worden bevorderd door het hebben van een duidelijk inhoudelijk en organisatorisch kader voor psychotherapeutische behandelingen in de vorm van een generieke module Psychotherapie. Een generieke module De NVP en de VGCt hebben de handen ineen geslagen om deze vragen te beantwoorden in een generieke module Psychotherapie. Een belangrijke bouwsteen die kan worden ingevoegd in diverse zorgstandaarden voor psychische stoornissen. In de module wordt vastgelegd hoe verschillende vormen van psychotherapie worden gedefinieerd, wat het toepassingsgebied is en welke organisatorische voorwaarden gelden. De generieke module biedt cliënten en hun naasten inzicht in wat zij mogen verwachten van een psychotherapeutische behandeling in de verschillende sectoren van de (geestelijke) gezondheidszorg. Hierdoor ontstaan betere voorwaarden voor het voeren van regie en gezamenlijke besluitvorming. De generieke module Psychotherapie geeft zorgverleners en organisaties van psychotherapeuten de mogelijkheid om de kwaliteit van zorgverlening verder te verbeteren door het voeren van gericht kwaliteitsbeleid. Pagina 5

7 Een duidelijke beschrijving van inhoud, organisatie en te verwachten uitkomsten van psychotherapie maakt tevens een inkoopbeleid mogelijk op basis van zorg op maat voor iedere cliënt. Relevantie (maximaal 5000 karakters) Psychotherapie wordt geïndiceerd voor uiteenlopende psychische stoornissen in verschillende sectoren van de GGz (bijlage 1). Een generieke module Psychotherapie is om uiteenlopende redenen een belangrijke bouwsteen in het kwaliteitsgebouw van de GGz. De generieke module Psychotherapie biedt zowel cliënten en hun naasten als hulpverleners inzicht in wat zij mogen verwachten van een psychotherapeutische behandeling in de verschillende sectoren van de (geestelijke) gezondheidszorg en welke kwaliteitseisen hiervoor gelden. Hierbij behoort ook het benoemen van opleidingseisen en het vastleggen van eisen met betrekking tot bevoegd- en bekwaamheid. Hierdoor ontstaan betere voorwaarden voor het voeren van regie en gezamenlijke besluitvorming. Vraag en aanbod sluiten beter op elkaar aan. Zelfmanagement en gezamenlijke besluitvorming Van cliënten en hun naasten wordt in toenemende mate verwacht dat zij zelf regie voeren in het zorgproces, zodat zorg op maat kan worden geleverd. Beslissingen over behandeling komen normaliter in onderling overleg en gezamenlijke besluitvorming met de zorgverlener tot stand. De cliënt levert zelf een bijdrage aan het zorgproces in de vorm van zelfmanagement. Het voeren van regie, het nemen van gezamenlijke besluiten en het inhoud geven aan zelfmanagement is door het ontbreken van een goed overzicht aan keuzemogelijkheden lastig. Definitie zelfmanagement 1 Zelfmanagement is het zodanig omgaan met de chronische aandoening (symptomen, behandeling, lichamelijke, psychische en sociale consequenties en bijbehorende aanpassingen in leefstijl) dat de aandoening optimaal wordt ingepast in het leven. Zelfmanagement betekent dat chronisch zieken zelf kunnen kiezen in hoeverre men de regie over het leven in eigen hand wil houden en mede richting wil geven aan hoe beschikbare zorg wordt ingezet, om een zo optimaal mogelijke kwaliteit van leven te bereiken of te behouden. Gezamenlijke besluitvorming 2 Patiënt en zorgverlener beslissen samen over onderzoek, behandeling en zorg, volgens de principes van gedeelde besluitvorming (shared decision making). Wederzijdse uitwisseling van informatie is hierbij essentieel. 1 CBO, Landelijk Actieprogramma Zelfmanagement/aanvullingen van Kerngroep Zelfmanagement, Stacey D, Bennett CL, Barry MJ, Col NF, Eden KB, Holmes-Rovner M, Llewellyn-Thomas H, Lyddiatt A, Légaré F, Thomson R. Decision aids for people facing health treatment or screening decisions. Cochrane Database Syst Rev, 2011 Pagina 6

