Raads inforrnatiebrief

Transcriptie

1 gemeente Eindhoven Raadsnummer 09.R3I52.OOI Inboeknummer ogbstoogzg Dossiernummer juni zoog Raads inforrnatiebrief Betreft evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven. Inleiding Op 24 oktober 2006 is door ons een gewijzigd UMTS beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg vastgesteld. De aanleiding voor deze keuze was het COFAM II onderzoek. Dit onderzoek toont aan dat er op korte termijn geen aanwijzingen zijn dat straling van UMTS zendmasten gezondheidsklachten veroorzaakt. Daarnaast toont het onderzoek aan dat er geen wetenschappelijke aanwijzingen bestaan dat gezondheidseffecten op de langere termijn te verwachten zijn. Afgesproken is dit beleid na twee jaar te evalueren. Wij hebben besloten deze evaluatie in het 1 kwartaal van 2009 uit te voeren, met de volgende opdracht: evalueren van het beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg ; daarbij relevante partijen als de GGD, het Nationaal Antennebureau en de georganiseerde bewoners te betrekken; analyseren van de landelijke en Europese ontwikkelingen; een vergelijking maken met een aantal gemeenten die het strikte voorzorgprincipe nog wel hanteren, zoals Tilburg en Breda; inzicht geven in het aantal antennemasten dat sinds november 2006 geplaatst is en de rol van de diverse betrokkenen (gemeente, omwonenden, de bedrijven die antennemasten plaatsen, etc.). Tevens is besloten de evaluatie door middel van een raadsinformatiebrief aan u aan te bieden. De evaluatie is bijgevoegd. Wij zijn uiteraard graag bereid de evaluatie met u te bespreken. De actiegroep Stoorzenders Eindhoven heeft opmerkingen gemaakt over een concept-versie van de evaluatie. Stoorzenders Eindhoven zal geinformeerd worden over de definitieve versie van de evaluatie en de reactie op hun opmerkingen op de concept-evaluatie.

2 Raadsnummer 09.RQI52.OOI Besluit van college van burgemeester en wethouders Wij hebben besloten: 1. de Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven vast te stellen; 2. het in 2006 vastgestelde UMTS-beleid te continueren; 3. de acties in paragraaf 5 van de evaluatie uit te voeren (dekking vindt plaats uit de middelen van Brabant Veiliger, afkomstig van het ministerie van VROM): een gemeentelijk aanspreekpunt voor UMTS; vanuit dit aanspreekpunt wordt ook de communicatie gecoordineerd; overleg met providers op basis van het plaatsingsplan en vervolgens actief zoeken naar communicatiemomenten met betrokken buurtbewoners; in 2009 op een aantal nader te bepalen locaties metingen met betrekking tot stralingsniveaus uitvoeren; gebruik van een deel van de gemeentelijke internetsite voor informatie over UMTS; 4. de gemeentelijke reactie op de opmerkingen van Stoorzenders Eindhoven d.d. 13 april 2009 op de concept-evaluatie d.d. 31 maart 2009 vast te stellen; Argumenten De Gezondheidsraad concludeert dat er geen aanwijzingen zijn op basis van kwalitatief hoogwaardige onderzoeken dat de elektromagnetische velden van UMTSzendmasten op korte of lange termijn gezondheidseffecten hebben. De stralingsniveau s in Nederland blijven ruim binnen de door het Rijk opgestelde normen. De gemeente Eindhoven sluit aan bij de conclusies van de Gezondheidsraad en het daarop gebaseerde Rijksbeleid. Het UMTS-beleid van de gemeente Eindhoven dat in het jaar 2006 is vastgesteldãćâćňâăi de zwakke vorm van voorzorg ÃćâĆňâĂİ hoeft daarom niet gewijzigd te worden. De juiste vorm op het gebied van communicatie/informatieavonden rondom zendmasten is nog niet helemaal gevonden. In veel gesprekken, onder andere met burgers, werd aangegeven dat de burgers onvoldoende en vaak te laat geinformeerd zijn op het gebied van zendmasten. Dit zorgt voor wrijving en onvrede. Om te waarborgen dat dit in de toekomst wel gebeurt, wordt een aantal acties uitgevoerd: een gemeentelijk aanspreekpunt voor UMTS (de afdeling Milieu van de sector ORVM). Vanuit dit aanspreekpunt zal ook de communicatie gecoordineerd worden; overleg met providers op basis van het plaatsingsplan en vervolgens actief zoeken naar communicatiemomenten met betrokken buurtbewoners; gebruik van een deel van de gemeentelijke internetsite voor informatie over UMTS.

3 Raadsnummer 09.RQI52.OOI Tenslotte zullen in 2009 op een aantal nader te bepalen locaties (in overleg met Stoorzenders Eindhoven) metingen m.b.t. stralingsniveaus uitgevoerd worden, zodat de ongerustheid over deze niveaus zoveel mogelijk weggenomen worden. Ter inzage gelegde stukken Beantwoording minister Cramer d.d. 27 januari 2009 van kamervragen van het lid Poppe over elektromagnetische straling Jaarbericht Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad d.d. 19 maart 2009, samenvatting Resolutie Vlaams Parlement betreffende niet-ioniserende straling, aangenomen in de plenaire vergadering d.d. 7 januari 2009 Reactie d.d. 13 april 2009 van actiegroep Stoorzenders Eindhoven op conceptevaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven d.d. 31 maart 2009 Gemeentelijke visie op reactie d.d. 13 april 2009 van actiegroep Stoorzenders Eindhoven Brief aan Stoorzenders Eindhoven over definitieve versie evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven. Burgemeester en wethouders van Eindhoven, A. Brunninkhuis, secretaris LA

4 gemeente Eindhoven Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven Openbare Ruimte, Verkeer & Milieu April 2009

5 April 2009 Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & MiHeu Co/ofon Uitgave Gemeente Bndhoven Openbare Ruimte, Verkeer & hhilieu Datum April 2009

6 April 2009 Evaluatie UiviTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer 8 hhilieu Inhoudsopgave 1. Inleiding.. 2. Getneentelljke rol bij plaatsing UMTS-zendmasten. 3. Evaluatie van het beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg Evaluatie uitvoering gemeentelijk UIVITS-beleid. 5. Te ondernemen acties.

