Risico s. HET NIEUWE GEZONDE VERSTAND PRIVATE WEALTH MANAGEMENT STANDARDS RONDETAFELGESPREK OVER RISICO S WAARSCHUWINGSSIGNALEN TIJDENS

Transcriptie

1 Risico s HET NIEUWE GEZONDE VERSTAND PRIVATE WEALTH MANAGEMENT STANDARDS RONDETAFELGESPREK OVER RISICO S WAARSCHUWINGSSIGNALEN TIJDENS HET OPVOLGINGSPROCES HORIZONTAAL TOEZICHT VERVOLGING VAN ADVISEURS BIJ FRAUDE COLUMN JAAP VAN GINNEKEN BEVEILIGING VAN VERMOGENDE PARTICULIEREN ACTUALITEITEN Jaargang 1 september/oktober 2010 Nummer 2

2 Comenius Executive leergangen over visie en leiderschap Themaleergang Financiële Ethiek Everything that can be counted does not necessarily count, Einstein De themaleergang Financiële Ethiek slaat een brug tussen ethiek en de dagelijkse praktijk van financieel bestuur. Via vakoverstijgende colleges door vooraanstaande sprekers uit zowel de wetenschap als het bedrijfsleven worden actuele thema s en dilemma s onderzocht en besproken. Deelnemers scherpen hun eigen ethisch kompas aan. Thema s: Ethiek en waardeontwikkeling, Rationaliteit van markten en bedrijven, Leiderschap en macht, Het belang van de klant, De integere organisatie, Persoonlijke vrijheid en moraliteit. Start: donderdag 11 november 2010, 6 x 2 dagen gespreid over 9 maanden, centraal in Nederland Door de leergang Financiële Ethiek word ik mij veel bewuster van de motieven waarmee ik mijn dagelijkse handelen vormgeef. Hierbij leer ik om mijn oordeel over mijzelf, anderen en bij dagelijkse dilemma s uit te stellen, zodat ik besluiten meer weloverwogen neem. De leergang inspireert mij om mijn eigen handelen kritischer te beschouwen. Deelnemer Jan Wietsma, partner Full Finance Bel voor meer informatie: drs. Cathelijn Timmers, telefoon: b Van Ginneken is een veteraan op het gebied van financiële psychologie. Gek met geld biedt een uitstekend overzicht van het onderzoek op dit terrein. intermediair Geld is een gevaarlijk goedje. Jaap van Ginneken laat zien wat het allemaal met ons doet. de pers Verkrijgbaar bij uw (internet)boekhandel of via

3 Thema Risico s INHOUD OPINIE PROFESSIONALISEREN 2 Jaap van Ginneken Column: Ons scheve geldbrein Ons brein zet ons voortdurend op het verkeerde been 3 George Möller Het nieuwe gezonde verstand Om toekomstige crises te bestrijden, is een terugkeer naar de moraal noodzakelijk INSPIREREN 7 Rondetafelgesprek Risico betekent altijd ellende Thijs Jochems, Guus Boender en Foort Hamelink over risico, de financiële crisis, modellen en standaardprofielen 13 Charles Lowenhaupt Private Wealth Management Standards: Why advisors should support the initiative Stappenplan voor vermogende families en hun adviseurs 18 Gérard Lentz, Hans Gotink en Richard van den Heuvel Pas op! U nadert een onverharde weg Het herkennen van waarschuwingssignalen is noodzakelijk om de reis van het bedrijfsopvolgingsproces tot een goed einde te brengen INFORMEREN 22 Harold de Kruijs In vijf stappen naar een goede beveiliging Gestructureerde aanpak is vereist om vermogende personen zo goed mogelijk te beveiligen 26 Maria Drok en Job Spijkerman Financieel adviseurs moeten goed opletten Bij fraude richt het Openbaar Ministerie zijn pijlen steeds vaker op de betrokken adviseurs 30 Jan Nieuwenhuizen en Eelco van der Enden Horizontaal toezicht voor private wealth? Nieuwe toezichtstrategie van de Belastingdienst ook in opkomst in de private wealth sector 34 Actualiteiten Private Wealth Inspirerend vakblad voor de adviseur Private Wealth is een tweemaandelijks vaktijdschrift voor professionals die vermogende particulieren en hun familie adviseren, zoals medewerkers van private banks, vermogensbeheerders, fiscalisten, estate planners, compliance officers, pensioenadviseurs en investment specialisten. Private Wealth bespreekt de belangrijkste veranderingen en trends in de markt en legt daarbij koppelingen naar de vereiste vaardigheden van een adviseur van vermogende particulieren. Ook schenkt Private Wealth aandacht aan relevante vaktechnische ontwikkelingen op financieel, fiscaal en civiel terrein. Redactiecommissie Mr. X.G.R. Auerbach Mw. H.P. de Boer (secretaris) Mr. R.N.J. Kamp (hoofdredacteur) Mw. drs. M.D.C. Kuijpers L. Witteveen Mr. M.J. van Woerden Redactieadres De Boer Management Support Mw. H.P. de Boer Postbus KB Groningen Telefoon (050) deboer@dbms.nl Eindredactie ISJB Tekstproducties Jacco van den Boogaart Uitgever Fiscaal up to Date BV Mr. M.J. Wijnberg Vormgeving Pino Design, Arnhem Druk Artemis Printing, Eindhoven Abonnementen Fiscaal up to Date BV Postbus 125, 5600 AC Eindhoven Telefoon (040) Fax (040) info@futd.nl Internet: Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan en lopen automatisch door indien zij niet 2 maanden voor het verstrijken van de abonnementstermijn schriftelijk zijn opgezegd. Hoewel de uiterste zorg is besteed aan de inhoud, aanvaarden uitgever, redactie, noch auteurs enige aansprakelijkheid voor onvolledigheid of onjuistheid of de gevolgen daarvan. Vermenigvuldiging en openbaarmaking van Private Wealth is niet toegestaan zonder toestemming van de uitgever. ISSN: Fiscaal up to Date BV september/oktober 2010 private wealth 1

4 OPINIE COLUMN Ons scheve geldbrein Door Jaap van Ginneken In de financiële psychologie wordt onderscheid gemaakt tussen onzekerheid en risico. In het eerste geval weet je helemaal niet wat je boven het hoofd hangt. In het tweede geval denk je daarentegen goed te kunnen inschatten hoeveel kans er is op problemen. Kwanten of quants proberen onzekerheid om te zetten in risico, door flink te rekenen met behulp van steeds ingewikkelder computermodellen. In de piekjaren waren er zo minstens duizend gepromoveerde topwiskundigen actief op Wall Street. Maar de New York Times meldde in september dat de meeste van deze rocket scientists de duikeling tóch niet hadden zien aankomen, en dat veel bekende quant funds daarom inmiddels zijn leeggelopen. Dat komt ook doordat onze psychologische percepties van risico s uitzonderlijk ingewikkeld, gelaagd en tegenstrijdig zijn. Vraag: welke dieren veroorzaken jaarlijks in Amerika en Europa de meeste doden? Haaien, krokodillen, slangen, beren, herten of koeien? En meteen nóg een vraag: wie heeft de grootste kans om ooit jouw moordenaar te worden, kijkend naar jezelf en de kringen om je heen: huisgenoten, buurtgenoten, landgenoten, immigranten of buitenlanders? Aan je eerste reactie merk je dat je de neiging hebt hiermee de fout in te gaan. Want herten veroorzaken jaarlijks de meeste doden. En degene die de grootste kans heeft om jouw moordenaar te worden, ben je zelf. Dr. J. van Ginneken is spreker en schrijver van het recent verschenen boek Gek met geld - Over financiële psychologie. Van Ginneken was jarenlang associate professor, onder andere aan de Universiteit van Amsterdam In de dagelijkse omgang worden wij ook voortdurend door ons scheve geldbrein op het verkeerde been gezet. Een heel nieuwe richting is daarom behavioral investing, waarbij de belegger probeert gebruikt te maken van dergelijke inschattingsfouten door anderen. Een mooi voorbeeld is de cover curse, waarbij een CEO of bedrijf als succesvol op de omslag van de bekende financiële bladen verschijnt. Op dat moment stromen nieuwe beleggers toe, maar het blijkt beter te zijn om je dan juist snel uit de voeten te maken. Het is een aantal jaren achtereen goed gegaan deels door toeval, geluk of vindingrijk boekhouden. Maar de omslag komt meestal onafwendbaar naderbij, net als de terugkeer naar het gemiddelde. Er zijn zelfs nog veel wonderlijker invloeden aangetoond. Serieus universitair onderzoek, gepubliceerd in serieuze academische tijdschriften, heeft een hele reeks van rare marginale effecten aan het licht gebracht. Zoals effecten van hemellichamen: veel ochtendzon draagt bij tot opgewektheid op Wall Street, bij midwinterblues is het omgekeerde effect te zien. Ook volle maan en de overgang naar zomer- of wintertijd hebben effect. Zelfs zonnevlekken en vrijdag de dertiende zouden soms invloed blijken te hebben. En niet te vergeten... een verloren finale op het WK voetbal. Het risico zit dus soms in een heel klein hoekje. 2 private wealth september/oktober 2010

