Vruchtbaar Landschap Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan? Een schets van de mogelijkheden voor functionele agrobiodiversiteit in de bodem

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Vruchtbaar Landschap Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan? Een schets van de mogelijkheden voor functionele agrobiodiversiteit in de bodem"

Transcriptie

1 Vruchtbaar Landschap Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan? Een schets van de mogelijkheden voor functionele agrobiodiversiteit in de bodem Kurt Cornelissen Sint-Laureins, 25 mei 2009

2 1. Inleiding Steeds strengere regels in de landbouw voor toepas sing van gewasbeschermingsmiddelen meststoffen Er moet worden gezoc ht naar nieuwe manieren om aan nieuwe eisen te voldoen en tegelijkertijd een goede opbrengs t te produc eren

3 Functionele agrobiodiversiteit Bovengronds e biodiversiteit Er wordt nu vooral bovengronds gekeken naar biodiversiteit met bloemrijke, bloeiende akkerranden: sluipwespen, gaasvliegen, lieveheersbeestjes,... Voor biologische plaagbestrijding van luizen, slakken,... Ondergronds e biodiversiteit Kan de biodiversiteit ook functioneel benut worden ondergronds, in de bodem? Een divers bodemleven is essentieel voor een gezond gewas: wormen, geleedpotigen, micro-organismen, voor verbetering en instandhouding van bodemvruc htbaarheid en bodems tructuur Gebruik maken van de ecologische diensten van biodiversiteit in de landbouw: het bodemleven levert de diensten bodemstructuur en bodemvruchtbaarheid

4 Het droombeeld voor de toekomst Minder milieubelasting, meer natuur, ook in de bodem Een gestimuleerde bodembiodiversiteit kan de bodemvruchtbaarheid en de bodemstructuur in stand houden met (veel) minder kunstmest en minimale grondbewerking, waarbij het gewas optimaal kan groeien. Hoe kan de bodem voor ons werken?

5 Laat de bodem voor ons werken Wat zal er moeten gebeuren op bedrijfsniveau om het bodeml even de bodemstructuur en bodemvruc htbaarheid in stand te laten houden in de akkerbouw in termen van: Grondbewerk ing en verdichting Bemesting Akkerranden en andere onproductieve landschapselementen en organische stof

6 Twee gezichtspunten Vanuit de bodemecol ogie Wat is er bekend over effecten van grondbewerking en verdichting door berijden, van organische stof en akkerranden op het vóórkomen en de verbreiding van bodemorganismen? Vanuit de agrariër Wat merkt de agrariër van het bodemleven en wat kan hij/zij doen om de ecologische diensten van het bodemleven te stimuleren op de productiepercelen?

7 Wat is bodemvruchtbaarheid? Bodembiologie Bodemchemie Bodemfysica

8 Bodemchemie Gekend verhaal, doorgedrongen tot in de praktijk N, P, K, Mg, Ca, ph EC

9 Bodemfysica Gekend, niet altijd ten volle benut in de praktijk Zand leem - klei Vaste delen lucht water Verdichting Cohesie of erosie Invloed van bodembewerking Invloed van begroeiing

10 Bodembiologie Weinig bekend in de gangbare landbouw, nauwelijk benut Kwantiteit! Kwaliteit : grote diversiteit In 1 m 3 grond : - honderden miljoenen bacteriën - honderden meters schimmeldraden - duizenden protozoa - nematoden, insecten, mijten, Totaal : kg (80 % bacteriën & schimmels)

11 Bodemorganismen : bescheiden maar onmisbaar organische stof 7% dood organisch materiaal 85% bodemorganismen 5% bacteriën & actinomyceten 40% Bodemdieren schimmels & 20% algen 40% minerale bodem 93% gewichtsprocenten plantenwortels 10% Bodemorganismen: minder dan 1% van bodemgewicht Bodemdieren: minder dan 0.1% Wat stelt dat voor?...

12 Hoeveel koeien zitten er onder de grond? per m 2 90 kg/ha per m 2 4 kg/ha 200 per m kg/ha

13 2. Het bodemleven Onder je voeten een heel andere wereld

14 Bodembiologie Heel veel onbekende soorten Complexe relaties samenwerking rovers en prooien Bodemvoedselweb (cfr. Afrikaanse savanne)

15

16 Plantenwortels De wortels van planten kunnen ook gerekend worden tot bodemorganismen. Ze houden de bodem vast en leveren voedsel voor ander bodemleven. In feite staan ze, naast bovengrondse plantenresten, aan het begin van de voedselketen. Zowel dode als levende wortels worden gegeten door het bodemleven. Bovendien scheiden wortels organische stof fen uit in de bodem. Deze stoffen kunnen als voedsel dienen voor bacteriën.

17 Micro-organismen: bacteriën en schimmels Sommige bacterie- en schimmelsoorten kunnen een samenlevingsverband aangaan met planten. Vrijlevende bacteriën binden tot 10 kg/ha/jaar aan stikstof uit de lucht in de bodem, maar in samenwerking met (vlinderbloemige) planten kan dat oplopen tot wel 325 kg/ha/jaar. Een gram bodem kan meer dan een miljard bacteriën bevatten. Bacteriën zijn onder andere verantwoordelijk voor de afbraak van organische verbindingen en de omzetting van ammonium (NH 4 ) naar nitraat (NO 3 ). Door de uitscheiding van slijm kunnen bacteriën kleine bodemdeeltjes samenplakken en zodoende bijdragen aan de bodemstructuur. Schimmels vormen lange draden in de bodem waarmee ze water en voedingsstoffen opnemen en dood organisch materiaal afbreken. In tegenstelling tot bacteriën mineraliseren schimmels materiaal dat moeilijker afbreekbaar is en kunnen ze niet goed gedijen in een zuurstofarme omgeving. Door de schimmeldraden kunnen bodemdeeltjes verpakt worden tot stabiele aggregaten. )

18 Bacteriën Types Afbrekers : leven van wortelexuda ten Mutualisten : samenwerking (cfr. stikstofbinding) Pathogenen : ziekteverwekk ers Lithotrofen : beetje als de afbrekers Produceren slijm : vastklitten bodemdeeltjes

19

20

21 Schimmels Types Afbrekers Mutualisten : samenwerking (cfr. mycorrhiza) Pathogenen : ziekteverwekk ers Breken lignine af Belangrijk voor humusopbouw

22

23

24 Samenwerkende micro -organismen en planten Deze plantenwortels zijn geïnfecteerd met bacteriën (Rhizobium) die in witte knolletjes aan de wortels zitten, waarmee ze samenleven (symbiose). De bacteriën kunnen stikstof uit de lucht (N 2 ) vastleggen in voor de plant bruikbare vorm. Daar tegenover levert de pl ant suikers aan de bacteri ën. (foto: L. Brussaard)

25 Protozoa Eéncelligen Types Amoeben Geseldieren Trilhaardieren Maken nutriënten door eten van bacteriën

26

27 Nematoden Plantparasieten Velen eten enkel bacteriën, schimmels en protozoa

28

29 Wormen Soorten Rode worm Leven aan de oppervlakte Maken zelf geen gangen Grauwe worm Eten zich weg doorheen de grond Structuurverbetaar Tot 40 cm diep Pendelaars Verticale gangen (tot meer 1 m diep) Drainage Verkleinen organisch materiaal Verspreiden het doorheen de bodem (pendelaars)