7 April 2009 Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer 5 Milieu 1. inleiding Op 24 oktober 2006 is door het college van B&W een gewijzigd UMTS beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg vastgesteld. De aanleiding voor deze keuze was het COFAM li onderzoek, Dit onderzoek toont aan dat op korte termijn geen aanwijzingen zijn dat straling van UMTS zendmasten gezondheidskiachten veroorzaakt. Daarnaast toont het onderzoek aan dat er ook geen wetenschappelijke aanwijzingen bestaan dat gezondheidseffecten op de langere termijn te verwachten zijn, Afgesproken is dit beleid na twee jaar te evalueren. Het college van B&W heeft besloten deze evaluatie in het l kwartaal van 2009 uit te voeren en af te ronden, met de volgende opdracht: evalueren van het beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg ; daarbij relevante partijen als de GGD, het Nationaal Antennebureau en de georganiseerde bewoners te betrekken; analyseren van de landelijke en Europese ontwikkelingen; een vergelijking maken met een aantal gemeenten die het strikte voorzorgprincipe nog wel hanteren, zoals Tilburg en Breda; inzicht geven in het aantal antennemasten dat sinds november 2006 geplaatst is en de rol van de diverse betrokkenen (gemeente, omwonenden, de bedrijven die antennemasten plaatsen, etc.). Het college van B&W heeft tevens besloten de evaluatie in het 2 kwartaal door middel van een raadsinformatiebrief aan te bieden aan de gemeenteraad, Terugblik Het beleid van zwakke voorzorg is van procedurele aard en heeft betrekking op de instemmingprocedure en informatievoorziening van bewoners en omwonenden bij de plaatsing van UMTS-zendmasten. Het gemeentelijke beleid sloot hiermee aan bij het landelijke beleid. De gemeente heeft dus in plaats van strikte voorzorg gekozen voor zwakke voorzorg. De achtergrond van deze beleidswijziging was, dat op basis van de toenmalige wetenschappelijke inzichten geen gezondheidskundige argumenten waren die pleitten tegen vergunningverlening of voor nader te stellen eisen aan UMTS-antennes. Met college wilde echter wel tegemoet komen aan percepties van onrust en onzekerheid, die bij bewoners kunnen bestaan/ontstaan. Het college heeft daarom besloten een zwakke, maar duidelijke vorm van voorzorg te hanteren. Destijds is daarom besloten dat: klachten van ongeruste bewoners en omwonenden actief in behandeling worden genomen. Deze klachten kunnen dan als signaal dienen voor evaluatie en eventuele nadere standpuntbepaling. De GGD krijgt hiertoe een actieve monitorings- en signaleringsfunctie; de gemeente wetenschappelijk onderzoek en landelijke ontwikkelingen bij gaat houden, zodat bewoners op basis van recente inzichten getnforrneerd kunnen worden; de gemeente bij communicatie over risico s ook aandacht besteedt aan eventuele wetenschappelijke onzekerheden,

8 April 2009 Evaluatie UIVITs-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer a hhllieu ln deze evaluatie wordt allereerst de gemeentelijke rol bij plaatsing UMTSzendmasten toegelicht. Hier wordt ook een overzicht gegeven van het aantal geplaatste masten in de afgelopen jaren. Daarna wordt op basis van gesprekken met relevante partijen, een analyse van landelijke en Europese ontwikkelingen en contacten met andere gemeenten het beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg geãńvalueerd. in het laatste onderdeel (Gemeentelijke verantwoordelijkheid) wordt de uitvoering van het in 2006 geformuleerde beleid geãńvalueerd. 2. Gemeentelijke rol bij plaatsing UMTS-zendmasten De gemeente is bij concrete plaatsingen van UMTS-zendrnasten niet altijd actief betrokken. Zij is namelijk gebonden aan de bepalingen uit het Antenneconvenant tussen het rijk, de operators en de VNG. Hierin zijn afspraken gemaakt over sitesharing. Dit is de afstemming met gemeenten over plaatsing van (vergunningvrije) installaties met behulp van een plaatsingsplan en de plaatsing van installaties op woongebouwen en procedureafspraken daarover. Onder UMTS-installaties verstaat de gemeente Eindhoven, in aansluiting op de formulering zoals die in het Antenneconvenant gehanteerd wordt voor antenneinstallaties in het algemeen: een installatie voor mobiele telecommunicatie, bestaande uit antenne( s), antennedrager, bedrading en apparatuur of techniekkast(en) met bijbehorende bevestigingsconstructie, Op basis van het Antenneconvenant wordt onderscheid gemaakt in antennes waarvoor de reguliere bouwvergunningprocedure geldt, bouwwerken waarvoor de lichte procedure geldt en bouwwerken die zijn uitgezonderd van de bouwvergunningplicht. Dit leidt tot het volgende: antennes hoger dan 40 meter zijn regulier bouwvergunningplichtig; antenne-installaties (inclusief mast en techniekkast) met een hoogte van meer dan vijf meter tot maximaal 40 meter, zijn opgenomen in de lijst van bouwwerken waarvoor een!icht regime (Woningwet) van toepassing is; onder voorwaarden is voor antenne-installaties (inclusief mast en techniekkast) met een hoogte van vijf meter of minder, geen vergunning nodig (Woningwet). V e r g unni ng p li cb ti ge inst p l l a ti es Het regulier of licht- bouwvergunningpiichtig zijn, heeft op zich niet zoveel betekenis en geeft alleen aan welke termijnen van de Woningwet van toepassing zijn en aan welke eisen uit het Bouwbesluit mag worden getoetst. In geval van concrete verzoeken om plaatsing van UMTS-masten waarvoor de gemeente een vergunning moet verlenen is, in 2006, besloten dat: informatiebijeenkomsten voor bewoners en omwonenden georganiseerd worden, (zo nodig) samen met de GGD en het Nationaal Antennebureau. Tijdens deze bijeenkomst wordt voldoende aandacht besteed aan gezondheidseffecten en de percepties ervan. Daarnaast verstrekt de gemeente voldoende informatie over vergunningszaken en technische en juridische zaken; omwonenden goed geinformeerd worden en tijdig worden betrokken bij de plaatsing van zendmasten;