5 Thema Risico s OPINIE Het nieuwe gezonde verstand Door George Möller Er is de afgelopen jaren heel veel gebeurd en uit die gebeurtenissen moeten we lering trekken. De belangrijkste les is die van het (her)gebruik van het gezonde verstand. Met de economen voorop hebben we in het verleden te veel vertrouwd op het gedrag van de kudde en dat gedrag bepalend gemaakt voor ons eigen handelen. Zelfs tegen beter weten in. Wij hebben te veel vertrouwd op de dictatuur van de economische modellen die ons onterechte zekerheid verschaften. En niet in de laatste plaats hebben we ons laten leiden door de kortetermijneffecten, ten koste van onze langetermijndoelen. Die twee zijn immers vaak elkaars vijanden. Kortom: we moeten onbevooroordeeld ons eigen gedrag evalueren. Eén van de oorzaken van de kredietcrisis is het onverantwoord handelen van mensen. Met deze constatering rijst de vraag hoe mensen zich wél moeten gedragen om in de toekomst een nieuwe crisis te voorkomen. Om te beginnen moeten overmatige beloningen worden aangepakt en moeten beloningsstructuren worden gewijzigd. Overdadige gretigheid en het nemen van onverantwoorde risico s zijn vormen van gedrag die niet langer getolereerd kunnen worden. Maatschappelijke opinie De brede maatschappelijke opinie is dat bedrijven zich veel duurzamer moeten opstellen: veel meer gericht op de klant, klimaatneutraler en met aandacht voor het herstel van uitgeputte bronnen. Wie een boom kapt, heeft de verplichting een nieuwe te planten. Verder is er een maatschappelijke consensus over het niet-produceren en -consumeren van producten die zijn vervaardigd door aantasting van ons milieu of uitbuiting van onze medemens. Van kinderarbeid of slavernij mogen we niet profiteren. Professionele beleggers die het vermogen van klanten beheren, overwegen om niet langer te beleggen in bedrijven die zich aan dit soort praktijken schuldig maken. Uit de praktijk blijkt dus dat we na alle crises niet langer bereid zijn om waardevrij naar de financiële wereld te kijken. Integendeel: we hebben nu een duidelijke mening over hoe mensen en instituten zich moeten gedragen. Economie en moraal De economische wetenschap komt voort uit de moraalwetenschappen en is daar heel lang een onder- Drs. G.A. Möller is vakcoördinator van de Comenius leergang Financial Ethics, voorzitter van de Raad van Toezicht van de Autoriteit Financiële Markten, en niet-executief bestuurslid van de beursorganisatie NasdaqDubai in de Verenigde Arabische Emiraten september/oktober 2010 private wealth 3

6 deel van geweest. Pas in de negentiende eeuw heeft zij zich daarvan losgemaakt en een plaats als zelfstandige wetenschap opgeëist. De eerste stappen zijn gezet door Adam Smith, met de ontwikkeling van zijn visie op welvaartontwikkeling en de moraal. Na hem kwamen verschillende andere invloedrijke economen als Malthus, Mill en Marshall, die eveneens tot de moraaleconomen kunnen worden gerekend. Hun uitgangspunt was dat de economie niet onverschillig kan staan ten opzichte van het gedrag van mensen en de rol die mensen tegenover elkaar spelen. Anders gezegd: het rekening houden met de consequenties van het gedrag, was een onderdeel van de economische studie. En de visie die economen hadden op het gewenste gedrag, was niet waardevrij. Adam Smith had een uitgesproken voorkeur voor een economie die in haar handelen geheel werd vrijgelaten, maar aan de basis van Smith s denken lag de notie dat het individu waardig zou handelen. Weliswaar zou hij het eigen belang najagen, maar door dit te doen, zou hij tevens welvaart schenken aan de gehele gemeenschap. Rising tides lifts all boats. Smith had duidelijke denkbeelden over de waardigheid waarmee het individu zich in het economische proces zou gedragen. Hij ontwikkelde daarvoor een eigen stelsel van deugden en plaatste deze deugden in een hiërarchisch verband, naar mate van de relevantie daarvan voor het maatschappelijke verkeer. Exacte wetenschap In de loop van de negentiende eeuw veranderde dit denken en werden vraagstukken steeds vaker benaderd vanuit de visie dat economie een exacte wetenschap is. Voor het beschrijven en oplossen van problemen, werd de hulp van de wiskunde ingeroepen. Feiten werden verzameld, bewerkt en geïnterpreteerd, zónder de toevoeging van een waardeoordeel over het menselijk handelen. De economie als moraalwetenschap was nu definitief in verval. De mens werd in de meest letterlijke zin gereduceerd tot een normaal mens en de economie werd beschouwd als een vorm van mechanica. Grote namen in dat denken waren Lionel Robbins en natuurlijk Milton Friedman, maar ook de recent overleden icoon Paul Samuelson. Random walk Samuelson was onder meer van mening dat economie heel veel kon leren van natuurkunde en de wetten van thermodynamica. Enkele van zijn heel grote ideeën waren de zogeheten efficiënte-markten-theorieën en de optietheorie. Zo stelde hij in een paper dat in markten die goed waren voorzien van informatie en die competitief en speculatief waren, de koersvorming van financiële activa zich zou gedragen volgens een random walk proces. Hierbij baseerde Samuelson zich op het concept van de Brownian motion, genoemd naar de Schotse botanist Brown, die onderzoek deed naar de gedragingen van deeltjes in vloeistoffen en gassen. Een doorbraak in het denken was dat dit concept ook de basis kon vormen voor het modelleren van koersontwikkelingen op de markten voor financiële waarden. Want als de aandelenmarkten perfect waren geïnformeerd, waarom zouden de koersen zich dan niet net zo gedragen als de deeltjes in de studie van Brown? Het begrip random walk had zijn intrede gedaan in de financiële theorievorming. Fouten met fatale gevolgen In de periode werd zowel de theorievorming rondom dit denken als de bouw van modellen verder verfijnd en geoptimaliseerd. Dat ging gepaard met het toepassen van deze modellen voor het behalen van geldelijk gewin. Dit gebeurde met name in het kloppende hart van grote financiële instellingen. Academici werden ondernemers. De potentie om met nieuwe inzichten geld te verdienen, bepaalde in hoge mate het tempo van de academische prestaties. En in het heetst van de strijd vergat men de randvoorwaarden waaronder de modellen werkten, en werden de modellen voor het gemak algemeen toepasbaar verklaard. Alleen al deze fout had fatale gevolgen, maar er werden nog meer fouten gemaakt. Zo ging iedereen dezelfde algoritmes gebruiken. Met deze complicatie konden de modellen vervolgens zelf niet omgaan. Zij waren niet in staat om de interacties van deelnemers op de financiële markten te vatten. De voorbode dat niet alles klopte, was de zware correctie op de aandelenmarkten in De tweede waarschuwing kwam met de deconfiture van LTCM (Long Term Capital Management). Paniek is slecht te modeleren en daarom werden deze gebeurtenissen maar verklaard binnen de context van de bestaande theorie. De eenvoudige verklaring werd dat de normaal verdeling vette staarten had. Het was wel de eerste erkenning dat het menselijk gedrag zich niet laat verpakken in een random walk proces. 4 private wealth september/oktober 2010

