Slapen in de context van trauma en verslaving

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Slapen in de context van trauma en verslaving"

Suzanna de Veer
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Slapen in de context van trauma en verslaving, Joost Kerkhoff, psychiater & verslavingsarts

2 Disclosures Belangenverstrengeling: Geen belangenverstrengeling door relaties met farmaceutische bedrijven Andere onthullingen: Deskundigheid Verslaving: matig/hoog PTSS: medium Slaapstoornissen: beperkt

3 Inhoud Inleiding, relevantie van slapen in deze context De normale slaap Slaapstoornissen en screening Behandeling van slaapstoornissen PTSS, ADHD en onttrekking Aanbevelingen en conclusies

4 Inleiding

5 Aanleiding en relevantie Op Hoog Hullen: veel verslaving, veel trauma en veel slaapproblemen Detoxsituatie (klinisch en ambulant): Veel slaapproblemen waarbij zowel ontwenning als trauma een belangrijke factor in de etiologie kunnen zijn, en waarschijnlijk beiden Algemene bevolking: Prevalentie verslaving en slaapstoornissen na trauma is hoog (bijvoorbeeld Enschede)

ontwenning als trauma een belangrijke factor in de etiologie kunnen zijn, en waarschijnlijk

7 Aantal publicaties Publicaties (pubmed) Afzonderlijke zoektermen Aantal hits in Pubmed per jaar Afzonderlijke zoekterm Sleep PTSD Addiction Jaar

jaar Afzonderlijke zoekterm 12000 10000 8000 6000

8 Aantal publicaties Publicaties (pubmed) Gecombineerde zoektermen Aantal hits Pubmed per jaar comorbiditeit Addiction + sleep PTSS + sleep Addiction + PTSS A + P + S Jaartal

70 60 50 40 Addiction + sleep PTSS + sleep Addiction +

9 Vuurwerkramp

10 Suïcidaal gedrag bij psychiatrische aandoeningen en slaapstoornis

11 Comorbide slaapstoornissen Voorspeller van slechtere uitkomst van behandeling Kwaliteit van leven is minder Meer suicidaal gedrag Meer suicide (ook na correctie voor depressie) Meer uitval tijdens behandeling?

minder Meer suicidaal gedrag Meer suicide (ook na

12 De normale slaap

13 Normale slaap (1) Flip-flop systeem: of slapen of waken Tijdens slaap wordt het bewustzijn verlaagd Minder activering van cortex en thalamus door ARAS (ascenderend reticulair activerend systeem) BTAS (basale telencefale activerende systeem) doordat de thalamus en cortex minder geprikkeld worden tijdens slaap worden er minder sensorische prikkels doorgegeven worden en komen cognitieve processen op een laag pitje

(basale telencefale activerende systeem) doordat de thalamus en cortex minder geprikkeld worden tijdens

14 Normale slaap (2) Twee ritme ondersteunende processen: Circadiaan ritme Somnostaat, homeostatisch proces Stabiliserend systeem (waak en slaap): orexine (hypocretine)

15 Circadiane ritme Iets langer dan 24 uur (24,3) Pacemakerneuronen (N. suprachiasmaticus) in de hypothalamus Dagelijkse bijstelling o.a. door daglicht (via melatonine) en andere Zeitgebers Onafhankelijk van vermoeidheid of slaaptekort Hieraan onder meer gekoppeld: Lichaamstemperatuur Cortisolafgifte (maar ook bijv. renine)

hiasmaticus) in de hypothalamus Dagelijkse bijstelling o.a. door daglicht (via

16 Slaap-waak homeostatisch systeem Slechts ten dele gekoppeld aan circadiane ritme Somnostaat: neuronaal netwerk dat slaaptekort, vermoeidheid en herstel registreert (factor S ) Grote variatie per individu en in het individu

netwerk dat slaaptekort, vermoeidheid en herstel

17 Circadiaan(C) + homeostatisch (S) Werken samen aan maximale slaapinductie op het tijdstip dat men doorgaans naar bed gaat. Ook in de middag is er een neiging tot slapen; post-lunch dip. Echter: ook zonder lunch! In sommige regio's bifasisch slaapritme (middellandse zeegebied). In de avond juist periode met verhoogde drive voor aandacht en activiteit ( forbidden zone ).

