Implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30), deel 2.

Transcriptie

1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat DiTectoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RIZA Implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30), deel 2. Deel 2: N0 3, NO,, S0 4 2, CI, NH 4 \ P0 4 3+, SiQ 2 in afvalwater Wietske de Haan en llona van der Hoist Werkdocument: X RIZA-IMLA, Laboratorium voor anorganische chemie Lelystad, november 2003

2 Ministerie van verkeer en waterstaat 5 5^ Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RIZA Implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30) Deel 2: N0 3, N0 2, S0 4 2, CI, NH/, P0 4 3 \ Si0 2 in afvalwater Wietske de Haan en llona van der Hoist Werkdocument: X RIZA-IMLA, Laboratorium voor anorganische chemie Lelystad, november 2003 Akkoord hoofd laboratorium: Onno Epema

3 Samenvatting In dit tweede deel van het rapport "Implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30)" staat de korte validatie beschreven van nitraat, nitriet, ammonium, silicaat, ortho-fosfaat, chloride en fosfaat in afvalwater. In het eerste deel staat uitvoerig beschreven de validatie van deze parameters in oppervlaktewater. Tevens zijn in deel 1 de methodes en de desbetreffende NEN-normen uitvoerig beschreven. In dit rapport wordt alleen ingegaan op de validatie van afvalwater. Validatie De resultaten van de validatie zijn weergegeven in de tabel hieronder. Samenvatting prestatiekenmerken (in mg/l m. u.v. o-fosfaat is in HK/I) Parameter RSD, Cd, c* c. RSD, Ree, MTF Advies (%) (%) (%) (%) Nitraat + nitriet Q Nitriet Q o-fosfaat Q Silicaat Q Ammonium Q Chloride Q Sulfaat Q RSD, = relatieve standaarddeviatie van de herhaalbaarheid, C dj = detectiegrens, C b = bepalingsgrens, C, 8 = rapportagegrens, C igiofv, = detectiegrenzen van de oppervlaktewatermethode RSDR = relatieve standaarddeviatie van de binnen-laboratorium reproduceerbaarheid, Rec. R = recovery, MTF = Maximale Totale Fout Tevens is er gekeken of een additie aan zeewater goed wordt teruggevonden. De additie aan zeewater geeft een goed resultaat voor ammonium, silicaat, ortho-fosfaat en nitriet. De recovery's zijn respectievelijk 98.0%, 97.4%, 94.8% en 88.6%. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

4 Inhoudsopgave 1 Inleiding 5 2 Methode en uitvoering Apparatuur, hulpmiddelen, reagentia en hulpstoffen Uitvoering Herhaalbaarheid, detectie-, bepalings- en rapportagegrens Recovery, binnen-laboratorium reproduceerbaarheid en maximale totale fout 7 3 Resultaten en discussie Herhaalbaarheid, detectie-, bepalings- en rapportagegrens Recovery, binnen-laboratorium reproduceerbaarheid en maximale totale fout 9 4 Conclusie en aanbevelingen Conclusies Aanbevelingen 11 5 Literatuurlijst 12 Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

5 1 Inleiding In het rapport "implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30), deel 1" staat de validatie beschreven van nitraat, nitriet, ammonium, silicaat, orthofosfaat, chloride en sulfaat in oppervlaktewater. Het RIZA-laboratoria wil in de toekomst projectmatig afvalwatermonsters analyseren op de KONELAB. Het doel van dit onderzoek is het vaststellen van de prestatiekenmerken van nitraat, nitriet, ammonium, silicaat, ortho-fosfaat, chloride en sulfaat in afvalwater. De volgende prestatiekenmerken zullen worden bepaald (1): Detectie-, bepalings- en rapportagegrens; Herhaalbaarheid; Recovery, binnen-laboratorium reproduceerbaarheid en maximale totale fout; Het rapport is opgebouwd uit 5 hoofdstukken. In hoofdstuk 2 staan de apparatuur, hulpmiddelen en chemicalien vermeld en tevens de uitvoering van de experimenten. De resultaten en discussie, van de uitgevoerde experimenten, staan beschreven in hoofdstuk 3. De conclusies en aanbevelingen worden vermeld in hoofdstuk 4. In hoofdstuk 5 is de literatuurlijst weergegeven. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

6 2 Methode en uitvoering In dit hoofdstuk staat vermeld welke materialen, instrumenten en werkwijzen. 2.1 Apparatuur, hulpmiddelen, reagentia en hulpstoffen Het onderzoek is uitgevoerd met een KONELAB Aqua 30 discrete analyzer van Thermo Clinical Labsystems. Voor de apparatuur, reagentia en hulpmiddelen van de analyse die worden uitgevoerd op de KONELAB 30 wordt verwezen naar bijlage 1 van werkvoorschrift (W ) en bijlage 2 apparatuurvoorschrift (W ). De kalibratielijnen strijken de volgende kalibratiegebieden: Ammonium: Ortho-fosfaat: Silicaat: Nitriet: Nitraat: Chloride: Sulfaat: 0, 0.2, 1.2, 2.4 en 4.0 mg/l; 0, 125, 750, 1500 en 2500 pg/l; 0, 0.6, 3.6, 7.2 en 12,0 mg/l; 0, 0.05, 0.3, 0.6 en 1.0 mg/l; 0, 2.75, 16.5, 33.0 en 55 mg/l; 0, 25, 150, 300 en 500 mg/l; 0, 20, 50, 100, 150 en 200 mg/l. 2.2 Uitvoering Herhaalbaarheid, detectie-, bepalings- en rapportagegrens De herhaalbaarheid wordt vastgesteld met behulp van effluent van een communale biologische waterzuivering (Dronten). Dit monster wordt in tienvoud gefiltreerd over een 0185 mm filter en vervolgens geanalyseerd op de KONELAB. De monsters worden onder herhaalbaarheidcondities gemeten. De voorbewerking van alle monsters vindt op dezelfde dag plaats en alle monsters worden op dezelfde dag geanalyseerd. De mate van spreiding van de resultaten wordt bepaald door de relatieve standaardafwijking van de herhaalbaarheid (RSD r ). Gestreefd wordt naar een RSD, lager dan 10% (1). De detectiegrens-, bepalings- en rapportagegrens worden bepaald uit de resultaten van het experiment van de herhaalbaarheid. Er wordt dan ook gesproken van een indicatie van de detectie-, bepalings- en rapportagegrens. De detectiegrens, c dg wordt berekend uit de standaarddeviatie (S^: Vergelijking 1 Cdg = 3 * S m JI De bepalingsgrens c Dr wordt berekend uit: Vergelijking 2 c bg = \o*s mji De rapportagegrens is de dichtstbijzijnde eenheid van 1 of 5 met betrekking tot de bepalingsgrens. Volgens NEN 7777 dienen detectie-, bepalings- en Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

