Literatuur BEZINNING EN BELEID. educatieve programma's op elkaar af te stemmen. De adviescommissie werd voorgezeten door Anna Tilroe.

Transcriptie

1 Literatuur BEZINNING EN BELEID Advies presentatie van Nederlandse geschiedenis in musea / Raad voor Cultuur. - Den Haag : Raad voor Cultuur, p. Advies van de Raad voor Cultuur met name over twee vragen, namelijk: welke rol kan en moet de rijksoverheid spelen bij de presentatie van de nationale geschiedenis in musea die over historische collecties beschikken; welke plaats neemt het Rijksmuseum daarbij in, mede gezien de plannen voor een geïntegreerde presentatie van kunst en geschiedenis en de voorgenomen aandacht voor de 20ste eeuwse geschiedenis? Deze vragen zijn gesteld door staatssecretaris Van der Ploeg vanuit de wens het historisch besef in Nederland te versterken, met name onder jongeren. In het advies worden op zijn verzoek zowel de voorgenomen vernieuwingen op het gebied van geschiedenisonderwijs, alsmede nationale initiatieven als de 'Boulevard van het Actuele Verleden' betrokken. Adviesaanvraag publieksbereik hedendaagse beeldende kunst/musea / Raad van Cultuur. Commissie beeldende kunst en vormgeving. - Den Haag : Raad voor Cultuur, p. - Met bijlage: Brief aan de voorzitter van de Raad voor Cultuur van de staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen van 25 juni 2001 m.b.t. Adviesaanvraag publieksbereik beeldende kunst/musea Via een brief van 25 juni 2001 heeft staatssecretaris Van der Ploeg de Raad voor Cultuur een aantal vragen voorgelegd. De staatssecretaris wil meer publiek interesseren voor beeldende kunst. Kan de rijksoverheid hier aan bijdragen? De Raad is ervan overtuigd dat kunst en cultuur in deze tijd sterk onderhevig zijn aan ingrijpende maatschappelijke en economische ontwikkelingen en dat op grond hiervan nieuwe posities en formuleringen moeten worden gezocht. Gestreefd moet worden naar het ontwikkelen van een samenhangende visie. Veranderingen moeten vanuit het veld komen en de overheid kan daarin slechts in bescheiden mate aan bijdragen. Met betrekking tot de positie van beeldende vakken binnen het reguliere onderwijsprogramma zegt de Raad dat er verbeteringen binnen het onderwijs moeten komen maar dat professionele, bemiddelende actoren binnen of buiten de musea een stimulerende rol kunnen vervullen. Zij kunnen het misschien mogelijk maken educatieve programma's op elkaar af te stemmen. De adviescommissie werd voorgezeten door Anna Tilroe. Beleidskader Actieplan Cultuurbereik / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Cultuurbereik. - Den Haag : Ministerie van OCW, p. : tab. - Met bijl. Het Actieplan Cultuurbereik wordt nog eens voor vier jaar ( ) voortgezet. Het Actieplan Cultuurbereik wijkt in een aantal opzichten af van het eerdere Actieplan. Zo krijgt het de vorm van een brede doeluitkering met een breed geformuleerde doelstelling: het culturele bewustzijn van burgers versterken door het vergroten van zowel het publieksbereik als de actieve participatie aan kunst en cultuur. Bewaren om teweeg te brengen : museale strategie / M.C. van der Laan. - Den Haag : Ministerie van OCW, p. - Met lit.opg. - ISBN In deze brief gaat staatssecretaris Van der Laan achtereenvolgens in op: een analyse van het huidige museumbestel met gesignaleerde kansen en bedreigingen, sterke en zwakke punten; een inhoudelijke visie op de rol van musea in de 21ste eeuw; de inzet van het museale rijksbeleid: continuïteit en beweging. Cultuurminnaars en cultuurmijders : trends in de belangstelling voor kunsten en cultureel erfgoed / A. van den