Grondrechten. tegen, jegens en voor de overheid. Mr.A.G. Maris

Transcriptie

1 Grondrechten tegen, jegens en voor de overheid Mr.A.G. Maris Kluwer - Deventer

2 SOPGAVE Voorwoord Lijst van afkortingen V XIX Hoofdstuk 1 Inleiding (art. 6 en 10 EVRM) Kritiek op Rost van Tonningen-airest De vraag in drie arresten Inhoud boek Onderscheid grondrechten Natuurlijke personen, private rechtspersonen en overheden Grondrecht op behoorlijke rechtspleging Kernargumenten 4 Hoofdstuk 2 ^4ra/-arrest (art. 6 EVRM) ^m/-arrest, inleiding Inhoud Aml-arrest Benf/iem-uitspraak van EHRM Aral-atrest jo Ben//iem-uitspraak Uitleg Aral-arrest in literatuur Uitleg ^raz-arrest in literatuur onjuist Redeneringen gemeente 's-gravenhage Conclusie P-G Arrest HR Algemene benadering HR Bescherming burger tegen overheid volgens EVRM Nederlands recht Omstandigheden tussen partijen Op losse schroeven zetten Kroon gaf gemeente ongelijk Mijn uitleg van Aral-arrest Standpunt EHRM over Aral-anest Schrijvers die beroep overheid op art. 6 EVRM aanvaarden 20 VII

3 Hoofdstuk 3 Aard en inhoud recht op behoorlijke rechtspleging (art. 6 EVRM) Art. 6 primair geen afweerrecht Art. 6 recht op zorg, op voorzieningen Art. 6 secundair afweerrecht Afweerrechten van EVRM uitgebreid met rechten op zorg, op voorzieningen Slotsom 27 Hoofdstuk 4 Geschiedenis bestuursrechtspraak (art. 6 EVRM) Betekenis bestuursrechtspraak Constitutionele kaders van rechtspraak Constitutioneel kader van rechtspraak, beginsel van scheiding der machten "Déclaration des droits de l'homme et du Citoyen" Franse constituties Nederlandse staatsregelingen en grondwetten Grondrechtelijk constitutioneel kader van rechtspraak Conclusie Rechtspraak in Frankrijk tijdens Franse revolutie Voorgeschiedenis, "parlements" Montesquieu en rechtspraak Modernisering rechtspraak Bestuursrechtspraak Frankrijk Bataafse republiek en Koninkrijk Holland Praktijk Ontwikkeling bestuursrechtspraak na restauratie Ontwikkeling in Frankrijk uit bestuurlijke geschilbeslissing Ontwikkeling in Nederland uit bestuurlijke geschilbeslissing Weerstand in Nederland tegen bestuursrechtspraak Ontwikkeling in Nederland uit burgerlijke rechtspraak Praktische realisering bestuursrechtspraak Terugblik en vooruitzicht 48 Hoofdstuk 5 Grondrecht op behoorlijke rechtspleging en "«vil" (art. 6 EVRM) Internationale regelingen na tweede wereldoorlog EHRM, verdragsgeschiedenis "civil" EHRM, autonome uitleg "civil" Oprekking "civil", belastinggeschillen, Ferrazzini-uitspraak Indirecte ingangen voor belastinggeschillen "Dissenters" bij FerrazzwZ-uitspraak Geen oprekking "civil" voor belastinggeschillen Geschillen topambtenaren met overheid Nogmaals verdragsgeschiedenis "civil" 63 VIII

4 5.10. Achtergrond Nederlands bevoegdheidsartikel "First steps" argument Tekst art. 6 ten aanzien van "civil" niet gewijzigd Geen andere betekenis van "civil" Wijziging uitleg "civil", terughoudendheid EHRM Groei aantal zaken over art. 6 EVRM Verschil met GoWer-uitspraak Wegredeneren "civil" Oplossing door nationale wetgever Oplossing door Nederlandse rechter jo EVRM Oplossing door Nederlandse rechter jo Nederlands recht Rechtspraak en literatuur Meer fiscale rechtspleging onder EVRM en/of nationaal recht Conclusies 76 Hoofdstuk 6 Invloed grondrechtelijk constitutioneel kader van rechtspraak (1) 79 (art. 6 EVRM) 6.1. Art. 6 EVRM, EHRM EVRM nieuw in Andere verdragen EVRM, handhavingsmechanisme Handhavingsmechanisme, vroegere informatieprocedure Ontwikkeling rechtspositie klager "Interim measures" Samenvattend recht op behoorlijke rechtspleging, nieuw Oude bestanddelen, ombuiging, ius de non evocando Invloed grondrechtelijk constitutioneel kader van rechtspraak Kennisnemingsrecht en reactierecht conclusie A-G, 5orgew-uitspraak Lobo A/ac/wrfo-uitspraak en Vermeulen-uitspraak, andere grondslag Reactierecht op conclusie A-G en recht op afwezigheid A-G in raadkamer "Appearances", "apparences" "The right to adversarial proceedings" "Proper participation" Afwezigheid in raadkamer en "appearances" Andere aspecten van "the right to adversarial proceedings" Andere oplossingen dan reactierecht Verrassingsbeslissingen "Dissenting opinion", P-G "amicus curiae" "Onus on the tribunal" Onafhankelijkheid en onpartijdigheid rechter, subjectief en objectief Standpunt procespartij, "appearances" "Appearances" en vervanging van Turkse militaire rechter Belang van procespartijen zwaarder accent 114 IX