7 rapportagegrens bij voorkeur onder reproduceerbaarheidcondities bepaald te worden. Vanwege de beperkte houdbaarheid van het gebruikte monstermateriaal is dat hier geen optie(5) Recovery, binnen-laboratorium reproduceerbaarheid en maximale totale fout Het effluent van Dronten wordt zodanig gespiked', dat het een concentratie bevat die zich in het kalibratiegebied bevindt. Het monster met additie en het zodanige monster worden opgewerkt volgens werkvoorschrift W , zie bijlage 1. De opwerking en analyse, van elk monster, vindt plaats op verschillende dagen. Gekozen is voor spiken aan een afvalwatermonster, omdat er geen geschikt referentiemateriaal beschikbaar was. Gesproken wordt dan ook over het bepalen van de terugvinding of recovery (REC R ) in plaats van het bepalen van de juistheid. De recovery geeft de mate van terugvinding aan. Het percentage terugvinding (recovery) moet tussen de 70% en 120% bedragen (1). De binnen-laboratoriumreproduceerbaarheid is de maat voor de spreiding tussen meetwaarden verkregen met dezelfde methode op identiek materiaal onder verschillende omstandigheden (Bijvoorbeeld op verschillende dagen) binnen hetzelfde laboratorium. De binnen-laboratoriumreproduceerbaarheid R wordt berekend met: Vergelijking 3 R = 2:2 s n In de praktijk wordt de relatieve standaardafwijking van de binnenlaboratoriumreproduceerbaarheid (RSD R ) bepaald. De eis voor de RSD R is, lager dan 10% (1). De MTF (maximale totale fout) is de maat voor de meetonzekerheid en geeft aan de mate, waarin de met een bepaalde meetmethode verkregen meetwaarde, afwijkt van de ware waarde. De MTF kan uitgedrukt worden op basis van juistheid en op basis van recovery. De MTF wordt berekend met: Vergelijking 4 Waarin: MTF = 1100 %REC + 2RSDR % REC = recovery De maximale totale fout (MTF) mag nooit boven de 50% uitstijgen. Methoden met een MTF beneden de 25% worden als uitstekend beschouwd. Methoden met een MTF tussen 25% en 50% zijn acceptabel. Als een methode voldoet aan het criterium van de MTF, maar een van de afzonderlijke grootheden (juistheid cq. recovery of binnen-laboratoriumreproduceerbaarheid) niet aan het eigen criterium voldoet, dan is dit toegestaan, mits het laboratoriumhoofd deze afwijking verantwoordt (1). ' Spike: een bekende hoeveelheid (concentratie) wordt geaddeerd aan water Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

8 a) Recovery in zware matrix Het analyseren van nutrienten in zware matrix, zoals zeewater, komt tijdens de validatie niet echt aan de orde. Een reden om te kijken wat de terugvinding is, als er geaddeerd wordt aan zeewater. Als zeewatermonster wordt gebruikt gemaakt van een quasimemmonster. Dit is een ringonderzoekmonster voor de analyses in zeewater. Aan dit monster is een bepaalde hoeveelheid gespiked. Tijdens dit experiment zijn de recovery's bepaald voor ortho-fosfaat, ammonium, silicaat en nitriet. Het chloride gehalte in zeewater is zo hoog dat het niet mogelijk is om chloride te analyseren en helaas waren de monsters aangezuurd met salpeterzuur, dus het analyseren van nitraat was ook niet mogelijk. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

9 3 Resultaten en discussie In dit hoofdstuk worden de resultaten van de uitgevoerde experimenten besproken. 3.1 Herhaalbaarheid, detectie-, bepalings- en rapportagegrens De resultaten van het herhaalbaarheidsexperiment staan vermeld in tabel 4.1. Tevens staan de detectie-, bepalings- en rapportagegrenzen weergeven in tabel 4.1. De detectie-, bepalings- en rapportagegrenzen zijn berekend uit de standaarddeviatie van de herhaalbaarheid. De ruwe data staat vermeld in bijlage 3. Tabel 4.1: herhaalbaarheid (mg/l m.u.v o-fosfaat is in pg/l). Parameter Gem. s, RSD, (%) c d Cb. c C<f«(ot»> Nitraat + nitriet Nitriet o-fosfaat Silicaat Ammonium Chloride Sulfaat Gem. = gemiddelde gehalte in het monster, RSD, = relatieve standaarddeviatie van de herhaalbaarheid, S, =absolute standaarddeviatie, C 0s = detectiegrens, C b(c = bepalingsgrens, C,, = rapportagegrens. C dpopp, = detectiegrenzen van de oppervlaktewatermethode Uit tabel 4.1 blijkt de relatieve herhaalbaarheid te voldoen aan de eis lager dan 10%. De detectiegrenzen liggen hoger dan de detectiegrenzen van oppervlaktewater. De reden hiervoor is dat afvalwatermonsters een zwaardere matrix bevat dan oppervlaktewatermonsters. De detectiegrens van orthofosfaat is zeer hoog, de oorzaak hiervan is dat het monster een hoog gehalte bevat aan ortho-fosfaat. Er wordt dan ook gesproken over een indicatie van de detectiegrens van afvalwatermonsters. Vermoedelijk ligt de werkelijke detectiegrens rond de 10 pg/l. 3.2 Recovery, binnen-laboratorium reproduceerbaarheid en maximale totale fout In tabel 4.4 staan de resultaten gegeven van het reproduceerbaarheid experiment. De ruwe data staat vermeld in bijlage 3. Tabel 4.4: recover,, binnen-l.iboraiorium reproduceerbaaiheid en m.iximalc tot.ilo fout Element (massa) Gem.* s * RSD R (%) R Rec. (%) MTF (%) Nitraat + nitriet Nitriet o-fosfaat Silicaat Ammonium r > Chloride Sulfaat Gem. - gemiddelde gehalte in het monster, RSD R = relatieve standaarddeviatie van de binnenlaboratorium reproduceerbaarheid, S R =absolute standaarddeviatie, R = binnenlabreproduceerbaarheid. Rec. = recovery, MTF = Maximale Totale Fout, * mg/l m.u.v. o-fosfaat is in pg/l. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2

10 Uit tabel 4.4 blijkt de terugvinding van de spike voor alle parameters te voldoen aan de gestelde eis van een recovery tussen de 70% en 120%. Aan de gestelde eis van een RSD lager dan 10% voldoen alle parameters ook met uitzondering van ammonium deze bevat een RSD van 10.2%, wat ook als goed kan worden beschouwd. Tevens is de MTF voor alle parameters goed, lager dan 50%. Zelfs kan de methode bijna voor alle parameters uitstekend worden beschouwd met uitzondering van sulfaat, omdat deze parameters een MTF van lager dan 25% hebben. a) Recovery in zware matrix In tabel 4.5 staan de resultaten gegeven van de additie aan zeewater. Tabel 4.5: recovery in zeewater Concentratie (m a/i m.u.v. o-fosfaat is pg/l) Parameter monster+spike monster spike Theoretische waarde Recovery (%) Nitriet o-fosfaat Ammonium Silicaat Uit tabel 4.5 blijkt de terugvinding, van de additie aan zeewater, voor alle parameters te voldoen aan de gestelde eis van een recovery tussen de 70% en 120%. Om met zekerheid te zeggen dat de meting van zeewater goed gaat met KONELAB zal er meerdere spikes moeten worden uitgevoerd. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 10

