WELKOM! Martijn Langenberg & Leo Niers, Grip op je Vermogen, 3 oktober 2014

Transcriptie

1 Een investering in kennis betaalt de beste rente Benjamin Franklin WELKOM! Martijn Langenberg & Leo Niers, Grip op je Vermogen, 3 oktober 2014

2 Franklin Templeton Investments Belangrijke feiten Onafhankelijke groep Pure asset manager Genoteerd aan de beurzen van New York en San Francisco Meer dan 65 jaar ervaring in beleggen. 95 kantoren wereldwijd Meer dan 600 beleggingsprofessionals USD 922,20 miljard (per 30 juni 2014) For Internal Use Only / Not for Distribution to the Public 2

3 3 Introductie van de Franklin Templeton Academie: Franklin Almanak 1958 Franklin Templeton Academie 2014 For professional investor use only. Not for distribution to retail investors.

4 Doe ACTIEF mee: er zijn prijzen te verdienen! 4

5 Vertel me en ik vergeet. Onderwijs me en ik herinner. Betrek me en ik leer Benjamin Franklin DE PSYCHOLOGIE VAN HET BELEGGEN Leo Niers, Grip op je Vermogen, 3 oktober 2014

6 6 Doelstellingen van deze module: Aan het einde van de module bent u in staat: 1 Onderscheid te maken tussen Traditionele Financiële Theorie versus Behavioural Finance Theorie. 2 Definities, voorbeelden en implicaties van 10 verschillende behavioural biases (vooringenomenheid) te begrijpen. 3 De valkuilen van uw eigen vooringenomenheid te omzeilen.

7 7 Agenda 1. Enkele voorbeelden van beleggingszeepbellen 2. Traditionele Financiële Theorie versus Behavioural Finance Theorie Behavioural Biases 4. Suggesties hoe u uw biases kunt voorkomen 5. "Middelen" 6. Samenvatting en Vragen 7. Meer lezen?

9 99 Tulpenmanie: Nederland, 1636 Op het hoogtepunt van de markt kon iemand met één tulp een volledig huis kopen. Op het dieptepunt van de markt was één tulp evenveel waard als... een gewone ui. Pamflet tijdens tulpenmanie 1637

10 10 10 De crash van 1987 Op 19 oktober 1987: De Dow Jones verloor 508,32 punten. Dit betekende een verlies van 22,6%. In één dag verdween $ 500 miljard als sneeuw voor de zon. Er worden verschillende oorzaken toegeschreven aan deze crash: De crash werd versneld door programmahandel. Door portfolioverzekeringen, afgeleid van klassieke financiën, namen beleggers te veel risico omdat het altijd mogelijk was om aan een 'grotere dwaas' te verkopen.

11 11 De internetzeepbel Donderdag Augustus 1995

13 13.Intuïtieve voorspellingen en beoordelingen onder onzekerheid volgen niet de wetten van de waarschijnlijkheid of de beginselen van de statistiek... Daniel Kahneman Vernon Smith

14 14 Hoe zit het met het idee dat markten efficiënt zouden zijn?

15 15 15 De revolutie van Markowitz Er is een manier om uw portefeuille te diversifiëren om het risico aanzienlijk te reduceren. Harry M. Markowitz Geboren 1927 Efficiënte portefeuille: die met het laagste risico voor een gegeven rendementsverwachting. Een theorie die de financiële markten meer dan 50 jaar lang heeft beheerst

16 16 Aannames in Traditionele Financiële Theorie: Risico Aversie Rationele Verwachtingen Activa Integratie

17 17 17

18 18 Het bewijs Het Januari-effect (MSCI Small Cap Index Fund) +7.55% 15/12/ /1/ % 15/12/ /1/2011 This chart is for illustrative purposes only and does not reflect the performance of any Franklin, Templeton or Mutual Series fund.

19 19

20 20

21 21 Benjamin Graham Personen die hun emoties niet kunnen beheersen zijn niet geschikt om te profiteren van het beleggingsproces.

22 22 Benjamin Graham De belegger zijn grootste probleem en zelfs zijn ergste vijand zal waarschijnlijk hijzelf zijn.

