Politiek Memorandum. naar aanleiding van. gemeenteraadsverkiezingen en provincieraadverkiezingen in Limburg op 14 oktober 2012

Transcriptie

1 juni 2012 Politiek Memorandum naar aanleiding van gemeenteraadsverkiezingen en provincieraadverkiezingen in Limburg op 14 oktober 2012 "BEDRIJVEN KOESTEREN = WELVAART CREËREN" Richtlijnen voor de nieuwe Limburgse gemeentebesturen en voor het bestuur van de provincie Limburg 1

2 Gemeenten Limburg heeft nood aan sterke en bestuurskrachtige lokale overheden! Het is de lokale overheid die het dichtst staat bij de burger en de ondernemer en het is hun eerste contact- en aanspreekpunt met de overheid. Toch ontsnapt ook dit bestuursniveau niet aan de gevolgen van de economische crisis en teruglopende ontvangsten. Een efficiëntieoefening binnen de gemeenten dringt zich op om aan de toekomstige uitdagingen te voldoen en de huidige dienstverlening verder te optimaliseren. Met dit memorandum roept VKW Limburg als representatieve vertegenwoordiger van meer dan 900 Limburgse bedrijven de Limburgse gemeenten en provincie op om de komende legislatuur een echt stimulerend ondernemingsklimaat te realiseren. VKW Limburg doet dit samen met de Contactgroep Limburgse Industrieregio's (CLI). De CLI overkoepelt alle 20 Limburgse ondernemingsclubs. De voorstellen die VKW Limburg en de CLI doen naar de gemeenten toe verzamelen zich rond drie thema s: de gemeentelijke fiscaliteit, de lokale dienstverlening en ruimte om te ondernemen. VKW Limburg en de CLI roepen op om de fiscaliteit niet verder te verhogen. Gemiddeld gezien zijn de Limburgse gemeenten de duurste gemeenten van Vlaanderen wat betreft de aanvullende personenbelasting en de opcentiemen op de onroerende voorheffing. Bovendien heffen veel Limburgse gemeenten nog steeds belastingen op motoren en drijfkracht. Investeringen worden met andere woorden afgestraft. Tellen we daarbij nog de grote variatie aan belastingen die bestaan dan lijkt het ons niet meer dan logisch dat we pleiten voor een diepgaand fiscaal pact tussen de gemeenten en Vlaanderen: het vastleggen van afspraken over belastbare materies, het vastleggen van maximumtarieven en bedrijfsvriendelijke fiscale maatregelen. Wat betreft de lokale dienstverlening ijveren VKW Limburg en de CLI voor een visie op lange termijn binnen de gemeenten. Deze visie is bij voorkeur uitgeschreven in een lokaal economisch beleidsplan en de uitvoer wordt bewaakt door een account manager economie die ook het aanspreekpunt is binnen de gemeenten voor de bedrijven. Daarnaast vragen VKW Limburg en de CLI een beleid voor en met de bedrijven. Dit houdt een vlotte informatie-uitwisseling in tussen bedrijven en gemeente, transparante (vergunnings)procedures,. Een laatste thema dat wordt aangekaart is de noodzaak om voldoende ruimte te voorzien om te ondernemen. Ondernemers hebben kwalitatieve en bereikbare ruimte nodig om te kunnen groeien. De ontwikkeling van bedrijventerreinen neemt tijd in beslag, dus is het belangrijk dat de gemeenten ook hier vanuit een lange termijn visie opereren. 2