11 4 Conclusie en aanbevelingen 4.1 Conclusies Een aantal conclusies wordt getrokken aan de hand van de validatie van nitraat, nitriet, chloride, sulfaat, ortho-fosfaat, ammonium en silicaat in afvalwatermonsters. De herhaalbaarheid is goed voor alle parameters, lager dan 10%. De detectiegrenzen in afvalwatermonsters liggen hoger dan de detectiegrenzen in oppervlaktewatermonsters. De recovery is goed voor ammonium, ortho-fosfaat, nitraat+nitriet, sulfaat, silicaat, chloride en nitriet, respectievelijk 95.7%, 99.5%, 99.9%, 93.4%, 94.9%, 97.9% en 105.9%. De methode voor sulfaat is acceptabel, MTF tussen de 25 en 50%. De MTF voor ammonium, ortho-fosfaat, nitraat+nitriet, silicaat, chloride en nitriet is lager dan 50%. De methode voor deze zes parameters kan als uitstekend worden beschouwd. De additie aan zeewater geeft een goed resultaat voor ammonium, silicaat, ortho-fosfaat en nitriet. De recovery's zijn respectievelijk 98.0%, 97.4%, 94.8% en 88.6%. 4.2 Aanbevelingen Onderzocht moet worden of ander matrices dezelfde recovery's geven. De reden hiervoor is dat de validatie voor een dezelfde effluent is uitgevoerd, dit wil nog niet zeggen dat zwaardere matrices ook goed gaan. Bij zwaardere matrices wordt ook gedacht aan zeewater. De verwachting is wel dat dit goed zal gaan omdat de additie aan zeewater goed werd teruggevonden. Voorlopig is het aan te bevelen, als er projectmatig afvalwatermonsters worden gemeten, additie aan verschillende afvalwatermonster toe te passen. Dit zal voorlopig in het werkvoorschrift worden opgenomen als aanbeveling. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 11

12 5 Literatuurlijst (1) H.F. Schuijn en ST. v.d. Velde, Het proefondervindelijk vaststellen van prestatiekenmerken, W , versie 4, Lelystad, mei (2) W de Haan en Nona van der Hoist, Implementatie en validatie van de KONELAB (aqua 30), deel 1. (3) R. de brouwer, E Lippinkhof, I van de Hoist, Oppervlakte- en afvalwater: Fotometrische bepaling van nitraat, nitriet, ammonium, orthofosfaat, silicaat en chloride m.b.v. een doorstroomanalysesysteem volgens CFA, W , versie 12, Lelystad, maart (4) M. Buwalda, Bepaling van sulfaat in water m.b.v. een doorstroomanalysesysteem, W , versie 7, Lelystad, mei (5) Nederlands Normalisatie-instituut, NEN 7777 Milieu- Prestatiekenmerken van meetmethoden, juli Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 12

13 Bijlage 1 (1 van 14): Werkvoorschrift W DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Doel Dit werkvoorschrift beschrijft een methode voor de kwantitatieve bepaling van nitraat, nitriet, ammonium, ortho-fosfaat, silicaat, chloride en sulfaat in afvalwater, m.b.v. een discrete analyzer (KONELAB 30). Toepassingsgebied Tabel l:testdictionarv LABinfos parametercode testcode(s) NO-,N0 2 N I30AA400 NO.N 130AA401 NH 4 130AA402 o-po., I30AA403 Si I30AA404 CI I30AA405 S04 I30AA4I2 BEGINSEL Nitraat + nitriet Het nitraat wordt met behulp van hydrazinesulfaat gereduceerd tot nitriet. De geproduceerde nitrietionen reageren vervolgens met sulfanilamide en alphanaphtylethyleendiaminedihydrochloride (NED) tot een rood gekleurde diazo-verbinding. De extinctie gemeten bij 540 nm is een maat voor de aanwezige hoeveelheid totaal geoxideerde stikstof. Nitriet Het nitriet reageert in zuur milieu met sulfanilamide en NED tot een rood gekleurde diazo-verbinding. De extinctie gemeten bij 540 nm is een maat voor de aanwezig hoeveelheid nitriet. Ammonium Ammonium reageert met hypochlorietionen, gevormd door alkalische hydrolyse van natriumdichloroisocyanuraat, en met salicylaat bij een ph van ca. 12,6 in aanwezigheid van natriumnitroprusside als katalysator onder vorming van een blauw gekleurde verbinding. De extinctie bij 655 nm is een maat voor het ammonium gehalte. Ortho-fosfaat Molybdaat vormt in zuur milieu met ortho-fosfaationen en antimoonnatriumtartraat, door reduktie met ascorbinezuur, een blauw gekleurde verbinding. De extinctie gemeten bij 880 nm is een maat voor de aanwezige hoeveelheid ortho-fosfaat. Silicaat Molybdaat vormt in zuur milieu met silicaten een geel silicaatmolybdaatcomplex, door reductie met ascorbinezuur wordt er een blauw gekleurde silicaatmolybdaatcomplex gevormd. De extinctie van deze verbinding gemeten bij 810 nm is een maat voor de aanwezige hoeveelheid silicaat. Oxaalzuur wordt toegevoegd om de reaktie van ortho-fosfaat met het molybdaat tegen te gaan. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 13

14 Bijlage 1 (2 van 14): Werkvoorschrift W Chloride Kwik(ll)thiocyanaat reageert met het chloride-ion tot het niet geioniseerde doch oplosbare kwik(ll)chloride. Het hierbij ontstane thiocyanaat reageert met ijzer(lll)ionen tot het rood gekleurde ijzer(lll)thiocyanaat. De extinctie van de oplossing gemeten bij 470 nm is een maat voor de aanwezig hoeveelheid chloride. Sulfaat Sulfaationen slaan neer, in een zuur milieu, met bariumchloride. De ontstane troebelheid van de oplossing wordt gemeten bij 405 nm en is een maat voor de aanwezig hoeveelheid sulfaat. ANALYTISCHE KENGROOTHEDEN De kengrootheden van het analytisch systeem zoals beschreven in dit werkvoorschrift zijn bepaald geheel conform SA 8141 (zie tabel 6). CHEMICALIEN Benodigde chemicalien. Tabel 2: overzicht benodigd e chemicalien volgnr Stofhaam fabrikant kwaliteit catalog, nummer lab. nummer Kopersulfaat Baker Analvzed Zinksulfaat Baker Analyzed Natriumhvdroxidc Baker Analvzed H\dra7inesulfaat Baker Analyzed ()rtho-fos!brzuur Baker Grade Sulfanilamide Merck Analyzed a-naphthylehyleendiammoniumdichloride Baker Analyzed Natriumsalicylaat Merck Analyzed Natriumcitraal Baker Analyzed Salpeterzuur Baker Analyzed Natriumnitroprusside Baker Analyzed (sodiumpentacyanonitrosylferrate) Natriumdichloroisocyanuraat Acros Chimica Ascorbinezuur Baker Analyzed Kvvikthiocyanaat Baker Analyzed Ijzemitraat Baker Analyzed Methanol Baker Analzyed Gelatine Bariumchloride Baker Analyzed Natriumchloride Baker Analyzed Zoutzuur Baker Grade Ammoniumheptamolybdaat. 4H 2 0 Baker Analyzed Kaliumaniimoontanraat Merck Zwavelzuur Merck Analyzed Oxaal/uur Baker \nal\ zed Ammoniumsulfaat Baker Reinst Kaliumnitraat Baker Analyzed Natriumniiriei Baker Analyzed Natriumhexafluorsilicaai Riedel de Haen Gereinigd Kaliumdiwaterstoffosfaat Baker Analyzed Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 14