9 Apnl2009 Evaluatie UIVIT5-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & Mnieu de gemeente zich ervoor inspant, dat de informatie over feitelijk geplaatste antennes voor de inwoners van Eindhoven toegankelijk is en blijft (via www. Antennebureau.nl). Vergunningvrij einstallaties Vergunningvrije installaties worden niet getoetst aan het bestemmingsplan en/of redelijke eisen van welstand. Hooguit kan in overleg worden verzocht aandacht te besteden aan de visuele inpasbaarheid. Dit beperkt zich echter tot de kleurstelling van de techniekkast en toebehoren. Over de locatie zelf kan niet worden gediscussieei d. Plaatsing op nroongef?ouwen Antenne-installaties mogen, onder voorwaarden, zonder vergunning op woongebouwen worden geplaatst, Hierbij moet een instemmingsprocedure worden gevolgd waarbij bewoners van een woongebouw de mogelijkheid hebben zich uit te spreken over de voorgenomen plaatsing Wanneer de vereniging van eigenaren heeft ingestemd, blijft een dergelijke procedure achterwege. Instemming van de Bewoners van een Woongebouw met plaatsing van de Vergunningvrije antenne-installatie(s) waarop de instemmingprocedure betrekking heeft is verkregen, tenzij de telling "uitwijst dat de volstrekte meerderheid van het aantal verspreide antwoordformulieren geldig is geretourneerd met daarop ingevuld het antwoord "nee" op de vraag of instemming wordt verleend." (tekst Convenant in het kader van het Nationale Antennebeleid inzake vergunningvrije antenne-installaties voor mobiele telecommunicatie). Geplaatste antennemasten sinds 2006 Met het plaatsten van UMTS zendmasten is begonnen in Begin 2009 stonden in de gemeente Eindhoven 199 UMTS-masten, Het aantal nieuw geplaatste UMTS-zendmasten neemt de laatste tijd overigens sterk af. In 2007 werden nog 26 masten bijgeplaatst, in 2008 nog maar zes. De gemeente Eindhoven heeft in de afgelopen jaren twee rollen vervuld. De rol van de sector Grond & Vastgoed is wel/niet toestemming verlenen aan het gebruik van gemeentelijke eigendommen voor het plaatsen van UMTS zenders en het sluiten van contracten hieromtrent. De rol van de sector Vergunningen, Toezicht & Handhaving (VTH) is het behandelen van aanvragen om bouwvergunningen. Bedrijven die zendmasten plaatsen gaan op zoek naar een mogelijke locatie in een gebied waar plaatsing gewenst /noodzakelijk is. Zij kiezen hierbij bij voorkeur een mast waar geen vergunning voor nodig is, Een vergunningprocedure wordt pas opgestart als er geen alternatieven zijn, In 2007 en 2008 is de gemeentelijke sector Grond & Vastgoed betrokken geweest bij vijf UMTS-zenders die in hoogspanningsmasten zijn geplaatst, de sector VTH is betrokken geweest bij vier zendmasten waarvoor een bouwvergunning noodzakelijk was.! n parag raa f Gemeentelijke verantwoordelijkheid wordt de communicatie over deze vier zendmasten geãńvalueerd.

10 April 2009 Evaluatie UhhTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer 5 ivtillieu 3. Evaluatie van het beleid Van strikte voorzorg naar zwakke voorzorg Elektromagnetische velden zijn al meer dan een eeuw bekend. iedereen wordt elke dag blootgesteld aan elektromagnetische velden. Niet alleen in de nabijheid van een antenne, ook bij het gebruik van een mobiele telefoon of bij radio- en tv-ontvangst, Maar bijvoorbeeld ook bij het passeren van een anti-diefstaipoortje of gewoon door straling van de zon. De kernvraag uit 2006: "Zijn er aanwijzingen dat de elektromagnetische velden van UMT5-zendmasten op korte of lange termijn gezondheidseffecten hebben?" is als uitgangpunt voor de evaluatie van het gemeentelijk beleid genomen. Actiegroep 5toorzenders Eindhoven ln het gesprek dat met de actiegroep Stoorzenders Eindhoven is gevoerd, geeft de actiegroep aan bezorgd te zijn over de gezondheidseffecten op met name lange(re) termijn, omdat niet overtuigend is aangetoond dat deze gezondheidseffecten er niet zijn, Tevens geeft de actiegroep aan niet principieei tegen zenders (zoals bijvoorbeeld voor UMTS, GSM of TV) te zijn, maar vooralbezorgd te zijn over de hoogte van de straiingsniveaus (onder andere door cumulatie van straling van diverse zenders) op bepaalde locaties. De ambitie van de actiegroep is dan ook te zorgen dat de stralingsniveaus voor de bevolking van Eindhoven overal in Eindhoven niet hoger zijn dan echt nodig is. De actiegroep verwijst naar andere landen en regio s (zoals Vlaanderen) in Europa waar, ook op basis van deze overwegingen, een lagere maximale stralingsnorm wordt gehanteerd dan in Nederland. GGD, het Nationaal Antennebureau en de Gezondheidsraad Gesproken is tevens met de GGD, het Nationaal Antennebureau en de Gezondheidsraad, Het standpunt van deze organisaties is duidelijk: er zijn geen aanwijzingen voor gezondheidseffecten op korte of lange termijn van de elektromagnetische velden van UMTS-zendrnasten, Dit standpunt verwoordt minister Cramer in haar antwoord op 27 januari 2009 (zie bijlage) naar aanleiding van kamervragen van het lid Poppe over elektromagnetische straling. Met name de antwoorden op de vragen 2-4 en 6 geven inzicht in het standpunt van het Rijk (op basis van adviezen van de Gezondheidsraad en het Kennisplatform Elektromagnetische velden). Zij geven aan dat er geen aanleiding is om "in het algemeen het beleid ten aanzien van blootstelling aan elektromagnetische velden te wijzigen en in het bijzonder de ln Nederland gehanteerde grens- en advieswaarden te heroverwegen". Dat wordt nogmaals bevestigd in het op l9 maart 2009 gepubliceerde Jaarbericht Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad (bijlage). Volgens de raad wijst geen enkel kwalitatief hoogwaardig onderzoek tot op heden op gezondheidsproblemen door blootstelling aan de zogeheten radiofrequente velden in de woonomgeving. De raad schrijft in het jaarbericht dat het beeld dat uit de

11 April 2009 Evaluatie UtVtT5-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, ivtitieu bruikbare gegevens naar voren komt, is "dat er geen oorzakelijk verband is tussen blootstelling en het optreden van gezondheidsklachten als hoofdpijn, migraine, vermoeidheid, slapeloosheid, concentratie problemen, jeuk en warrntesensaties." De raad adviseert daarom nog meer aandacht te geven aan voorlichting. Gemeente Tilburg Een aantal gemeenten voert een ander UMT5-beleid dan de gemeente Eindhoven, Zo is het beleid van bijvoorbeeld de gemeente Tiiburg meer gebaseerd op strikte voorzorg (ook ai hanteren zij deze term daar niet), Gebleken is dat ook deze gemeente in de praktijk slechts een geringe invloed heeft op de plaatsing van masten, invloed heeft een gemeente alleen ais een vergunning aangevraagd moet worden (wat in slechts een klein aantal gevallen nodig blijkt te zijn). Bij een vergunningaanvraag spelen gezondheidseffecten geen rol, omdat niet is aangetoond dat deze effecten er zijn. De gemeente Tilburg heeft een aantal juridische procedures gevoerd om meer invloed uit te kunnen oefenen op de plaatsing van vergunningvrije masten. Die procedures zijn echter uiteindelijk niet succesvol geweest. Op basis van de ervaringen van deze gemeente wordt aan de gemeente Eindhoven geadviseerd vooral in te zetten op een duidelijke communicatie als masten geplaatst worden en te zorgen voor hen aanspreekpunt binnen de gemeentelijke organisatie voor het onderwerp UMT5, Dat aanspreekpunt binnen de gemeente moet ook kunnen doorverwijzen naar bijvoorbeeld de GGD en het Antennebureau voor informatievragen, (Nationale) overheden Een aantal andere (nationale) overheden binnen Europa voert ander beleid op het gebied van elektromagnetische straling dan de Nederlandse overheid, Een recent voorbeeld is de resolutie die het Vlaams Parlement op 7 januari 2009 in de plenaire vergadering heeft aangenomen, waarin zij besluiten dringend werk te maken van het invoeren van een Vlaamse norm, die het toegelaten niveau van de elektrische veldsterkte voor hoogfrequente bronnen vastlegt op een grenswaarde van 3 V/m (Volt per meter)...". Het parlement baseert zich in haar beslissing op het ALARAprincipe: de straling zou As Low As Reasonably Achievabie moeten zijn. Op nationaal niveau ligt de norm in Belgie overigens op 20,7 V/m. De internationaal aanbevolen limiet voor UMT5 is 61 V/m, Die limiet wordt ook in Nederland gehanteerd. Het Agentschap Telecom voert steekproefsgewijs veldsterkternetingen uit met als doel controle op de geldende blootstellingslimieten. in de praktijk blijkt in Nederland (zie de beantwoording van minister Cramer) de blootstel! ing op publiek toegankelijke plaatsen te variãńren van 0,5 tot 2 V/m. Dit wordt bevestigd voor de Eindhovense situatie door metingen die in 2005 zijn uitgevoerd. Het Agentschap Telecom heeft destijds een veldsterkte gemeten van ten hoogste 1,8 V/m. ln de periode 2005 ÃćâĆňâĂİ 2007 is Aten keer een veldsterkte van meer dan 6 V/m gemeten. Het bleek hier te gaan om een meting van 10 V/m boven in een kerktoren in Vaikenburg. De veldsterkte nam met toenemende afstand van het paneel snel af en de hoogst gemeten veldsterkte ligt nog steeds ruim beneden de blootstellinglimiet,