Broek, F. Huysmans, J. de Haan. - Den Haag : SCP, p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN Wie wijden zich in Nederland aan cultureel erfgoed en podiumkunsten, en wie mijden deze cultuurvormen liever? Zijn de groepen cultuurminnaars en cultuurmijders sinds eind jaren zeventig van omvang en samenstelling veranderd? Die vragen staan in deze studie centraal. Niet alleen het bezoek aan culturele instellingen als musea en concertzalen komt aan de orde, ook de cultuurconsumptie via de media en de actieve cultuurdeelname in de vorm van amateurkunstbeoefening. Ontwikkelingen in de cultuurdeelname worden gepresenteerd tegen een achtergrond van continuïteit en veranderingen in het cultuuraanbod. Innoveren, participeren! : advies agenda cultuurbeleid & culturele basisinfrastructuur / Raad voor Cultuur. 1 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

2 Den Haag : Raad voor Cultuur, p. - Met bijl. en lit.opg. - ISBN In het eerste deel van dit advies gaat de Raad voor Cultuur in op maatschappelijke ontwikkelingen en de agenda voor het cultuurbeleid. De Raad wil via een 'nieuw cultureel burgerschap' het belang van cultuur voor de samenleving onderstrepen en wil dat iedereen de mogelijkheid krijgt om actief en passief deel te nemen aan cultuur. Verder benadrukt de Raad het belang van innovatie, experiment en vernieuwing en wil meer aandacht voor amateurkunst en cultuureducatie. In het tweede deel geeft de Raad invulling aan de wijzigingen van de nota 'Verschil Maken'. Concreet gaat het om de vraag: Welke instellingen kunnen subsidie aanvragen bij het Ministerie van OCW en welke worden in de toekomst meerjarig door de fondsen gesubsidieerd? Een van de uitgangspunten van de Raad is dat het aantal instellingen waarvoor het Ministerie van OCW rechtstreeks verantwoordelijk is gering moet zijn. Innoveren, participeren, expliciteren : musea in cultureel, politiek en commercieel krachtenveld / M. Meijer In: Museumvisie. - Vol.31(2007)3(herfst40-43) De overheid en andere beleidsbepalende organen houden in hun nota's een pleidooi voor 'het bevorderen van de toegankelijkheid en de vernieuwing van musea'. Met name de kleinere musea hebben de afgelopen jaren geëxperimenteerd met allerlei nieuwe educatieve, marketing- en presentatiemethoden. Van sectorbrede implementatie komt het echter niet. Waar ligt dat aan? Geeft de overheid dubbelzinnige signalen? Is er een gebrek aan menskracht en middelen? Of spelen andere factoren een rol? Kunst van leven : hoofdlijnen cultuurbeleid / R.H.A. Plasterk. - Den Haag : Ministerie van OCW, p. : tab. - Met bijl. en lit.opg. Deze notitie van minister Plasterk is de agenda voor het cultuurbeleid in de komende jaren. Hij reageert daarmee op het advies van de Raad voor Cultuur Innoveren, participeren!. De notitie bestaat uit twee delen. In het eerste deel geeft Plasterk een visie op de volle breedte van cultuur: kunsten, cultureel erfgoed en media. In het tweede deel van deze brief staat hij in het kader van de herijking van de cultuurnotaprocedure stil bij de verantwoordelijkheidsverdeling tussen minister en cultuurfondsen, de aanvraagprocedure en de verdere inrichting van de visitatieprocedure. Landelijke evaluatie van het Actieplan Cultuurbereik : eindrapport / T. IJdens, E. Hitters. Tilburg : IVA, p. : tab., fig. Met lit.opg. en bijl. Evaluatie van het Actieplan Cultuurbereik over de periode Het Actieplan Cultuurbereik is een gezamenlijke beleidsinspanning van rijk, provincies en de 30 grootste gemeenten van Nederland om meer en ander publiek met cultuur in aanraking te brengen. Meer