8 Naasten van de patiënt worden, indien gewenst, betrokken bij besluitvormende gesprekken. Een goede gedeelde besluitvorming is effectiever dan reguliere voorlichting en voldoet aan vier voorwaarden: De patiënt krijgt op het individu afgestemde informatie over opties en uitkomsten (inclusief de optie van niet behandelen). De mogelijke voor- en nadelen van de opties worden besproken, waarbij de patiënt ook geïnformeerd kan worden over specifieke kansen en risico s. Expliciet wordt nagegaan welke waarden en voorkeuren de patiënt heeft ten aanzien van de mogelijke opties, zodat mensen een bij hen passende beslissing kunnen nemen. De patiënt krijgt en neemt voldoende tijd voor besluitvorming. Indien gewenst ontvangt de patiënt hierbij ondersteuning. Kwaliteitsbevordering De generieke module Psychotherapie geeft zorgverleners en organisaties van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters de mogelijkheid om de kwaliteit van zorgverlening te borgen en verder te verbeteren. Dit betreft het bewaken en aanpassen van opleidingseisen op basis van inhoudelijke en organisatorische kwaliteitscriteria, de inrichting en accreditatie van bij- en nascholing, de registratie van vakbekwame psychotherapeuten, visitatieprogramma s, intercollegiale toetsing en de organisatie van psychotherapeutische zorg in de verschillende segmenten van de GGz. Onderzoek en ontwikkeling Bekend is dat psychotherapie werkt. De verschillende methodieken lijken niet erg van elkaar te verschillen in effectiviteit. Desondanks zijn er nog veel vragen met betrekking tot de juiste match tussen patiënt, therapeut en behandelvorm. Er zijn vragen ten aanzien van de meest effectieve inhoud en intensiteit van een behandeling. Niet is altijd duidelijk wat de werkzame factoren zijn. Inzicht ontbreekt in hoe en wanneer je dit kunt meten of vaststellen. Een belangrijk aspect is de match tussen patiënt en therapeut. Welke kwaliteitseisen gelden daarvoor, hoe en wanneer kun je deze vaststellen? In de huidige opleidingen is veel aandacht voor methodieken en minder voor het realiseren van een effectieve werkrelatie. Deze vragen worden met een generieke module Psychotherapie niet beantwoord, maar de generieke module geeft inzicht in en overzicht van beschikbare kennis. Dat is de basis voor verder onderzoek en ontwikkeling die zorg op maat mogelijk maakt. Inkoopbeleid Een duidelijk beschrijving van inhoud, organisatie en te verwachten uitkomsten van psychotherapie maakt een inkoopbeleid mogelijk op basis van het uitgangspunten voor matched care : een passend zorgaanbod, dat aansluit bij de doelstellingen en verwachtingen van de individuele cliënt, op basis van professionele deskundigheid en bewezen (kosten)effectiviteit. Pagina 7

9 Relatie met andere projecten of initiatieven (maximaal 3500 karakters) Het initiatief om te komen tot een generieke module Psychotherapie past binnen de doelstellingen van het Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGz 3. Een generiek module Psychotherapie draagt bij aan het stimuleren van zelfmanagement, het vergroten van transparantie, het vorderen van kwaliteit en, niet in de laatste plaats, het bevorderen van samenwerking. Individueel behandelplan Een belangrijk reden voor de ontwikkeling van de generieke module Psychotherapie is het stimuleren van gezamenlijke besluitvorming en het vastleggen van de uitkomsten in het individueel behandelplan. Deze ontwikkeling sluit aan bij het initiatief van LPGGz, Ieder(in) en NPCF om gezamenlijk te komen tot een Integraal Individueel zorg- en leefplan. Naar verwachting zal dit instrument in 2015 beschikbaar komen. Definitie 4 Het Individueel zorg- en leefplan is de dynamische set van afspraken van de patiënt en de zorgverlener(s) over zorg en zelfmanagement. Deze afspraken zijn gebaseerd op de individuele doelen, behoeften en situatie van de patiënt en komen in gezamenlijke besluitvorming tot stand. Integrale transparantie Steeds nadrukkelijker wordt diverse partijen gevraagd om inzicht in de uitkomsten van gezondheidszorg. Voor cliënten is de informatie van belang om een afweging tussen verschillende behandelingen te maken. Voor zorgverzekeraars om een verantwoord inkoopbeleid te voeren. Voor de politiek om beleidsafwegingen te maken. Eén van de beleidsdoelstellingen van het Zorginstituut Nederland is het bevorderen van integrale transparantie: het creëren van inzicht in de uitkomsten van zorg vanuit patiënten- en professioneel perspectief. Door in de generieke module Psychotherapie verantwoordingsinformatie op te nemen, waaronder ROM gegevens, wordt een bijdrage geleverd aan het streven naar integrale transparantie. 3 Bestuurlijk Akkoord Toekomst GGZ (TK 2011/ nr. 183) en Onderhandelingsresultaat geestelijke gezondheidszorg ( ) 4 Vilans, Plan van eisen generiek Individueel zorgplan, 2014 Pagina 8