12 April 2009 Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer ik Milieu Het Vlaamse parlement heeft overigens op I 8 december besloten dat meer onderzoek naar de effecten van elektromagnetische straling nodig is. Dit omdat zij, net als de Nederlandse Gezondheidsraad, geen kwalitatief hoogwaardig onderzoek kennen dat aantoont dat UMTS-straling (of GSM-straling) gezondheidseffecten heeft, Conclusie Er zijn geen aanwijzingen op basis van kwalitatief hoogwaardige onderzoeken dat de eiektromagnetische velden van UMTS-zendmasten op korte of lange termijn gezondheidseffecten hebben, De straiingsnlveau s in Nederland blijven zeer ruim binnen de door het Rijk opgestelde normen. Het UMTS-beleid van de gemeente Eindhoven dat in het jaar 2006 is vastgesteld ÃćâĆňâĂİ de zwakke vorm van voorzorg - hoeft daarom niet gewijzigd te worden. 4. Evaluatie uitvoering gemeentelijk UMTS-beleid De bovenstaande conclusie neemt echter niet weg, dat een deel van de inwoners van Eindhoven zich zorgen maakt over de gezondheidseffecten van UMTS-straling. Bezorgdheid die de gemeente uiteraard serieus neemt, Voor alle ingrepen in de openbare ruimte en alle maatschappelijke onrust is de gemeente in zijn volle breedte vaak het eerste aanspreekpunt voor de bewoners: soms worden zowel wethouders, raadsleden als ambtenaren aangesproken over een te plaatsen UMTS-zendmast. Vanuit de rol als aangesprokene moet de gemeente voor zichzelf nagaan of er vormen te bedenken zijn waarbij ze een actieve rol speelt in de wisselwerking tussen operators en inwoners. De gemeente kan niet de verantwoordelijkheid van de verschillende instanties overnemen, maar wel vanuit een bemiddelende rol actief informeren over wat gaat gebeuren en wat dat betekent, De gemeente Eindhoven heeft daarom in 2006 besloten dat goede communicatie over (plaatsing van) zendmasten belangrijk is. Dit sluit aan bij het advies van de Gezondheidsraad, De uitvoering van het UMTS-beleid is dan ook bekeken tijdens de evaluatie. Een aantal communicatietrajecten van de afgelopen twee/twee5nhalf jaar rondom zendmasten beschrijven we kort: 1, Theresiakerk Met communicatieprotocol met betrekking tot zendmasten was destijds nog niet klaar, waardoor de vergunning al verleend was. De omwonenden hadden alleen de wettelijke inspraak. De avond was alleen ter informatie, het was een plenaire informatieavond. Naast een aantal medewerkers van de gemeente (VTH en Communicatie) waren ook het Antennebureau, GGD en KPN aanwezig. Met verspreidingsgebied voor deze informatie bijeenkomst bleek achteraf te klein te zijn (ongeveer i 50 meter rondom de mast). Late communicatie en risico s met betrekking tot gezondheid waren de belangrijkste struikelblokken vanuit de buurt. 2, Croy De informatieavond met betrekking tot de TV-mast in Croy was ook plenair. De opkomst was hoog, ongeveer 200 mensen. Dit komt mede doordat er sprake was van

13 April 2009 Evaluatie UivlTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & Milieu storing op de tv s rondom de mast. De mast is opvallend door de belichting en de hoogte. Daarnaast was er een vertegenwoordiging van de gemeente (VTH en Communicatie), Antennebureau, GGD en KPN, Late communicatie, storing van tv en risico s met betrekking tot gezondheid waren de belangrijkste struikelblokken vanuit de buurt. 3. F l o ra plein Deze informatieavond bestond Uit een inloopavond met vier heeken Ook de actiegroep Stoorzenders had een eigen informatiestand. De avond was dus niet plenair. Vertegenwoordigd waren de gemeente (VTH en Communicatie), Antennebureau, GGD en de betrokken provider. Zicht en risico s met betrekking tot gezondheid waren de belangrijkste struikelblokken vanuit de buurt. 4. Blixembosch Deze informatieavond bestond uit een inloopavond met vier hoeken. Het was dus geen plenaire informatleavond. De actiegroep Stoorzenders was hier niet aanwezig, De opkomst was laag, dit komt waarschijnlijk doordat de mast achter bomen etc. staat, waardoor deze niet goed opvalt. Hierdoor hebben weinig mensen er last van. Eerst had deze mast een tijdelijke vergunning, deze is daarna overgezet naar een permanente vergunning. Conclusie De juiste vorm op het gebied van communicatie/informatieavonden rondom zendmasten is nog niet helemaal gevonden. Dit blijkt uit bovenstaande comrnunlcatietrajecten en de gevoerde gesprekken. In veel gesprekken, onder andere met burgers, werd aangegeven dat de burgers onvoldoende en vaak te laat geinformeerd zijn op het gebied van zendmasten, Dit zorgt voor wrijving en onvrede, Orn te waarborgen dat dit in de toekomst wel gebeurt, wordt een aantal acties uitgevoerd,