15 volgnr. Stofhaam fabrikant kwaliteit catalog. nummer lab. nummer Natriumsulfaat Baker Analyzed Ammoniumchloride Baker Analyzed Natriumnitraat Baker Analyzed Kaliumchloride Merck Analyzed Kaliumnitriet Merck Analyzed Kaliumhexafluorsilicaat Johnson Nairiumwaterstot'fosfaat Baker Analyzed Kaliumsulfaat Merck Calciumchloride Brocacef Exsicat. CA Magnesiumchloride Baker Analyzed Silicasel Merck grade Opmerking: Calciumchloride (4.138) en silicagel (4.1.40) dienen als droogmiddel in een exsiccator. Calciumchloride is zonder voorbehandeling toepasbaar. Silicagel dient voor gebruik minimaal 4 uur gedroogd te worden bij 105 C. De calciumchloride (4.1.38) dient vervangen te worden indien de silicagel (4.1.40) verkleurd. Reagentia Gebruik voor het maken van de reagentia en de standaarden gedemineraliseerd water; nanopure kwaliteit oftewel milli-q-water. In bijlage 1 staan de afkortingen vermeld, van het gebruikte reagens, die gebruikt worden in het software pakket van de KONLAB. Tevens staat in bijlage 1 aangegeven de plek van het reagens waar het moet worden geplaatst in het instrument Nitraat + nitriet Kopersulfaatoplossing Los 0.39 g CuS0 4.5H 2 0 (4.1.1.) op in 100 ml milli-q-water, in een erlenmeyer van 100 ml. uiterstc gcbruiksduur 6 maanden kamertempcraluur Zinksulfaatoplossing Los 4.5 g zinksulfaat (4.1.2.) op in 100 ml milli-q-water, in een erlenmeyer van 100 ml. uiterstc gcbruiksduur (i maanden kamenempcratuur Natriumhydroxideoplossing (reagens 1) Maak dagelijks aan 0.8 g natriumhydroxide (4.1.3.) in 100 ml milli-q-water, in een erlenmeyer van 100 ml. Reductant (reagent 2) Los g hydrazine sulfaat (4.1.4.) op in 200 ml milli-q-water. Voeg ml kopersulfaatoplossing ( ) en 2.5 ml zinksulfaatoplossing ( ) toe en vul aan tot 250 ml met milli-q-water in een erlenmeyer van 250 ml. uiterstc gcbruiksduur 14 dagen K.K'Ik.Lsl Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 l',

16 Bijlage 1 (4 van 14): Werkvoorschrift W Kleurreagens (tevens de kleurreagens voor nitriet, reagens 3) Voeg voorzichtig 50 ml fosforzuur (4.1.5.) toe aan 500 ml milli-q-water. Voeg 5.0 g sulfanilamide toe(4.1.6.), los op en voeg dan 0.25 g N- naphtylethyleenamoniumchloride (4.1.7.) toe. Vul aan tot 11 met milli-q-water in erlenmeyer van 1 I en meng. uilcrste gebruiksduur : 3 maanden : donker glas. koclkast Ammonium Natriumsalicylaat oplossing (reagens 1) Los 32.5 g natriumsalicylaat (4.1.8.) en 32.5 g natriumcitraat (4.1.9.) op in 200 ml milli-q-water, zorg ervoor dat de ph lager is dan 8.0, zonodig aanzuren met 0.4% HNO, ( ). Voeg g natriumnitroprusside ( ) toe en los op, vul aan tot 250 ml met milli-q-water in een erlenmeyer van 250 ml en meng. II iterste gcbruiksduur : 7 dagen donkcrglas. koclkast D.I.C.-oplossing (reagens 2) Los 8,0 g natriumhydroxide (4.1.3.) op in 200 ml milli-q-water en meng, laat het afkoelen en voeg 0.5 g natriumdichloroisocyanuraat ( ) toe en los op, vul aan tot 250 ml met milli-q-water in een erlenmeyer van 250 ml en meng. uilersle gcbruiksduur 7 dagen Iwvaarcondities: : donkerglas. koelkast Ortho-fosfaat Ammoniummolybdaat oplossing Los 4.0 g ammoniummolybdaat ( ) op in 100 ml milli-q-water in een erlenmeyer van 100 ml. uiterstc gebruiksduur 2 maanden : : polyethylecndes. koeflcm Kaliumantimoontartraat oplossing Los 0.15 g kaliumantimoontartraat ( ) op in 25 ml milli-q-water en vul aan tot 50 ml met milli-q-water, in een erlenmeyer van 50 ml. uilcrste gcbmiksduur : 2 maanden : : polyethylccnfles. koelkast Zwavelzuur oplossing Voeg 140 ml geconcentreerd zwavelzuur ( ) toe aan 1000 ml milli-q-water, in een maatkolf van 11, en laat het afkoelen tot kamertemperatuur. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 16

17 Bijlage 1 (5 van 14): Werkvoorschrift W uiterstc gebruiksduur 6 maanden : kamertemperatuur Mix oplossing 1 Voeg 75 ml ammoniummolybdaat oplossing ( ) toe aan 250 ml zwavelzuur oplossing ( ). Voeg vervolgens 25 ml kaliumantimoontartraat oplossing ( ) toe. uiterste gebruiksduur : 2 maanden Koelkast Mix oplossing 2 Meng 28 ml van reagent 1 en 12 ml ascorbinezuuroplossing. Maak deze oplossing dagelijks aan. Silicaat Ammoniummolybdaat oplossing (reagens 1) Los 2.5 g ammoniummolybdaat ( ) op in 200 ml 0.05 M H 2 SO., ( ). Vul aan tot 250 ml met 0.05 M H 2 SO in een erlenmeyer van 250 ml en meng. uilcrste gebniiksduur 2 maanden : polycthylccntlcs. koelkast Oxaalzuur oplossing (reagens 2) Los 12.5 g oxaalzuur ( ) op in 200 ml milli-q-water. Vul aan tot 250 ml met milli-q-water in een erlenmeyer van 250 ml en meng. uiterste gcbruiksduur : 2 maanden polvclhylecnflcs. koelkast Ascorbinezuur oplossing (reagens 3) Los 4.5 g ascorbinezuur ( ) op in 250 ml milli-q-water. Vul aan tot 250 ml met milli-q-water in een erlenmeyer van 250 ml en meng. uiterstc gebruiksduur : 5 dagen polyethylcenflcs. koelkast Zwavelzuuroplossing (0.05 M) Pipetteer 2.8 ml geconcentreerd zwavelzuur ( ) in 500 ml milli-q-water, vul aan met milli-q-water in een maatkolf van 11 en meng. uiterstc gcbruiksduur : 6 maanden kainertenipcrauiur Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 17