7 Thema Risico s Als mensen in paniek raken, letten zij meer op elkaar dan dat zij hun eigen verstand volgen. Paniek En toen kwam in 2008 de kredietcrisis en begon het besef door te breken dat modellen uitsluitend goed werken op rustige momenten, maar niet als je ze écht nodig hebt, namelijk ten tijde van een crisis. Modellen geven namelijk geheel verkeerde uitkomsten in situaties waarin mensen in paniek raken. Mensen handelen dan immers irrationeel en letten meer op elkaar dan dat zij hun eigen verstand volgen. Als iedereen verkoopt, is er geen koper; hierdoor verdwijnt bij grote crises de liquiditeit van markten. Banken trekken hun kredietlijnen in en professionele handelaren mijden de markt, waardoor markten hun vermogen om efficiënt te zijn nu ook vanuit een institutionele oorzaak verliezen. De grote vergissing van de vorige eeuw is dat we de kapitaaleisen van financiële instellingen hebben gebaseerd op modellen die doen alsof paniek niet bestaat, en tegelijkertijd onze financiële activa waarderen op een marktwaarde die het resultaat is van de waankoersen van in paniek geraakte mensen. De asymmetrie van deze twee methoden is ten tijde van paniek volledig. Dit noodzaakt ons tot wijzigingen omtrent het bepalen van de kapitaaleisen voor banken en tot herbezinning van de wetenschap. We mogen het gedrag van de mens niet langer waardevrij beoordelen en dat heeft fundamentele gevolgen voor het economische denken. Irrationeel handelen Zijn alle economen dezelfde weg ingeslagen? Neen! Er was een beroemde econoom die er afwijkende inzichten op nahield, en om deze reden in de tweede helft van de vorige eeuw uit de mode raakte. Keynes heeft het gedrag van mensen ooit beschreven door introductie van het begrip animal spirits. Mensen handelen volgens Keynes niet altijd economisch optimaal, maar laten zich leiden door dierlijke instincten. Zo laten mensen zich ook bij financiële beslissingen beïnvloeden door voorliefdes en affecties. Mensen handelen vanuit emoties; ze bedriegen en ze raken in paniek. Mensen laten zich leiden door valse informatie (zoals geruchten) en lijden aan nominalisme (nominale bedragen verbloemen reële grootheden). Kortom: mensen handelen vaak economisch irrationeel. En de modellen houden daar geen rekening mee. Dat is niet erg, zolang het individuele irrationele gedrag van de mens zich op macro-economisch niveau neutraliseert. En dat is nu juist níet het geval. Het tegendeel is waar: het versterkt zich juist. In de mondiale economie verspreidt informatie zich in een milliseconde en dat geeft bij de deelnemers aan het economische verkeer gelijktijdig aanleiding tot hetzelfde irrationele gedrag. We geloven allemaal dat hetzelfde aandeel bij een beursgang van een onderne- september/oktober 2010 private wealth 5

8 ming (IPO) sterk in waarde zal stijgen en het gevolg is dan ook dat de koers van dat aandeel stijgt tot irrationele hoogte. Maar andersom raken we ook allemaal op hetzelfde moment in paniek. En dan is niemand in de markt bereid om al die verkooporders op te vangen. Tweaken Wat zijn nu de gevolgen van deze nieuwe inzichten voor de economische wetenschap en voor de academische vorming van een nieuwe generatie van beslissers? Een beroemde econoom die zijn hele leven heeft geloofd in een waardevrije economie en in zijn beleid altijd sterk heeft geleund op modellen en naakte economische feiten als de basis voor analyse, is Alan Greenspan, die van 1987 tot 2005 voorzitter was van de Federal Reserve Board. In zijn boek The Age of Turbulence, dat hij heeft geschreven na zijn aftreden als president van de Federal Reserve Board, gaat hij in op het economische denken en handelen in een belangrijke periode van onze recente geschiedenis. Hij beschrijft onder meer hoe het kapitalistische systeem zich heeft ontwikkeld. In de nieuwste uitgave van zijn boek heeft Greenspan een epiloog toegevoegd. Blijkbaar voelde hij de behoefte om zelf verantwoording af te leggen over het ontstaan van de kredietcrisis. Greenspan komt tot de conclusie dat de macro-economische modellen en de risicomodellen van financiële instellingen niet in staat waren om het irrationele gedrag van mensen de animal spirits te incorporeren. Hij noemt dit an important missing explanatory variable. Greenspan is niet zo bezorgd over het irrationele gedrag van mensen; het gaat hem erom dat het waarneembaar en systematisch is. Volgens Greenspan kunnen we het probleem nu oplossen door deze vorm van menselijk gedrag toe te voegen aan de modellen door zogeheten add factors. Hij zegt letterlijk dat modellenbouwers hun vergelijkingen moeten tweaken om dit irrationele gedrag op te nemen in de modellen. Fundamentele aanpak Eerder maakten we de staarten van de normale verdeling dikker, maar dat heeft niet geholpen. Verder tweaken zal ook niet helpen. En hier komen we bij de kern van de conclusie van dit artikel: we kunnen toekomstige crises niet meer oplossen door de parameters van het systeem te veranderen. Het is een soort van DDR-denken om te menen dat als we de marges veranderen, het systeem zich opnieuw zal bewijzen. De oplossing moet komen uit een veel fundamentelere aanpak. Het denken dat economie een waardevrije wetenschap is, heeft schipbreuk geleden en behoort nu tot de theorieën van het verleden. De normale mens bestaat niet en het is juist het abnormale gedrag dat als het collectief wordt vertoond leidt tot grote systeemrisico s. Wat de toekomst heeft, is de erkenning dat modellen een instrument zijn in het economische denken, maar beperkt toepasbaar zijn. Toekomstige crises kunnen alleen worden begrepen en bestreden door een oordeel te vormen over hoe mensen zowel consumenten als producenten zich moeten gedragen. Alle constateringen die aan het begin van dit artikel zijn geformuleerd, geven aan dat we te maken hebben met een fundamentele verandering van denken en dat alleen die verandering ons kan behoeden voor nog grotere crises dan die we nu net achter de rug hebben. De terugkeer naar de moraal is geen terugkeer naar het oude en benauwde middeleeuwse denken van goed en kwaad. Het gaat daarentegen om een bewuste oriëntatie op de lange termijn en op hetgeen dat op de lange termijn houdbaar is, zowel in sociaal-maatschappelijk als economisch als ecologisch opzicht. Moraal is een ander woord voor duurzaam ondernemen en consumeren, een pleidooi voor niet waardevrij handelen. Dit vormt ook een uitdaging voor de wetenschap. Visie ontwikkelen Ook op het vakgebied van beleggen en vermogensbeheer is duurzaamheid een belangrijke factor. Duurzaamheid staat voor het oog hebben voor de langetermijnoverwegingen van een belegger en de langetermijnaspecten van een belegging. Daarbij is het belangrijk om een visie te ontwikkelen waarin het eigen geloof in een belegging of in een te kiezen vermogenscategorie een belangrijke bouwsteen moet zijn. Het beleggen omdat anderen hetzelfde doen, is een te zwakke basis voor beleggingsgeluk. Verder is het van belang om rekening te houden met het ongewisse gedrag van beleggers. Ook in de grootste markt kan de liquiditeit opdrogen. Dat betekent dat posities nooit te groot mogen worden. Zorg dat er voldoende liquiditeiten zijn om een door de dierlijke instincten veroorzaakte storm te doorstaan; ooit zal de fundamentele waarde weer prevaleren. Modellen zijn weliswaar heel belangrijke hulpmiddelen, maar vertrouw vooral op het nieuwe gezonde verstand. 6 private wealth september/oktober 2010