Ook in de middag is er een neiging tot slapen; post-lunch dip. Echter: ook zonder lunch!

18 Arousal,verveling, sensorisch Kunnen de tijdklokken overrulen Arousal: Studeren, enge film, ruzie, piekeren Lichamelijke activiteit (uitzondering: seks) Verveling en inactiviteit: Reductie van arousal en daardoor slaperigheid Sensorische prikkels: Pijn, koude, geluid, licht

activiteit (uitzondering: seks) Verveling en inactiviteit: Reductie

19 Slaap architectuur Hypnogram is erg persoonsafhankelijk Doorgaans zijn er 4 of 5 slaapcycli In een cyclus zijn te onderscheiden: REM slaap of paradoxale slaap 4 stadia van non-rem slaap Overgang van non REM naar REM is acuut Overgangen tussen non-rem stadia gaan geleidelijk

slaap of paradoxale slaap 4 stadia van non-rem slaap Overgang van

20 Slaapstadia (1) Stadium 1: doezelen (half wakend), betrokkene zal zeggen dat hij niet sliep bij ontwaken Stadium 2: spiertrekkingen, verlaagde hartslag en ademhaling, 50% van de mensen bevestigen dat ze sliepen Stadium 3 en 4: bleek gelaat, vredige uitstraling, hartslag en ademhaling verder verlaagd, moeilijker wekbaar, bij ontwaken soms gedesorienteerd

de mensen bevestigen dat ze sliepen Stadium 3 en 4: bleek gelaat, vredige uitstraling,

21 Slaapstadia: REM slaap Op het EEG blijkt de cortex actief te zijn Er is afwisselend sprake van schokkerige oogbewegingen en rust van de oogspieren Er is totale verslapping van de spieren In dit stadium vindt het dromen plaats, ook nachtmerries

22 Normaal hypnogram

23 Normaal hypnogram met diverse waakmomenten Niet altijd bewustzijn van waakmomenten, soms wel: ik hoef gelukkig nog niet op Op deze waakmomenten is er wel meer kwetsbaarheid voor storende factoren: Snurkende partner Vliegtuig komt over, aardbeving Frequent klokkijken verhoogt arousal

24 Slaapstoornissen

25 Slaapstoornissen Insomnia Niet genoeg slaap, slechte kwaliteit Hypersomnia Slaperigheid overdag Parasomnia's Ongebruikelijke activiteiten tijdens slaap (bewegingen, geluiden, eten, afwijkende seksuele activiteit) Circadiane ritmestoornissen Jet lag, verlaat, vervroegd of onregelmatig ritme

26 Slaapanamnese (1) (algemeen) Hoe lang duurt het voordat u inslaapt? Wordt u vaak wakker gedurende de nacht? Wordt u ver voor de wekker gaat al wakker? Hoe zou u de kwaliteit van uw slaap omschrijven? Wordt u uitgerust wakker? Hoeveel nachten slaapt u slecht per week?

27 Slaapanamnese (2) (screening op andere stoornissen) Bent u overdag slaperig? (Stoornis in het circadiane ritme) Wordt u ver voor de wekker gaat al wakker? Hoe is uw stemming? (depressieve stoornis) Hebben anderen het er wel eens over dat u veel beweegt 's nachts? Of dat u rare dingen doet? Stopt met ademhalen? (restless legs, parasomnias, slaapapnoe) Valt u spontaan in slaap overdag/ spierslapte bij lachen? (narcolepsie)