dan de som = Cultuurnota / Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. - Den Haag : Ministerie van OCW, p. : ill., tab. - Met bijl. Nota waarin het kabinet zijn financieringvoorstellen presenteert voor het cultuurbeleid in de komende vier jaar. Na een inleiding volgen afzonderlijke passages waarin per sector nader wordt ingegaan op de belangrijkste veranderingen. Vervolgens komen convenantafspraken, het financieel kader en een evaluatie aan de orde. In de bijlagen wordt een overzicht gegeven van de toekenningen en afwijzingen van subsidies voor culturele instellingen. Meer dan ooit : het vooradvies van de Raad voor Cultuur ( ) / A. Vels Heijn In: Museumvisie. - Vol.27(2003)2(jul.68-70) Reactie op het vooradvies van de Raad voor Cultuur met betrekking tot de sector musea. Musea en plein publique : vormgeving en effecten van gratis toegang / R. Goudriaan, I. Been, C.M. Visscher. - Den Haag : APE, IV, 125 p. : tab. - Met lit.opg. De staatssecretaris van OCenW wil het publieksbereik van de musea vergroten. Ondanks de bevolkingsgroei en de toename van het aantal musea is een stagnerende groei van het aantal museumbezoeken en een vergrijzing van het museumpubliek te constateren. Een van de mogelijke beleidsopties is gratis toegang in musea op een bepaalde dag of dagdeel als middel voor de promotie van museumbezoek. Een andere optie is gratis toegang voor het georganiseerd schoolbezoek van met name de basisscholen. Dit onderzoeksrapport geeft een inventarisatie van de mogelijke effecten van verschillende vormen van gratis toegang. Het onderzoek omvat een literatuurstudie, casestudies bij buitenlandse en Nederlandse musea en een globale kwantificering van de effecten van gratis toegang. 2 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

3 Onzichtbare drempels : een analyse van het publiekspotentieel voor Nederlandse musea in het kader van het project museale strategie / L. Ranshuysen. Rotterdam : Letty Ranshuysen, p. : tab. - Met lit.opg. - In opdr. van het Ministerie van OCW Een inventarisatie van de wensen en behoeften van (potentieel) museumpubliek ten behoeve van de Museumnota 'Bewaren om teweeg te brengen : een museale strategie' (OCW 2005). Op basis van 15 jaar door Onderzoeksbureau Letty Ranshuysen uitgevoerd onderzoek onder museumpubliek en nieuwe doelgroepen en het longitudinaal bevolkingsonderzoek van het SCP (Aanvullende Voorzieningengebruik Onderzoek, AVO), worden opties aangegeven voor het museale beleid. Hierbij staat de publieksfunctie van musea centraal. Spiegel van de cultuur = Advies Cultuurnota / Raad voor Cultuur. Den Haag : Raad voor Cultuur, dl. Deel 4 betreft musea Het advies bestaat naast een algemeen deel uit dertien delen met per sector adviezen over in totaal 833 culturele instellingen. Op deze adviezen hebben vervolgens 453 instellingen gereageerd. Een samenvatting van deze reacties en een beoordeling hiervan door de Raad voor Cultuur zijn opgenomen in een aanvullend advies bestaande uit de delen 15 (I) en 15 (II). In juni 2005 is het advies verschenen over de ondersteunende instellingen (deel 16). Dit advies bestaat uit 81 individuele beoordelingen van ingediende plannen en dertien sectorale inleidingen. Tussen nijlpaard en chimpansee : de toekomst van de Nederlandse musea / A. van Mil. Amsterdam : NMV, p. Opgenomen zijn de resultaten van het Nationale Slotdebat 'De toekomst van de musea' dat op 27 mei 2002 werd gehouden in Amsterdam. Eén van de uitkomsten van het slotdebat is dat er een forse discrepantie blijkt te bestaan tussen imago en zelfbeeld van musea. De musea zien zichzelf als dynamische kennisinstituten, terwijl de buitenwereld de musea ziet als onopvallend en stoffig. Het positief bijstellen van dit beeld zal één van de belangrijkste uitdagingen zijn voor de musea in de toekomst. Een vitaal museumbestel : advies over museale strategie / Raad voor Cultuur. - Den Haag : Raad voor Cultuur, p. - Met bijl. Advies waarin de Raad voor Cultuur in gaat op de rol en legitimatie van musea in de toekomst en de verantwoordelijkheid van de rijksoverheid. 