14 April 2009 Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, Verkeer & Milieu 5. Te ondernemen acties De gemeente gaat, als ondersteuning van de in 2006 geformuleerde doelstellingen, een aantal acties ondernemen: een gemeentelijk aanspreekpunt voor UMTS. Vanuit dit aanspreekpunt zal ook de communicatie gecodrdineerci worden; overleg providers; in 2009 op een aantal nader te bepalen locaties metingen m.b.t. strallngsniveaus uitvoeren; gebruik van een deei van de gemeentelijke internetsite voor informatie over UMTS. Deze acties worden hieronder toegelicht, flfn gemeentelijk oanspreekpunt Binnen de gemeentelijke organisatie komt een aanspreekpunt voor zendmasten: een medewerker van de afdelin Milieu van de sector 0 enbare Ruimte Verkeer & Milieu Vanuit dit punt worden ook andere disciplines, zoals communicatie, aangestuurd. Hierdoor ontstaat overzicht en wordt duidelijk wanneer gecommuniceerd moet worden. Zodat de, in 2006 op dit punt geformuleerde, ambities goed uitgevoerd worden. Wetenschappelijk onderzoek en landelijke ontwikkelingen bijhouden, zodat bewoners op basis van recente inzichten geinformeerd kunnen worden, hoort bij de taken van dit aanspreekpunt Actieve communicatie vindt plaats bij masten waarvoor een vergunning nodig is en waar de gemeente Eindhoven dus een rol heeft. Maatwerk daarbij is belangrijk. Per situatie wordt bekeken welke manier van communiceren het meest passend is. De kernwoorden hierbij zijn tijdig, actief en open, Tijdig betekent: op hetjuiste moment komend. Kortweg betekent het dus: op tijd communiceren. Door met de providers (aanbieders van mobiele telefonie) in gesprek te gaan, weet de gemeente waar en wanneer de mast geplaatst wordt. Door te communiceren op het moment dat de vergunning wordt aangevraagd, worden de burgers op tijd betrokken in het proces en tijdig geinformeerd. Actief geeft aan dat de gemeente qua communicatie een actieve rol moet nemen als een vergunning wordt aangevraagd, Open geeft aan: eerlijken transparant. Hierbij is het van belang dat de gemeente de gevoelens van inwoners met betrekking tot zendmasten herkent en erkent. Overleg p r o vid er s In Eindhoven wordt direct na ontvangst van het jaarlijkse plaatsingsplan een overleg gepland met betrokken providers waarbij met name de afdeling Stedenbouw van de sector ORVM ingaat op de zogenaamde zoekgebieden (dit zijn cirkels op het piaatsingsplan waarbinnen een geschikte locatie voor de plaatsing van een antenne wordt gezocht). Tijdens dit overleg wordt besproken in hoeverre locaties geschikt zijn en waar een alternatieve locatie is gewenst.

15 April 2009 Evaluatie UhllTS-beleid gemeente Eindhoven- >penbare Ruimte, Verkeer & bhilieu Vervolgens wordt, in overleg met de gemeentelijke wijkco5rdinatoren, actief gezocht naar communicatiemomenten met de betrokken buurtbewoners. Wat gaat er gebeuren? Wat betekent dat? Bij wie kan men terecht voor vragen? Deze informatie moet worden opgezet in nauw overleg met operators, GGD en het Antennebureau. Voor vergunning plichtige zendmasten wordt daarbij de volgende procedure gehanteerd: de aanvraag van de vergunning wordt gepubliceerd in Groot Eindhoven, Eindhoven Dichterbij. Hierbij moet duidelijk zijn dat het een zendrnast betreft; bewoners in de omgeving (deze kan per situatie verschillen, maar zal in overleg met de sector Gebiedsontwikkeling in principe ruim worden gekozen) ontvangen een wijkinfo en de actiegroep Stoorzenders een brief, waarin de gemeente hen attent maakt op de vergunningaanvraag en ze eventueel uitnodigt voor een informatie bijeenkomst. Daarbij wordt ook gewezen op de mogelijkheid om bezwaar te maken tegen de aanvraag; een informatiebijeenkomst waarin het beleid, en de procedure van de gemeente Eindhoven voor zendlnstallaties wordt toegelicht. Rol van de gemeente (indien mogelijk is de verantwoordelijk wethouder aanwezig) is het informeren over de randvoorwaarden en het bestemmingsplan, Daarnaast zijn er vragen te verwachten over de mogelijke gezondheidsrisico s. Om deze vragen te beantwoorden is het verstandig om een onafhankelijk expert (zoals een afgevaardigde van het Ministerie van VROM of de GGD) bij de bijeenkomst uit te nodigen; bewoners die bezwaar indienen op de vergunningsaanvraag ontvangen persoonlijk bericht over de verdere procedure en de uitkomst van de vergunningsaanvraag; als de vergunning wordt verleend komt er een advertentie in Groot Eindhoven (verzameladvertentle) en ontvangen de bezwaarmakers daarvan bericht; als de vergunning niet wordt verleend ontvangen de bezwaarmakers hiervan bericht. De uitvoering van dit communicatietraject wordt aangestuurd door de afdeling Milieu in samenwerking met de comrnunicatiemedewerker van de sector VTH. Ui tvoeren metingen De gemeente Eindhoven gaat ervan uit dat ook in Eindhoven de stralingsniveaus overeenkomen met de niveaus zoals die door minister Cramer genoemd werden (op publiek toegankelijke plaatsen variatie van 0,5 tot 2 V/m). De actiegroep Stoorzenders heeft echter aangegeven bezorgd te zijn over de hoogte (eventueel door cumulatie) van stralingsniveaus in Eindhoven. in overleg met de actiegroep en het Agentschap Telecorn kan daarom in 2009 op een aantal plekken in Eindhoven een meting uitgevoerd worden, zodat deze ongerustheid zoveel mogelijk weggenomen kan worden, Hierover overlegt de gemeente met de actiegroep Stoorzenders Eindhoven, Gebruik van een deel von de gemeentelijkeinternetsite voorinformotie over UM75 De gemeente gaat een deel van haar internetsite inrichten met informatie over UMTS. Men heeft op deze pagina ook de mogelijkheid om te reageren of vragen te stellen,

16 April 2009 Evaluatie UMTS-beleid gemeente Eindhoven- Openbare Ruimte, verkeer & Mitieu Duidelijk moet zijn dat de gemeente veel informatie bij anderen vandaan moeten halen, maar dat de gemeente dat graag doet voor haar inwoners. De gemeente heeft intensieve contacten met operators, met de GGD en met Juristen. Vragen en/of klachten die binnen komen, worden geãŕnventariseerd en geanalyseerd om zodoende patronen te herkennen en daar actief op in te spelen, bij voorkeur in gezamenlijkheid met de operators. Indien noodzakelijk brengt de gemeente relevante kwesties onder de aandacht bij het rijk. Op basis van bestaand informatiemateriaal en veelvoorkornende vragen, zaf een aparte webpagina worden ingericht. Hierachter zit een archief van achterliggende documenten over bijvoorbeeld vretenschappeiijk onderzoek en landelijke ontwikkelingen, waarbij steeds duidelijk moet zijn wie de afzender is van de informatie (met bijbehorende publicatiedatum). ln het Antenneconvenant staat dat bij pfaatsfng van zendmasten alfe operators in Nederland ervoor zorgen dat de biootstellingslimieten op openbaar toegankelijke plaatsen niet worden overschreden, De blootste llingslimieten per zendmast zijn voor alle burgers te vinden in het register van het Nationaal Antennebureau ( De gemeente spant zich in om deze informatie blijvend toegankelijk en actueel te houden voor haar inwoners, Bronnen: Beantwoording minister Cramer d.d. 27 januari 2009 van kamervragen van het fid Poppe over elektromagnetische straling Jaarberlcht Elektromagnetische velden van de Gezondheidsraad d.d. 19 maart 2009, samenvatting Resolutie Vlaams Parlement betreffende niet-ioniserende straf ing, aangenomen in de plenaire vergadering d.d. 7 januari 2009