23 Zijn de horizontale lijnen recht? 23

25 25 Behavioural Biases Structuur: BEHAVIOURAL BIASES EMOTIONEEL COGNITIEF VERLIESAVERSIE KUDDEGEDRAG OVERMOED GELOOFS- VOLHARDING INFORMATIE- VERWERKING BEVESTIGINGSBIAS WEERGAVE BIAS SPIJT BIAS ANKEREN BESCHIKBAARHEIDSBIAS KADEREN MENTALE REKENINGEN

26 26 Emotionele Biases VERLIESAVERSIE ` Een vriendschappelijke weddenschap Stel een vriend van u wil een weddenschap aangaan met u. Als u de inzet accepteert, hebt u een 50% kans op verlies van 10,000 en een 50% kans op het winnen van een onbepaald geldbedrag. Hoeveel zou u minimaal willen winnen voordat u de mogelijkheid van verlies van 10,000 zou accepteren? Vraag: Ik zou... moeten winnen voordat ik de mogelijkheid van 10,000 verlies zou aanvaarden.

27 27 Emotionele Biases KUDDEGEDRAG Het volgen van de massa Rendement van de MSCI-Europa en de instroom van Aandelen HOOG KOPEN LAAG VERKOPEN

28 28 Emotionele Biases OVERMOED De makkelijkste om te bedriegen bent uzelf* Heeft u Een rijbewijs? 2. Rijdt u goed? 3. Rijdt u beter dan de gemiddelde bestuurder? *Bron: Edward G. Bulwer-Lytton ( , British Novelist)

29 85% van de verkoop-beslissingen zijn slecht: de investeerder zou er beter aan doen om niets te doen of het tegenovergestelde te doen. Barron s 2 Januari 2012

30 30 Cognitieve Biases: Fouten door geloofsvolharding BEVESTIGINGSBIAS Bevestiging zoeken. Je hebt het gevoel dat een bepaald type auto het meest populaire type voertuig is. Als je vervolgens rondrijdt, begin je dat type auto op te merken op de wegen.

31 31 Cognitieve Biases: Fouten door geloofsvolharding WEERGAVE BIAS Linda. Stel u voor dat u wordt voorgesteld aan Linda. Linda is 31, alleenstaand, openhartig en erg slim. Ze studeerde filosofie. Als student was ze ernstig bezorgd over gevallen van discriminatie en sociale rechtvaardigheid en nam ze ook deel aan antinucleaire demonstraties. Wat is waarschijnlijker? Linda is een: a) Een bankbediende? b) Een bankbediende en tevens actief in een feministische beweging?

32 32 Cognitieve Biases: Fouten door geloofsvolharding SPIJT BIAS Jan bezit aandelen van bedrijf A. Hij denkt erover om zijn aandelen in dit bedrijf te verkopen en aandelen van bedrijf B te kopen, maar besluit uiteindelijk om dit toch niet doen. Nu blijkt dat hij 20,000 beter af zou zijn geweest als hij zijn aandelen in Bedrijf A had verkocht en de aandelen van Bedrijf B zou hebben gekocht. Bob bezit aandelen in Bedrijf B, maar besluit die te verkopen om met de opbrengst aandelen in Bedrijf A te kopen. Het blijkt nu dat hij met 20,000 beter af zou zijn geweest als hij zijn aandelen van Bedrijf B had gehouden. Wie heeft het meeste spijt? a) Jan b) Bob Als...Als... Als...

33 33 Cognitieve Biases: Informatieverwerking ANKEREN Een heuristiek Vraag: 1. Wie van de mannen is getrouwd? 2. Hoeveel spendeerde u aan uw verlovingsring?

34 34 Cognitieve Biases: Informatieverwerking KADEREN Stel u voor dat uw land zich voorbereidt op de komst van een dodelijke ziekte, die indien onbehandeld gelaten, naar verwachting 600 mensen zal doden. Er zijn 2 mogelijkheden om deze ziekte aan te pakken en hun waarschijnlijke uitkomsten zijn de volgende: Situatie 1 Het kleine plaatje versus het grote plaatje Situatie 2 80% A) Als plan A wordt aangenomen, zullen 200 mensen gered worden. 20% A) Als plan A wordt aangenomen, zullen 400 mensen sterven. Als plan B wordt aangenomen, is er een 1/3 kans dat de 600 mensen gered kunnen worden, en een 2/3 kans dat de 600 niet gered kunnen worden. 20% B) 80% B) Als plan B wordt aangenomen, is er een 1/3 kans dat niemand sterft, en 2/3 dat allen sterven.