30 Regenwormen, strooiselbewoners Zijn vaak donker gekleurd. Worden 6 tot 15 cm lang Komen onder bijna alle omstandigheden in Nederland voor Leven vooral in de oppervlakkige strooisellaag, waar ze dood organisch materiaal eten Zorgen voor verkleining van plantenresten en bevorderen de afbraak daarvan. De uitwerpselen bevatten nog steeds % van de oorspronkelijke inhoud aan organische stof (foto: R. de Goede)

31 Regenwormen, bodembewoners Licht van kleur (roze of grauw) Worden 8 tot 14 cm lang Zitten tot 40 cm diep in de bodem Eten grond rijk aan organische stof Maken gangen en mengen grond met organische resten Zijn daardoor erg belangrijk voor de bodemstructuur (foto: R. de Goede)

32 Regenwormen, pendelaars Donker gekleurde voorkant Lichter gekleurd, afgeplat achterlijf Kunnen 9 tot 30 cm lang worden Graven diepe gangen, komen soms boven Trekken dood organisch materiaal van de oppervlakte hun gang in om op te eten Dragen door hun indrukwekkende gangen bij aan een goede drainage van de bodem Scheiden grond uit als goed herkenbare wormenhoopjes (keren letterlijk de grond binnenste buiten) (foto: R. de Goede)

33

34 En vele anderen Springstaarten Mijten Kevers Mollen

35 Geleedpotigen: miljoenpoten en pissebedden Leven onder vochtige omstandigheden Kunnen zich goed verplaatsen over de oppervlakte Eten dood organi sch materiaal Verkleinen plantenres ten Komen vooral aan de oppervl akte voor Uitwerpselen bevatten veel organische stof Uitwerpselen vormen kleine hot spots van microbiële afbraak op de plekken waar ze worden uitgescheiden.

36 Geleedpotigen, springstaartjes en mijten Een springstaartje Springstaarten (Collembola) en mijten (Acari) vormen een enorme groep diersoorten die zowel op als in de bodem leven. In sommige bodems komen wel 250 soorten en en individuen mijten per vierkante meter grasland voor! De meeste springstaarten zijn 0,2-2 mm groot. Ze eten voornamelijk plantenresten en schimmels, en maken zodoende voedingsstoffen vrij voor gewassen. Bovendien stimuleert het grazen van schimmels de groei van nieuwe uitlopers van schimmeldraden. Mijten zijn kleine achtpotige dieren. Ze behoren tot de spin-achtigen. Ze worden 0,2-0,5 mm groot. De mosmijten eten voornamelijk plantenresten. Er zijn ook veel roofmijten die jagen op alles wat kleiner is dan zijzelf. De meeste overige mijten grazen van schimmels en bevorderen daardoor weer de groei van schimmeldraden. springvork Een roofmijt

37 Uitwerpselen van springstaarten en mijten Uitwerpselen van springstaarten in een bodemporie. De ronde vormen zijn de keutels (a) afgezet in een porie (b). De porie kan door een regenworm of een wortel gevormd zijn waarin springstaarten of mijten leven. Linksboven een fragment van plantaardig weefsel (c).

38 Belang van bodemleven Afbreken van dood materiaal Door predatie worden voedingsstoffen voor planten vrijgesteld Samenwerking met planten Ziekteverwekkers

39 Invloeden op bodemleven Vocht Lucht Temperatuur Zuurtegraad Bemesting Vruchtafwisseling Grondbewerking

40 3. Bodemleven in de landbouw Verstoringen door intensieve grondbewerking Problemen: Verdichting door zware machines op het land Organische stofbalans onevenwichtig

41 3.1. Ecologische diensten bodemvruchtbaarhe id en bodemstructuur vanuit het bodemleven Grondbewerking Verdichting Organische stof

42 Grondbewerking Grondbewerking Minder regenwormen en andere bodemdi eren die juist de grondbewerk ing kunnen overnemen Groter verlies van organische stof, wat juist nodig is voor het bodemleven als voedsel, waaraan het vrijkomen van mineralen is gekoppeld Intensieve versus minimale grondbewerking Minimale grondbewerk ing verstoort de bodem zo weinig mogelijk Het bodemleven krijgt zo de kans om zich te herstellen

43 Grondbewerking Bodemleven en structuuropbouw Door graaf- en vreetwerk bouwen regenwormen een stabiele kruimelstructuur De uitwerpselen van regenwormen bevatten nog veel organische stof, wat bijdraagt aan de bodemvruchtbaarheid. Bacteriën lijmen bodemdeeltjes aan elkaar. Schimmels kunnen aggregaten verpakken tussen draden. Vicieuze cirkel: grondbewerking vermindert bodemleven, minder bodemleven vermindert structuuropbouw, wat weer grondbewerking noodzakelijk maakt

44 Grondbewerking Het bodemleven wordt gestimuleerd door de bodem minder intensief te bewerken (ondiep, tot maximaal zo n 5 cm diep tegen onkruidontwikkeling). Zodoende kan het bodemleven de grondbewerking overnemen en de bodemstructuur in stand houden.

45 Grondbewerking en bodemleven Sorghum/klaver Sorghum/rogge Gangbaar Geen Gangbaar Geen Regenwormen Mijten Springstaarten Hoeveelheden regenwormen, mijten en springstaarten per vierkante meter onder gangbare en geen grondbewerking van twee gemengde teeltsystemen in Georgia (VS) In grond met minimale grondbewerking komen relatief meer schimmels voor dan bacteriën, vergeleken met grond met gangbare grondbewerking.

46 Verdichting Berijden van de bodem -> verdichting in rijsporen Reductie van gewasgroei Ploegen van de bouwvoor -> verdichting in ploegzool Reductie van wortelgroei Nadelig effect op het voork omen van regenwormen en andere bodemorganismen Gebruik van vaste rijpaden vermijdt onnodige verdichtingen Kan een divers bodemleven bovendien helpen deze verdichtingen tegen te gaan?

47 Verdichting in de bodem en wortelgroei Schematische voorstelling van het effect van een ploegzool op de groei van een gewas. Links een uitbundige, diepe beworteling in een losse bodem. Rechts een minieme ondiepe beworteling door de blokkerende ploegzool.

48 Verdichting in de bodem en gewasgroei Voorbeeld van gereduceerde groei op een perceel met een aardappelgewas. Door het rijden met zware machines trad er verdichting op, waardoor de aardappels het moeilijk kregen. De hoge planten staan op deze foto tussen de rijsporen in (foto: B. Boots).

49 Vaste rijpaden Met behulp van GPS (Global Positioning System) kunnen rijpaden steeds weer worden teruggevonden. Hierdoor worden verdi chtingen door zware machines ruimtelijk beperkt. Onderzoek naar het gebruik van vaste rijpaden toont aan dat er een hogere gewasopbrengs t gehaald kan worden. RTK-GPS (Real Time Kinematic Global Positioning System) is een plaatsbepalingtechniek waarbij naast informatie van satellieten ook een eigen referentiestation wordt gebruikt. Dit is anders dan bij reguliere GPS, waar alleen satellieten de informatie leveren. Door het gebruik van een eigen referentiepunt is de plaatsbepaling vele malen nauwkeuriger. Afwijking: Standaar d GPS: meter RTK-GPS: 5-30 millimeter Kaarsrechte lijnen bij het aanleggen van aardappelruggen met een mobiel RTK-GPS station (foto: sgb-innovaties)

50 Verdichting en bodemleven 900 Normale belasting Lage belasting Aantal regenwormen per m Jaar Voorkomen van regenwormen in de toplaag van de bodem bij verschillende intensiteit van belasting met tractoren.