9 Thema Risico s PROFESSIONALISEREN Risico betekent altijd ellende Rondetafelgesprek - Door Marijke Kuijpers en Lodewijk Witteveen De financiële sector en het begrip risico zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Eén van de belangrijkste risico s binnen de financiële wereld is het beleggingsrisico, waarmee alle vermogensbeheerders en hun klanten te maken hebben. Hoe moet de sector nu met dit risico omgaan? In welke mate is risico te meten? En welke rol spelen modellen en standaardrisicoprofielen? Private Wealth legde tijdens een rondetafelbijeenkomst vier pittige stellingen over deze thema s voor aan drie deskundigen: Thijs Jochems, Guus Boender en Foort Hamelink. Vooraf: wat moet worden verstaan onder het begrip beleggingsrisico? Boender: We kijken veel te vaak naar het risico van een portefeuille, terwijl je eigenlijk moet kijken naar wat dit risico betekent voor degene van wie de portefeuille ís. Dat is immers degene die het risico draagt. Daarom moeten we het beleggingsrisico herdefiniëren in wat de gevolgen zijn voor het individu als een en ander niet uitpakt zoals vooraf was gedacht. Risico betekent altijd ellende; je moet naar de component van die ellende kijken. Jochems: Er is niet één risicobegrip, want er zijn tientallen verschillende typen risico s. Het grootste risico bij beleggen is dat de percéptie die de eigenaar van het vermogen heeft van het risico dat hij loopt, afwijkt van het daadwerkelijke risico. Hiertussen blijkt steeds weer een groot verschil te zijn. Hamelink: Heel vaak is men de doelstelling van beleggen uit het oog verloren: waarom beleggen we? Beleggen is een middel om bepaalde doelstellingen te bereiken. Bij een pensioenfonds is dat het opbouwen van een bepaalde dekkingsgraad, het zekerstellen van de pensioenen. Voor de particulier is die doelstelling misschien iets anders, bijvoorbeeld het zeker- stellen van een bepaald inkomen over een bepaald aantal jaren, of het overdragen van het vermogen aan de volgende generatie. Deze doelstellingen moet men steeds voor ogen houden. Stelling 1: De financiële crisis heeft duidelijk gemaakt dat beleggingsrisico vooraf niet meetbaar is Hamelink: Risico is iets wat je niet kunt meten; je kunt dit alleen maar schatten. Je kunt niet zeggen: het risico van deze portefeuille is 10%. Maar je kunt wel aan de hand van historische gegevens of andere informatie een schatting maken van wat het risico in de toekomst zal zijn, al zal de uitkomst altijd anders zijn dan de schatting. De moeilijkheid hierbij is dat het schatten van het beleggingsrisico meestal is gebaseerd op de aanname dat de rendementen een normale verdeling hebben. Bij die aanname is er maar een heel kleine kans op extreme negatieve en positieve rendementen. En we weten allemaal dat die extreme vooral negatieve rendementen zich in de praktijk veel vaker hebben voorgedaan dan bij een normale verdeling te verwachten valt. Dit komt doordat we bij het meten van risico gebruikmaken van de standaarddeviatie. Die kunnen we eigenlijk alleen maar toepassen als de rendementen een normale verdeling hebben, en we september/oktober 2010 private wealth 7

10 weten dat die normale verdeling niet geldt. Maar de standaarddeviatie is wel een eenvoudige maatstaf van risico. Boender: Risico is wel meetbaar, maar niet perfect. Dit komt doordat we beleggingsrisico s meten met modellen die zijn gebaseerd op de werkelijkheid. Er is maar één model dat de werkelijkheid precies benadert, en dat is de werkelijkheid zelf. Maar die kan je uitsluitend benáderen en daarom zijn alle modellen een niet-perfecte afspiegeling van wat er in de werkelijkheid gebeurt. Veel mensen ook in de institionele wereld stellen modellen en de werkelijkheid echter aan elkaar gelijk, en verwarren die dus met elkaar. Het gevolg hiervan is dat zij aan de klant een risicoperceptie overbrengen die niet alle risico s omvat die er in de wereld zijn. Voor de crisis realiseerden we ons al dat het werken met de normale verdeling voor geen centimeter klopt. Maar als je alle meest kritische artikelen van vóór de crisis over modelleren en het uitrekenen van risico s erbij haalt, en je legt de crisis daar vervolgens overheen, moet zelfs de meest kritische modellenman toegeven dat het nog complexer was dan we al dachten. Hamelink: De modellen zijn de tools voor de belegger om de juiste keuzes te maken. Het blijft uiteindelijk de belegger die de beslissingen neemt. De drie deskundigen Prof. dr. G. (Guus) Boender is Board Member van Ortec Finance. Hij is één van de oprichters van Ortec en is professor Asset Liability Management aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Drs. M.J.M. (Thijs) Jochems was eerst werkzaam als onroerend goed analist, waarna hij bij CLBN werkte, eerst als aandelenanalist en later als statutair directeur. Daarna was hij achtereenvolgens directeur beleggingen bij Achmea Asset Management, Country Manager equities bij CSFB en CEO België en Nederland voor de CS Group. In april 2009 werd Thijs zelfstandig ondernemer en startte hij samen met een aantal partners Tethys Capital, een hedge fund organisatie. Hij vervult nog een aantal adviesfuncties bij pensioenfondsen. Dr. F. (Foort) Hamelink is risk manager bij Lombard Odier Darier Hentsch & Cie in Geneve en Amsterdam, waar hij werkzaam is voor het Bureau Fiduciair Management. Dit bureau houdt zich bezig met vermogensbeheer, geïntegreerd met riskmanagement, balansbeheer, doelstellingen en corporate governance. Tot de cliëntenkring van Foort behoren pensioenfondsen, stichtingen en vermogende families. Daarnaast is hij parttime Associate Professor of Finance aan de Vrije Universiteit van Amsterdam. Boender: Wat de crisis betreft, zat in onze modellen wel degelijk een weliswaar heel kleine kans op het uitbreken van de crisis. Bij een vereenvoudigde veronderstelling, met een 100%-aandelenportefeuille, kwam uit het model statistisch gezien een kans van 2,5% op een negatief rendement over een periode van 25 jaar. Dat wisten we vóór de crisis. We kenden de risico s dus en hebben ze ook gezien, maar hoeveel adviseurs en vermogensbeheerders hebben tegen hun klanten gezegd dat er statistisch gezien een kans van 2,5% is dat zij over een periode van 25 jaar negatief uitkomen? Ik denk zomaar dat dit in heel weinig brochures heeft gestaan. We zijn dus hevig tekortgeschoten in hoe we die risico s naar onze klanten hebben kunnen communiceren. Hierbij moet wel gezegd dat als we al de bedoeling hadden om ze te communiceren, de klanten vaak niet wilden luisteren. Het is vrij duidelijk waarom we risico s nemen, maar die worden vaak niet gecommuniceerd en de klanten willen ze niet horen. Hamelink: In een crisisperiode is er vaak sprake van zowel een dalende aandelenmarkt als een dalende rentemarkt. De regime switching modellen proberen een crisisperiode in een vroeg stadium te identificeren. Deze modellen gaan uit van twee regimes. Het eerste is een normaal regime, waarin alles goed gaat. Vrij lage volatiliteiten, een negatieve correlatie tussen rente en aandelen, een positieve risicopremie en een goed werkende diversificatie. Dit regime duurt gemiddeld 48 maanden. In het tweede regime, dat gemiddeld 9 maanden duurt, is de volatiliteit bijzonder hoog en is er een positieve correlatie tussen rente en aandelen. In 2008 en 2009 deed dit tweede regime zich voor: eerst ging de aandelenmarkt naar beneden, evenals de rente, en na het herstel gingen de aandelen en de rente allebei fors omhoog. Regime switching modellen proberen die twee regimes te identificeren. Dit zijn heel interessante en intuïtieve modellen, die 8 private wealth september/oktober 2010