5 6.27. Beginsel van scheiding der machten als constitutioneel kader Kleyn e.a.-uitspraak EHRM over onafhankelijkheid en onpartijdigheid, vervolg Beide constitutionele kaders van rechtspraak Nadere overweging van "appearances" Reactierecht en "appearances" Recht op afwezigheid P-G in raadkamer en "appearances" Onafhankelijkheid en onpartijdigheid en "appearances" Verzakelijking van "appearances" Conclusies 129 Hoofdstuk 7 Grondrecht op behoorlijke rechtspleging naar Nederlands recht 131 en EVRM (art. 6 EVRM) 7.1. Grondwet Formule en bewoordingen GoWer-uitspraak Art. 112 lid 1 Gw, beginselbepaling Grondwetshistorisch argument Nederlandse literatuur Grondrecht op behoorlijke rechtspleging voor overheid, volgens HR Conclusie P-G voor Aral-axrest Zakelijke reikwijdte art. 112 lid 1 Gw Art. 112 lid 1 Gw en verkiezingsafspraken Vergelijking art. 112 lid 1 Gw en art. 6 lid 1 EVRM Art. 17 en 18 Gw en GoWer-uitspraak Art. 181idlen2Gw Art. 18 lid 2 Gw en ^j>ey-uitspraak McVicar-uitspraak, recht op toegang tot rechter E, C. en S.-uitspraak, "fairness", "to participate effectively" "Equality of arms", "legal aid", "legal representation" "Onus" op nationale rechter, art. 18 Gw Conclusies, art. 18 Gw en art. 6 EVRM Art. 17 Gw, geschiedenis Afhouden van rechter "Bij uitsluiting" in bevoegdheidsbepalingen Conflictenbesluit Secundair afweerrecht, art. 6 EVRM, EHRM-jurisprudentie /?oc/ie-uitspraak, "rights" PMis-uitspraak Homsiiy-uitspraak Immobiliare Sqffï-uitsprask Brumarescu-uitspraak /Jyafty/fc/i-uitspraak Popov (2)-uitspraak 176

6 7.32. Logothetis-uitspraak AMc'-uitspraak Popescu-uitspraak Öneryildiz-uitspraken Afweerrecht en recht op zorg Van de Hurk-uhspraak Indirecte inbreuk op recht op behoorlijke rechtspleging Stran Greek Refineries e.a.-uitspraak Building Societies-üitspraak Draon-uitspraak Verwante uitspraken Anagnostopoulos e.a.-uitspraak Conclusies, uitspraken EHRM, art. 6 EVRM jo 17 Gw 191 Hoofdstuk 8 AWO-arrest en Uden-arrest (art. 6 EVRM) Overheid tegen overheid, Nederlands recht en art. 6 EVRM Inhoud ^O-arrest HR Art. 112 lid 1 Gw of art. 6 lid 1 EVRM Changoe-arrest en AWO-anest Algemene lijn Grondslag rechtsstaatgedachte (1) Grondslag rechtsstaatgedachte (2) Grondslag rechtsstaatgedachte HR Dezelfde beginselbron HR en EHRM Persoonlijke reikwijdte, art. 112 lid 1 Gw en art. 6 lid 1 EVRM Belgisch en Duits recht Zakelijke reikwijdte, art. 112 lid 1 Gw en art. 6 lid 1 EVRM Conclusie ^Wü-arrest HR Inhoud Uden-arrest HR Belastingzaak en "criminal charge", art. 6 lid 1 EVRM Kritiek op t/fifen-arrest HR EHRM over art. 34 EVRM Karige motivering Gemeente Uden als ondernemer Conclusie Uden-arrest en A^O-arrest HR 210 XI