51 Verdichting Verdichtingen kunnen worden verminderd door de activiteit van regenwormen. Eerst moet de verdichting worden doorbroken (eenmalig machinaal, in combinatie met de teelt van een diepwortelend gewas). Berijding daarna zo veel mogelijk beperken tot vaste rijpaden. De resterende verdichtingen kunnen dan door het gestimuleerde bodemleven worden hersteld Ploegzolen moeten worden vermeden door minimaal ploegen, wat het bodemleven stimuleert

52 Organische stof Brandstof voor het bodemleven Verbetert bodemstructuur Vergroot bodemvrucht baarheid Door landbouwactiviteiten vermindert het gehalte aan organische stof in de bodem. Zonder organische stof weinig bodemleven. Kan een divers bodemleven de bodemvruc htbaarheid verbeteren?

53 Organische stof Ander organische stofbeheer : Aanvoer van organische stof door groenbemesters, gewasresten en organische meststof fen Aandacht voor de organische stof balans Bemesten ook met het oog op het stimuleren van bodemleven

54 Aggregaten in de bodem akkerland grasland a Aggregaten zijn samenklonteringen van bodemdeel tjes en organisch materiaal. Uitwerpselen van regenwormen (a en b) zijn vooral na indrogen stabiel en kunnen bijdragen aan de porositeit en een betere kruimelstructuur van de bodem. Aggregaten kunnen ook anders gevormd worden (c en d). Veelal bevatten de aggregaten die door regenwormen zijn gevormd nog veel organisch materiaal. Door de beschermende eigenschappen van het aggregaat, kan deze organische stof op langere termijn bewaard blijven. b c % aggergaten stabiel in water 80 pendelaar 75 bodembew oner % klei in moedermateriaal De vorming van stabiele aggregaten hangt af van het kleigehalte van de oorspronkelijke bodem en de soort regenworm d

55 Conclusies (1) Het bodemleven is in staat de bodemstructuur op te bouwen en te handhaven. Dat gebeurt ook onder natuurlijke omstandigheden, waar verstoring minimaal is. Normale en diepe grondbewerk ing is niet gunstig voor het bodeml even. Het leidt tot een vicieuze cirkel, waarbij het bewerken van de grond het gravende bodemleven uitschakelt, zodat er steeds weer intensief bewerkt moet worden om de beoogde bodemstructuur in stand te houden. Het berijden van productiepercelen is tot dusver onvermijdbaar. Verdichtingen kunnen echter nadelig zijn voor verschillende groepen van bodemorgani smen. Het is dus zaak om het berijden zo veel mogelijk te beperken. Sterk wortelende gewassen en de grotere gravers onder de bodemdi eren zijn in staat om verdichtingen in de vorm van pl oegzolen en rijsporen op te heffen, waarbij ze bovendien de waterhuishouding verbeteren.

56 Conclusies (2) Het bodemleven heeft organische stof nodig als voedsel, wat, door afvoer van oogstproducten, grondbewerk ing en in mindere mate door bodemverdi chting kan teruglopen. Willen we het bodemleven een belangrijke rol laten spelen in de ecologische diensten bodemstructuur en bodemvruc htbaarheid, dan is het zaak om alle aspecten van het bodembeheer in samenhang te optimaliseren

57 3.2. Ecologische diensten bodemvruchtbaarheid en bodemstructuur: hoe ziet de agrariër het?.naar een ideaalbeeld minder belasting op de bodem berijden zoveel mogelijk vermijden, beperken tot vaste rijpaden minimale grondbewerk ing kerend ploegen alleen in de bovenste 5 cm, tegen onkruidontwikkeling wijde rotaties voor plaagwering veel organische stof toevoegen, vooral ook voor het bodeml even

58 4. Akkerranden en het bodemleven Goed voor de bovengronds e plaagbestrijding ook voor het bodeml even dat belangrijk is voor bodemstructuur en bodemvruc htbaarheid? Verbreidingsvermogen van bodeml even is echter niet zo groot als dat van bovengronds e dieren Tarwe naast een bloeiende akkerrand op het bedrijf van Cees Schelling (foto: B. Boots)

59 Verbreiding van bodemleven Springstaarten en mijten migreren actief naar vochtige en voedselrijke omgevingen. Bovengrondse soorten verplaatsen zich sneller dan ondergrondse, vooral ook omdat de wind dan mee kan helpen. In een berkenbos ontdekten onderzoekers dat springstaarten zich verspreiden met 0,5-8,25 cm/dag, terwijl mijten een afstand van 0,6 16,5 cm/dag kunnen overbruggen. De snelheid hangt van de soort af. De gemiddelde verspreidingssnelheid (m/jaar) van de drie ecologische groepen regenwormen in grasland. 1 Lumbricus rubellus, Aporrectodea caliginosa; 2) Allolobophor a chlorotica; 3) Lumbricus terrestris; Strooiselbewoner Bodembewoner Pendelaar Snelheid > 10 1) 4 2) 9 1) 1,4 3)

60 4. Akkerranden en het bodemleven Speciaal beheer van de randen, niet alleen voor bovengrondse biodiversiteit maar ook voor ondergrondse Maaisel laten liggen voor voeds el en beschutting Zaaien van voeds elrijke planten voor het bodemleven Beperken van verschillen in bodemei genschappen tussen akker en akkerrand Er is tijd nodig voor de verbrei ding van het nutti ge bodemleven Een grasrand naast een akker met veel organisch materiaal op de bodem (foto: B. Boots)

61 5. Laat de bodem voor ons werken! Richting die we op moeten gaan voor een bodeml even dat voor ons werkt: afbouw van het gebrui k van bestrijdingsmiddelen minder (kunst)meststoffen en relatief meer organische meststoffen het organische stofniveau waar nodig herstellen de balans van de organi sche stof handhaven minder berijden en bij voorkeur op vaste rijpaden minder grondbewerk ing, zo ondiep mogelijk meer akkerranden, die óók beheerd worden ter bevorderi ng van het bodeml even

62 5. Laat de bodem voor ons werken! Uitdagingen afbouw van het gebruik van bestrijdingsmiddelen minder (kunst)meststoffen en relatief meer organische meststoffen het organische stofniveau waar nodig herstellen de balans van de organische stof handhaven minder berijden en bij voorkeur op vaste rijpaden minder grondbewerking, zo ondiep mogelijk meer akkerranden, die óók beheerd worden ter bevordering van het bodemleven duurzame landbouw minder verontreinigingen precisielandbouw goed waterbergend vermogen van de bodem Kansen kostenbesparing op inputs zoals arbeid en brandstof ontwikkeling van GPS in de landbouw beter imago bij collega s en de burger

63 5. Laat de bodem voor ons werken! Risico s ingrijpende omschakeling in de bedrijfsvoering kans op lagere opbrengst gedurende de omschakelingsperiode Knelpunten er is compensatie nodig voor eventuele opbrengstderving nog weinig ervaring op het gebied van het gebruik van de ecologische diensten van het bodemleven beheer van organische stof balans moet gerealiseerd worden