11 Thema Risico s laten zien dat modellen meestal goed werken, maar onder een normaal regime. In het tweede regime, het crisisregime, kan er van alles gebeuren. De modellen werken vaak niet meer en als belegger is het de kunst om door die periodes heen te komen zonder het kapitaal van de klant te verliezen. We kunnen niet zonder modellen. Ook in de communicatie naar de klant hebben we een kwantificering van het risico nodig; het risico moet tastbaar worden. Daarvoor hebben we modellen nodig; die zijn niet perfect, maar dienen als hulpmiddel. Jochems: Mijn grootste bezwaar tegen het praten in en over modellen, is dat je er niet aan ontkomt dat mensen, als ze de uitkomst van het model zien, denken: en zo is het dus. Mensen gaan de uitkomsten van het model verabsoluteren. Dat is wat er altijd mee gebeurt. Daarom ben ik huiverig om zomaar met stan- daardmodellen en standaardprofielen te komen. Want de kans is groot dat de vertaling de interpretatie die hieraan wordt gegeven door de klanten én de mensen in de financiële instellingen, niet correct is. Een model moet een gereedschap zijn, geen uitkomst. Boender: Er zijn niet zo veel modelmensen die de relativiteit van modellen goed snappen. Dat begint op de universiteit, omdat we ze daar te absoluut onderwijzen. Jochems: Ze vergeten dat de veronderstellingen die zijn gehanteerd bij het maken van het model, bepalend zijn voor de uitkomsten van het model. Die uitkomsten worden vaak rücksichtslos ingevoerd, en de uitkomst is dan dus zo. Dat wordt de waarheid. De terugkoppeling naar: ja maar, deze uitkomsten zijn alleen maar op basis van die veronderstellingen geldig, wordt dan niet meer september/oktober 2010 private wealth 9

12 Thijs Jochems: Het grootste bezwaar tegen modellen is dat mensen de uitkomsten van het model gaan verabsoluteren. Als iemand je niet kan uitleggen wat je risico s zijn, moet je het niet doen. Want ieder risico zou uitlegbaar moeten zijn. Jochems: Als een regelgever zegt: ik vind dat jullie modelmatig moeten werken, bedoelt hij eigenlijk: Ik wil dat jullie op een bepaalde manier een soort toetgemaakt. En dat is het standaardprobleem bij het gebruikmaken van kwantitatieve modellen in het beleggingsvak. En dat begint inderdaad op de universiteit. Stelling 2: De (wetenschappelijke) kennis over beleggen en de bijbehorende risico s staat nog in de kinderschoenen dat het schaarstebegrip geen deugdelijke te verifiëren hypothese is. En dus is de economie volgens hem geen wetenschap. Overigens wordt of iets wetenschappelijk is of niet, mijns inziens meer bepaald door de wijze waarop je iets onderzoekt, dan door het onderwerp op zich. Je kunt bepaalde onderdelen van ons vak wel wetenschappelijk benaderen. Boender: Op deze stelling wil ik graag reageren met een anekdote. Eén van mijn klanten is het CERN pensioenfonds in Zwitserland, dat is het pensioenfonds van de organisatie waar ze die deeltjesversneller hebben; daar werken geleerden. Als ik die mensen vertel wat we weten over de aandelenrisicopremie, denken ze dat ik hen fop. Ze kunnen zich niet voorstellen dat we er zo weinig van weten. In hun perceptie zitten we in de economische wetenschap op een niveau van 100 jaar vóór Newton. We weten namelijk niks. Het enige wat we weten, is wat de aandelenrisicopremie over een bepaalde historische periode gedaan heeft. Jochems: Als je het hebt over de kennis in de markten, bijvoorbeeld bij de Angelsaksische investment banks, is mij juist opgevallen dat die ongelooflijk veel weten. Waar volgens mij de kern van het probleem ligt, is in de vraag of economie een vak is of een wetenschap. Eén van de uitgangspunten van Paul Zane Pilzer, die buitengewoon hoogleraar was in Harvard, was dat economie geen wetenschap is. De economische wetenschap is gebaseerd op schaarste. Schaarste is een relatief begrip, en nu schaarste door een versnelling van de impact van innovaties ook al binnen generaties begint te veranderen, is zijn stelling Hamelink: Hét kenmerk van de economie en de financiële markten is de psychologische reactie van de mens. En wat we proberen te doen met modellen, is steeds series en data te modelleren. Maar wat we eigenlijk modelleren, is de psychologische reactie, het gedrag van de mens. Stelling 3: Voor particuliere beleggers is standaardisering van risicoprofielen (het door de AFM opgelegde modelmatige werken) een verbetering Hamelink: Voor kleine vermogens kan het standaardiseren en het onderbrengen van klanten in standaard risicoprofielen uit kostenoverwegingen de enige oplossing zijn. Maar het kan wel heel gevaarlijk zijn. Elke klant is anders, en heeft een aparte doelstelling. Je kunt twee klanten hebben met hetzelfde vermogen, maar met heel andere doelstellingen, waardoor zij heel anders tegen risico aankijken. Die moet je dan ook verschillend benaderen. 10 private wealth september/oktober 2010