7 Hoofdstuk 9 "The right to adversarial proceedings" en "the principle 211 of equality of arms" (art. 6 EVRM) 9.1. Reactierecht op conclusie P-G in cassatie voor overheid >e/«wrt-uitspraak en Borgers-uitspraak Lobo Machado-uitspmak en Vermeulen-uitspraak J. J. -uitspraak en K.D.B, -uitspraak Quadrelli-mtspmak Reinhardt en Slimane-Kaïd-mtspraak "Imbalance" Martinie-uitspraak Skondrianos-uitspraak Pawco/im-uitspraak Reactierecht in strafcassaties Wynen-mtspraak Berger-uitspraak Gög-uitspraak Nideröst-Huber-mtspraak H.A.L. -uitspraak Brandstetter-uitspraak «/«/-uitspraak Garcia ^/va-uitspraak, art. 5 lid 4 EVRM Zanz-uitspraak Migon-uitspraak Öca/a/i-uitspraak ATress-uitspraak ER. -uitspraak Fretté-uitspraak Immeubles Groupe Kosser-uitspraak ,4/W-uitspraak }Von-uitspraak Fortum Corporation-uitspraak "Equality of arms" Wijze van argumentatie, GoWer-uitspraak Freedom and Democracy Party (ÖZDEP)-uitspraak Bw/rowc-uitspraak Conclusies 255 Hoofdstuk 10 Inpassing reactierecht op conclusie P-G in Nederlandse 257 cassatierecht (art. 6 EVRM) Reactierecht, strafcassatie, geschiedenis Procesbeleid HR na Sorgers-uitspraak Wetgeving Reactierecht OM 259 XII

8 10.5. Reactie op reactie Recht op laatste woord en reactierecht, Nederlands recht Recht op laatste woord en reactierecht, EVRM Zakelijk en menselijk aspect, EVRM Geen recht op laatste woord volgens EVRM Reactie P-G op laatste woord Reactierecht, belastingcassatie, "criminal charge", geschiedenis HR na EHRM-uitspraken, eerste en tweede periode HR na Borgers-nitspraak, eerste periode Twee implementatieaspecten, persoonlijke reikwijdte Zakelijke reikwijdte HR na Lobo Machado-mtspraak en Vermeulen-uitspraak, tweede 273 periode Persoonlijke reikwijdte Zakelijke reikwijdte Reactie op reactie Wetgeving Reactierecht civiele cassatie, geschiedenis HR na Bomers-uitspraak Beperkingen van HR op reactierecht Persoonlijke reikwijdte reactierecht volgens HR Zakelijke reikwijdte reactierecht volgens HR Reactie op reactie Wetgeving 283 Hoofdstuk 11 Invloed grondrechtelijk constitutioneel kader van 287 rechtspraak (2) (art. 6 en 10 EVRM) Parlementaire immuniteit, A. -uitspraak Art. 6 en 8 EVRM Geschiedenis Parlementaire immuniteit in Nederland en andere verdragsstaten Rechtvaardiging parlementaire immuniteit Grondrechtelijk constitutioneel kader van rechtspraak Traditie, "European consensus", "margin of appreciation" Intrinsieke gronden Art. 10 EVRM Vergelijking met de pers Ontwikkeling media Enge uitleg art. 10 lid 2 EVRM "Chilling effect" Uitlatingen "buitenshuis" en ^.-uitspraak "Consultative Assembly" Eigen, parlementaire sancties Nederland 307 XIII

9 Valkuil Vrees voor rechter, rechtvaardiging Parlementaire immuniteit "narrower" in U.K Schadevergoeding door staat Immuniteit rechter Grondslag art. 6 en 8 EVRM versterkt Uitlatingen "buitenshuis" Coste/k-uitspraak Doorbreking parlementaire immuniteit, Cordova (7^-uitspraak Cordova (2>uitspraak Patrono, Cascini en Stefanelli-uitspraak Xe//er-beslissing Plaats parlementaire immuniteit "Parliamentary functions" ,4.-uitspraak in ander licht "Parliament as a whole" yerasa/ew-uitspraak en Roseiro Bento-uitspraak Art. 10 lid 2 EVRM en bescherming parlement en parlementariërs "Present-day conditions" Karhuvaara en Iltalehti-uïtspraak Geen "chilling effect" door art. 10 lid 2 EVRM Parlementariërs, ambtsdragers, art. 10 EVRM Parlementariërs, ambtsdragers, art. 34 EVRM Scheiding der machten A-uitspraak en art. 14 jo 6 EVRM Conclusies 341 Hoofdstuk 12 Rost van Tonningen-arrest (J?vJ-arrest) (art. 10 EVRM) Voorgeschiedenis i?vj-arrest Inhoud RvT-arrest Rechtsliteratuur over beslissing van subsidiaire vordering Waarom niet art. 71 Gw? Rechtspraak als wapen in politiek debat met regering Duitse rechtspraak BVerwG Duitse rechtspraak OVG Munster Duitse rechtspraak BVerwG en OVG Munster Duitse rechtspraak en.«vt-arrest Duitse rechtspraak en literatuur over recht op behoorlijke rechtspleging Achtergrond Duitse rechtspraak over recht op vrijheid van meningsuiting Punten van overeenstemming tussen RvT-arrest en Duitse rechtspraak Verschil burger en overheid, Coste//.s-uitspraak EHRM Duitse rechtspraak en literatuur over parlementaire immuniteit Consequenties RvT-arrest 365 XIV