10 Doelstelling (maximaal 2000 karakters) Ontwikkelen van een generieke module Psychotherapie, die voldoet aan het toetsingskader van Zorginstituut Nederland en die inzicht geeft in: - Indicatie: Voor welke cliënten met welke psychische klachten/stoornissen is deze generieke module van toepassing? - Behandeling en zorg: Welke interventie(s) bevat deze generieke module en hoe zien die eruit? - Uitvoering en organisatie: Aan welke kwaliteitseisen en criteria dienen zorgverleners en/of zorgorganisaties te voldoen? - Verantwoordingsinformatie: Welke kwaliteitsindicatoren zijn van toepassing, welke meetinstrumenten zijn hiervoor beschikbaar en welke informatie moet daarvoor op welk moment in het zorgproces worden vastgelegd? Ten einde: - Cliënten, hun naasten en hulpverleners inzicht te bieden in de inhoud en organisatie van psychotherapeutische zorg, waardoor zij beter in staat zijn keuzen te maken, regie te voeren en te komen tot gezamenlijke besluitvorming. - Een breed gedragen kwaliteitskader te bieden dat: o Beroepsbeoefenaren handvatten biedt voor het versterken van de regierol van de cliënt, het realiseren van gezamenlijke besluitvorming en het ondersteunen van zelfmanagement. o Organisaties van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters handvatten biedt voor het versterken van het kwaliteitsbeleid voor psychotherapeutische zorg. o Zorgverzekeraars handvatten biedt voor cliëntgericht inkoopbeleid, op basis van kosteneffectiviteit en breed gedragen afspraken over inhoud en organisatie van zorg. Verwachte resultaten (maximaal 3500 karakters) 1. Een breed gedragen generieke module Psychotherapie 2. Werkdefinities voor verschillende vormen van psychotherapie. 3. Een matrix van indicaties (ziektebeelden / stoornissen) en psychotherapeutische behandelvormen op basis van beschikbare evidence. 4. Beschrijving van beschikbare en/ of wenselijke verantwoordingsinformatie 5. Een organisatiekader op basis van kwaliteitseisen vanuit cliëntenperspectief en professioneel perspectief 6. Het versterken van de samenwerking tussen organisatie van psychologen, psychotherapeuten en psychiaters. 7. Stimuleren van cliëntgericht inkoopbeleid 8. Een cliëntenversie van de generiek module Psychotherapie 9. Een samenvatting van de generieke module Psychotherapie 10. Een overzicht van toepasbare indicatoren/ meetinstrumenten 11. Een implementatie- en onderhoudsplan Pagina 9

11 Afbakening (maximaal 1000 karakters) - Psychotherapie is en blijft maatwerk. De generieke module Psychotherapie leidt niet tot een stappenplan waar één op één uit kan worden afgeleid welke vorm van psychotherapie toegepast wordt bij welke patiënt in welke fase van het ziekteproces. De module biedt een kader waarin onderbouwd wordt welke keuzemogelijkheden er zijn. Dit kader kan gebruikt worden in het proces van gezamenlijke besluitvorming tussen cliënt en therapeut. - De generieke module Psychotherapie beschrijft in algemene termen de beoogde uitkomst van een psychotherapeutische behandeling en de wijze waarop dit in de toekomst gemeten kan worden (uitkomstindicatoren). De generieke module biedt geen garanties voor het realiseren van behandeluitkomsten op individueel cliëntniveau. - De generieke module Psychotherapie beschrijft in beginsel de psychotherapeutische zorg voor alle leeftijdsgroepen. Waarnodig worden specifieke groepen onderscheiden, bijvoorbeeld daar waar het gaat om de rechtspositie. - De generieke module Psychotherapie is primair van toepassing op het verlenen van psychotherapeutische zorg in de Geestelijke Gezondheidszorg. Inhoudelijk wordt deze zorg ook gegeven in andere sectoren van de gezondheidszorg, bijvoorbeeld ziekenhuizen, verpleging & verzorging en revalidatie. Soms is dan een ander organisatorisch kader van toepassing. - De generieke module Psychotherapie is een bouwsteen in het kwaliteitsgebouw van de Geestelijke Gezondheidszorg 5. Alleen in combinatie met andere bouwstenen en cement vormt het een eenheid. Deze onderlinge afhankelijkheid is een kracht en een zwakte. De kracht is dat het hele kwaliteitshuis mee profiteert van een goede generieke module Psychotherapie die op vele plaatsen gebruikt kan worden. De zwakte is dat implementatie kan stagneren als de samenhang niet tot stand komt. Risicoanalyse (maximaal 3000 karakters) Het project Generieke module Psychotherapie kent risico s. De voorzienbare risico s staan hieronder genoemd, tezamen met maatregelen om het ontstaan van deze risico s te voorkomen. 1. Het ontbreken van draagvlak bij belanghebbende organisaties Voor het ontwikkelen van een generieke module Psychotherapie is deelname van belanghebbende organisaties een voorwaarde. Daarom is als eerste stap in de ontwikkeling van het project bij belanghebbende organisaties gepeild wat zij vinden van de ontwikkeling van een generieke module Psychotherapie en of zij hieraan willen meewerken. De reacties van geraadpleegde partijen (zie punt 8) zijn positief. 5 Meerjarenprogramma Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz Pagina 10