'Centraal voor de Raad staat de overtuiging dat voor de overheid de belangrijkste functie van musea moet liggen in hun bijdrage aan cultuuroverdracht en hun makelaarsrol in de kennissamenleving. Om die functie goed te vervullen, moeten musea hun banden met de samenleving bestendigen en permanent vernieuwen.' De Raad geeft in een apart hoofdstuk advies over de rijksverantwoordelijkheid voor roerend cultureel erfgoed dat niet is opgenomen in museumcollecties. Vooradvies van de Raad voor Cultuur ( ) = Cultuur, meer dan ooit : inleiding en sectoranalyses / Raad voor Cultuur. - Den Haag : Raad voor Cultuur, p. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN In dit advies geeft de Raad voor Cultuur zijn visie op het toekomstig cultuurbeleid met betrekking tot de nieuwe Cultuurplanperiode Het Vooradvies bestaat uit een algemene inleiding en twaalf sectoranalyses. Als uitgangspunt voor het cultuurbeleid pleit de Raad voor minder gedetailleerde regelgeving en meer autonomie voor culturele instellingen. PLEK VAN EDUCATIE EN DOELEN VAN MUSEA Educatie in kunstmusea / J. Alkema In: Maandblad voor de beeldende vakken. - Vol.121(2006)6(nov.10-11) De auteur, conservator en hoofd Educatie van de Arnhemse Gemeentemusea, gaat nader in op de vraag: Hoe vernieuwend kan museumeducatie in de 21ste eeuw eigenlijk zijn? Hierbij komt ook de volgende vraag aan de orde: Wat is de functie van educatie in kunstmusea? Musea in de maatschappij / L. Peeperkorn-van Donselaar (redacteur)... [et al.]. - Alphen a/d Rijn : VMZH, p. : ill. - Uitgave ter gelegenheid van het zilveren jubileum van de Vereniging van Musea Zuid- Holland. - ISBN X Verschillende auteurs kijken vanuit hun eigen, al dan niet museale, invalshoek naar het fenomeen museum, met name in Zuid-Holland. Uit de reacties op uiteenlopende stellingen en artikelen blijkt dat het museum meer moet zijn dan hoeder van kunst en historie alleen. De artikelen zijn verdeeld over vier onderwerpen: Verleden en toekomst van de Vereniging van Musea in Zuid- Holland, Mensen en musea, Wetenschappelijk onderzoek en cultuur en Politiek en economie. 3 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

4 Het museum als plek voor ideeën / R. Wolfson. Amsterdam : Valiz, p. - ISBN Met dit essay brengt Rutger Wolfson een discussie op gang over de maatschappelijke rol van beeldende kunst en musea. Op dit moment hebben musea meer aandacht voor bezoekersaantallen dan voor de bredere maatschappelijke taak die ze kunnen vervullen. De stelling van Wolfson is daarom dat musea zich opnieuw moeten legitimeren en zich meer nadrukkelijk tot de samenleving moeten verhouden. organisatie van het debat was in handen van Museum Jan Cunen en Cultuurnetwerk Nederland. Nieuw Land Erfgoedcentrum / B. Schilthuis In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.10(2007)46(mrt ) Begin 2005 is het Nieuw Land Erfgoedcentrum in Lelystad geopend. Educatief medewerker Tanneke de Groot vertelt over de start van het museum en hoe zij de educatieve afdeling opzette. Museum Het Valkhof in Nijmegen : 'Leuk en informatief kunnen prima samengaan' / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.7(2004)34(okt ) Artikel over museum Het Valkhof in Nijmegen dat een uitgebreid educatief aanbod heeft opgezet voor zowel de scholen als de individuele jonge bezoekers. 