17 Vergaderjaar 2008 ÃćâĆňâĂİ ettirrrr1344 ISSit S du ui t geve re Tweede Kamer der Staten-Generaal Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, gnet de daarop door de regering gegeven antwoorden evenals in Belgie, Italie en 1344 Liechtenstein ook in Nederland de Antwoerd Van minister Cranger blootste l)in g enormen te verlagen? Vragen van het lid iaoppe (SP) aan de Zo neen, waarom niet? Zo ja, bent u (Volkshuisvesting, Ruimtelijke minister van Volkshuisvesting, bereid het hoger plaatsen van Ordening en Ivlilieubeheer) Ruimtelijke Ordening en Uilieubeheer antennes in steden te bevorderen? (ontvangen 2? januaffi 2009), Zie ook over elektromagnetische straling. Aanhangsel Handelingen, (Ingezonden 28 november 2008) 5 vergader)aar , nr Bent u bereid in navolging van Hoe beoordeelt u de voorlopige Zweden elektro-agergie als officie(e Met onderzoeks programma uitkomsten van een vorige maand aandoening te erkennen? Zo neen, gepubliceerd Europees onderzoeksprogramms Interphone waarin wordt geconstateerd dat er een statistisch verband bestaat tussen jarenlang mobiel bellen en tumoren? 2 Wat is uw reactie over de uitspraak van het Europees Parlement dat het nodig is om opnieuw naar blootstellingsnormen te kijken voor een hoogfrequente straling? 3 Zijn er vanuit Nederland wetenschappelijke instellingen, bedrijven en/of overheden betrokken geweest bij het Europees onderzoek? Zo ja, welke zijn dat en op welke wijze zijn zij betrokken? 4 Geven recente ontwikkelingen in de wetenschap en de uitspraak van het Europees Parlement aanleiding om waarom niet? Zo ja, bent u ook bereid de getroffenen tegemoet te komen bij het aanschaffen van middelen ter bescherming? 6 Heeft u inmiddels meer inzicht in hat aantal mensen in Nederland dat mogelijk klachten heeft als gevolg van elektromagnetische straling? Zo ja, hoeveel mensen met klachten zijn er? Zo neen, bent u bereid dit nader te onderzoeken?? Kunt u de Kamer tussentijds informeren over de voortgang van de door u geinitieerde onderzoeken door het Kennisplatform Elektromagnetische Velden? Zo ja. wanneer kan de Kamer de rapportage tegemoet zien? Zo neen, waarom niet? Finandeel Dagblad 2S November 200@ >NR gepubliceerd ln Dagblad Trouw: De Verdieplrig, 4 eepternbar Interphone is bedoeld om vast te stellen of het gebruik van mobiele telefoons een verhoogd risico op kanker veroorzaakt. Binnen het prograrnma wordt een aantal zogenaarnde ecaged:ontroiâż StudieS uitgevoerd in verschillende landen volgens hetzelfde protocol. De volgende hersentumoren worden onderzocht: glioma, mening(oma, acoustic neuroma en tumoren san de parotid klier, Het is het grootste epidemiologische onderzoek naar deze tumoren en mobiels telefonie tot nu toe. Het Interphone programma ls bijna afgerond, Er zijn tot nu toe diverse onderzoeken gepubliceerd, waarvan 12 publicaties van individuele landen en 3 gepooide analyses; hierbij zijn samengevoegde data afkomstig van verschillende onderzoeken geanalyseerd. In oktober jl. is een feitelijke tussentijdse beschrijving van de verschillende resultaten uitgekomen. Kl/ s.drevenhege 2009 Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 2826