12 2. Het ontbreken van consensus over de inhoud van de generieke module Psychotherapie Hoewel er vooraf geen garanties gegeven kunnen worden ten aanzien van de uitkomsten van een samenwerkingsproces, is er wel een aantal inhoudelijke en organisatorische punten waardoor dit risico wordt verkleind. De eerste stap in het ontwikkelingsproces is het formuleren van een kader met een visie op psychotherapeutische zorg, doelstellingen van de generieke module, spelregels voor de ontwikkeling en een globale inhoudsopgave. Dit kader is het uitgangspunt voor de inhoudelijke ontwikkeling door de werkgroepen. Voor het bereiken van consensus is het proces van groot belang. Consensus ontstaat als er in het proces ruimte is om inhoudelijke en beargumenteerd met elkaar van mening te verschillen. Hiermee wordt rekening gehouden in het profiel van de voorzitters en secretaris van de werkgroepen. De voorzitters zijn verantwoordelijk voor het leiden van het proces zoals hiervoor beschreven. De secretaris wordt geselecteerd op inhoudelijke deskundigheid en schrijverskwaliteiten. De stuurgroep van het project wordt voorgezeten door een onafhankelijke, d.w.z. niet organisatiegebonden, autoriteit op het gebied van psychotherapie. Dit draagt bij aan het draagvlak voor het project en de uiteindelijke vaststelling van het eindproduct. 3. Het eindproduct is inhoudelijk niets zeggend of geeft geen richting In het bij aanvang van het project op te stellen kader worden werkdefinities voor psychotherapeutische behandelingen opgenomen. Behandelvormen van psychische problemen, stoornissen en ziektebeelden worden objectief beschreven. De koppeling met indicaties is evidencebased of practisebased en gebaseerd op bestaande richtlijnen. Door betrokken partijen geaccordeerde kwaliteitscriteria vanuit professioneel en patiëntenperspectief worden benut. Deze uitgangspunten moeten voorkomen dat er een generieke module Psychotherapie ontstaat die niet aan de doelstellingen voldoet. 4. Ontbreken van objectieve kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief Om het patiëntenperspectief in de generieke module Psychotherapie te verankeren is het hebben van kwaliteitscriteria vanuit patiëntenperspectief van belang. Deze zijn op generiek niveau beschikbaar 6. Gekeken wordt of deze voldoen voor psychotherapeutische zorg, of dat aanvulling noodzakelijke is. Hierover vindt overleg plaats met het LPGGz. Van belang is dat deze informatie tijdig beschikbaar is. 5. Vertraging en budgetoverschrijding Om vertraging en budgetoverschrijding te voorkomen worden een aantal maatregelen genomen: 6 Basisset Kwaliteitscriteria - Kwaliteit in Zicht. NPCF e.a Pagina 11

13 - Er wordt gewerkt met een projectleider die ervaren is op het gebied van de ontwikkeling van zorgstandaarden en generieke modules. - Ten behoeve van de werkgroepen wordt een SMART geformuleerd werkplan ontwikkeld. De secretaris doet het belangrijkste werk: schrijven. Hierdoor is voortgang van het proces minder afhankelijk van de leden van de werkgroepen. - Met de projectleider en andere onderaannemers worden strikte financiële en prestatieafspraken gemaakt. Hierbij wordt ook voorzien in adequate vervanging in geval van ziekte of uitval om andere redenen. Pagina 12

14 PLAN VAN AANPAK Projectfasering (maximaal 2000 karakters) Fase Duur Activiteiten Voorbereiding 4 maanden - Inventarisatie beschikbare kennis, producten - Uitwerking kader en inhoudsopgave - Uitwerking opdrachtomschrijving werkgroepen - In- en samenstellen werkgroep ínhoud - In- en samenstellen werkgroep organisatie - Selecteren voorzitters en secretaris werkgroepen - Opstellen autorisatieprotocol. - Ontwikkelen communicatieplan - Verkenning mogelijkheden voor onderhoud en implementatie, inclusief proefimplementatie of praktijktest Ontwikkeling 10 maanden - Samenstellen generieke module Psychotherapie door werkgroepen op basis van werkplan. - Uitvoeren commentaarronde. - Vaststellen definitieve versie Generieke module Psychotherapie. - Uitvoeren communicatieplan - Ontwikkelen onderhoud- en implementatieplan, inclusief proefimplementatie of praktijktest. - Voorbereiden ontwikkeling Cliëntversie Autorisatie 4 maanden - Generieke module Psychotherapie ter autorisatie voorleggen aan belanghebbende partijen. - Ontwikkelen cliëntversie - Uitvoeren communicatieplan - Voorbereiden uitvoering onderhoud- en implementatieplan, inclusief proefimplementatie of praktijktest. - Aanbieding geautoriseerde versie aan Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz en aan het Zorginstituut Nederland voor opname in het Kwaliteitsregister. Werkplan (maximaal karakters) Pagina 13