10 Hoofdstuk 13 "The right to freedom of expression" (art. 10 EVRM) Art. 6 en 10 en overheid Casfó//s-uitspraak "Reply" Betekenis "reply" ««z/-uitspraak Lehideux en Isorni-uitspraak /faic/i/nov-uitspraak Aypn'aHOH-uitspraak "Reply" en art. 10 EVRM Recht op reputatie van overheid Hoedanigheid Castells Pakde/nirli-uitspraak,Jerusalem-uitspraak en Roseiro Bento-uitspraak Democratie, eerste en tweede democratische weg Parlementariër "buitenshuis" Parlementariër "binnenshuis" Conclusie '. Allenet de Ribemont (A. de fl.)-uitspraak Art. 10 EVRM en overheid Y.B. e. a. -uitspraak "Les autorités de police" en art. 10 EVRM Y.B. e.a.-uitspraak en A. de.r.-uitspraak Recht "to impart" en recht "to receive" Baczkowski e.a. -uitspraak Ckristian Democratie People 's Party (CDPP)-uitspraak Sanodh-uitspraak Roseiro Bento-uitspraak "Dialogue" Conclusie 405 Hoofdstuk 14 Klachtrecht EVRM (art. 6 en 10 EVRM) Twee redenen Art. 34 EVRM, "everyone" in art. 6 en overheid Verschillen tussen art. 6 en Nieuwe en oude klachtrecht Art. 6 en 34 niet te vergelijken Subsidiair, art. 34, recht op initiële toegang en art "Fair triaf' binnen proces voor overheid in art. 6 en 410 in EHRM-procedure Aral-arrest en Uden-arrest, recht op initiële toegang en art Samenvatting, art. 6 en Betekenis "governmental organisation" "Fonctions publiques", Ayuntamiento de ^-beslissing 413 XV

11 Province ofbari e.a.-beslissing Consejo General de Colegios Oficiales de Economistas de Espana- 415 beslissing Section de commune d'antilly-beslissing Hatzitakis e. a. -beslissing Ayuntamiento de A/w/a-beslissing Danderyds AiwimwH-beslissing Kerken "Personnes morales" Radio France e.a.-beslissing Parlementariërs, ambtsdragers Conclusies 427 Hoofdstuk 15 Rechtsgeding en politiek debat (art. 6 en 10 EVRM) "Human rights" nog steeds overheersend Recht op initiële toegang tot rechter voor overheid Recht op toegang binnen het proces voor gedagvaarde overheid Adstruerende rechtsliteratuur Participatiestructuur en rechtsgelijkheid van partijen Art. 14 IVBPR en art. 10 "Universal Declaration" Rechtsgelijkheid en recht op initiële toegang tot rechter voor overheid Rechtsgeding als geïnstitutionaliseerde botsing van gelijke grondrechten Debat bij rechtsgeding, overeenkomst en democratische politieke beslissing Varianten EHRM en rechtsgelijkheid in debat, art. 6 en 10 EVRM Historisch verband tussen debat in rechtsgeding en bij politieke beslissing Andere tij den, dezelfde behoefte Samenvatting 444 Hoofdstuk 16 Gronden voor recht van overheid (art. 6 en 10 EVRM) Inleiding "Human rights" Tegen de overheid "Meedoen" door overheid Uitvoering positieve verplichting en inkapseling overheid Historische achtergrond en argumenten van EHRM Franse revolutie, "res publica", "gemeene best" Verschillen tussen toen en nu Sociale beweging en bredere emancipatie EHRM art. 6 en 10, sociale beweging en bredere emancipatie Mogelijke juridische argumenten van EHRM Art. 6 EVRM Plaats van beginsel van dienende overheid 454 XVI

12 Inhoud beginsel van dienende overheid Betekenis beginsel van dienende overheid Art. 6 en beginsel van dienende overheid Recht op toegang tot rechter als aspect van "rule of law" Participatiestructuur van rechtsgeding Art. 10 en beginsel van dienende overheid Democratie Niet ambt, wel ambtsdragers? Participatiestructuur van publiek en politiek debat Rechtsvormende taak van EHRM Rechter als secundaire rechtsvormer EHRM als secundaire rechtsvormer Grenzen voor EHRM Conclusie 465 Trefwoordenregister 467 XVII