13 Thema Risico s Guus Boender: We kenden de risico s al voor de crisis en hebben ze ook gezien. Maar risico s worden vaak niet gecommuniceerd en de klanten willen ze niet horen. De optimale combinatie is het model mét de expert. Jochems: Het algemene probleem is de mismatch tussen de incentive structuur en wat mensen moeten doen. Hoe los je dat op? Kan je binnen een organisatie een riskmanager benoemen die betaald wordt door het management en die moet rapporteren aan het management, maar die desondanks de belangen van de klant behartigt, zelfs als hij hiermee ingaat tegen de belangen van het bedrijf? Dat kan je vergeten; een riskmanager gaat binnen zijn organisatie niet in tegen de belangen van diezelfde organisatie. Ja, wel zolang de belangentesing doen van datgene wat er gebeurt ten aanzien van de doelstelling. Maar dan is het gevaar groot dat degenen die de plicht hebben om die werkwijze te volgen, de eigenlijke doelstelling gaan vervangen door de doelstelling: als we het model van de regelgever toepassen, hebben wij aan onze plicht voldaan. Het middel wordt dan het doel, wat misschien een totaal andere uitkomst tot gevolg kan hebben dan eigenlijk de bedoeling was. Dit is een typisch voorbeeld van een doel-middel-verwarring, die uiteindelijk tot een ongewenste uitkomst kan leiden. Boender: Jaren geleden ging er een schok door de wereld van de planners, toen er in Parijs een mevrouw was die de planning van de ziekenauto s deed. Zij moest nodig met pensioen en werd vervangen door een model. Maar dat model kon het niet winnen van die mevrouw. Mijn eigen bedrijf leeft voor 100% van modellen, dus je zou van mij verwachten dat ik zeg dat je die modellen móet hebben, en dat die planners allemaal naar huis kunnen. Maar dat ga je van mij niet horen, want de optimale combinatie is het model mét de expert. Die combinatie is niet te verslaan. Iemand die modellen écht snapt, zal nooit beweren dat die modellen die planner kunnen vervangen. Want als je dit probeert, zijn er twee dingen die je niet pakt. Ten eerste pakt het model niet alles met betrekking tot economische vooruitzichten anders zou een bedrijf ook geen strategieafdeling nodig hebben, als dat allemaal in modellen zou passen. Ten tweede mist het model de gedachte van ik zorg voor mijn klant. De risicohouding is namelijk per mens verschillend, en dat past niet in een model. Jochems: Je hebt een dynamische weging van een aantal variabelen in de werkelijkheid die met menselijk gedrag te maken hebben, wat in een model nooit helemaal te vangen is. Boender: De mens is het uitgangspunt, pas daarna komt het model. Dat is niet meer dan een hulpmiddel. Stelling 4: Banken/vermogensbeheerders moeten worden verplicht om een riskmanager aan te stellen om de belangen van de particuliere beleggers te behartigen Hamelink: Een riskmanager is heel belangrijk, maar we moeten wel goed bekijken wat zijn rol zou moeten zijn. Wat hij niet moet zijn, is iemand die op het ergste moment roept: er is iets met BP gebeurd, jullie moeten nu BP gaan kopen. Zijn rol moet wél zijn om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk onaangename verrassingen komen. Dit doet hij door de risico s in kaart te brengen, waarna het aan de manager van de portefeuille is om beslissingen te nemen. september/oktober 2010 private wealth 11

14 Foort Hamelink: Ook in de communicatie naar de klant hebben we een kwantificering van het risico nodig; het risico moet tastbaar worden. Daarvoor hebben we modellen nodig; die zijn niet perfect, maar dienen als hulpmiddel. genstellingen niet te groot zijn. Maar mijn ervaring in organisaties is dat er maar heel erg weinig mensen bestand zullen zijn tegen de druk die de organisatie op hen uitoefent bij conflicterende belangen. Als je private banker bent, is jouw eerste belang de klant. Totdat jouw organisatie je zó op je nek zit, dat je wordt ontslagen als je niet de organisatie voorrang geeft. Ik denk dat de beste oplossing is om een goede incentive structuur te faciliteren. Dan wordt een aantal richtlijnen opgesteld, die transparant moeten zijn en die moeten worden opgenomen in het contract: dit is jouw portefeuille, en dit is wat we ermee gaan doen. En dan heb je een riskmanager die toetst of de karakteristieken van de portefeuille in overeenstemming zijn met de afspraken. Als de manager van de portefeuille dan bepaalde richtlijnen overtreedt, moet de riskmanager dit signaleren en zeggen: je bent in overtreding. Kortom: je moet niet de uitkomsten vastleggen, maar de riskmanager een set aan criteria geven aan de hand waarvan hij kan toetsen. Boender: In mijn branche heb ik een simpel idee bedacht. Sommige zelfs grote fondsen hadden op het dieptepunt een dekkingsgraad van circa 80%. Maar dan nog kan je niet objectief vaststellen dat ze foute besluiten hebben genomen. In de financiële wereld kan een goede beslissing namelijk slecht uitpakken. Toen dacht ik: wat we wellicht kunnen doen, is criteria opleggen aan het besluitvormingsproces dat tot bepaalde keuzes heeft geleid. Met deze criteria kan je grote bloopers voorkomen. Na een besluit kan je dan bepaalde checks doen: heeft die groep ernaar gekeken, en op wat voor manier? Een riskmanager zou ook zo n rol kunnen vervullen. Die zou 25 planners onder zijn hoede kunnen hebben, en zeggen: ik kijk af en toe eens mee, en ik probeer bepaalde dingen te ontdekken en bepaalde dingen mee te geven aan die planner. Tot besluit: een laatste woord Hamelink: De adviseur, de manager, moet altijd goed in de gaten houden wat de doelstelling van de klant is, en diens belang vooropstellen. Dit wordt te vaak vergeten. Boender: De modellen voor financiële planning zijn een buitengewoon nuttig hulpmiddel, zowel voor de advisering als voor de accounting en deze vorm van risicomanagement, maar ook niet meer dan dat. Want de adviseur moet altijd centraal blijven staan. Jochems: Risico is een veelvuldig begrip, en heel subjectief. In ieder geval heeft het atijd betrekking op de waarschijnlijkheid dat je een andere uitkomst krijgt dan waar je op rekent. Risico is per definitie meetbaar, omdat het een waarschijnlijkheid betreft. Anders spreken we over onzekerheid. Wat voor de één een risico is, is voor de ander helemaal geen risico, niet alleen omdat mensen anders zijn, maar ook omdat veel mensen de hoeveelheid data die over de wereld wordt uitgestort, verwarren met informatie. Er is een groot verschil tussen data en informatie. Wat voor de één een datum is, is voor de ander informatie, oftewel een besliscriterium. Wat ik mensen zou willen meegeven, is: als iemand je niet kan uitleggen wat je risico s zijn, moet je het vooral niet doen. Want ieder risico zou uitlegbaar moeten zijn. 12 private wealth september/oktober 2010

15 Thema Risico s PROFESSIONALISEREN Private Wealth Management Standards: Why advisors should support the initiative Door Charles Lowenhaupt The Institute of Wealth Management Standards is leading an initiative to develop principles-based Standards for private wealth holders. To date, the initiative has involved wealthy families and family offices and has the overwhelming support of families participating in the project. The Standards will allow private wealth holders worldwide to articulate their expectations of their service providers and establish a framework for the monitoring, auditing, and managing of significant wealth. The fact that the initiative is being led primarily by wealth holders and family offices, however, does not mean that the advisory community should not be studying the initiative and encouraging it. Indeed, advisors who adopt the Standards will benefit by being in synch with clients. Advisors who embrace the Standards also will be able to do their jobs more effectively in an era that demands far more accountability and transparency from service providers. Bernie Madoff The news about Bernie Madoff s gargantuan fraud first broke when I was in New York. The night after the announcement, I was meeting with a former family office executive who had offered to introduce me to a lawyer for many very wealthy New York families. When I asked the family office executive whether she had heard of Bernard Madoff, she said that of course she knew Bernie and asked me why. I showed her the morning paper and she became white. The family I worked for had all its liquidity with Bernie, more than $1,2 billion. They are broke today. Later, we met the lawyer, and he told me he had represented seven families who were billionaires on Thursday and broke on Friday, all victims of Madoff. When I asked how this could happen, each responded that the families trusted Bernie and believed he had integrity. I thought about this statement and consulted a few trusted advisors to wealthy families and then took this matter up with the Lowenhaupt Global Advisors Global Council, a number of well-regarded advisors to wealthy families worldwide. We concluded that integrity and trust are the starting points of a process and not the ending points. Any good swindler Charles A. Lowenhaupt is Chairman & Chief Executive Officer at Lowenhaupt Global Investors, USA september/oktober 2010 private wealth 13