15 0.1 Voorbereidingsfase (duur: 4 maanden) 1. Inventarisatie van beschikbare kennis en producten De inventarisatie heeft tot doel om bestaande kennis en producten te benutten bij het ontwikkelen van de generieke module Psychotherapie. Het betreft richtlijnen, zorgpaden, kwaliteitscriteria, relevante andere generieke modules, etc. De inventarisatie voorkomt dat het wiel opnieuw wordt uitgevonden en ontbrekende schakels worden zichtbaar. 2. Uitwerking kader en inhoudsopgave Voordat de inhoudelijke ontwikkeling van de generieke module Psychotherapie start wordt een kader opgesteld met daarin de definiëring van begrippen, doelstellingen en uitgangspunten bij het opstellen van de module en karakteristieken. Onderdeel van het kader is een inhoudsopgave met een globale beschrijving per hoofdstuk. 3. Opdrachtomschrijving werkgroepen Het kader en de inhoudsopgave zijn de basis voor de opdrachtomschrijving voor de werkgroepen. In deze opdrachtomschrijving wordt vastgelegd: de inhoud van de werkzaamheden, de werkwijze, de verantwoordelijkheden en bevoegdheden en de planning. 4. Selectie van voorzitters en secretaris werkgroepen Iedere werkgroep heeft een voorzitter. Beide werkgroepen hebben samen één secretaris. De voorzitter is verantwoordelijk voor het proces, de voortgangsbewaking en het bereiken van consensus. De secretaris schrijft de teksten. Bewust wordt gekozen voor één secretaris voor beide werkgroepen om afstemming tussen beide groepen te bevorderen. De voorzitters en secretarissen worden aangesteld door de stuurgroep op basis van een profiel. 5. In- en samenstelling van de werkgroepen Er worden twee werkgroepen ingesteld rond de thema s inhoud en organisatie. Gekozen is voor twee werkgroepen omdat beide thema s verschillende kennisgebieden omvatten en inzet van andere deskundigen vergt. De werkgroepen worden ingesteld door de stuurgroep. Belanghebbende organisaties worden uitgenodigd in de werkgroepen te participeren. Voor de werkgroep Inhoud betreft dit in ieder geval: LPGGz, NVvP, NIP, VKJP, NHG, NVGzP, V&VN, NVP en VGCt. Voor de werkgroep Organisatie betreft dit in ieder geval LPGGz, GGZ Nederland, ZN, NVvP, NIP, NVVP, VKJP, NVGzP, NVP en VGCt. Leden in de werkgroep participeren op voordracht van hun organisatie, maar nemen deel zonder last of ruggespraak. Dit kan omdat het resultaat in twee ronden aan belanghebbende organisaties ter goedkeuring wordt voorgelegd. Ten behoeve van de voordracht wordt een profiel opgesteld. 6. Opstellen autorisatieprotocol In de eerste fase van het project wordt een autorisatieprotocol opgesteld. Dit gebeurt in overeenstemming met de richtlijnen van het Zorginstituut Nederland. De autorisatie omvat in ieder geval een commentaarfase en een vaststellingsfase. Het vastgestelde protocol wordt ter kennis gebracht van de belanghebbende organisaties. 7. Ontwikkelen communicatieplan De ontwikkeling van een generieke module is een complex en delicaat proces. Zorgvuldige communicatie is belangrijk. Daarom wordt aan het begin van het traject vastgelegd welke informatie met wel doel wordt gecommuniceerd. Daar bij hoort wie wat doet, met welke middelen en naar welke doelgroepen. Het gaat daarbij zowel om de interne als externe communicatie. De communicatie in de verschillende fasen van het project zal variëren. Dit kan gedurende het project leiden tot bijstelling van het communicatieplan. Ten behoeve van de uitvoering van het communicatieplan wordt een werkgroep Communicatie ingesteld. De samenstelling en werkwijze wordt vastgelegd in het communicatieplan. Zie voor verdere uitwerking punt 19. Afstemming Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz: het Netwerk ontwikkelt een eigen Pagina 14

16 communicatieplan. Er vindt afstemming plaats om communicatieactiviteiten te doen aansluiten en versterken. 8. Verkenning mogelijkheden voor onderhoud en implementatie Om onderhoud en implementatie van de generieke module Psychotherapie in de toekomst te bevorderen is het van belang om bij het ontwerp rekening te houden met de eisen van toekomstige gebruikers. De generieke module Psychotherapie zal, uitgaande van het model GGz Zorgstandaard 7, worden ingepast in stoornis specifieke zorgstandaarden. Een goede aansluiting is noodzakelijk. Andere gebruikersgroepen zijn cliëntenorganisaties en zorgprofessionals. Hun visie op gebruikstoepassingen en implementatie is van belang voor een goed implementatieplan. Onderdeel van ontwikkeling van het implementatieplan is uitvoering van een proefimplementatie of praktijktest. De generieke module Psychotherapie is een levend document dat continu actualisatie behoeft. Daarbij gaat het om het monitoren van toepassing en gebruik en om het inpassen van nieuwe ontwikkelingen. Actualisatie is een cyclisch proces met betrokkenheid van alle belanghebbenden. Onderzocht wordt hoe en waar deze taak kan worden belegd. Onderdeel van de verkenning is het beantwoorden van de vraag of en wanneer er een werkgroep Implementatie wordt ingesteld. 9. Voorbereiden ontwikkelen cliëntversie Eén van de eisen voor opname in het kwaliteitsregister van het Zorginstituut NL is het uitbrengen van een Cliëntversie van de generieke module Psychotherapie. Een Cliëntversie heeft als doel: - Bieden van begrijpelijke informatie over welke behandeling een cliënt op basis van de generieke module Psychotherapie mag verwachten. - Bieden van informatie over wat je als patiënt of naaste zelf kunt doen. - Het aanbieden van aandachtspunten (checklijsten) en instrumenten voor keuzeondersteuning en zelfmanagement. - Aanbieden van praktische tips en informatie. In de voorbereidingsfase van de generieke module Psychotherapie worden de eisen voor de cliëntversie geformuleerd in overleg met het LPGGz. 0.2 Ontwikkelingsfase (duur: 10 maanden) 1. Samenstellen generieke module Psychotherapie Onder leiding van voorzitters en secretaris wordt de generieke module Psychotherapie inhoudelijk ontwikkeld. Ontwikkeling vindt plaats op basis van het eerder genoemde kader en inhoudsopgave. De werkwijze die daarbij gevolgd wordt is dat de secretaris informatie en kennis verzameld bij de leden van de werkgroepen en schrijft. De leden van de werkgroepen krijgen de teksten van de secretaris ter revisie voorgelegd. De secretaris verwerkt de commentaren in een volgende versie. Deze werkwijze bevordert de snelheid van werken en de eenheid van het eindproduct. De werkgroepen werken op basis van een werkplan. Naar verwachting zijn 6 à 7 bijeenkomsten nodig om tot een gezamenlijk gedragen tekst te komen. Het proces duurt 6 maanden. Het resultaat is een concept generieke module Psychotherapie. 2. Commentaarronde en vaststelling definitieve versie De commentaarronde is onderdeel van de autorisatieprocedure. In de commentaarronde wordt de concept generieke module Psychotherapie voorgelegd aan belanghebbende organisaties voor commentaar. Dit gebeurt conform de opstelde autorisatieprocedure. De commentaren worden verzameld en beoordeeld. Alle commentatoren ontvangen bericht over de wijze waarop het commentaar is verwerkt en een verantwoording hierbij. De secretaris verwerkt de geaccepteerde commentaren in de concept generieke module Psychotherapie en legt deze voor aan de gezamenlijke werkgroepen. Dit leidt tot een definitief concept generieke module Psychotherapie. Het definitieve concept wordt aangeboden aan de stuurgroep. De stuurgroep 7 Model GGz Zorgstandaard. Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz Pagina 15