35 35 Cognitieve Biases: Informatieverwerking BESCHIKBAARHEIDSBIAS Wat herinneren we ons

36 36 Cognitieve Biases: Informatieverwerking MENTALE REKENINGEN Het geheel is groter dan de som der delen. Stel u heeft net 30 gewonnen in een casino. Welke van deze alternatieven zou u kiezen? Stel u voor dat u geen 30 gewonnen heeft, maar met de volgende opties voorgeschoteld wordt: 70% A) U kunt ofwel uw 30 winst riskeren met een kans van 50% om 9 te verliezen en en kans van 50% 9 te winnen. 43% A) U kunt uw eigen geld inzetten met een 50% kans om 39 te winnen en een 50% kans om 21 te winnen U stopt met spelen en stopt 30% B) de 30 winst in uw zak. 57% B) U zet uw eigen geld niet in en houdt 30.

38 38 Bedenk wel Behavioural Finance is gebaseerd op ervaringen Beoordeel elke beslissing en leg waarnemingen vast Zelf Controle: Overweeg beleggingsregels

39 39 Voorbeelden van beleggingsregels: Strategie Delegeer beslissingen aan anderen Periodiek Vermijden Voorbeeld Het hebben van een beleggingsadviseur om uw portefeuille te beheren Het vermijden van informatie over hoe de markt of uw portefeuille presteert, teneinde vast te houden aan uw beleggingsstrategie op lange termijn Regels Alleen uit inkomen spenderen en nooit uit kapitaal Deadlines Het streven naar een bepaalde hoeveelheid geld voor het einde van het jaar Beperk uw opties Het kopen van illiquide beleggingen om de drang te vermijden om beleggingen te verkopen wanneer de markt daalt Zet een voorwaardelijke overeenkomst op Afspreken om te investeren wanneer de markt daalt met een bepaald percentage

40 40 Het voorkomen van biases: Investeer met een beleggingsdoel. Leg het beleggingsbeleid van te voren vast. Pas een duidelijke asset allocatie toe en overweeg om te herbalanseren. Beleg voor de lange termijn en overweeg om te Middelen.

42 42 42 Market Timing vs. Constant Beleggen Karel Constant vs. Mark de Market timer Ze zijn allebei met beleggen gestart in 1977 Droegen allebei 100 per maand Portefeuille bestaande uit: 60% Aandelen 40% Obligaties Source: Thompson Financial: Portfolio consist of 60% MSCI World, 40% Citi WGBI as of 31/12/2013

43 43 Fietsen door De jaren 80 Karel Constant Regelmatige Contributies 1987 Wall Street s Black Monday 1989 Berlin Wall Falls Mark de Market timer Aan het begin van elke crisis stopt Mark met Beleggen Waarde per 31/12/1989 9,550 Waarde per 31/12/1989 8,456 Source: Thompson Financial: Portfolio consist of 60% MSCI World, 40% Citi WGBI as of 31/12/2013

44 44 Fietsen door De jaren 90 Karel Constant Regelmatige Contributies Waarde per 31/12/ , Persian Gulf War st WTC Bombing 1994 Mexican Crisis 1997 Asian Currency Crisis 1998 Russian Ruble Crisis Mark de Market timer Aan het begin van elke crisis stopt Mark met Beleggen Waarde per 31/12/ ,517 Source: Thompson Financial: Portfolio consist of 60% MSCI World, 40% Citi WGBI as of 31/12/2013

45 45 Fietsen door De jaren 2000 Karel Constant Regelmatige Contributies Waarde per 31/12/ , Tech Bubble 2005 London Transit Bombings 2007 Sub-prime Crisis 2008 Accounting Scandals Mark de Market timer Aan het begin van elke crisis stopt Mark met Beleggen Waarde per 31/12/ ,676 Source: Thompson Financial: Portfolio consist of 60% MSCI World, 40% Citi WGBI as of 31/12/2013

46 46 Fietsen door De jaren 2010 Karel Constant Regelmatige Contributies 2010 European Debt Crisis 2011 Downgrade U.S. credit-rating 2013 U.S. Fiscal Cliff Mark de Market timer Aan het begin van elke crisis stopt Mark met Beleggen Waarde per 31/12/ ,363 Waarde per 31/12/ ,912 Source: Thompson Financial: Portfolio consist of 60% MSCI World, 40% Citi WGBI as of 31/12/2013

47 47 47 En de winnaar is: Karel Constant s vermogen per 31/12/2013: 120,363 Mark de Market timer s vermogen per 31/12/2013: 91,912 Mark droeg 10,300 minder bij dan Karel, maar eindigde met 28,451 minder aan vermogen.