3 1. Gemeentefinanciën en Fiscaliteit 1.1. Voer een gematigd fiscaal beleid Gemeenten verwerven hun inkomsten ofwel via aanvullende belasting ofwel via eigen gemeentebelastingen. De belangrijkste aanvullende belastingen zijn de aanvullende personenbelasting (APB) en de opcentiemen op de onroerende voorheffing (OOV). De APB en de OOV zijn goed voor 44% en 42% van de totale belastingsontvangsten. Andere aanvullende belastingen zijn de verkeersbelasting, op de milieuheffing (OVAM) en de opcentiemen op de gewestbelasting op leegstand en verkrotting. Samen hebben ze een aandeel van 2% in de totale inkomsten van de gemeenten. Het gemiddeld tarief in Vlaanderen voor de APB is 7.2%, in Limburg bedraagt dit echter 7.48% (7.35% in 2006, 6.58% in 2000). Het gemiddelde van het gemeentelijke OOV-tarief in Vlaanderen bedraagt opcentiemen in 2011 terwijl Limburg het hier opnieuw, zij het in heel beperkte mate, minder belastingsvriendelijk is met een gemiddeld OOV-tarief van opcentiemen (1.318 in 2006, in 2000). Deze stijgingen van de van de APB en de OOV tijdens de huidige legislatuur komen bovenop de ferme stijging van de belastingen in de Limburgse gemeenten in de periode Voor VKW Limburg en de CLI is het duidelijk dat dit samengaat met de blijvende toename van ambtenaren op lokaal niveau (+25% in de periode volgens een studie van de NBB). Gezien de huidige uitdagingen waar de gemeenten voor staan vragen we dan ook om het personeelsbestand kritisch te bekijken en in te grijpen waar nodig. VKW Limburg en de Contactgroep Limburgse Industrieregio s (CLI) vragen dat gemeenten in geen geval belastingsverhogingen doorvoeren Afschaffing van belastingen op investeringen De eigen gemeentebelastingen hebben een aandeel van 12% in de totale ontvangsten. De belangrijkste eigen gemeentebelasting is jammer genoeg nog steeds de belasting op drijfkracht (2,2% van de inkomsten van de gemeenten). Deze contraproductieve belasting wordt nog steeds geheven in 22 Limburgse gemeenten. In 2000 waren dat 30 gemeenten. Op 12 jaar tijd hebben dus slechts 8 gemeenten deze belasting afgeschaft. VKW Limburg en de CLI blijven vragende partij om alle contraproductieve belastingen af te schaffen. Bedrijven die groeien, investeren in handhaving en uitbreiding van hun productie en voor werkgelegenheid zorgen, mogen daarvoor niet worden gestraft maar dienen eerder aangemoedigd te worden Beperk de wildgroei aan belastingen Naast de belasting op motoren en drijfkracht bestaan er over de gemeenten heen nog een ruime waaier aan verschillende gemeentebelastingen, al dan niet 3

4 met dezelfde naam die op een verschillende wijze berekend worden. Deze belastingen voor zowel particulieren als bedrijven zijn nog goed voor 9.8% van de inkomsten van de gemeenten. Deze wildgroei aan belastingen is opnieuw nefast voor bedrijven met investeringsplannen binnen en buiten de eigen gemeente. Zo leidt het openen van een nieuwe, bijkomende vestiging in een andere gemeente dan de gemeente van oorsprong op die manier tot nodeloos extra administratief werk. Men wordt geconfronteerd met nieuwe belastingen in deze gemeente of met belastingen met dezelfde naam, die anders berekend worden. De vraag die elke gemeente zich effectief dient te stellen is of de baten van deze waaier aan belastingen voldoende hoog zijn om de inning van deze belasting te dekken. Bovendien heffen de gemeenten belastingen die reeds regionaal geheven zijn. Zo betalen bedrijven in bepaalde gemeenten vaak Vlaamse en gemeentelijke milieubelastingen. VKW Limburg en Contactgroep Limburgse Industrieregio s vragen dan ook een inkrimping van de variëteiten van de gemeentebelasting Naar een nieuw en diepgaand lokaal pact tussen Vlaanderen en de gemeenten. Het fiscaal pact tussen Vlaanderen en de gemeenten is in mei 2008 van start gegaan. De toenmalige Vlaamse regering stelde 600 miljoen euro ter beschikking om uitstaande leningsschulden van de gemeenten over te nemen en de gemeenten kregen ook extra compensaties voor de afschaffing van de Eliaheffing en er was bijkomende financiële ondersteuning voor de overname van gewest- en provinciewegen en voor rioleringen. Aan deze voordelen waren wel enkele voorwaarden verbonden. Zo dienden de gemeenten de belastingdruk te bevriezen en een bedrijfsvriendelijkere fiscaliteit te voeren. Wat betreft het bedrijfsvriendelijkere fiscale klimaat is er nog werk aan de winkel. Daarom herinnert de Contactgroep Limburgse Industrieregio s graag aan de oorspronkelijke doelstelling van het fiscaal pact: het vastleggen van afspraken over belastbare materies, het vastleggen van maximumtarieven en bedrijfsvriendelijke fiscale maatregelen. De finaliteit van dit fiscaal pact was met andere woorden het aanpakken van de diverse waaier aan belastingen in de gemeenten om op die manier de administratieve lasten te beperken en zo te komen tot reële belastingverlaging. Samenvattend kunnen we stellen dat ondernemers in belangrijke mate bijdragen aan het financiële welzijn van de gemeenten. Zij vragen dan ook dat zij hiervoor een ruime, adequate en efficiënte dienstverlening in de plaats krijgen. 4