'Het museum is educatie' / J. Schuilenburg In: CJP cultuureducatie magazine. Vol.(2007/2008) 2(winter6-9) Een interview met Edwin Jacobs, sinds 2007 directeur van museum De Lakenhal in Leiden. Jacobs staat in museumland bekend als een innovator op het gebied van cultuureducatie. Als directeur van Museum Jan Cunen in Oss ( ) bouwde hij een museumschool voor 'moeilijke' vmbo-leerlingen en zag de bezoekersaantallen spectaculair stijgen. Dat succes probeert hij nu te evenaren als hoofd van museum De Lakenhal. Het nieuwe museum? : maatschappelijke urgentie of eigenbelang / E. Jacobs... [et al.]. - Oss : Museum Jan Cunen, p. : ill. Zestig prominente vertegenwoordigers uit het museale veld spraken tijdens het debat 'Het nieuwe museum. Maatschappelijke urgentie of eigenbelang?' in Museum Jan Cunen te Oss op 3 december 2003 over de positionering van het museum voor hedendaagse kunst en de rol van educatie daarin. Na een inleiding door Edwin Jacobs volgt een verslag van het debat. Daarna volgen drie voordrachten. Janneke Wesseling stelt de educatiedrift verantwoordelijk voor populistische tentoonstellingen die aan de werkelijke inhoud van de kunst voorbij schieten. Fieke Konijn gaat in op educatie in musea voor moderne kunst. De maatschappelijke rol van moderne kunstmusea wordt door Riemer Knoop behandeld. De Een optimale lat-relatie : collectief investeren, individueel oogsten / O. Reydon In: Museumvisie. - Vol.31(2007)3(herfst32-35) In april 2007 vond een studiemiddag plaats over samenwerking tussen de afdelingen marketing en educatie van musea. De auteur geeft een aantal gespreksonderwerpen voor 'een dagje op de hei', waaraan medewerkers van beide afdelingen moeten deelnemen. Zo leren de medewerkers elkaars werkterrein kennen, zien zij waar overlappingen zitten en op welke wijze zij elkaars activiteiten kunnen versterken. Van tekstbord tot touchscreen : een onderzoek naar de educatieve activiteiten van Museum Boijmans van Beuningen in drie periodes / N. Deelstra. - [S.l.] : [s.n.], p. : ill. - Met lit.opg. en bijl. - Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht, Faculteit Letteren, Kunstgeschiedenis In deze scriptie wordt een overzicht gegeven van de kunsteducatieve activiteiten in het Museum Boijmans van Beuningen in drie verschillende periodes, namelijk in de beginjaren van het 'nieuwe' museum rond 1935, in de jaren '70 en rond de eeuwwisseling. Naast dit historische overzicht, worden twee deelvragen onderzocht. Ten eerste wordt de ontwikkeling in Boijmans van Beuningen afgezet tegen de (inter-)nationale ontwikkelingen op kunsteducatief gebied. Ten tweede wordt gekeken op welke manier het museum omgaat met educatie voor moderne en hedendaagse kunst ten opzichte van die voor de 'oude' kunst. Waar een wil is... : een onderzoek naar het huidige educatiebeleid van beeldende kunstmusea / M.L. de Noo. - Oss : Museum Jan Cunen, p. : ill. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN Onderzoek waarin de educatiepraktijk van het Museum Jan Cunen wordt vergeleken met die van andere musea 4 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