48 48 Bull and Bear Markten: Internationale aandelenmarkten van eind 1969 tot en met eind 2013

49 49 49 Bull and Bear Markten: Internationale aandelenmarkten van eind 1969 tot en met eind 2013

51 51 Samenvatting Talrijke voorbeelden van irrationeel gedrag op de financiële markten zijn bestudeerd in de afgelopen eeuwen en onder die gebeurtenissen, zijn diverse financiële zeepbellen, alles behalve rationeel. Het gedrag van de gehele markt is niets anders dan de som van het gedrag van elke individuele belegger. Behavourial Finance legt uit hoe mensen zich gedragen in de werkelijkheid, in tegenstelling tot traditionele financiële theorie, die veronderstelt hoe beleggers zich gedragen in een geïdealiseerde wereld. Bewijsmateriaal verzameld op het gebied van Behavioural Finance suggereert dat veel beleggers hun beslissingen baseren op gevoelens en andere psychologische biases in tegenstelling tot rationele fundamenten. Beleggingsregels, Beleggen voor de lange termijn en met een doel, Systematisch herbalanseren en Middelen kunnnen worden toegepast om een belegger s eigen vooringenomenheid te overwinnen.

52 Vragen? 52

53 53 Wie is de winnaar? Neem a.u.b een Glossary mee! `

54 Bedankt voor uw actieve bijdrage vandaag! 54

56 56 Meer lezen: Boek: Ons Feilbare Denken door Daniel Kahneman Boek: Behavioural Finance and Wealth Management door Michael Pompian Boek: Psychology of Investing door John Nofsinger Boek: Behavioural Investing door James Montier Boek: Beyond Greed and Fear door Hersh Shefrin Artikel: Aspects of Investor Psychology door Daniel Kahneman and Mark Riepe Artikel: Martha Stewart s Lessons in Behavioural Finance door Meir Statman

57 57 Disclaimer Dit document is alleen algemeen bedoeld, vormt geen juridisch of fiscaal advies en is evenmin een aanbod van aandelen of een uitnodiging om in te schrijven op aandelen van een in Luxemburg gedomicilieerde sicav Franklin Templeton Investment Funds (het 'Fonds'). Niets in dit document mag worden opgevat als beleggingsadvies. Franklin Templeton Investments is uitermate zorgvuldig en minutieus te werk gegaan bij het verzamelen van de informatie in dit document. Het is echter mogelijk dat bij het opstellen van dit document gegevens van externe bronnen zijn gebruikt, en Franklin Templeton heeft die gegevens niet onafhankelijk geverifieerd, gevalideerd of gecontroleerd. De geformuleerde standpunten zijn die van de auteur op de publicatiedatum en kunnen zonder voorafgaande kennisgeving worden gewijzigd. De in dit document vermelde onderzoeken en analyses zijn in opdracht van Franklin Templeton Investments uitgevoerd voor eigen doeleinden, en worden slechts terloops aan u meegedeeld. Franklin Templeton Investments is jegens een lezer van dit document of jegens een andere persoon of entiteit niet aansprakelijk voor eventuele onnauwkeurige, foutieve of weggelaten informatie in dit document, ongeacht de oorzaak van die onnauwkeurigheid, fout of weglating. Uitgegeven door Franklin Templeton Investment Management Limited (FTIML) - World Trade Center Amsterdam, H-Toren, 16e verdieping, Zuidplein 134, 1077 XV Amsterdam - Tel: Fax: FTIML is gemachtigd en gereguleerd in het Verenigd Koninkrijk door de Financial Services Authorities en is gemachtigd om investeringszaken in Nederland te doen door de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

58 Franklin Templeton Investments Europe Limited. Franklin Templeton Investments Management Ltd. The Adelphi 1-11, John Adam Street, London, WC2N 6HT, United Kingdom