16 How the Standards work The Standards can be customized and then adopted family by family. A sound process would be to use the Principles as the foundation for a discussion by family members, a discussion to emphasize the importance of process in wealth management and the fundamentals of wise wealth management. A family might decistarts with a reputation for integrity. Trust is subjective and one cannot be easily dissuaded from trust. Any consideration of an investment manager or program must start with integrity and trust but should not stop there. Loss of trust The worldwide chaos of 2008 Madoff, Lehman, UBS, Stanford did much damage to the trusted relationship between advisors to families of significant wealth. The financial chicanery unearthed then resulted in a loss of trust and a suspicion that financial service advisors could not be relied upon to put the clients interests first. Wealth holders now believe that advisors interests are out of whack and are not aligned with their own. Wealth holders also realized that the lack of transparency and tools to evaluate risk are either lacking or nonexistent. Finally, wealth holders recognized that they must become much more active in their wealth management to keep the greed of their advisors in check. Trust and integrity From the wreckage of this period, from the realization that trust and integrity are only the beginning, emerged the Principles of Private Wealth Management. The Principles, articulated by the advisors who comprise our Global Council, were not intended to be exclusive and were not intended to be best practices. In fact, they are fundamental (please see Principles sidebar). Indeed, any wealth holder adopting those principles would have been protected against most of De redactie van Private Wealth is verheugd dat de Amerikaanse expert Charles Lowenhaupt een bijdrage levert over een nieuw internationaal initiatief voor vermogende families en hun adviseurs, namelijk The Institute for Wealth Management Standards. Na de wereldwijde chaos in 2008 omtrent onder meer Madoff en Lehman Brothers, heeft Charles Lowenhaupt in samenwerking met andere professionele partijen een helder stappenplan opgesteld voor vermogende families en hun adviseurs. De opgestelde Private Wealth Management Standards dragen bij aan het professionaliseren van de relatie, met als doel dat de cliënten rust hebben en kunnen genieten van het opgebouwde vermogen. In dit artikel gaat de auteur in op de achtergrond, inhoud en praktische toepassing van de richtlijnen. the damage caused in 2008 and beyond. A family could trust Bernie and believe he had integrity, but they would not use Bernie because he would not allow them to separate custody and management. I love you Bernie, but I cannot use you because our rule is that someone on our team has to understand how what you are doing works. So we were convinced that Principles were more needed than ever before by wealth holders. We also recognized that principles representing process are not easy to implement. As one UK family office executive put it: They need to be built into a family s DNA; otherwise they are forgotten quickly. Don Trone, one of the world s foremost experts on investment standards and fiduciary practices, offered to help develop Principlesbased Standards that would give family offices and wealth holders the framework necessary to implement the principles. His vision is that the Standards will ultimately become standards for purposes of ISO or the national standards setting organizations so that they clearly reflect what wealth holders want. Enthusiastic support The Institute for Wealth Management Standards was conceived as a Swiss not-for-profit entity to implement and safeguard the Standards. Campden Media joined in the effort once it surveyed its constituency of wealthy families globally and found enthusiastic support for the concept. Through presentations around the world, the Institute took its message to family offices and wealthy families and received enthusiastic support. The Principles-based Standards are now undergoing review and comment by wealth holders who are visiting to review the principles and standards and comment on them. Families representing more than $100 billion in wealth have already commented on the Standards, and they overwhelmingly support the movement. 14 private wealth september/oktober 2010

17 Thema Risico s Relationships built on trust If there are lessons from the past ten years, a central one is that our industry has unlimited genius and creativity in developing products and services. But large members of the industry have lost sight of the core of our business relationships built on trust. Only through careful commitment to building relationships can we play our true role as counselors. We should not become mesmerized by the product of the moment. There is enough worldwide manufacturing capacity to create world-class investment services. Only when we have the foundation of a strong client relationship should we start constructing or resourcing products and services. And those should conde that certain principles need not apply to them in certain circumstances or that principles not enunciated should be added to the principles they will adopt. The discussion within the family allows an opportunity for the family to approach its wealth management from a reasoned and objective direction without emotion and with a focus on the abstract. A Chinese patriarch commented that that discussion was exactly what his family needed: It allows us to look at the big picture and then ask someone to drive that into details. Standards Director The Standards themselves set out the role of Standards Director. This is a person, perhaps the family office executive, perhaps a family member, perhaps a lawyer or accountant, who takes the Standards as set out by the Institute and adopts them to the Principles and specifics of the family. In effect, the Standards Director develops the plan for the processes to be used to manage family wealth and then monitors that plan over time to make sure it is working. The family members can then lead their lives knowing that their principles are being enforced. The Standards initiative provides a fabric of process so that each family does not have to create process from whole cloth. It also allows families worldwide to articulate together what is expected of providers in terms of alignment, transparency, design around objectives, and independent understanding. One family insisting on transparency can be ignored by a big bank, which can replace that one customer with many. But if hundreds of wealthy families insist on transparency, a bank will surely design transparent products. The Standards initiative will also allow the development of support for Standards Directors in the form of education and resources as well as the development of ways a family can have independent review of whether their wealth is being managed in accordance with principles. We have seen these resources develop, as instructional programs, auditing agencies, and certification bodies, with respect to fiduciary practices. They will surely evolve as well with respect to wealth management practices. The long-term goal is to allow every wealth holder to lead his life fully in the comfort of knowing that the wealth is being managed responsibly. Support from the advisory community Members of the wealth advisory community are now starting to support the Standards initiative. Advisors recognize that the Standards will allow us to deepen and build on relationships with our clients by serving as a framework within which we can communicate more easily. The Standards will contain the seed of every meaningful conversation we can have with wealthy family members, starting with the question, What is your wealth for? a question that must be answered under the first Principle. The subsequent Principles then move onto questions of how to define transparency, how to comply with requirements of stewardship, how to build diversification, and where to go for support and counsel. In essence, all of the most difficult questions about managing wealth that face both advisors and families are addressed in the Principles. Speak with one voice Some of the large banks have worried that the capacity of wealth holders to speak with one voice will challenge traditional business models of the banks by requiring unconflicted advice, transparency, and reevaluation of compensation programs. Indeed, by giving the wealthy of the world the capacity to demand excellence much as the world s large institutions can now demand excellence, the Standards level the playing fields and require the product manufacturing elements of the financial services industry to offer wealthy families what they offer large endowments and institutions. If that leveling of the playing field challenges traditional bank business models, it is time to challenge those models. Financial service institutions can adapt. september/oktober 2010 private wealth 15