17 stelt deze vast als definitieve versie. De commentaarronde en bijstelling neemt 4 maanden in beslag. 3. Uitvoeren Communicatieplan Uitvoering conform het in de voorbereidingsfase ontwikkelde plan. 4. Ontwikkelen onderhoud- en implementatieplan Op basis van de verkenning stelt de projectleider een plan voor onderhoud- en implementatie op. Dit wordt vastgesteld door de stuurgroep. 5. Ontwikkeling Cliëntversie De Cliëntversie wordt afgeleid van de professionele versie van de generieke module Psychotherapie. De Cliëntversie wordt, op basis van de geformuleerde eisen, parallel ontwikkeld in samenwerking met het LPGGz. 0.3 Autorisatiefase (duur: 4 maanden) Autorisatie De definitieve versie van de generieke module Psychotherapie wordt ter goedkeuring voorgelegd aan belanghebbende organisaties. Dit gebeurt conform de opgestelde autorisatieprocedure. In deze fase kunnen geen inhoudelijke wijzigingen meer worden aangebracht in de tekst. Vaststellen Cliëntversie Op basis van de definitieve versie van de generieke module Psychotherapie is een Cliëntversie ontwikkeld. Deze wordt ter goedkeuring voor gelegd aan het LPGGz en vastgesteld door de stuurgroep. Uitvoering Communicatieplan Uitvoering conform het in de voorbereidingsfase ontwikkelde plan. Voorbereiden uitvoering onderhoud- en implementatieplan Gewerkt wordt aan de randvoorwaarden om onderhoud en implementatie vorm te geven. De uitvoering van onderhoud en implementatie zijn geen onderdeel van dit project. Aanbieding aan Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz en Zorginstituut Nederland De geautoriseerde generieke module Psychotherapie en de Cliëntversie worden aangeboden aan het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz en het Zorginstituut Nederland voor opname in het kwaliteitsregister. Ter gelegenheid van de aanbieding organiseren de NVP en VGCt een symposium over kwaliteitsontwikkeling in de Psychotherapie vanuit cliëntenperspectief. Hierover vindt afstemming plaats met het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz. 0.4 Projectplanning Onderdeel Startdatum Einddatum Uitvoering Voorbereiding (4 maanden) 1. Inventarisatie Projectleider 2. Kader Projectleider 3. Opdrachtomschrijving Projectleider 4. Voorzitters, secretaris Projectleider 5. Werkgroepen Projectleider 6. Autorisatieprotocol Projectleider Pagina 16