18 Deze is opgesteld door IARC (international Agency for Research on Geneer) en bevat geen conclusies waarin aangegeven wordt dst er duidelijke aanwijzingen zijn dat het gebruik van een mobiele telefoon leidt tot een verhoogd risico op hersentumoren. In de tussentijdse beschrijving wordt onder meer vermeld dst in 1 gepooide analyse een toegenomen kans is gevonden op glioma en in een andere gepooide analyse acoustic neurinoma aan de belzijde ns meer dan tien jaar mobiel bellen. Nadrukkelijk wordt hierbij aangegeven dat het niet duidelijk is of de toegenomen kans daadwerkelijk veroorzaakt is door het belgedrag of dst het een kunstmatig gevolg is,van vertekende herinnering van het belgedrag door mensen met een tumor (iicaseâż) en mensen zonder tumor fâńcontrolâż), De tussentijdse beschrijving van de Interphone resultaten wordt vaak gedeeltelijk geciteerd in de media doordat deze laatste belangrijke constatering wordt weggelaten. De beschdjving iefdt dan tot verkeerde conclusies. Overigens wordt in de andere publicaties binnen het Interpho na programma geen verhoging van het aantal hersentumoren in relatie tot mobiel beffen geconstateerd. 2 Het Europees Parlement is van mening dat de huidige blootstelling limieten verouderd zijn. Zij verzoekt daarom de Raad om herziening hiervan en vaststelling vsn strengere blootstellinglimieten voor alle apparaten die radiofrequente elektromagnetische velden uitzenden. Ook adviseert het Europees Parlement de EU commissie om lidstaten op ts roepen blootstelling aan elektrornagnegsche velden te beperken. De resolutie is mede gebaseerd op het Biolnitiative rapport waarvan het Europees Parlement Âństerk onder de indruk isâż, in de brief die ik u in november jl, over het Biolnitiative rapport heb gestuurd [TK , 2756 f, nr, 37] heb ik, mede namens mijn collega s. de minister van Economische Zaken en de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, aangegeven dat ik van mening bsn dat dit rapport geen basis vormt om in het algemeen het beleid ten aanzien van blootstelling aan elektromagnetische velden te wijzigen en in het bijzonder de in Nederland gehanteerde grens- en advieswaarden te heroverwegen. Deze mening heb ik gebaseerd op reacties van de Gezondheidsraad als ook het Kennisplatform Efektrornagnetische velden en gezondheid. Beiden geven ondermeer aan dat het Biolnitiative rapport geen objectief en gebalanceerd beeld van de huidige stand van de wetenschap geeft. Ik merk overigens op dat een resolutie vsn het Europees Parlement door de Europese Commissie in behandeling wordt genomen en niet door de Bdstaten. De Commissie heeft tot nu toe geen reactie gegeven naar aanieiding van de resolutie, 3 Nee, De onderzoeken in het kader van het interphone programma zijn uitgevoerd in Australie, Canada, Denemarken, Duitsland, Finland, Frankrijk. Iaragf, Itali6, Japan, Nieuw Zeeland, Noorwegen, Verenigd Koninkrijk en Zweden. 4 Zoals ook in de brief asn uw Kamer over het Biofnitiatfve-rapport (TK , 2758, nr. 37j is aangegeven zijn er op basis van wetenschappelijke informatie geen aanwfjzingen voor een potentieel gevaar van langdurige blootstelling aan veldsterktes die in de leefom geving voorkomen, Daarom zie ik geen aanleiding om blootstellinglirnieten te verlagen. Bovendien zijn de veldsterktes (van antennes) waaraan de bevolkfng wordt blootgesteld, in Nederland substantieel lager dan de huidfge blootstellinglirnieten. De blootslelling op publiek toegankelijke plaatsen varieert van 0,5 tot 2 Volt/meter, De internationaal aanbevolen limiet voor UMTS is 61 Volt/meter, De gemeten velden liggen dus ver beneden deze maximale waarden. Het hoger plaatsen van zendmasten voor mobfele netten zsl niet leiden tot lagere waardes van de elektromagnetische velden, eerder het tegendeel. Want de afstand tussen zender en de mobiele telefoon neemt daarmee toe en daarmee het zendvermogen. Hogere zendvermogens zorgen voor navenant hogere blootstellingniveaus. Daarnaast komen hiermee het welstandsperapectief en de bouwvergunningvrijheid van antennes lager dan 5 meter in het geding. lk merk overigens op dat het kabinet de zorgen binnen de maatschappij met betrekking tot de mogelijke gezondheidseffecten van elektromagnetische vefden sedeus neemt. Mede daarom is het beleid gebaseerd Op wetenschappelijke informatie en het voorzorgbeginsef. BeSluiten Over de toepassing Van het voorzorgbeginsel zijn politiek van aard. Het beginsel wordt toegepast indien er op grond van een voorlopige maar gedegen risico evaluatie, aanwijzingen zijn voor potentieel gevaar, maar het bestaan, de omvang en de gevolgen hiervan niet volledig kunnen worden aangetoond wegens onvoldoende of onzekere wetenschappelijke gegevens, Orn een goede invulling te kunnen blijven geven aan het voorzorg beginsel blijft het kabinet zich op de hoogte stellen van de wetenschappelijke ontwikkelingen zodat hier rekening mee kan worden gehouden. Dit gebeurt in het algemeen via kennisinstituten en het Kennisplatform Elektromagnetische velden en gezondheid en in het bijzonder via de Gezondheidsraad. Zoals aangegeven in mijn brief san de Kamer van 11 november 2008 (DGIVI/SVS/ ) zai ik de Gezondheidsraad vragen te adviseren over het Belgisch wetenschappelijk onderzoek. 5 Het erkennen van elektro-allergfe (en van aandoeningen in het algemeen) als officie ie aandoening, behoort niet tot de verantwoordelijkheden van ministeries. Met betrekking tot een aanspraak op een vergoeding in het kader van de Zorgverzekeringswet wordt bepaald of het zorg betreft zoals zorgverleners die Âńplegen te biedenâż, Het erkennen van ziekten is daarvoor niet noodzakelijk, Het ministerie van VROM laat zich in de beoordeling van de effecten van elektromagnetische velden leiden door de adviezen van de Gezondheldsraad. Deze adviezen zijn gebaseerd op analyse van bestaande wetenschappelijke literatuur. Tot op heden geeft de literatuur geen aanleiding om te veronderstellen dat er gezondheidsaffecten zouden zijn. 6 Bij het meldpunt Gezondheid en Milieu zijn over een pediode van twaalf jaar ca. 820 klachten ontvangen van mensen die Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 2826

19 gezondheidsklachten hebben die zij in ÃćâĆňâĂİ risi co perceptie van EMV; verband brengen met blootstel!ing aan elektromagnetische velden. Er zijn ca. 300 personen lid van de stichting EHS (Elektro Hyper Sensitiviteit) die de belangen van deze groep behartigt. Binnen het onderzoeksprogramma Elektromagnetische velden en gezondheid is ruimte voor onderzoeken in deze richting. Het Kennisplatform Elektromagnetische velden en gezondheid zal in de eerste helft van 2009 een kennisbericht uitbrengen over elektrogevoeligheid in de Nederlandse context. 7 Het onderzoeksprogramma wordt beheerd door ZonlVlw. De ingediende onderzoeksvoorstellen worden een onafhankelijke internationale commissie van deskundigen beoordeeld. Indien voldaan wordt aan de gestelde criteria voor goed wetenschappelijk onderzoek worden de voorsteilen gehonoreerd, Op dit moment zijn elf onderzoeksvoorsteilen gehonoreerd. Deze hebben betrekking op: ÃćâĆňâĂİ individue) e blootstelling aan elektromagnetische velden (EMV); - lichamelijke opwarming door EMV; ÃćâĆňâĂİ blootsteiling aan EMV bij kindsren; ÃćâĆňâĂİ invloed van EMV op het afweersysteem; ÃćâĆňâĂİ effect van EIVIV op embryonale ontwikkeling; - groot epidemiologisch onderzoek naar EMV en gezondheid; ÃćâĆňâĂİ aspecifieke gezondheidsklachten in relatie tot EMV; - EMV en ons afweersysteem; - invioed van MRI-gerelateerde EMV op beroepsgroepen; ÃćâĆňâĂİ en een leerstoel epiderniologie gezondheidseffecten blootstelling EMV. Voor een overzicht van de gehonoreerde onderzoeken wordt u verwezen naar de website van ZonMw ( Communicatie over de lopende onderzoeken vindt plaats door de onderzoekers zelf via publicaties in wetenschappelijke tijdschriften en deelname aan conferenties. Het Kennis platform Elektromagnetische velden en gezondheid, waar ZonIViw lid van is, heeft vervolgens de mogelijkheid in te gaan op de resultaten door middel vsn een kennisbericht. Hiernaast streeft ZonMw ernaar het publiek op zijn webslte zo goed mogelijk te informeren over de voortgang van het o nderzoeksp rog ra mm a, o.a. door het plaatsen van samenvattingen voor leken. De eerste 5 door ZonMw gehonoreerde projecten lopen nu een jaar. Noemenswaardige resultaten worden op zijn vroegst in de loop van 2009 verwacht en eventuele conclusies zullen tegen het eind van deze projecten in 2010 gemaakt kunnen worden, Tweede Kamer, vergaderjaar , Aanhangsel 2827