18 Bijlage 1 (6 van 14): Werkvoorschrift W Chloride Kwikthiocyanaat oplossing Los gkwikthiocyanaat ( ) op in 100 ml methanol ( ), in een erlenmeyer van 100 ml. Meng en filtreer als het nodig is. uiterstc gcbruiksduur : 3 maanden Uzernitraat oplossing kanierlemperatuur Los 20.2 g ijzernitraat ( ) op in 50 ml milli-q-water. Voeg voorzichtig 4.44 ml geconcentreerd salpeterzuur ( ) toe. Vul aan met milli-q-water in een maatkolf van 100 ml en meng Kleurreagens uiterstc gcbruiksduur : 3 maanden : kamertemperatuur Voeg 75 ml kwikthiocyanaat oplossing en 75 ml ijzernitraat oplossing in 250 ml milli-q-water. Vul aan met milli-q-water in een maatkolf van 500 ml. Sulfaat uiterste gebruiksduur : 3 maanden : kamertemperatuur Neerslag oplossing Los op g gelatine ( ) in 300 ml heet milli-q-water (ongeveer 80 C), laat minstens uur lang mengen. Koel af en voeg daama 5 g bariumchloride ( ) en 5 g natriumchloride ( ) toe. Voeg vervolgens voorzichtig 2.5 ml geconcentreerd zoutzuur ( ) toe en vul aan tot 500 ml met milli-q-water. uiterstc gcbruiksduur I week : koelkast Standaarden (Hoge Range oftewel afvalwater) De chemicalien voor de standaarden dienen voor gebruik gedroogd te worden. Vul hiervoor een afsluitbaar glazen schaal met de stof en plaats deze 2 uur in een droogstoof bij 105 C + 3 C. Plaats de schaal afgesloten in een exsiccator. Voor ieder hergebruik de schaal met inhoud opnieuw drogen. uiterstc gebruiksduur 6 maanden : exsiccator, kamertemp. Noteer de inweeg in het logboek. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 18

19 Bijlage 1 (7 van 14): Werkvoorschrift W Sulfaat en chloride Voor chloride en sulfaat wordt gebruik gemaakt van de oppervlaktewatermethode. De standaarden en controles worden aangemaakt volgens werkvoorschrift W , paragraaf 4.3. Tabel 6:concentraties werkstandaarden (hoge range, afvalwater) concentratie nitraat * nitriet mg/l (NO,NO : ) ammonium mg/in (NH,) o-fosfaat Ug/lP (o-p0 4 ) silicaat mg/l (Si) 100% % % % % III Stockstandaard ammonium, 200,0 mg/l N(als NH 4 ), Los 0,9429 g ammoniumsulfaat ( ), op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gcbruiksduur 3 maanden koelkast Stockstandaard nitraat, 550,0 mg/l N(als NO,), Los 03,972 g kaliumnitraat ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gebruiksduur 3 maanden koelkast Stockstandaard nitriet, 50,0 mg/l N (als NO,) Los 0,2465 g natriumnitriet ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gebruiksduur : 2 maanden Stockstandaard silicaat, 120,0 mg/l Si koelkast Los 0,8085 g natriumhexafluorsilicaat ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gcbruiksduur 6 maanden polyethyleenfles. koelkast Stockstandaard fosfaat, 50,0 mg/l P (als P0 4 ) Los 0,2195 g kaliumdiwaterstoffosfaat ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 11 en meng. uiterste gebruiksduur 3 maanden koclkavl Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 19

20 Bijlage 1 (8 van 14): Werkvoorschrift W Werkstandaard 100%, Si, N02, P04, NH4, N03 (HR) Pipetteer in een maatkolf van 1 liter: ml stockstandaard, ml stockstandaard fosfaat, ml stockstandaard nitriet, ml stockstandaard ammonium en 100 ml stockstandaard nitraat. uiterste gebruiksduur : dagelijks vers : n.v.t. Werkstandaard 60 %, Si, N02, P04, NH4, N03 (HR) Pipetteer uit werkstandaard 100% 150,00 ml in een maatkolf van 250 ml, vul aan met milli-q-water en meng. uiterstc gcbruiksduur dagelijks vers n.v.l Werkstandaard 30 %, Si, N02, P04, NH4, N03 (HR) Pipetteer uit werkstandaard 100% 60,00 ml in een maatkolf van 200 ml, vul aan met milli-q-water en meng. uiterste gebmiksduur dagelijks vers n.v.t Werkstandaard 5%, Si, N02, P04, NH4, N03 (HR) Pipetteer uit werkstandaard 100% 25,00 ml in een maatkolf van 500 ml, vul aan met milli-q-water en meng. uiterstc gcbruiksduur : dagelijks vers : n.v.t. Controles (Lage Range, oppervlaktewater) De chemicalien voor de controle oplossingen dienen voor gebruik gedroogd te worden. Vul hiervoor een afsluitbaar glazen schaal met de stof en plaats deze 2 uur in een droogstoof bij 105 C. Plaats de schaal afgesloten in een exsiccator. Voor ieder hergebruik de schaal met inhoud opnieuw drogen. uiterste gebruiksduur 6 maanden : exsiccator, kamenemp. Noteer de inweeg in het logboek. Nitraat, sulfaat en chloride Voor nitraat, sulfaat en chloride wordt gebruik gemaakt van de controle oplossingen van de oppervlaktewatermethode (W paragrafen t/m 4.4.8) Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 20

21 Bijlage 1 (9 van 14): Werkvoorschrift W Stockcontrole ammonium 100,0 mg/l N (als NH 4 ) Los 0,3819 g ammoniumchloride (4.1.1.) op in 500 ml milli-q-water. Vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gebruiksduur 3 maanden koelkast Stockcontrole nitriet 28,0 mg/l N (als NO ") Los 0,1702 g kaliumnitriet ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gcbruiksduur : 2 maanden bewaarcondilics : koelkast Stockcontrole silicaat, 76,3 mg/l Si Los 0,5986 g kaliumhexafluorsilicaat ( ) op in 500 ml milli-q-water. Vul aan in een maatkolf van 1 I en meng. uiterste gebruiksduur 6 maanden polvcthylcenflcs. koelkast Stockcontrole fosfaat, 50,0 mg/l P (als P0 4 ) Los 0,2290 g natriumwaterstoffosfaat ( ) op in 500 ml milli-q-water, vul aan in een maatkolf van 11 en meng. uiterste gebruiksduur 3 maanden koelkast Tabel 7: concentraties controle oplossing en controle oplossing verdunning, (hoge range, afvalwater) parameter Controle Controle verdunning nitriet: mg/l N (als NO.) ammonium ; mg/l N (als NH 4 ) ortho-fosfaat: ug/l P (als 0-PO4) silicaat mg/l Si Controle oplossing 1 (HR; NH4, Si, N02, 0-PO4) Pipetteer in een maatkolf van 1 liter:20,00 ml stockcontrole nitraat, 20,00 ml stockcontrole nitriet, 100,00 ml stockcontrole silicaat en 20,00 ml stockcontrole fosfaat. Vul aan met milli-q-water en meng. uiterstc gcbruiksduur 2 maanden polyethylecntles. koelkast Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 21