18 7. Communicatieplan Communicatieadviseur 8. Onderhoud en Projectleider implementatie 9. Cliëntversie Projectleider Ontwikkeling (10 maanden) 1. Samenstellen Secretaris/ Werkgroepen 2. Commentaarronde Projectleider Secretaris Werkgroepen 3. Communicatieplan Werkgroep Projectleider 4. Onderhoud en implementatie Werkgroep Projectleider 5. Cliëntversie Secretaris/ Projectleider Vaststelling (4 maanden) 1. Autorisatie Partijen Stuurgroep 2. Cliëntversie Projectleider 3. Communicatieplan Werkgroep Projectleider 4. Onderhoud en implementatie Werkgroep Projectleider 5. Publicatie en aanbieding Stuurgroep Communicatie (maximaal 2500 karakters) Goede communicatie draagt in belangrijke mate bij aan het succes van het project. Het project Generiek module Psychotherapie kent drie fasen: voorbereiding, ontwikkeling en autorisatie. Per fase variëren de inhoud en de doelgroepen van de communicatie. In onderstaande tabel is dit uitgewerkt. Onderscheiden zijn interne en externe doelgroepen. Interne doelgroepen zijn de deelnemende organisaties, de leden van de werkgroepen en andere bij de uitvoering van het project betrokkenen. Externe doelgroepen zijn cliënten, zorgprofessionals, zorgaanbieders, zorgverzekeraars, subsidiegever(s) en andere belanghebbenden. Per fase zijn producten benoemd die de communicatie ondersteunen. Het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz ontwikkelt een eigen communicatieplan. Er vindt afstemming plaats met het Netwerk om dubbel werk te voorkomen. In de voorbereidingsfase wordt op basis van tabel een communicatieplan uitgewerkt. Er wordt een werkgroep geformeerd met medewerkers van betrokken organisaties om dit plan uit te voeren. De samenstelling van deze werkgroep wordt bepaald in het communicatieplan. De samenstelling kan gedurende het traject variëren. Pagina 17

19 Projectorganisatie, inrichting en verantwoordelijkheden, expertise (maximaal 3500 karakters) Organogram: zie bijlage 2. Stuurgroep De initiatiefnemers (NVP, VGCt) stellen een stuurgroep in bestaande uit: Een onafhankelijk voorzitter, vertegenwoordigers van NVP, VGCt en LPGGz en (na hun benoeming) de voorzitters van de werkgroepen Inhoud en Organisatie. De voorzitter van de stuurgroep is een onafhankelijke autoriteit op het gebied van psychotherapie en is in staat een breed draagvlak te ontwikkelen voor het realiseren van een generieke module Psychotherapie en het daaruit voorkomende kwaliteitsbeleid. De stuurgroep: 1. is verantwoordelijk voor uitvoering van het project conform het projectplan; 2. is bevoegd tot het nemen van maatregelen om de continuïteit en kwaliteit van de uitvoering van het project te waarborgen; 3. stelt een projectleider/ ambtelijke secretaris aan; 4. selecteert en benoemt de voorzitters en secretaris van de werkgroepen Inhoud en Organisatie 5. stelt de definitieve versie van de generieke module Psychotherapie vast en biedt deze aan het Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz en het Zorginstituut Nederland aan. Projectleider/ ambtelijk secretaris De projectleider / ambtelijk secretaris heeft de volgende taken en verantwoordelijkheden: - Inhoudelijk en organisatorisch ondersteunen van de stuurgroep - bewaken van de continuïteit, tijdsplanning en kwaliteit conform het projectplan. - bewaken van de inkomsten en uitgaven - zorg dragen voor de communicatie en afstemming tussen de verschillende werkgroepen en de stuurgroep - inhoudelijk en organisatorisch ondersteunen van de werkgroepen communicatie en implementatie. De projectcoördinator rapporteert aan de stuurgroep. Werkgroep Communicatie De werkgroep Communicatie werkt onder verantwoordelijkheid van de projectleider op basis van het communicatieplan. Werkgroep Implementatie Pagina 18

20 Onder voorbehoud. Instelling hangt af van het te ontwikkelen implementatieplan. Zie Werkgroep Inhoud De werkgroep Inhoud wordt ingesteld door de stuurgroep. De werkgroep is verantwoordelijk voor het formuleren van de inhoudelijke component van de generieke module Psychotherapie op basis van het aangeleverde kader. Dit omvat de indicaties, behandeling en zorg en indicatoren ten behoeve van verantwoordingsinformatie. De werkgroep inhoud wordt ondersteund door een inhoudsdeskundige secretaris. De secretaris is verantwoordelijk voor het schrijven van de teksten en het verzamelen en verwerken van commentaren en aanvullingen. De stuurgroep benoemt een voorzitter voor de werkgroep. De voorzitter is verantwoordelijk voor het proces, de voortgangsbewaking en het bereiken van consensus. De werkgroep Inhoud rapporteert bij monde van de voorzitter aan de stuurgroep. Werkgroep Organisatie De werkgroep Organisatie wordt ingesteld door de stuurgroep. De werkgroep is verantwoordelijk voor het formuleren van de organisatorische component van de generieke module Psychotherapie. Dit betreft het organisatiekader, kwaliteitseisen en een informatiestandaard samenhangend met geformuleerde indicatoren. De werkgroep Organisatie wordt ondersteund door een inhoudsdeskundige secretaris (beide werkgroepen hebben dezelfde secretaris). De secretaris is verantwoordelijk voor het schrijven van de teksten en het verzamelen en verwerken van commentaren en aanvullingen. De secretaris streeft in haar werkzaamheden naar consensus. De stuurgroep benoemt een voorzitter voor de werkgroep. De voorzitter is verantwoordelijk voor het proces, de voortgangsbewaking en het bereiken van consensus. De werkgroep Organisatie rapporteert bij monde van de voorzitter aan de stuurgroep. Patiëntenparticipatie Cliëntenparticipatie is een onmisbaar element in het project Generieke module Psychotherapie. Cliëntenparticipatie krijgt vorm door: - Een uitnodiging aan het LPGGz voor deelname met een lid aan de stuurgroep. - Een uitnodiging aan het LPGGz voor deelname met twee leden aan de werkgroep Inhoud en twee leden aan de werkgroep Organisatie. - Pagina 19