64 6. Nieuwe vooruitzichten, nieuwe vragen, nieuwe samenwerking Samenwerking tussen agrariërs, wetenschappers, overheid en burgers is nodig om het ideaalbeeld voor de toekomst praktisch gestalte te kunnen geven: Agrariërs die bereid zijn om hun land beschikbaar te stellen en actief mee te doen met meerjarig onderzoek Akkerrandbeheerders die hun doelstellingen willen verbreden Wetenschappers van uiteenlopende kennisgebieden Overheden die experimenteerruimte bieden De werktuigindustrie en andere toeleveranciers Afnemers van ecologische diensten buiten de landbouw (met name waterbeheerders) Landbouw- en publieksvoorlichters

65 De uitdagingen zijn groot De kansen ook

66 Contact Provinciaal Proefcentrum voor de Groenteteelt Kurt Cornelissen Karreweg Kruishoutem 09/ kurt.cornelissen@proefcentrum -kruishoutem.be

BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING

BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING BODEMLEVEN, GROND & BEMESTING Wat gaan we doen De bodem Bodemleven Voorstellen van verschillende groepen Wat doen deze beestjes in de bodem Goede bodemkwaliteit Regenwormen Petra van Vliet Blgg - Oosterbeek

Nadere informatie

Bodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1

Bodemkunde. Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodemkunde Datum: vrijdag 24 juni 2016 V 2.1. V3.1 V4.1 Bodems en hun eigenschappen 3 Bodems en hun eigenschappen Opdracht: - Zoek op wat het bodemprofiel is waar je zelf woont / werkt / stage loopt 4

Nadere informatie

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar

Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar 17-1- Organisch (rest)materiaal als Bodemverbeteraar BODEM De Bodem Van Groot naar Klein tot zeer klein 2 1 17-1- Bodemprofiel Opbouw van de bodem Onaangeroerd = C Kleinste delen = 0 en A Poriënvolume

Nadere informatie

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014

Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Het belang van bodemleven Inspiratiedag over functionele agrobiodiversiteit Gent, 4 november 2014 Petra Deproost Departement LNE, Dienst Land en Bodembescherming Biodiversiteit: niet enkel bovengronds!

Nadere informatie

Proosten op het leven in de bodem

Proosten op het leven in de bodem Proosten op het leven in de bodem Nick van Eekeren Marleen Zanen Inhoud Bodemleven onderdeel van bodemkwaliteit Functies bodemleven Effect management op bodemleven 1 Diensten en functies bodem Productie

Nadere informatie

Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan?

Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan? Biodiversiteit van de bodem: wat hebben we eraan? Een schets van de mogelijkheden voor Functionele Agrobiodiversiteit in de bodem Bas Boots en Lijbert Brussaard Sectie Bodemkwaliteit, Wageningen Universiteit

Nadere informatie

Bodembeheer bodembiodiversiteit

Bodembeheer bodembiodiversiteit Kop Tekst & Bodembeheer bodembiodiversiteit levende planten plantenresten Chap Kop 1 & Inleiding Deze waaier wordt uitgebracht als onderdeel van het project Kans voor Klei en gaat in op thema s die momenteel

Nadere informatie

Bodemleven en bodemvoedselweb

Bodemleven en bodemvoedselweb 7238 03 meeneem_volgorde.xp4 17-12-2004 12:35 Pagina 1 mac02 Klantenmap:Bolk:7238 6639 03-meeneem: 3 Bodemleven en bodemvoedselweb Wat is het bodemleven en het bodemvoedselweb? Alle levende organismen

Nadere informatie

Waarom is de bodem belangrijk voor het waterbeheer?

Waarom is de bodem belangrijk voor het waterbeheer? Waarom is de bodem belangrijk voor het waterbeheer? Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer (CAH Vilentum) Onderzoeker Bodem- en plantgezondheid (WUR) Bodembeheer Waterbeheer Diepe sporen als gevolg van

Nadere informatie

Bodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking-

Bodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking- Bodemleven & bodemindicatoren - Effecten van grondbewerking- Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit 3 september 2013 Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik - waarom interesse in bodemleven?

Nadere informatie

Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016

Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem, dood substraat of levend ecosysteem? Joeke Postma, Wageningen Plant Research Congres Beter Bodembeheer, 4 oktober 2016 Bodem - samenstelling Minerale delen 43% Lucht 24% Water 22% Organische stof

Nadere informatie

Bodem. Bodemleven. Bodemverzorging. Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014

Bodem. Bodemleven. Bodemverzorging. Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Bodem Bodemleven Composteren Bodemverzorging Gevorderdencursus dl 1 TT Boxtel Volkstuinvereniging Ceres 2013-2014 Vanavond. Bodem: leer je bodem kennen Bodemvoedselweb Composteren Bodem verbeteren en voeden

Nadere informatie

Kansen voor NKG op zand

Kansen voor NKG op zand Kansen voor NKG op zand Sander Bernaerts DLV plant 14 juni Vessem NKG Niet Kerende Grondbewerking betekent het systematisch vermijden van intensief kerende of mengende grondbewerking en het zoveel mogelijk

Nadere informatie

Organische stof en bodemleven deel , Nijeholtpade

Organische stof en bodemleven deel , Nijeholtpade maakt werk van bodemkwaliteit in het landelijk gebied Organische stof en bodemleven deel 2. 030211, Nijeholtpade Marjoleine Hanegraaf Nutriënten Management Instituut NMI www.nmi-agro.nl Inhoud Samenvatting

Nadere informatie

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars!

ILVO. Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Bodemleven stimuleren Gereduceerde bodembewerking en organische bemesting/bodem-verbeteraars! Tommy D Hose Themamiddag Bemesting Akkerbouw CBAV 29 november 2018 ILVO Inhoud 1. Catch-C 2. Bodemleven: Wie?

Nadere informatie

Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem?

Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Masterclass, februari 21 Wat is het effect van NKG op het bodemleven? En hoe beinvloedt dit het functioneren van de bodem? Mirjam Pulleman, vakgroep bodemkwaliteit Mijn achtergrond: WU: Promotie bodemstructuur

Nadere informatie

Organische stof: Impact op bodem en bodemleven

Organische stof: Impact op bodem en bodemleven Organische stof: Impact op bodem en bodemleven Aad Termorshuizen Gouden Gronden, 26 januari 2018, Aduard Even voorstellen Aad Termorshuizen Specialist bodemkwaliteit en plantenpathogenen 20 jaar als docent

Nadere informatie

Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem

Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Bodembiologie: praktische handvaten voor het behoud van een productieve bodem Gera van Os PPO-Bollen, Bomen & Fruit Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt: Opbouw en afbraak organische stof

Nadere informatie

Evenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant

Evenwicht in de volkstuin? april 1, 2014 DLV Plant Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Belangrijk om te weten: Algemeen: Fosfaat, kali, magnesium Op zand: ph en o.s. Op klei: % slib Bodemmonster Fosfaat laag: voldoende bemesten

Nadere informatie

Introductie. Zin en onzin van microbieel verrijkte producten. Onderwerpen. Het bodemleven. Rol van het bodemleven in de grond

Introductie. Zin en onzin van microbieel verrijkte producten. Onderwerpen. Het bodemleven. Rol van het bodemleven in de grond Zin en onzin van microbieel verrijkte producten Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer, CAH Dronten Onderzoeker Gewas- en bodemgezondheid, PPO Lisse Introductie Bodem is de basis voor een goede teelt:

Nadere informatie

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer

Bemesting actueel en uitdagingen toekomst. Piet Riemersma Specialist ruwvoer Bemesting actueel en uitdagingen toekomst Piet Riemersma Specialist ruwvoer 1 Stikstof in de lucht (N 2 ) Verliezen Denitrificerende bacteriën Rhizobium bacterie Assimilatie Stikstof fixatie door bacteriën

Nadere informatie

Organische stof: daar draait het om! Gouden Grond 26 januari 2018 Wim Stegeman. Saalland Advies 1

Organische stof: daar draait het om! Gouden Grond 26 januari 2018 Wim Stegeman. Saalland Advies 1 Organische stof: daar draait het om! Gouden Grond 26 januari 2018 Wim Stegeman Saalland Advies 1 Wat ga ik vertellen? Wie ben ik? Wat is het? Eigen stappen Tips Vragen Saalland Advies 2 Introductie Akkerbouwbedrijf

Nadere informatie

Bodemmonster Bodemmonster

Bodemmonster Bodemmonster Evenwicht in de volkstuin? Evenwichtige bemesting Bodemmonster Bodemmonster Belangrijk om te weten: Fosfaat laag: voldoende bemesten Kali laag: voldoende bemesten of bijsturen Magnesium laag: bijsturen

Nadere informatie

Inhoud. Naar een levende bodem. Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil. Functies beworteling

Inhoud. Naar een levende bodem. Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil. Functies beworteling Inhoud Beworteling en bodemleven Meer of minder een wereld van verschil Nick van Eekeren, Louis Bolk Instituut 1. Beworteling Functies Invloed op bemestingsadvies Invloed bemesting op beworteling 2. Bodemleven

Nadere informatie

Click to edit Master title style. Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen

Click to edit Master title style. Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen Click to edit Master title style Ook de bodem viert feest na 20 jaar compost! Annemie Elsen Click Compost to edit in Master de akkerbouw? title style bemestingswaarde? effect op bodemkwaliteit? chemisch?

Nadere informatie

Beter Bodembeheer de diepte in

Beter Bodembeheer de diepte in Beter Bodembeheer de diepte in 6 april 2017 Nijkerk Partners in PPS Duurzame Bodem: LTO Nederland, NAV, Brancheorganisatie Akkerbouw (Penvoerder), Agrifirm, IRS, Suiker Unie, AVEBE, CZAV, NAO, Bionext

Nadere informatie

Diversiteit van regenwormen. Effecten van grondbewerking en akkerranden

Diversiteit van regenwormen. Effecten van grondbewerking en akkerranden Diversiteit van regenwormen Effecten van grondbewerking en akkerranden Mirjam Pulleman, Steve Crittenden, Joana Frazão, Wageningen Universiteit, Vakgroep Bodemkwaliteit. 4 november 2013 Duurzame productie

Nadere informatie

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee

Nadere informatie

Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven?

Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? Het bodemleven helpt ons. Hoe helpen wij het bodemleven? SAMEN ZORGEN VOOR HET BEHOUD VAN DE KWALITEIT VAN ONZE BODEMS http://levendebodem.eu/ Gera van Os Lector Duurzaam Bodembeheer Een transitie is nodig

Nadere informatie

Landgebruik en bodemkwaliteit Jan de Wit Nick van Eekeren

Landgebruik en bodemkwaliteit Jan de Wit Nick van Eekeren Landgebruik en bodemkwaliteit 60-20 - 20 Jan de Wit Nick van Eekeren Grasland Bouwland Huidige landbouwontwikkeling naar controle just in time, precisiebemesting,. Dit vraagt ook om risico-beheersing,

Nadere informatie

Goede bemesting geeft gezonde planten

Goede bemesting geeft gezonde planten Goede bemesting geeft gezonde planten Door: HortiNova Opbouw van presentatie: Doel van gezonde bodem & plant Hoe groeit een plant? Hoe kan een plant ziek worden? Waarom moeten we bladgroen en wortels promoten

Nadere informatie

De bodem leeft! Hoe draagt bodemleven bij aan een weerbare bodem bij de teelt van gewassen?

De bodem leeft! Hoe draagt bodemleven bij aan een weerbare bodem bij de teelt van gewassen? De bodem leeft! Hoe draagt bodemleven bij aan een weerbare bodem bij de teelt van gewassen? Joeke Postma Wageningen Plant Research PPS Duurzame Bodem Biobeurs, 19 januari 2017 Bodemleven - functies Omzetten

Nadere informatie

Kennisdocument bodembeheer

Kennisdocument bodembeheer Kennis en tips uit de bodembijeenkomsten Kennisdocument bodembeheer In september 2015 startte het project Vruchtbare Kringloop Overijssel. Samen werken wij aan een vruchtbare bodem en een efficiënte benutting

Nadere informatie

Veilig werken. Duurzaam bodemgebruik in de landbouw

Veilig werken. Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Veilig werken Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Programma voor vandaag: Duurzaam bodemgebruik in de landbouw Kahoot Oefentoets bodemgebruik Veilig werken & Duurzaam bodemgebruik? Veilig werken & Duurzaam

Nadere informatie

De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof

De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl De bodem onder de kringloop Hou rekening met organische stof Marjoleine Hanegraaf

Nadere informatie

Bodembenutting belangrijk gegeven voor bedrijfsbenutting

Bodembenutting belangrijk gegeven voor bedrijfsbenutting Bodembenutting belangrijk gegeven voor bedrijfsbenutting DE BODEM ONDER EEN VRUCHTBARE KRINGLOOP Nick van Eekeren DMS Vertrekpunt grondsoort Welke grondsoort zit u? Zie ook bodemdata.nl Losser 101 Veldpodzolen.

Nadere informatie

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens INHOUD

VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST. ir. Koen Willekens INHOUD VERHOGING ZIEKTEWEERBAARHEID IN LAND- EN TUINBOUWGEWASSEN DOOR GEBRUIK VAN COMPOST ir. Koen Willekens INHOUD Compost en ziekteweerbaarheid Agro-ecosysteem Compost Compostthee Proeven met compost en compostthee

Nadere informatie

Bodemleven: Maatregelen en profijt. Jack Faber

Bodemleven: Maatregelen en profijt. Jack Faber Bodemleven: Maatregelen en profijt Jack Faber NKG Toenemende belangstelling Nieuw? Welnee! Great Plains USA Brazilië NL: experimenteel Praktijknetwerk NKG, 21 juni 2011 Aanleiding Schade door structuurverlies

Nadere informatie

Biodiversiteit en netwerken

Biodiversiteit en netwerken Basiscursus Ecologische Moestuin Biodiversiteit en netwerken Ecologisch tuinieren is 1. Niet destructief, maar constructief tuinieren; 2. Netwerken bevorderen 1. Destructief boeren/tuinieren Pesticiden

Nadere informatie

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen

Milieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen

Nadere informatie

Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur

Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur 19 december 2011 Relatie tussen grondbewerking, bodemleven & bodemstructuur Mirjam Pulleman Vakgroep Bodemkwaliteit Wageningen Universiteit Inhoud 1. Duurzaam bodemgebruik en biodiversiteit 2. Bodemleven

Nadere informatie

ORGANISCH BODEMVERBETEREND

ORGANISCH BODEMVERBETEREND DCM VIVISOL - Stimuleert en diversifieert het bodemleven! Inbreng van het organisch bodemverbeterend middel DCM VIVISOL creëert de ideale omstandigheden voor de ontwikkeling van een actief en gevarieerd

Nadere informatie

Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006

Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006 Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006 Hendrik Jans Inhoud: 1. Toen en nu 2. Wat moet je kennen en kunnen? 3. Soorten bodemleven 4. Water en zuurstofhuishouding 5. Drainagesystemen

Nadere informatie

Praktijk Netwerk Niet Kerende Grondbewerking

Praktijk Netwerk Niet Kerende Grondbewerking Praktijk Netwerk Niet Kerende Grondbewerking Waarnemingen aan wormen Gerjan Brouwer, DLV Plant 1. Bedrijf Jan Knook, april 2013 Bedrijf: Akkerbouwbedrijf van Jan Knook, Meeuwenweg 9, 8218 NE Lelystad Grondsoort:

Nadere informatie

LEVENDE BODEM. Natasja Poot

LEVENDE BODEM. Natasja Poot LEVENDE BODEM Natasja Poot 1 Introductie Biologische bodemkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en bewustzijn onder telers Wet- en regelgeving Minder gewasbeschermingsmiddelen toegelaten

Nadere informatie

De bodem is het verteringsorgaan van het ecosysteem, vergelijkbaar met het maag/darmstelsel van een mens en dier.