5 2. Beleid voor en met de ondernemer 2.1. Zorg in elke gemeente voor een account manager Het economisch beleid verdient in iedere gemeente ruime aandacht. Om eigen bedrijven in de gemeente en nieuwkomers optimaal te koesteren en nog klantvriendelijker te bedienen, is het aangewezen om een accountmanager te benoemen. Deze accountmanager begeleidt de bedrijven van A tot Z tijdens verschillende vergunningsprocedures, voert het lokaal economisch beleidsplan (zie verder) uit, is een bereikbaar aanspreekpunt voor de bedrijven, Uiteraard moeten deze accountmanagers sterke bevoegdheden hebben en moet hij bereikbaar en daadkrachtig zijn. Dit laatste geldt niet alleen voor de account manager maar ook voor de burgemeester en het volledige schepencollege. Daarenboven is het belangrijk dat bedrijven voor kleine problemen een vlotte toegang hebben tot de administratie Zorg in elke gemeente voor een lokaal economisch beleidsplan Deze account manager zal slechts uitstekende beste prestaties kunnen leveren als hij kan werken volgens de krijtlijnen van een lokaal economisch beleidsplan. Dit is geen geïsoleerd plan maar een optelsom, een geheel van facetten uit de verschillende gemeentelijke bevoegdheden: ruimtelijke ordening, milieu, fiscaliteit, Dit plan vormt dan de leidraad, de visie voor de komende 6 jaar en verder, wat niet wil zeggen dat als de externe omgeving drastisch wijzigt dit beleidsplan ook veranderingen kan of moet ondergaan. De schepen van economie (eventueel de burgemeester) coördineert en waakt over de uitvoering van dit plan samen met de account manager Betrek ondernemers(clubs) bij het beleid De opmaak van het lokaal economisch beleidsplan gebeurt niet van uit een ivoren toren maar in samenspraak met (een vertegenwoordiging van) de lokale ondernemers en met name de ondernemingsclubs. Samen met allerhande socioeconomische data is hun praktijkervaring onontbeerlijk om en zullen zij een meer dan nuttige bijdrage leveren aan de input voor en het welslagen van het lokaal economisch beleidsplan. Daarenboven dringen VKW Limburg en de CLI er op aan om de ondernemersclubs op te nemen in de gemeentelijke adviesraden zoals de Gecoro, de milieuraad, de adviesraad economie, 2.4. Ondersteun lokale ondernemersclubs Een lokale ondernemingsclub in een gemeente is een onontbeerlijke meerwaarde. Zo is een ondernemersclub niet enkel een lokale ontmoetingsplaats voor de ondernemers, ze is ook een aanspreekpunt voor het gemeentebestuur. Het is belangrijk dat een ondernemingsclub dan ook ten volle ondersteund wordt door het gemeentebestuur en dit bijvoorbeeld door het informeren over gemeenteraadsbeslissingen, het regelmatig raadplegen van de 5