28 Slaapanamnese (3) omstandigheden, stress Hoe gaat het op uw werk? Werkgerelateerde stress (typisch patroon is slaapproblemen zondagnacht) Ploegendienst Bereikbaarheidsdienst Hoe zit het met het gebruik van koffie, thee, nicotine, alcohol, cannabis in de avonduren? Intoxicaties Onthouding

29 Behandeling

30 Behandeling (algemeen) Herkenning en erkenning van het probleem Eventuele onderliggende stoornis behandelen Psycho-educatie: Triggers Vooruitzicht van verbetering Slaaphygiëne Behandeling i.e.z. Psychotherapeutisch Farmacotherapeutisch

31 Bevorderend voor slaapritme Vast ritme van opstaan en naar bed gaan Ontbijten en lunchen op vaste tijden Direct fel licht aan bij opstaan of naar buiten gaan Donkere, frisse, stille slaapkamer Na 20:00h weinig eten en drinken Lichaamsbeweging (maar niet voor het slapen gaan)

33 Bevorderend voor slaapritme Lauwe, wat koud aanvoelende douche Seks (arrousal vs oxytocine en prostaglandines) Bij niet slapen: niet in bed Hoofd leeg maken aan het begin van de avond: opschrijven wat je nog moet doen of wat je bezig houdt Focussen: schaapjes tellen

34 Nadelig voor slaapritme Licht of beeldschermen aan 's nachts Zonnebril overdag Koffie, alcohol, cannabis Uitslapen Dutjes overdag

35 Behandeling i.e.z. Cognitieve gedrags therapie voor insomnia (CBTi) Rescripting therapie bij nachtmerries Progressieve relaxatie therapie (Jacobson) Eventueel: paradoxale benadering: Medicatie Proberen wakker te blijven in comfortabel bed in het donker

36 Medicatie Benzodiazepines en z-drugs (via GABA-a rec.) Vermindert prikkeling cortex) Tolerantie en afhankelijkheid zijn een gevaar Melatonine Verhoogt gevoeligheid voor daglicht en de entraining van het circadiane ritme Werkt bij: retina beschadiging, ouderen (55+), jet lag en andere circadiane ritme stoornissen

37 Medicatie, off-label 5HT2 antagonisten Trazodon, mirtazepine) bij depressie Adrenoreceptorantagonisten α1 (terazosine, alfuzosine, prazosine) bij PTSS Antihistaminica Promethazine Orexine antagonisten lijken veelbelovend

38 PTSS Primaire stoornis behandelen (bijv. EMDR) Rescripting therapie bij nachtmerries Specifieke psychoeducatie Géén benzodiazepines, TCA's en MAOi's Prazosine veelbelovend (maar niet op de markt)

39 Detox en ADHD Detox: ADHD: Ontregeling behandelen, benzo's bij alcohol, mogelijk buprenorfine bij opiaten + cocaïne Baclofen bij GHB? evt. melatonine, methylfenidaat optimaliseren Cave cocaineverslaving

40 Conclusies en aanbevelingen Meer aandacht voor slaapstoornissen In de anamnese Meer symposia Meer onderzoek Behandeling draagt bij aan kwaliteit van leven, maar mogelijk ook aan in behandeling blijven en betere prognose Specifieke stoornissen zoals narcolepsie doorverwijzen naar specialistische centra

41 Ik dank u voor uw aandacht

Vergelijkbare documenten

Pijn en slaap. Een vicieuze cirkel doorbreken. Wake 2/3 of life. ~80% of night 4/13/2010. ~20% of night.

Pijn en slaap. Een vicieuze cirkel doorbreken. Wake 2/3 of life. ~80% of night 4/13/2010. ~20% of night. Pijn en slaap Een vicieuze cirkel doorbreken Wake 2/3 of life NREM Sleep REM Sleep ~20% of night ~80% of night 1 Slaap stadia Slaap stadia 4/13/2010 Hypnogram Awake REM 1 2 3 4 volwassene 1 2 3 4 5 6 7