20 Elektromagnetische velden: Jaarbericht 2008 Electromagnetic Fields: Annual Update 2008

21 G e zortdh e ida raad Hee lt h Counoil of the N ether(ende Aan de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer Onderwerp : Aanbieding Ele@romagnefiscife velden; Jaarbericlff 2008 Uwkenmerk :- Ons kenmerk. U 5104/EvR/mj/673-P] Bijlagen : l Datum : 19 maart 2009 Geachte minister, De commissie Elek(romagnetische velden van de Gezondheidsraad heeft onder meer tot taak geregeld te rapporteren over actuele wetenschappelijke ontwikkelingen met betrekking tot mogelijke gezondheidseffecten van blootstelling aan elektromagnetische velden, De commissie heeft hiervoor de vorm van het Jaarbericht gekozen (dat ook altijd getoetst wordt door de Beraadsgroep Straling en gezondheid van de Gezondheidsraad). Bij deze ontvangt u de vijfde publicatie in deze reeks. Tevens is dit advies vandaag aangeboden aan de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de staatssecretaris van Economische zaken. De commissie beschrijf in het Jaarbericht 2008 uitgebreid hoe en volgens welke criteria zij wetenschappelijke informatie beoordeelt en met welke zorgvuldigheid zij hierbij te werk gaat. Bij het afzonderlijk bespreken van de relatie tussen elektromagnetische velden en hersenactivitelt dn tussen elektromagnetische velden en gezondheidsklachten concludeert de commissie voor beide onderwerpen dat er geen aanwijzingen zijn dat blootstelling aan alledaagse niveaus van radiofrequente elektromagnetische velden tot gezondheidsproblemen leidt. Omdat de klachten die sommige mensen toeschrijven aan een dergelijke blootstelling vooral gerelateerd lijken te zijn aan de veronderstelling blootgesteld te worden, lijkt het raadzaam nog meer aandacht te schenken aan voorlichting. e Visser Vice-voorzitter Bezoekadrea Parnasausplein 5 25ti VX Den Haag Telefoon (D70) 34D e.valt.rongen@gr.nl Postadres Postbus BB Oen Haag Telefax (07D)

22 Elektromagnetische velden : Jaarbericht 2008 de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer de minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport de staatssecretaris van Economische Zaken de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Nr, 2009/02, Den Haag, 19 maart 2009

23 De Gezondheidsraad, ingesteld in 1902, is een adviesorgaan met als taak de regering en het parlement voor te lichten over de stand der wetenschap ten aanzien van vraagstukken op hel gebied van de volksgezondheid en het gezondheids- (zorg)onderzoek (art, 22 Gezondheidswet), De Gezondheidsraad ontvangt de meeste adviesvragen van de bewindslieden van Volksgezondheid, Welzijn k Sport; Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening k Milieubeheer; Sociale Zaken A Werkgelegenheid, Landbouw, Natuur k Voedselkwaliteit en Onderwijs, Cultuur k. Wetenschap. De raad kan ook op eigen imtiatief adviezen uitbrengen, en ontwikkelingen of trends signaleren die van belang zijn voor het overheidsbeleid. De adviezen van de Gezondheidsraad zijn openbaar en worden als regel opgestem door multidisciplinaire commissies van ÃćâĆňâĂİ op persoonlijke titel benoemde ÃćâĆňâĂİ Nederlandse en soms buiten]andse deskundigen, 8 Ih A HTA De GezondheMsraad is lid van het Enropean Science Advisory Network for Heahh (EnSANH), een Europees netwerk van wetenschappelijke adviesorganen. De Gezondheidsraad is lid vao het Jnternational Network of Agencies for Health Technology Assessment (INAHTA), een internationaal samenwerkingsverband van organisattes die zich bezig honden met healrh rechrro/okay assessmenr. U kunt het advies downloaden van Deze publicatie kan als volgt worden aangehaald: Gezondheidsraad. Elektromagnetische velden: Jaarbericht Den Haag: Gezondheidsraad, 2009; publicatienr. 2009/02. auteursrecht voorbehouden 1SSN:

24 Samenvatting 9 I.l ,1 2, , Inleiding 13 Achtergrond /3 Functie van het Jaarbericht /4 Opzet van dit Jaarbericht 14 Toekomstige activiteiten 14 Uitgebrachte adviezen 2007/ Signalement MRI 2007 /5 Briefadvies onderzoeken mobiele telefonie 2007 /6 Briefadvies hoogspanningslijnen Briefadvies hoogspanningslijnen Briefadvi es Biolnitiative rapport Hoe beoordeelt de commissie wetenschappelijke gegevens? 19 Inleiding 19 Belang van de kwaliteit van onderzoek /9 Criteria bij de beoordeling van onderzoek 2/ Interpretatie van epidemiologisch onderzoek 22 Vertekening door publicatie 28 Waarde van observaties over ziekteclusters 28 Inhoud

25 3,7 Belang van onderzoek naar biologische effecten I 4, ,6 Radiofrequente elektromagnetische velden en hersenactiviteit (humaan onderzoek) 31 Inleiding 31 Elektrische activiteit in de hersenen 32 Gehoor en evenwicht 35 Plaatselijke doorbloeding van de hersenen (regional cerebral blood flow, rcbf) 35 Cognitief functioneren 35 Conclusie , Radiofrequente elektromagnetische velden en gezondheidsklachten 37 Inleiding 37 VJachten en psychologische verklaringsrnodeflen 38 Hoe vaak komen de klachten voor? 40 Is er een oorzakelijk verband? 40 Conclusie 47 Literatuur 49 A Bijlage 61 De commissie 63 Electrornegnetic Fields. Annual Update 2O08 85 Elektromagnetische velden: Jaarbericht 2ppg

26 Samenvatting Dit is het vijfde 3aarbericht van de commissie Elektromagnetische velden. Haast een kort overzicht van de in de verslagperiode uitgebrachte adviezen, geeft de commissie een uitvoerige toelichting op de werkwijze en methoden die zij gebruikt bij het analyseren van de wetenschappelijke gegevens. Daarna belicht zij twee thema s: de invloed van radiofrequente elektromagnetische velden op herseaactiviteit en het verband tussen blootstell ing aan dergelijke velden en het optreden van gezondheidsklachten. Hoe beoordeelt de commissie informatie De commissie baseert haar conclusies over de effecten van blootstelling aan elektromagnetische velden op de gezondheid op wetenschappelijke gegevens, Bij het interpreteren daarvan is het van groot belang inzicht te hebben in de kwaliteit van het onderzoek, de wijze waarop het is opgezet, en in de wijze waarop de gegevens zijn verzameld en geanalyseerd. De commissie weegt de kwaliteit van een onderzoek zwaar mee in de analyse. Om tot een oordeel te komen ofhet al of niet bestaan van een verband of efiect plausibel is, hanteert de commissie een aantal specifiek omschreven criteria. In de totaalanalyse nemen epidemiologische onderzoeken een bijzondere plaats in, omdat ze kijken naar effecten op de mens. Tezamen met experimentele Samenvatting