De bodem is het verteringsorgaan van het ecosysteem, vergelijkbaar met het maag/darmstelsel van een mens en dier. Bodem De bodem is het verteringsorgaan van het ecosysteem, vergelijkbaar met het maag/darmstelsel van een mens en dier. Hoofdrolspeler: bacteriën en schimmels! Gezonde vertering door gezonde voeding: Mens:

Nadere informatie

Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 24 januari 2018, Zwartewaal

Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 24 januari 2018, Zwartewaal Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 24 januari 2018, Zwartewaal Rode draad in deze presentatie Waarom bloemenranden op je bedrijf? Natuurlijke plaagbestrijding is dichtbij.

Nadere informatie

Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006

Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006 Thema Bodem en Bemesting Bron: Tuin en Landschap nr. 6a-2006 Hendrik Jans Inhoud: 1. Toen en nu 2. Groeivoorwaarden 3. Soorten bodemleven 4. Water en zuurstofhuishouding 5. Drainagesystemen 6. Werking

Nadere informatie

Kansen voor weerbaar telen

Kansen voor weerbaar telen Kansen voor weerbaar telen Literatuuronderzoek : Werkingsmechanismen en toepassingen 6 september 2011 1 : Wat verstaan we hieronder? Condities aanleggen waardoor het gewas weerbaarder wordt tegen ziektes

Nadere informatie

Meer theorie over bodem & compost

Meer theorie over bodem & compost Basiscursus Ecologische Moestuin Meer theorie over bodem & compost Inhoud van de presentatie 1. Waarom biologisch? 2. Waar een moestuin aanleggen? 3. Inleiding bodem 4. Bodem: Minerale bestanddelen 5.

Nadere informatie

creating dairy intelligence

creating dairy intelligence 06-03-12 Cursus Bodemvruchtbaarheid. Deelnemers van de werkgroep Bedrijfsvoering uit het project ADEL heeft dinsdag 6 maart een plenaire cursus gevolgd over bodemvruchtbaarheid. Coen ter Berg van Coen

Nadere informatie

Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 6 september 2017, Kronenberg

Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 6 september 2017, Kronenberg Bloemenranden en Functionele Agro Biodiversiteit (FAB) Dave Dirks, 6 september 2017, Kronenberg Rode draad in deze presentatie Waarom bloemenranden op je bedrijf? Natuurlijke plaagbestrijding is dichtbij.

Nadere informatie

Symbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper

Symbiont1.0. Tool voor biologische bodemkwaliteit. Daan Kuiper Nutriënten Management Instituut B.V. Postbus 250, 6700 AG Wageningen T: 088 8761280 E: nmi@nmi-agro.nl I: www.nmi-agro.nl Symbiont1.0 Tool voor biologische bodemkwaliteit Daan Kuiper Biologische bodem

Nadere informatie

Met dit instrument kunt u de bodembiodiversiteit van uw percelen beoordelen en stappen bepalen om deze, als dat nodig mocht zijn, te verbeteren.

Met dit instrument kunt u de bodembiodiversiteit van uw percelen beoordelen en stappen bepalen om deze, als dat nodig mocht zijn, te verbeteren. Bodemkwaliteit 1 DOEL De biodiversiteit van de bodem uit zich in een betere bodemkwaliteit. Het bodemleven ondersteunt uw teelten via de ontsluiting en vastlegging van voedingsstoffen, het beschikbaar

Nadere informatie

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit

grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Effect landgebruik in de melkveehouderij, grasland en bouwland, op bodemkwaliteit Nick van Eekeren Functies bodemkwaliteit Productie Milieu (o.a. waterkwaliteit, kwantiteit) Biodiversiteit (o.a. weidevogels)

Nadere informatie

Rapport Bodemconditie Voedselbospercelen Park Lingezegen

Rapport Bodemconditie Voedselbospercelen Park Lingezegen Rapport Bodemconditie Voedselbospercelen Park Lingezegen Perceel 1 De Park Perceel 1 in De Park ligt ten zuiden van het voedselbos De Parkse Gaard. De oppervlakte van het perceel is 150m x 50m = 7500 m2.

Nadere informatie

Even voorstellen: Ger Kappert Jasper ten Berge

Even voorstellen: Ger Kappert Jasper ten Berge Bokashi! Even voorstellen: Ger Kappert Jasper ten Berge Werkgebieden Bokashi Melkveehouderij Tuinbouw Door de inzet van Effectieve micro-organismen creëren we regeneratieve processen in de verschillende

Nadere informatie

Handleiding bepaling MijnBodemConditie

Handleiding bepaling MijnBodemConditie Handleiding bepaling MijnBodemConditie Beter boeren met de BodemConditieScore! Versie 1.0 uitgewerkt voor de Beemsterpolder (NH) Deze handleiding bevat instructies hoe een BodemConditieScore voor een enkele

Nadere informatie

Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten?

Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten? Weerbaar telen. Wat zijn de instrumenten? INHOUD PRESENTATIE 1. Indeling type producten biostimulatoren en andere producten die we op het gewas toepassen 2. Natuurlijke bodemweerbaarheid: relevantie organische

Nadere informatie

Bodemleven. Hoofdstuk 3

Bodemleven. Hoofdstuk 3 Hoofdstuk 3 Bodemleven Onder de grasmat bruist het van het leven. De mate waarin de verschillende organismen in een bodem voorkomen is sterk afhankelijk van grondsoort en bodemgebruik. Het bodemleven kan

Nadere informatie

ir. L. Delanote, ir. A. Beeckman PCBT vzw Kruishoutem, 16 maart 2011

ir. L. Delanote, ir. A. Beeckman PCBT vzw Kruishoutem, 16 maart 2011 ir. L. Delanote, ir. A. Beeckman PCBT vzw Kruishoutem, 16 maart 2011 De vruchtbaarheid en de biologische activiteit van de bodem worden behouden en verbeterd - Door de teelt van vlinderbloemigen, groenbemesters

Nadere informatie

Basiscursus moestuinieren

Basiscursus moestuinieren Basiscursus moestuinieren Even kennismaken! Barbara Creemers freelance lesgever voor o.m. ChildFocus, Gezinsbon, Velt 13e moestuin-seizoen! motto: Zonder is gezonder! Even kennismaken! Wie ben jij? Wat

Nadere informatie

Minder grondbewerking in de maïsteelt. Technieken & onderzoeksresultaten Joachim Deru

Minder grondbewerking in de maïsteelt. Technieken & onderzoeksresultaten Joachim Deru Minder grondbewerking in de maïsteelt Technieken & onderzoeksresultaten Joachim Deru Inhoud Waarom minder intensieve grondbewerking? Hoe minder intensieve grondbewerking? Onderzoek bodem & mais Proefveldbezoek

Nadere informatie

Een gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling

Een gezonde bodem. Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling Een gezonde bodem Dr. Marianne Hoogmoed Wetenschappelijk medewerker afdeling Kennis & Ontwikkeling 1 Introductie Afdeling Kennis en Ontwikkeling Precisielandbouw Bodem en Bemesting Vergroening en Gewasbescherming

Nadere informatie

Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik??

Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik?? Klimaatneutrale landbouw? Binnen bereik?? Road map Klimaatvriendelijk: carbon footprint Wat is carbon footprint? Wat is klimaatneutraal? Broeikasgassen en akkerbouw Het project boerenklimaat.nl Perspectief

Nadere informatie

Samenstelling en eigenschappen

Samenstelling en eigenschappen Samenstelling en eigenschappen Mest is onder te verdelen in kunstmest en natuurlijke mest. Natuurlijke mest is op zijn beurt weer onder te verdelen in mest van dierlijke herkomst en mest van plantaardige

Nadere informatie

Biotoopstudie: Bodemonderzoek in hoogstamboomgaard

Biotoopstudie: Bodemonderzoek in hoogstamboomgaard Nationale Boomgaarden Stichting v.z.w. Vereniging voor pomologie, boomgaard- en landschapsbeheer (staatsblad 2 09-2005) Leopold-III-straat 8 3724 Vliermaal, tel: 012/391188; fax: 012/747438 E-mail: info@boomgaardenstichting.be

Nadere informatie

Stefan Muijtjens. keukentafel, demo s, studiegroepen & waardenetwerken.

Stefan Muijtjens. keukentafel, demo s, studiegroepen & waardenetwerken. Stefan Muijtjens Ploegloze bodembewerking(ruim 15 jaar ervaring) Bedrijfseconomische begrotingen(rentabiliteit, rendement per ha of per uur, liquiditeit) Stadslandbouw & lage input landbouw Werkvormen:

Nadere informatie

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid

Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat. Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid Ontwikkelingen analyses weerbaar substraat Natasja Poot - Productmanager Bodemgezondheid 1 Weerbaar substraat belangrijk? Biologische substraatkwaliteit wordt steeds belangrijker Meer belangstelling en

Nadere informatie

Bemesting. Fosfaatgebruiksnormen. Mestwetgeving Wettelijk op maisland: 112 kg N/ha/jaar en bij hoge PW 50 kg P205/ha/jaar 1-2-2016.

Bemesting. Fosfaatgebruiksnormen. Mestwetgeving Wettelijk op maisland: 112 kg N/ha/jaar en bij hoge PW 50 kg P205/ha/jaar 1-2-2016. Even Voorstellen Pascal Kleeven Akkerbouw/vollegrondgroentebedrijf Sinds1999 in dienst bij Vitelia-Agrocultuur Bemesting Wie teelt er maïs? Vragen Wie heeft er een mestmonster? Wie heeft er actuele grondmonsters?

Nadere informatie

Lijbert Brussaard en Ron de Goede De vele gezichten van de regenworm

Lijbert Brussaard en Ron de Goede De vele gezichten van de regenworm Intermezzo Lijbert Brussaard en Ron de Goede De vele gezichten van de regenworm Gezichten? Regenwormen hebben toch geen gezicht? Laat staan dat ze kunnen kijken. Je kunt niet eens zien wat de voorkant

Nadere informatie

Bodem en Water, de basis

Bodem en Water, de basis Bodem en Water, de basis Mogelijkheden voor verbeteringen 5 febr 2018 Aequator Groen & Ruimte bv Het jaar 2017 April tot 30 juni April tot sept Aequator Groen & Ruimte bv 2 Jaar 2017 2017 Zomer warmer

Nadere informatie

Rijenbemesting met drijfmest bij snijmaïs. Inleiding. Rijenbemesting. Plaatsing van meststoffen. Effect van plaatsing

Rijenbemesting met drijfmest bij snijmaïs. Inleiding. Rijenbemesting. Plaatsing van meststoffen. Effect van plaatsing Rijenbemesting met drijfmest bij snijmaïs Inleiding Willem van Geel en Gerard Meuffels, PPO-AGV Effect rijenbemesting op mineralenbenutting en gewasgroei stikstof, fosfaat, kali Rijenbemesting met drijfmest

Nadere informatie

Beheer gericht op bodemkwaliteit in een biologisch teeltsysteem met groenbedekkers en plantaardige bemestingsvormen

Beheer gericht op bodemkwaliteit in een biologisch teeltsysteem met groenbedekkers en plantaardige bemestingsvormen Beheer gericht op bodemkwaliteit in een biologisch teeltsysteem met groenbedekkers en plantaardige bemestingsvormen Koen Willekens, Victoria Nelissen, Bert Van Gils, Peter Lootens, Tom De Swaef, Jane Debode,

Nadere informatie

7-6-2016. bodemvoedselweb

7-6-2016. bodemvoedselweb bodemvoedselweb. 1 Het systeem onder de grond Onder de grond vindt een heel spel plaats van eten en gegeten worden, het krioelt er van de beestjes Planten eten via de haarwortels, ze wisselen daar H +

Nadere informatie

Organische stof Impact op waterhuishuishouding

Organische stof Impact op waterhuishuishouding Landbouw & Waterkwaliteit Organische stof Impact op waterhuishuishouding 26 januari 2018 Gerard H. Ros Nutriënten Management Instituut Waterschap Amstel, Gooi en Vecht Wageningen Universiteit Gerard Ros

Nadere informatie

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans

Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch

Nadere informatie

Donderdag 9 november Biologische avond: Bodemdieren

Donderdag 9 november Biologische avond: Bodemdieren Donderdag 9 november 2017 Biologische avond: Bodemdieren Om acht uur is het al lekker druk en wordt er onder het genot van koffie en koek flink gekletst in de lerarenkamer van De Bijenkorf. Voor deze avond

Nadere informatie

Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw

Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Economische, ecologische en sociale indicatoren Ine Vervaeke en Jona Lambrechts Inleiding Aanleiding: 20 jaar Vlaams-Brabant Duurzaamheid:

Nadere informatie

Studienamiddag Bodemkundige Dienst van België Meten om te sturen. Organische stof in de landbouwbodems: trendbreuk met het verleden?

Studienamiddag Bodemkundige Dienst van België Meten om te sturen. Organische stof in de landbouwbodems: trendbreuk met het verleden? Studienamiddag Bodemkundige Dienst van België Meten om te sturen Organische stof in de landbouwbodems: trendbreuk met het verleden? Annemie Elsen BDB Inhoud Belang van organische stof in de bodem meten

Nadere informatie

25 jaar biologische teelt op zandgrond: waar staan we nu?