22 Bijlage 1 (10 van 14): Werkvoorschrift W Controle oplossing verdunning (HR; NH4, Si, N02, 0-PO4) Pipetteer in een maatkolf van 200 ml: 20,00 ml stockcontrole ammonium,20,00 ml stockcontrole nitriet, ml stockcontrole silicaat en 20,00 ml stockcontrole fosfaat. Vul aan met milli-q-water en meng. uiterste gebruiksduur 2 maanden polyeuiyleenfles. koelkast APPARATUUR EN HULPMIDDELEN Discreet analyzer, KONELAB aqua 30 ph-meter. Gebruikelijk laboratoriumglaswerk. Balans, geschikt voor wegingen op 0,1 g nauwkeurig. Satorius bovenweger, serienummer: Balans, geschikt voor wegingen op 0,0001 gram nauwkeurig. Satorius analytische balans, serienummer: Schleicher & Scheull 5951/2 vouwfilter, mm. Eppendorf pipetten Droogstoof 105 C, ±3 C. Exsiccator WERKWIJZE Tabel 8: overzicht benodigde IID's referentie onderwerp ITD codering tabel analytische kengrootheden werkvoorschrift W814I balans 0.1 gram werkvoorschrift W balans gram werkvoorschrift W discreet analyzer. KONEI.AB werkvoorschrift W7I ph-meter werkvoorschrift W7I eppendorf pipetten werkvoorschrift W droogstoof werkvoorschrift W koelkast werkvoorschrift W vei 1 igheidsvoorschri ft SA SA20I0 analyse- en apparaiuurlogboek logboek L7I Veiligheid Neem de algemene laboratorium veiligheidsmaatregelen in acht. Raadpleeg voor te nemen maatregelen het veiligheidsvoorschrift (zie tabel 6). kaliumantimoontartraat en hydrazinesulfaat dient bewaard te worden in de gifkast. Neem bij het werken met deze stof alle nodige voorzorgsmaatregelen. Voorbehandeling en conservering Filtreer een hoeveelheid monster over een vouwfilter (5.6.). Vul een polyethyleen flesje van 100 ml met filtraat, schrijf op het polyethyleen flesjes het labinfosnummer. Samenstelling meetserie Plaats een volledige kalibratiereeks, de standaarden en de controles van de kalibratiereeks in de sample segmenten. Plaats na het meten van de kalibratiereeks de monsters en de 1'-lijnscontroles in de sample segmenten. Voor iedere parameter wordt een afzonderlijk controle in de sample segment geplaatst, zie bijlage 11.2 voor de sample segmenten. De controles worden aangegeven met qc Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 22

23 Bijlage 1 (11 van 14): Werkvoorschrift W naam nutrient + HR of H (Hoge range). Voor uitvoering wordt verwezen naar het apparatuurvoorschrift, paragraaf 5.1. (W ). 1 c -lijnscontrole De controle van de analyse gebeurt door een controleoplossing te analyseren en W paragraaf en 4.4.6). De resultaten worden vastgelegd op controlekaarten. Bij meting van meerdere controles in een meetserie dient altijd de eerste controlewaarde ingevoerd te worden. Deze waarde moet voldoen aan de criteria gesteld in W (Werkvoorschrift voor het werken met Shewhartcontrolekaarten). Bij de volgende (gelijke) controles binnen een meting dienen de waarden niet meer op de controlekaarten genoteerd te worden. Deze waarden mogen niet boven de 3s-grens uitkomen. Raadpleeg bij herbaalde afwijkingen de senior of labhoofd. De controleoplossingen worden na elke tien monsters opnieuw geanalyseerd, dit kan in de software worden ingesteld. De controles van de 1 c - lijnscontrolemonsters zijn gelijk aan de controles van de kalibratiereeks. Het enige verschil is de plaats van de controle in de sample segmenten en de naamgeving, zie afbeeldingen in bijlage De T-lijnscontroles worden aangegeven met qc+naam nutrient+m+ HR of H (Hoge Range). Voor de uitvoering wordt verwezen naar het apparatuurvoorschrift, paragraaf 5.1. (W ). Kalibratie Een kalibratielijn moet met minimaal 5 standaarden gemaakt worden. Een milli-qwater bianco is het eerste punt van de kalibratielijn. Er wordt lineaire regressie (eerste order) toegepast. De regressie coefficient moet minimaal 0,995 zijn. Ten hoogste een kalibratiepunt mag verwijderd worden. Voor sulfaat en chloride wordt een niet lineaire regressie toegepast (tweede order). Controle verdunning De controle oplossingen 1 en 2 (4.4.6 en W en 4.4.8) worden in elke meetserie meegenomen ter controle van de lineariteit en of het instrument wel goed verdund, als het gaat om afvalwater monsters. Het gevonden gehalte dient tussen de 90% en 110% van de werkelijke concentratie te liggen. Vermeld de gevonden recovery's op het voorblad en voeg dit toe aan de papierarchivering van de ruwe data. Additie aan afvalwater Uit de validatie van afvalwater voor nutrienten is als aanbeveling voorgesteld om tijdens de analyse een additie aan verschillende afvalwatermonsters mee te nemen. Om zo meer informatie te krijgen over verschillen afvalwatermonsters. Noteer de resultaten in het apparatuurlogboek. Residuen De gebruikte cuvetten kunnen in de speciale afvaltonnen voor chemisch afval worden gedeponeerd. Het afvalwater en monster kunnen gewoon door de gootsteen worden af gevoerd. Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 23

24 Bijlage 1 (12 van 14): Werkvoorschrift W KWALITEITSCONTROLE Tabel 9:overzicht kwaliteitsborgingsaspecten in dit werkvoorschrift onderwerp omschrijving referentie werkwijze controlekaart nitraat + nitriet 6.4 werkwijze controlekaart nitriet 6.4 werkwijze controlekaart ammonium 6.4 werkwijze controlekaart ortho-fosfaat 6.4 werkwijze controlekaart silicaat 6.4 werkwijze controlekaart chloride 6.4 werkwijze controlekaart sulfaat 6.4 BEREKENING VAN DE RESULTATEN Het gehalte aan nutrienten wordt m.b.v. de KONELAB software berekend. Voor het gehalte aan nitraat wordt het nitraat+nitriet gehalte handmatig verminderd met het nitrietgehalte en handmatig ingevoerd. RAPPORTAGE De informatie wordt handmatig gerapporteerd in labinfos. De afrondingsintervallen zoals die bepaald zijn volgens SA 8141 worden gehanteerd. Literatuur W versie 7 mei 2001: "Bepaling van sulfaat in water m.b.v. een doorstroomanalysesysteem". W versie 12 april 2001: "Fotometrische bepaling van nitraat, nitriet, ammonium, ortho-fosfaat, silicaat en chloride m.b.v. een doorstroomanalysesysteem volgens C.F.A.". W versie 3 maart 2000: "De werkwijze van Shewart-controlekaarten en de toepassing bij eerste lijnscontrole". BIJLAGEN Afkortingslijst Voorbeeld sample segment Bijlage Afkortingslijst reagentia, volgens software Konelab Nitraat + nitriet TON-1: TON-2: N03 en N02: Natriumhydroxide oplossing ( ) Reductant ( ) Kleureagens ( ) Ammonium NH4-1 : NH4-2: Natriumsalicylaat oplossing ( ) D.I.C.-oplossing ( ) Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 24