6 ondernemingsclub alvorens beleidsbeslissingen te nemen, maar ook een regelmatige aanwezigheid van burgemeester en/of schepen lokale economie op de ledenactiviteiten Vereenvoudig de vergunningsprocedures Bedrijven dienen door het gemeentebestuur meer als klanten bekeken te worden en niet enkel als onderdanen. Hiertoe worden vergunningsprocedures vereenvoudigd en ingekort. Bij de aanvraag wordt er meteen een timing afgesproken en de aanvrager wordt tijdens de procedure op de hoogte gehouden Voer een positieve communicatie rond ondernemingen Een positief imago van de gemeente en het lokale bedrijfsleven in de gemeente is belangrijk. Zeker voor het aantrekken van nieuwe bedrijven speelt het imago van de gemeente en de in de gemeente gevestigde bedrijven een belangrijke rol. Daarom vragen VKW Limburg en de CLI dat de gemeenten initiatieven zoals bijvoorbeeld openbedrijvendagen en opendeurdagen ondersteunen. Verder moet de gemeente het positieve imago van het lokale bedrijfsleven verder versterken door in de gemeentelijke magazines positieve aandacht te geven aan de eigen bedrijven en door het belang van bedrijven in de kijker te zetten wat betreft jobcreatie en de creatie van welvaart. VKW Limburg en de CLI vragen bovendien dat de gemeente werk maakt van een bedrijvengids die up-to-date is en bijvoorbeeld aangepast met de GPScoördinaten van de bedrijven Geef alle kansen aan lokale ondernemers bij aanbestedingen VKW Limburg en de CLI vragen aan de gemeenten dat zij bij aanbestedingen de in de eigen gemeente gevestigde bedrijven hierover voldoende informeren (uiteraard dienen de wettelijke bepalingen gevolgd te worden). Voor kleinere werken waar een aanbesteding niet nodig is, is het zinvol om beroep te doen op bedrijven in de eigen gemeente als dit economisch verantwoord is Blijf investeren Zoals in vele Europese landen zijn de gemeenten de belangrijkste overheidsinvesteerders. De investeringen van de lokale besturen (d.w.z. met inbegrip van de provincies, de OCMW s enz.) vertegenwoordigen immers gemiddeld 50 % van de brutovorming van vast kapitaal voor de hele overheidssector. Uit een onderzoek van de VVSG blijkt dat 64% van de burgemeesters er ernstig over nadenkt om te snoeien in de gemeentelijke investeringen. Nochtans zijn de noden groot. Denken we maar aan de toestand van de rioleringen, de lokale weginfrastructuur, de noodzaak aan bedrijventerreinen, Nochtans zijn dit 6

7 allemaal zaken die het algemeen imago en de (toeristische) aantrekkelijkheid van een gemeente bepalen. Het imago van een stad straalt niet alleen af op de ondernemers maar ook op (toekomstige) inwoners die aldus de financiële daadkracht van de gemeente verder versterken. Daarom vragen VKW Limburg en de CLI aan de gemeenten om een efficiënte administratie te koppelen aan een gezond financieel beleid met slimme investeringen die gebaseerd zijn op een lange termijn visie. Dit kan nog steeds op de traditionele manier maar ook via een autonoom gemeentebedrijf. Aan het werken met een autonoom gemeentebedrijf zijn een aantal voorbeelden verbonden. In tegenstelling tot een stad of gemeentedienst kan een autonoom gemeentebedrijf wel btw recupereren. Een autonoom gemeentebedrijf laat bovendien toe dat er meer bedrijfsmatig wordt gewerkt omdat men werkt met budgetten in plaats van begrotingen, waardoor bijvoorbeeld eenvoudiger financiële middelen kunnen worden vrijgemaakt wanneer een gelegenheid zich voordoet. Ook de administratieve besluitvorming verloopt soepeler binnen een autonoom gemeentebedrijf. 3. Ruimte om te ondernemen 3.1. Uitgeruste terreinen aan redelijke prijzen Hoewel het zeker geen voldoende voorwaarde is, heeft het ondernemerschap baat bij voldoende aanbod van kwaliteitsvolle ruimte. Het huidige beschikbare aanbod aan bedrijfsterreinen bedraagt nu ha. De provincie Limburg heeft met 623 ha weliswaar de grootste oppervlakte beschikbaar. Hiervan ligt ongeveer de helft in Lommel en nog eens ca 100 ha in Genk. We stellen dus een hoge concentratie van het huidige aanbod vast in deze 2 gemeenten. Er is dus zeker en vast voor de andere gemeentes werk aan de winkel om enerzijds hun bestaand aanbod te inventariseren en uit te breiden. In veel gemeenten is er dus geen ruimte om eventueel uit te breiden of te verhuizen. Ook dienen de gemeenten de kwaliteit van het beschikbare aanbod te verhogen. Is het aanbod niet te veel versnipperd, bevindt het huidige aanbod zich op gemakkelijk bereikbare plaatsen (plaatsen die multimodaliteit niet in de weg staan), wat is de huidige ruimtevraag van de in mijn gemeente gevestigde ondernemers,? De nieuw gecreëerde bedrijventerreinen dienen door de gemeenten aan voordelige prijzen aangeboden te worden om zoveel mogelijk bedrijven aan te trekken. Verder blijft het belangrijk dat er vanaf de start duidelijke en realistische voorwaarden aan de bedrijven worden opgelegd inzake groenaanleg, tewerkstelling,. Naast ruimte om zich te vestigen speelt ook transparantie en efficiëntie een grote rol. Het is in eenieders belang dat snel duidelijk is wat de bestemming van de bedrijventerreinen uiteindelijk is. Welke economische activiteit mag zich waar ontwikkelen? VKW Limburg en de CLI vragen hier ook de politieke moed om de 7