18 form to the requirements of the client. Just as the architect does not buy building materials before he designs the house, we must understand the needs of the clients and conceive the way to meet those needs before we resource the investment product. Our capacity to understand what the client needs must derive from clear communication and using data objectively. The Standards provide the framework to collect that data and to allow clear communication by our client. They provide the foundation for disciplined process (sorely needed by any family in dealing with its wealth advisors). They allow the true advisor to play the role of Standards Director, gathering information and ideas from family members and processing them so that they can become part of the family s wealth management program. Ultimately, the Standards assist our clients in expressing what they expect of us and others. We can build process into the client s thinking and convey our belief that sound wealth management melds process and wisdom. Cohesive force At Lowenhaupt Global Advisors, we have found that the principles we promulgated and the Standards being developed by the Institute for Wealth Management Standards have helped us serve our clients and build relationships. Though we have no direct economic interest in either the Principles or the Standards, we find them invaluable for discussing process and in communicating with our clients. The Family Office Channel, whose partners include wealthy families, foundations and service providers, has decided to use the Standards initiative itself as a cohesive force in the organization, as the framework for conversations relating to all areas of wealth management. Again advisors are finding that channels of communication, process and wisdom can derive from the Standards and allow them to help clients wealth meet the purposes the clients have set for it. Advisors seeking to serve their clients exceptionally well and maintain the highest levels of integrity and professionalism should support principals-based Standards. After the broken trust and painful losses of the past two years, advisors have more to gain than lose by supporting the efforts of and for their clients to help their clients achieve reliable wealth management. Principles of Wealth Management for private wealth holders and related parties Introduction Private wealth has always been vulnerable to economic chaos, fraud and institutional instability. As wealth and its service industry become global, contagions that can destroy private wealth may spread quickly and devastate individuals, families and guardians of significant wealth anywhere on earth. In the global community of private wealth, where men, women and families live, work and invest around the world and are connected to each other and their advisors by technology spanning borders and oceans, laws enacted country by country cannot alone insulate from misfortunes such as economic chaos, fraud, or failure of institutional infrastructure. Instead, protection lies in each wealth holder imposing sound process that remains constant and stable even in perilous times or under dangerous conditions. That protective process must ensure that best practices and fiduciary standards are always in place to insulate wealth from corruption wherever the wealth is located and by whomever it is controlled. Once adopted, those principles will allow significant private wealth to serve its purposes and give owners the freedom fully to lead their lives. There follow Principles of sound wealth management appropriate for any private party and the wealth entities for which he or she is responsible. These principles form the basis of best practices for the individual owning wealth, the family office or trusted advisor managing the family wealth, the private philanthropic foundation, the private trust, and similar entities holding private wealth. These principles are implicit in any fiduciary standards imposed by law or regulatory or professional bodies but are not themselves intended to encompass all or be limited to fiduciary standards. The Principles may represent the foundation for developing best practices and the tools for training those who aspire to be responsible wealth holders in the modern world. 16 private wealth september/oktober 2010

19 Thema Risico s Principles 1. The wealth holder, the Trustees of a Trust, or the Directors of a Foundation shall articulate purposes, goals, objectives, expectations, and risk tolerance with respect to the wealth and shall be ultimately responsible for maintaining the currency of that articulation With respect to a Family Office, a Trust, or a Foundation, the governance structure together with various governance roles and responsibilities shall be clearly set forth and shall include provision for the communication of those roles and responsibilities and assurance that they are understood and accepted. 3. Any Trust or Foundation and any Trustee or Director shall adhere to best fiduciary practices, and there shall be established process for monitoring the discharge of fiduciary duties by the Trust, Foundation, a Trustee or a Director. 4. Succession shall be set out where possible and shall be considered. For the wealth holder provisions shall be in existence for disposition of assets and management of affairs from and after death or in the event of incapacity. For the Family Office, Trust or Foundation, provision shall be made for succession of governance and management. 5. Each investment portfolio shall be diversified as completely as practical. There should be diversification of asset classes, investment managers, investment style, currencies, banking and brokerage exposure and geopolitical risks. 6. Every portfolio shall have an Investment Policy Statement, and every manager shall have a clearly articulated mandate; and the Investment Policy Statement and mandate shall be monitored. 7. Any investment portfolio shall be designed taking into account the assets, objectives, needs, and character of the owner and/or beneficiary and should be monitored with those in mind; and a Foundation shall have a process to determine whether the investment program reflects the values of its mission and its philanthropic grant program. 8. There shall be clear, disciplined and objective process for selecting, monitoring, removing and replacing investment managers, custodians, banks, trade execution, accounting and other professionals. 9. Any investment manager or specific fund to be used shall have a strategy and style which can be easily understood and explained to others by the wealth holder or by one of the trustees, directors, or staff members of the Trust, Foundation or Family Office. If no one other than the investment manager or the fund representative is able to explain the strategy and style, the manager or fund shall not be used. 10. Special scrutiny and limitations should be applied to any investment manager who does not provide complete transparency or whose portfolio is not liquid; such investments are not prohibited but should be limited in proportion to total portfolio investments. 11. Custody of assets, accounting for assets and investment management services shall each be performed independently and separately. 12. There shall be established process for managing and monitoring internal and external resources. 13. There shall be full transparency of fees and expenses. 14. Compensation and fees paid to staff, directors and governors of Family Offices, Foundations or Boards shall not be calculated on the basis of investment return of shorter duration than five years. Any salary, bonus or fee must be fully disclosed as to its amount and its calculation. Any direct or indirect payment to or for staff or governors other than a payment designated salary, bonus or fee (or similar designation) is prohibited. 15. Self-dealing by staff, trustees, or directors of any Family Office, Trust or Foundation is strictly prohibited. Investment portfolios of those parties shall be subject to strict disclosure rules which assure compliance with the prohibition against selfdealing. Any grant or payment to any agency or company in which such a party has any interest whatsoever should clearly reflect that interest in the deliberation relating to that grant or payment. 1] Whenever used in the Principles, terms like Trust, Foundation, Family Office, Trustee, Trustees, Director and Directors are intended to include not only entities and persons so designated but also similar entities and persons serving similar roles. september/oktober 2010 private wealth 17

20 INSPIREREN Pas op! U nadert een onverharde weg Door Gérard Lentz, Hans Gotink en Richard van den Heuvel Stel: u rijdt samen met uw cliënt in zijn luxe personenauto. Hij rijdt en u navigeert, met de kaart op schoot. U bent namelijk in een gebied aanbeland waar zó weinig mensen komen dat het navigatiesysteem geen uitkomst meer biedt. Pas op, zegt u, we naderen een onverharde weg! Voor u ligt een slecht begaanbare weg, vol kuilen en gaten. U constateert dat deze weg onbegaanbaar is voor deze auto. Blijkbaar heeft u beiden het waarschuwingsbord bij de vorige afslag niet gezien. Uw cliënt vraagt: Hoe gaan we nu verder? Wat doet u? Binnen een familiebedrijf is het opvolgingsproces als een lange reis, met u als gids zonder navigatiesystemen, maar met ouderwetse kaarten. Als financieel adviseur weet u van de hoed en de rand. Fiscale constructies, estate planning, governance structuren en zelfs erfrechtelijke kwesties hebben voor u geen geheimen meer. Uw toolbox zit dan ook vol met allerhande harde oplossingen. In dit artikel laten wij u zien dat het vooral de zachte, onverharde kant van het opvolgingsproces is waar de hardste risico s blijken te liggen, namelijk bij de sociaalpsychologische aspecten. Aan de hand van praktijkvoorbeelden krijgt deze zachte problematiek handen en voeten. Waarschuwingssignalen zijn vaak goed zichtbaar, maar worden niet altijd gezien. Hoe u deze signalen kunt herkennen en wat u vervolgens moet doen, zijn de twee vragen die in dit artikel worden beantwoord. Zachte kant van het opvolgingsproces De twee belangrijkste oorzaken van faillissementen bij familiebedrijven liggen respectievelijk aan de zachte kant van het opvolgingsproces en bij een slechte opvolgingsplanning. Bij de zachte kant van het opvolgingsproces gaat het om de sociaal-psychologische aspecten. Meer concreet betreft dit allereerst de belevingswereld van betrokkenen: hun gedachten, ideeën, opvattingen, overtuigingen en gevoelens. Daarnaast gaat het om de onderlinge verhoudingen, die onder meer worden bepaald door deze belevingswereld, maar ook door het vermogen van alle betrokkenen bij de opvolging om de aard en de kwaliteit van de onderlinge verhoudingen bespreekbaar te maken. Als geen aandacht wordt besteed aan de beleving en de verhoudingen, als het gesprek daarover niet mogelijk is, lopen de onderneming en de familie onbenoemde en daarmee onbeheersbare risico s, die hun ont- G.P. Lentz werkt als zelfstandig organisatieadviseur en is de initiatiefnemer van Familieopvolging.nl H. Gotink is organisatieadviseur en executive coach Drs. R.C.J. van den Heuvel is bedrijfskundige en werkt als sales- en marketingmanager bij Zwart Mul Accountants en adviseurs. 18 private wealth september/oktober 2010