25 Bijlage 1 (13 van 14): Werkvoorschrift W Ortho-fosfaat Phos-mixed: Reagens 1 ( ) Silicaat Sil-1: Sil-2: Sil-3: Ammoniummolybdaat oplossing ( ) Oxaalzuur oplossing ( ) Ascorbinezuuroplossing ( ) Chloride CI: Kleurreagens ( ) Sulfaat Sulphate: Neerslag oplossing ( ) Bijlage Afbeelding 1, sulfaat Voorbeeld sample segment (1 van 2) Segment In Instrument Segment id 2 Ready / total requests 0/0 6. S04-S 0/0 5. S SQ4-2 0/0 a 4 S04-3 Q 0/ /0 3 «. I No requests Short sample Old sample Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 25

26 Bijlage 1 (14 van 14): Werkvoorschrift W Afbeelding 3, ijkreeks en controles voor nitriet, silicaat, ortho-fosfaat, ammonium Segment NOT In instrument Old sample Afbeelding 4, sample reeks en de bijbehorende controles lent NOT in Ins trument Segment id 3 Ready / total requests 0 / qc so4m /0 2. qcclm D 0/0 3. qc N03 m Q 4. qc Si m HR Q qc NH4 m H a 0/0 0/( > 8. monster 1 J 0/0 9. monster 2 Is 0/0 10. monster 3 Q 11-0/0 6. qc N02 m H 5. qc P04 m H 0/0 12. f monster 4 0/0 M. r 0/0 13. d 0/0 R 3 Its Pie Old sample Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 26

27 Bijlage 2 (1 van 12): Apparatuurvoorschrift W Doel en toepassingsgebied De KONELAB wordt gebruikt voor de analyse van nutrienten in water en sediment. Beginsel Tabe-11: Parameter/matrix combinaties plus werkvoorschiften. Parameter Werkvoorschrift Testcode N0 3 N0 3 N 110AA100/130AA100 N0 2 N 110AA101/130AA101 NH,N 110AA102/130AA102 PO,P 110AA1O3/130AA103 Si 110AA104/130AA104 CI 110AA105/130AA105 NO,N 110AA106 so. 110AA112/130AA112 KjN 110AA106/140AA106/150AA106 P 110AA107/140AA107/150AA107 De meting op de KONELAB berust op de fotometrische analysetechniek. De fotometrische bepaling van nutrienten is gebaseerd op kleurreactie of een neerslagreactie. Hierbij ontstaat een kleurcomplex, waarvan de intensiteit bij een bepaalde golflengte wordt gemeten. Er wordt gewerkt in een gebufferd milieu, omdat de kleurintensiteit ph afhankelijk is. Na buffering ondergaat het monster en dialyse waar vaste deeltjes en sommige gekleurde componenten geelimineerd worden zodat ze niet kunnen storen bij de fotometrische bepaling. Vervolgens worden de reagentia toegevoegd. De intensiteit van de kleur wordt, bij een bepaalde golflengte gemeten. Specificatie Algemene gegevens Naam en omschrijving: Fabrikant: Leverancier: Software: KONELAB aqua 30 Thermo Clinical Labsystems Labmedics KONELAB software (13/09/2003) Relevante functionele gegevens Voor relevante functionele gegevens zie prestatiekenmerken spreadsheet op LIVELINK. Meetgebieden Tabel 2: Meetgebieden in mg/l m.u.v. P04P is in pg/l Parameter Lage Range Hoge Range (afvalwater) (oppervlaktewater) N0 3 N0 2 N NOjN NH 4 N PO,P Si CI so KjN P Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 27

28 Bijlage 2 (2 van 12): Apparatuurvoorschrift W Documentatie Logboek Er is een apparaatlogboek aanwezig waarin alle relevante gegevens vermeld dienen te worden. Deze bevindt zich bij het apparaat. Fabrieksdocumenten CD-rom Manual version 5-6/2001 CD-rom KONELAB Applications Version I-8/2002 CD-rom KONELAB software version (13/09/2002) Diskette KONELAB 30 & 60 Internal PC, flex disk part no. KONELAB Reference Manual, program version 5, manual version A, code Interne documenten Diverse analysevooschriften en logboeken Werkwijze De gebruikte methodes, voor de nutrienten nitraat+nitriet, nitriet, silicaat, fosfaat, ammonium, chloride, sulfaat, kjeldahl stikstof en totaal fosfaat staan beschreven in bijlage Gebruiksaanwijzing Opstarten en restarten van het instrument Voor het opstarten en restarten van het instrument wordt verwezen naar hoofdstuk 2 in het KONELAB reference manual (4.2.5). Opstarten Zet de PC aan, vul in als password "KlablsUPER", windows en het software programma van de KONELAB worden automatisch op gestart. Zet de KONELAB aan. Controleer of het vat met milli-q-water is gevuld. Controleer of het afvalvat leeg is. Controleer of de afvalbak voor de cuvetten leeg is. Druk op "F1 Start Up", het systeem wordt gespoeld met milli-q-water, de luchtbellen worden eruit gehaald en tevens wordt gekeken naar de absorptie van het milli-q-water. De KONELAB is klaar voor gebruik als de start up geen foutmelding geeft. Restarten Het restarten wordt 1 keer in de twee weken uitgevoerd. Klik aan "F8 more", "F8 management", "F8 more", "F3 EXIT". Zet de KONELAB uit. Restart de computer en voer vervolgens de procedure uit die staat beschreven in Opstarten meetserie In hoofdstuk 3 van het KONELAB reference manual (4.2.5) staat beschreven hoe de kalibratie, controles en monsters ingevoerd en geanalyseerd moeten worden. Invoeren en verwijderen van reagentia Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 28

29 Bijlage 2 (3 van 12): Apparatuurvoorschrift W Klik het menu "reagents" aan. In dit menu kan aangegeven worden waar en welke reagentia moet worden geplaats. Het inzetten van de reagentia vindt plaats door middel van "F2 insert reagent" aan te klikken. Selecteer de juiste reagens en klik OK. Plaats vervolgens de reagens in het instrument. Voor het verwijderen van reagents kan gebruik worden gemaakt van "F3 remove reagent". Om weer in het hoofdmenu te komen kan op de button "main" worden geklikt. Invoeren en analyseren van een kalibratielijn Klik het menu "samples" aan, klik vervolgens aan "F8 more", "F5 sample segment". Geef aan in welk sample segment en op welke plek de desbetreffende kalibratiestandaarden + controles moeten worden geplaatst, zie ook het werkvoorschrift (W , paragraaf 6.3). Klik het menu "main" aan, om naar het hoofdmenu terug te gaan. Klik "F6 Calibr./QC selection" aan. Geef, in de Test-kolom, aan welke methodes moeten worden gekalibreerd. De methodes staan beschreven in bijlage Klik "F1 calibrate" aan. Plaats de standaarden+contoles in het sample segment en plaats het sample segment in de sample disk. Ga terug naar "main" en druk op start (groene knop op het toetsenbord). Als de kalibratielijnen geanalyseerd zijn kunnen ze worden vergeleken met de vorige geanalyseerde kalibratielijnen door in het hoofdmenu te klikken op "F7 Calibr. Results" en "F3 compare cal. On.". Isde desbetreffende kalibratielijn goed en tevens de controle van de kalibratielijn valt binnen de grenzen (zie W , paragraaf 6.3 en 6.5) kan de lijn worden geaccepteerd door "F2 acceptance kalibration" aan te klikken. Invoeren en analyseren van monsters Klik het menu "samples" aan, klik vervolgens op "F8 more", "F5 sample segment". Geef aan in welke sample segment en op welke plek het desbetreffende monster moet worden geplaatst, vul het labinfosnummer in. Door op het monster te klikken verschijnt het menu "sample entry", hier kan worden aangegeven welke testen moeten worden uitgevoerd voor het desbetreffende monster. Ook kan er een "profile" worden aangemaakt, waar meerdere testen in een keer aan het monster kunnen worden toegewezen. Voor het aanmaken van zo'n "profile" wordt verwezen naar hoofdstuk 4-22 in het KONELAB reference manual (4.2.5). Tevens moet voor elke methode een 1 c -lijnscontrole monster worden geanalyseerd, zie W , paragraaf 6.4. Klik "main" aan, om naar het hoofdmenu terug te gaan. Druk vervolgens op start (groene knop op het toetsenbord). Na iedere meetserie worden de resultaten uitgeprint door "result" aan te klikken in het hoofdmenu, klik vervolgens op "F5 print results" en op "F3 accept page". Uitvoeren van een "stand by", "clearly daily files", "save DB" en "save DB to CD" Na elke meetserie wordt er een "stand by" en "clearly daily files' uitgevoerd. De "save DB" wordt 1 keer per week uitgevoerd en "save DB to CD" 1 keer per maand, vermeld hierbij de datum van uitvoering. Eens in de half jaar worden de data van CD opgeslagen op de iml-dataserver (O-schijf). Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 29