8 juiste beslissingen te nemen als potentiële actiegroepen weerstand zouden bieden aan bepaalde economische activiteiten In het heden en in de toekomst Niet alleen is het belangrijk om vandaag ruimte te voorzien om te ondernemen, deze bedrijventerreinen dienen ook aangelegd te worden zodat ze effectief beschikbaar zijn op de markt. Denk hierbij niet alleen aan de noden vandaag maar bekijk dit op lange termijn en creëer een voldoende zogenaamde ijzeren voorraad Bereikbare terreinen Bedrijventerreinen dienen goed aangegeven te zijn voor bezoekers en leveranciers. Concreet betekent dit dat er een eenvoudig bewegwijzeringplan voor de gemeente dient uitgewerkt te zijn. Ook bij het uitwerken van de gemeentelijke mobiliteitsplannen wordt er best voldoende inspraak gevraagd van de ondernemers. Verder dringen we er op aan om bij wegwerkzaamheden de hinder te beperken en de werkzaamheden te combineren. Dit laatste dan ook bij voorkeur in overleg met de buurgemeenten. 8

9 De provincies Ook naar de provincie toe heeft VKW Limburg samen met de CLI een eisenpakket geformuleerd. De voorstellen die VKW Limburg en de CLI doen naar de provincie toe verzamelen zich rond drie thema s: de provinciale fiscaliteit, de aandacht voor de lokale economie en ruimte om te ondernemen. Ook naar de provincie toe wordt gevraagd om de provinciale belasting niet te verhogen aangezien Limburg de duurste Vlaamse provincie is. Daarnaast vragen VKW Limburg en de Contactgroep Limburgse Industrieregio s dat de provincie haar ondersteunende rol voor bedrijven verder zet en verder uitbouwt. Bovendien moet de provincie, samen met de POM, Limburg promoten als economische regio met tal van troeven. Tot slot dient ook de provincie haar rol te spelen in het voorzien in voldoende bedrijventerreinen en dit zowel op korte als op lange termijn. 1. Provinciefinanciën en Fiscaliteit 1.1. Verlaag de fiscaliteit Hoewel de opcentiemen in de provincie Limburg tijdens de voorbije legislatuur niet gestegen zijn, blijven deze het hoogst van alle Vlaamse provincies. Terwijl bij de andere Vlaamse provincies deze opcentiemen variëren van 290 tot 355 (Antwerpen 290, Oost-Vlaanderen 295, Vlaams-Brabant 332, West-Vlaanderen 355) bleven die in Limburg stabiel op 400. Het spreekt voor zich dat voor VKW Limburg en de CLI een verdere verhoging van de provinciale opcentiemen tijdens de volgende legislatuur uitgesloten is. VKW Limburg en de CLI vragen de provincie om net het goede voorbeeld te geven en een verlaging na te streven zodat de Limburgse opcentiemen onder het gemiddelde van de andere Vlaamse provincies (312) dalen. Deze hoge provinciale belasting, gecombineerd met de gemeentelijke fiscaliteit, die gemiddeld genomen ook boven het Vlaams gemiddelde uitsteekt, maakt dat er dient werk gemaakt te worden van een provinciaal overleg met als doel een harmonisering van de gemeentebelastingen en het afschaffen van alle antieconomische belastingen. Samen dient er gewerkt te worden om de lokale belastingen voor bestaande bedrijven extra te verlagen en om nieuwe bedrijven aan te trekken door een extra voordelig fiscaal klimaat. Dit zal alleen maar leiden tot meer welvaart in de regio. Het zou een belangrijk signaal zijn dat Limburg ook zelf het heft in handen neemt, dat de provincie met name de voortrekkersrol op zich neemt. 9