21 Daarnaast voert het LPGGz een parallel lopend traject uit gericht op het formuleren van het patiëntenperspectief in de generieke module Psychotherapie. Dit kan bijvoorbeeld door het formuleren van kwaliteitscriteria voor inhoud, proces en organisatie. Dit onderdeel wordt verder uitgewerkt in overleg met het LPGGz. In de begroting is hiervoor een bedrag in opgenomen van ,00. Dit is exclusief de deelname van cliëntvertegenwoordigers in de stuurgroep en werkgroepen. Pagina 20

22 FINANCIËN Projectbegroting. Personeel Personele kosten Fase 1 (4 mnd) Fase 2 (10 mnd)) Fase 3 (4 mnd) Totaal Projectleider , , , ,00 Secretaris werkgroepen , ,00 Communicatieadviseur 3.800, ,00 Totaal , , , ,00 Toelichting De projectleider wordt in fase 1 8 uren per maand ingezet. In fase 2 en 3 bedraagt de inzet 4 uren per maand. De secretaris van de werkgroepen wordt in fase 2 gedurende 6 maanden ingezet voor 16 uren per week. De communicatieadviseur wordt in fase 1 ingezet voor 40 uren. Materieel Materiële kosten Fase 1 (4 mnd) Fase 2 (10 mnd)) Fase 3 (4 mnd) Totaal Vacatiegelden stuurgroep 2.250, , , ,00 Vacatiegelden voorzitters werkgroepen , ,00 Vacatiegelden werkgroepleden , ,00 Vergaderkosten 750, ,00 750, ,00 Totaal 3.000, , , ,00 Pagina 21

23 Implementatie Impementatie Fase 1 (4 mnd) Fase 2 (10 mnd)) Fase 3 (4 mnd) Totaal Communicatie , , ,00 Implementatie , , ,00 Totaal , , ,00 Overig Overige kosten Fase 1 (4 mnd) Fase 2 (10 mnd)) Fase 3 (4 mnd) Totaal Cliëntenparticipatie 3.300, , , ,00 Studiebijeenkomsten werkgroepen , ,00 Ontwikkeling cliëntversie , ,00 Vormgeving en drukwerk , ,00 Totaal 3.300, , , ,00 Totaal Lasten Voorbereidingsfase Ontwikkelingsfase Autorisatiefase Totaal Personele lasten , , , ,00 Materiële lasten 3.000, , , ,00 Implementatie , , ,00 Overige lasten 3.300, , , ,00 Pagina 22

24 Totaal , , , ,00 Baten Netwerk Kwaliteitsontwikkeling GGz , , , ,00 Eigen bijdrage NVP / VGCt , , , , , , ,00 Toelichting - Alle in de begroting genoemde bedragen zijn inclusief 21 % BTW. - Het tarief voor de projectleider bedraagt 135,00 per uur. In de voorbereidingsfase is de projectleider 8 uren per week beschikbaar. In de ontwikkelfase en autorisatiefase 4 uren per week. - Het tarief voor de secretaris bedraagt 95,00 per uur. De secretaris is gedurende 6 maanden 16 uren per week beschikbaar en 32 uren voor het verwerken van commentaren. - Leden van werkgroepen ontvangen een vacatiegeld vergoeding van 150,00 per vergadering. De voorzitters ontvangen 300,00 per vergadering. Genoemde bedragen voor vacatiegeld zijn inclusief de vergoeding voor cliëntenparticipatie en inclusief voorbereiding van de vergaderingen en het uitvoeren van afgesproken werkzaamheden. - Voor het ondersteunen van cliëntenparticipatie is een bedrag opgenomen van ,00. Pagina 23

25 COFINANCIERING Deze aanvraag is ook ingediend bij (maximaal 2000 karakters) De Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie en de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve Therapie dragen elke ieder ,00 bij aan het realiseren van de Generieke module Psychotherapie. Hiermee onderstrepen zij het belang dat zij hechten aan kwaliteitsontwikkeling in de GGz en de psychotherapie in het bijzonder. De aanvraag is niet ingediend bij andere organisaties voor financiering. BIJLAGE Indien er bijlagen bij uw voorstel moeten worden toegevoegd kunt u deze en naar secretariaat@kwaliteitsontwikkelingggz.nl bijgevoegd bij dit document. Onderstaand graag aangeven welke bijlagen mee worden gezonden. Bijlage 1: schema: toepassing psychotherapie in de GGz Bijlage 2: Tabel Communicatiedoelstellingen Bijlage 3: Organogram Pagina 24