30 Bijlage 2 (4 van 12): Apparatuurvoorschrift W De procedure voor de "stand by" staat beschreven in hoofstuk 2.5 van het KONELAB reference manual (4.2.5) en de "clearly daily files", "save DB" en "save DB to CD" in hoofdstuk 3.6. Uitvoering "stand by" en "clearly daily files". Plaats in de positie "ISE prime wash" van de sample disk een cupje met milli-qwater Druk op "F2 Standby". Nadat de resultaten zijn uitgeprint en goedgekeurd kunnen de resultaten worden opgeslagen. Dit wordt gedaan door de huidige database op te slaan. De database op slaan kan op drie verschillende manieren. Klik "F8 more", "F3 management" aan. Nu komen de drie mogelijkheden in beeld: "F7 clear daily files": de data van de huidige database wordt opgeslagen in het archief in c:\konedb. "F5 save DB": de data van de huidige database wordt opgeslagen en tevens de huidige database met de desbetreffende methodes worden opgeslagen op de harde schijf c:\konelab\db\dumps\save. "F6 Save DB to CD": de database van c:\ wordt opgeslagen op de CD. Geef de database de naam op dag waarop het is opgeslagen (dd/mm/jj). Onderhoud Definitie Onderhoud door de laboratoriummedewerkers vindt plaats indien nodig en wordt in het logboek genoteerd. Onderhoud door de fabrikant vindt een keer per jaar plaats. Onderhoud door eigen personeel In het analyselogboek staat vermeld wie bevoegd zijn tot het uitvoeren van onderhoud. Onder onderhoud wordt verstaan; het vervangen van injectienaalden, slangen indien nodig wordt geacht. Onderhoud door derden Overig onderhoud aan dit instrument wordt alleen uitgevoerd door de fabrikant en leverancier te weten labmedics. Buiten werking stellen Het apparaat wordt buiten werking gesteld, indien er defecten worden geconstateerd. Het apparaat moet dan worden gelabeld met een rode kaart waarop staat vermeld: BUITEN WERKING Archiveren ruwe gegevens Tijdens een analyse worden alle ruwe analyseresultaten uitgeprint (zie ). De uitgewerkte gegevens worden ingevoerd in Labinfos. Wanneer de Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 30

31 Bijlage 2 (5 van 12): Apparatuurvoorschrift W resultaten ingevoerd en gevalideerd zijn, worden de ruwe analyseresultaten op invoerdatum opgeborgen in een ordner. Het archiveren van de digitale ruwe data staat beschreven in paragraaf Een keer in het half jaar wordt van de database van de CD een back-up gemaakt op de IML-dataserver (o:\imla\archief\konelab). Geautomatiseerd systeem De in dit voorschrift beschreven eenheid is een geautomatiseerd systeem. De computer zorgt niet alleen voor het automatisch vastleggen en interpreteren van de ruwe gegevens van het instrument maar stuurt ook de eenheid aan. Zonder de PC is het niet mogelijk om de instrumenten in werking te stellen. Literatuur 1. SA 7100: SA voor het opstellen van werkvoorschriften voor apparatuur (H. Schuijn) Bijlagen Bijlage 11.1: instellingen methodes Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 31

32 Bijlage 2 (6 van 12): Apparatuurvoorschrift W Bijlage 11.1 (1 van 7) Instellingen van de methodes Tabel 1: Instellinge n van de methodes nitriet, sulfaat, silicaat en fosfaat. Methode Nitriet as N02 Sulphate SILCATE (Si02) Phosphate low as P Test type Photometric Photometric Photometric Photometric Result unit mg/l mg/l mg/l UK/I Number of Decim Test in Use Yes Yes Yes Yes Test limit Low: *. High 5.0 Low: 0, High 2000 Low: 0, High: Low: 0, High Initial absorbance Low: 0. High 2.5 Low: 0, High 2.0 Low: 0, High: Low: 0, High Dilution limit Low: \High 0,5 Low: *, High Low: *, High: Low: *, High Secondary dil 1 + Low: 0, High 9.0 Low: 0, High 9.0 Low: 0, High: 9.0 Low: 0, High 9.0 Critical limit Low: *, High «Low: *, High Low: *, High: * Low: *, High * Reflex test limit Low: *, High Low: \ High Low: *, High: * Low: *, High Acceptance Manual Manual Manual Manual Dilution Sample type Water, Raw water, Sewage Water, Raw water. Sewage Water, Raw water. Sewage Water, Raw water. Sewage Reference class Low. High Low, High Low, High Low, High Correction factor Correction bias 0.00 mg/l 0.00 mg/l 0.00 mg/l 0.00 pg/l Calibration type Linear Nonlinear Linear Linear Repeat time (d) Points/cal. Single Single Single Single Acceptance Manual Manual Manual Manual Respons limit (ma) Min: *,Max:* Min: *,Max:* Min: *.Max:* Min : *, Max:* Abs error (ma) Rel. Error (%) Bias coirection in use No No No NO Kalibratie Type of Calibrators Separate Separate Separate Separate Calibrator:conc:Dil.ratio Controles SO S1 S2 S : : : : : SO4-0 S04-1 S04-2 S04-3 S04-4 S : : : : : : SO S1 S2 S : : : : : Manual QC in Use Yes Yes Yes Yes Acceptance Manual Manual Manual Manual Controle qcn02 qc so4 qcsi qcp04 Mean SD Rules in Use 1:2.0*SD 1:2.0*SD 1:2.0*SD 1:2.0*SD Routine QC in Use Yes Yes Yes Yes Interval request Additional condition No No No No SO: 0.00: SI: : S2: : S3: : S4: : Controle qc N02 m qcso4 m qc Si m qc P04 m Mean SD Rules in Use 1:2.0'SD 1:2.0*SD 1:2.0'SD 1:2.0*SD Implementatie en validatie KONELAB (aqua 30) deel 2 32