10 2. Aandacht voor de lokale economie en de lokale ondernemer 2.1. Limburg 2.24 Na de realisaties van het Limburgplan kwam de provincie met een opvolger, Limburg 2.24 genaamd. Hiertoe werd een heel ruime denkoefening gehouden wat resulteerde in tal van mogelijke beleidsdoelstellingen. Het is nu zaak voor de provincie om duidelijkheid te scheppen in rangorde, financiering en de timing die de Provincie aan de opgesomde acties wil koppelen. VKW Limburg en de Contactgroep Limburgse Industrieregio s willen alvast meegeven dat ze naast deze nota van de provincie ook een duidelijke visie met betrekking tot de infrastructurele uitbouw van de provincie verwachten. Voor VKW Limburg en de CLI is het ook de taak van de provincie om te ijveren voor een betere infrastructurele ontsluiting van Limburg en dit op de diverse bestuursniveaus. De voorbeelden hiervan zijn legio. Denken we maar aan de noord-zuidverbinding, de aansluiting van Sint-Truiden op de E40, de betere bediening van Limburg door de NMBS, het Spartacusplan, de verbreding van de autostrades, VKW Limburg en de CLI vragen over de infrastructurele uitbouw ook een duidelijke visie van waar de provincie zelf naar toe wil Ondersteun het Limburgse bedrijfsleven Ondernemerschap en zin voor initiatief moeten actief worden gepromoot, ondersteund en bevorderd. Niet alleen in het onderwijs, waar naast kennis en algemene vorming, vooral verder ingezet moet worden op ondernemingszin en attitudes moeten worden bijgebracht en waar de voeling met het bedrijfsleven moet worden verhoogd, maar in de hele samenleving. Het werken aan positieve waardering voor het bedrijfsleven moet dan ook een belangrijke beleidsdoelstelling zijn voor de Limburgse provincieraad. Initiatieven ter bevordering van het ondernemerschap verdienen verder actieve ondersteuning vanuit het provinciebestuur. VKW Limburg en de Contactgroep Limburgse Industrieregio s vragen verder dat de provincie haar ondersteunende rol voor bedrijven verder zet en verder uitbouwt. Bovendien moet de provincie, samen met de POM, Limburg promoten als economische regio met tal van troeven Geef alle kansen aan Limburgse ondernemers bij aanbestedingen VKW Limburg en de CLI vragen aan de provincie dat zij bij aanbestedingen de in de provincie gevestigde bedrijven hierover voldoende informeren (uiteraard dienen de wettelijke bepalingen gevolgd te worden). Voor kleinere werken waar een aanbesteding niet nodig is, is het zinvol om beroep te doen op bedrijven in de eigen provincie als dit economisch verantwoord is. 10

11 3. Ruimte om te ondernemen 3.1. Voldoende ruimte Hoewel het zeker geen voldoende voorwaarde is, heeft het ondernemerschap baat bij voldoende aanbod van kwaliteitsvolle ruimte. Het huidige beschikbare aanbod aan bedrijfsterreinen bedraagt nu ha. Daarnaast is 661 ha in Vlaanderen in ontwikkeling. De provincie Limburg heeft met 623 ha hiervan de grootste oppervlakte beschikbaar. Hiervan ligt ongeveer de helft in Lommel en nog eens 100 ha in Genk. Er is dus zeker en vast voor de andere gemeentes werk aan de winkel om enerzijds hun bestaand aanbod te inventariseren en uit te breiden. De provincie dient samen met de POM Limburg werk te maken van de versnelde uitrusting van de reeds ingekleurde, maar nog niet ontwikkelde bedrijventerreinen. Niet alleen is het belangrijk om vandaag ruimte te voorzien om te ondernemen, deze bedrijventerreinen dienen ook aangelegd te worden zodat ze effectief beschikbaar zijn op de markt. Denk hierbij niet alleen aan de noden vandaag maar bekijk dit op lange termijn en creëer een voldoende zogenaamde ijzeren voorraad. Bovendien dient de provincie haar rol op te nemen als adviseur voor lokale besturen en als bewaker van de gecoördineerde bovenlokale visie Goed ingerichte ruimte De provincie dient samen met de POM Limburg werk te maken van goed ingerichte bedrijventerreinen. Uniforme bewegwijzering, duurzaam ingerichte bedrijventerreinen, deze initiatieven dienen verder uitgediept te worden de komende jaren. 11