25 jaar biologische teelt op zandgrond: waar staan we nu? 25 jaar biologische teelt op zandgrond: waar staan we nu? Resultaten van systeemonderzoek Bodemkwaliteit op Zand van WUR proeflocatie Vredepeel 24 januari 2019, Janjo de Haan, Marie Wesselink, Harry Verstegen

Nadere informatie

Optimale groei met medewerking van bodem, bodembiologie en bemesting. Wilma Windhorst Boomteeltcursus Vlamings BV

Optimale groei met medewerking van bodem, bodembiologie en bemesting. Wilma Windhorst Boomteeltcursus Vlamings BV Optimale groei met medewerking van bodem, bodembiologie en bemesting Wilma Windhorst Boomteeltcursus Vlamings BV 130116 Schimmelziekten algemeen Chemisch systeem: brandjes blussen Ziekte vinden middel

Nadere informatie

Het klimaat en onze bodem

Het klimaat en onze bodem Het klimaat en onze bodem Gera van Os, Lector duurzaam bodembeheer Het klimaat en onze bodem Ons klimaat verandert Wateroverlast Droogte Verzilting Klimaatakkoord Transitie is nodig voor adaptatie en mitigatie

Nadere informatie

Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei

Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit, levende bodem in relatie tot plantengroei Biodiversiteit 3 Principes: A) Repertoire: Organismen werken stap voor stap. (Kaas Houtstof) B) Interacties: Anderen zijn nodig (zetmeel afbreken

Nadere informatie

Bodemweerbaarheid & bodemleven

Bodemweerbaarheid & bodemleven Bodemweerbaarheid & bodemleven Joeke Postma, Mirjam Schilder, Johnny Visser 29-11-2018, CBAV - Putten Bodemweerbaarheid Ziektegevoelig Ziektewerend Een ziektewerende grond = grond waarin weinig of geen

Nadere informatie

Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid. Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV

Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid. Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV Bodembiodiversiteit ontwikkelingen en meetbaarheid Leendert Molendijk, Wageningen Plant Research AGV Gerard Korthals, Centrum voor bodemecologie, Wageningen Kennismiddag Gouden Gronden Bedum, 27 januari

Nadere informatie

Basiscursus Compostering

Basiscursus Compostering Basiscursus Compostering Uw aangeboden door : OVAT Gegeven door Vincent de Wolff Wat gaan we vanavond doen? Wat is composteren Hoe verloopt het proces Wat wel, wat niet in de compost Waarom is compost

Nadere informatie

Programma: Studiemiddag Klein- en Steenfruit

Programma: Studiemiddag Klein- en Steenfruit Programma: Studiemiddag Klein- en Steenfruit 1) Geïntegreerde gewasbescherming 2014 2) Selectieve gewasbescherming d.m.v. foggen 3) Mogelijkheden biologische bestrijding 4) Waarschuwings- en adviessystemen

Nadere informatie

Inhoud. Optimalisatie van de productie van eigen grond is de kern van goed boeren. Functies. 1.Productie: Strengere bemestings normen

Inhoud. Optimalisatie van de productie van eigen grond is de kern van goed boeren. Functies. 1.Productie: Strengere bemestings normen BETERE BODEM- MEER GRAS-MEER MELK Inhoud grasland Relaties functies en bodemkwaliteit Zegveld November 213 Nick van Eekeren Kringloop op een melkveebedrijf 1.Productie: Strengere bemestings normen 13 Ton

Nadere informatie

( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE

( BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw. Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE BIOLOGISCHE ) Akker- en tuinbouw Vol met boerenwijsheid én leuke Wist je datjes... CAMPAGNE GEFINANCIERD MET STEUN VAN DE EUROPESE UNIE Een krop sla zonder gif Biologische aardappelen, granen en groenten

Nadere informatie

Het belang van een goede bodem

Het belang van een goede bodem Het belang van een goede bodem Een gezonde bodem is belangrijk. Logisch, zal iedere teler zeggen. Toch is het opvallend dat de praktijk niet altijd overeenkomt met dit zo vanzelfsprekende feit. In vele

Nadere informatie

Organische stof: stof tot nadenken

Organische stof: stof tot nadenken Wereld Bodemdag Organische stof: stof tot nadenken Steven Sleutel Universiteit Gent Vakgroep Bodembeheer Bodem organische stof (BOS) O,H C S P N Landbouwgrond organische koolstof (OC) voorraad 0-30cm Bron:

Nadere informatie

Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw

Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Rapport: duurzaamheid van de Vlaams-Brabantse land- en tuinbouw Economische, ecologische en sociale indicatoren Ine Vervaeke en Jona Lambrechts Inleiding Aanleiding: 20 jaar Vlaams-Brabant Duurzaamheid:

Nadere informatie

De positieve kant van onkruid Boomkwekerij Hans Puijk - Vlamings

De positieve kant van onkruid Boomkwekerij Hans Puijk - Vlamings De positieve kant van onkruid Boomkwekerij 13-02-2016 Hans Puijk - Vlamings Inhoud Bodem, balans en elementen (herh) Bewerkingen en bodem management Wat zeggen onkruiden op het perceel Uitbreiding, nieuw

Nadere informatie

Groenbedekkers houden grond en mineralen op het perceel en uit de beek

Groenbedekkers houden grond en mineralen op het perceel en uit de beek Groenbedekkers houden grond en mineralen op het perceel en uit de beek Bram Van Nevel Bram.van.nevel@inagro.be 051/27.33.47 Waarom groenbedekkers? 1. Restnitraat 2. Verhogen bodemvruchtbaarheid 3. Verlagen

Nadere informatie

BODEMBEWERKING BIJ SUIKERBIETEN WELKE KIEZEN?

BODEMBEWERKING BIJ SUIKERBIETEN WELKE KIEZEN? BODEMBEWERKING BIJ SUIKERBIETEN WELKE KIEZEN? Ronald Euben Wat vraagt de biet? 2 Bij de zaai Enkele (kleine) kluiten bovenaan (dichtslaan, erosie) Verkruimelde, aangedrukte laag (contact zaad bodem) Vaste,

Nadere informatie

De nematodencheck Nematoden zijn onzichtbare sluipmoordenaars. Janny Peltjes Managing director HLB BV

De nematodencheck Nematoden zijn onzichtbare sluipmoordenaars. Janny Peltjes Managing director HLB BV De nematodencheck Nematoden zijn onzichtbare sluipmoordenaars Janny Peltjes Managing director HLB BV Even voorstellen Janny Peltjes Directeur HLB holding en BV Consultant akkerbouw/ bloembollen NL en Oost-Europa

Nadere informatie

Masterclass Fruitteelt

Masterclass Fruitteelt Masterclass Fruitteelt Voelen van de bodem 21 maart 2013, Henk van Reuler en Ton Baltissen Wat is een bodem? Buitenste deel van de aardkorst waar de plantenwortels zich in bevinden, 1 2 m Bodem bestaat

Nadere informatie

Deltaplan Agro-Ecologie

Deltaplan Agro-Ecologie Deltaplan Agro-Ecologie Dr. Ir. Henk Tennekes Drs. Claudia Külling Dr. Henk Tennekes, ETS Drs. Claudia Külling, Servaplant Dr. Ir. H. A. Tennekes, E Waarom een Deltaplan Agro-Ecologie? Grondlegger van

Nadere informatie

Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren. CBAV, Wijnand Sukkel, Wageningen Research

Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren. CBAV, Wijnand Sukkel, Wageningen Research Bodemdiensten, Indicatoren en Maatregelen rol biologische indicatoren CBAV, 29-11-2018 Wijnand Sukkel, Wageningen Research Inhoud Hypothese Rol en invloed Bodemleven Maatregelen Meten van bodemleven Meten

Nadere informatie