5 voor hedendaagse kunst in Nederland. Vragen die aan de orde komen, zijn: hoe gaan musea voor hedendaagse kunst om met educatie en hun educatief medewerkers?; wat is de positie en welke bestedingsruimte heeft educatie op de jaarbegroting?; wat is de rol van de overheid?; wat is de rol van publiek, museummedewerkers, kunstenaars en tentoonstellingsmakers? EDUCATIEVE STRATEGIEËN Kolb in het museum : publiek centraal bij de ontwikkeling van tentoonstellingen / E. Hoogstraat In: Museumvisie. - Vol.30(2006)2(zomer49-51) De theorie over ervaringsleren die Kolb in 1984 introduceerde, blijkt ook voor musea interessante aanknopingspunten te bieden. Voor het eerst werd van de theorie gebruik gemaakt bij de ontwikkeling van de British Galleries van het Victoria & Albert Museum. Er werd toen tevens een 'audience advocate' toegevoegd aan het projectteam. Toepassen van de theorie van Kolb leidt tot een presentatie die afwisselend is en in principe iedere bezoeker aan zijn trekken laat komen. Gebleken is dat de museumbezoeker langer in het museum verblijft en het tevredener verlaat. In Nederland zijn vier pilots uitgevoerd om te experimenteren met de theorie van Kolb. De kunsteducator in spagaat : het nut van onderzoekende tentoonstellingen / J. Alkema In: Museumvisie. - Vol.29(2005)3(herfst41-43) Museumeducatoren reageren telkens op beleidsimpulsen van de overheid waardoor een inconsistent beleid ontstaat. Wat zou museumeducatie allemaal kunnen en moeten behelzen? Het Museum voor Moderne Kunst Arnhem experimenteert al een paar jaar met een model dat de communicatiedriehoek tussen kunstenaar, museum en publiek als uitgangspunt neemt. Het museum is van mening dat de inhoud van een tentoonstelling ook zonder persoonlijke begeleiding of lesmateriaal duidelijk moet zijn. De leertheorie van Kolb in het museum : dromer denker beslisser doener / E. Hoogstraat, A. Vels Heijn. - Amsterdam : NMV, p. + dvd : tab., ill., fig. - Met lit.opg. - ISBN Neerslag van het project 'Leerstijlen van Kolb' dat in de periode werd uitgevoerd. Het geeft inzicht in de theorie van het ervaringsleren en biedt praktische handreikingen om de theorie toe te passen. Tevens is het een pleidooi voor het aanstellen van een publieksvertegenwoordiger in het projectteam van een museum. De publicatie wil musea inspireren de leertheorie van Kolb - ervaringsleren, leerstijlen en lifelong learning - zodanig te integreren dat tentoonstellingen rijker en nog toegankelijker worden. Bedoeld voor iedereen die in een museum met het realiseren van tentoonstellingen en presentaties te maken heeft. De film op dvd toont het proces en het resultaat van het toepassen van de theorie van Kolb in de museale presentatie 'Wonen' in het Zaans Museum. Leren in het museum : hoe zorg je dat museumbezoekers dat doen? / L. Tonckens In: Museumpeil. Vol.(2005)23(voorjaar8-11) Bezoekers van musea vinden het belangrijk om iets te leren, blijkt uit onderzoek. Het is daarom van belang dat musea zich verdiepen in leerprocessen. De auteur behandelt de vier leerstijlen van Kolb en legt uit wat de belangrijkste kenmerken zijn van deze categorieën (dromer, denker, beslisser, doener). Wanneer een museum aan ieders voorkeuren tegemoet wil komen, heeft dit consequenties voor de inrichting van tentoonstellingen en voor de wijze waarop deze educatief worden begeleid. Aan de hand van een tentoonstelling over veenlijken in het Drents Museum wordt uitgelegd hoe een museum tegemoet kan komen aan de verschillende voorkeurstijlen van leren. Musea zoeken naar nieuwe vormen van cultuureducatie / A. Geldermans In: Bulletin Cultuur & School. Vol.7(2004)32(apr.4-6) Educatie is voor Museum Jan Cunen in Oss erg belangrijk. Zij zoeken en onderhouden intensief contact met kunstenaars, culturele instellingen en het onderwijs. In de nieuwbouw van het Hooghuis Lyceum zijn door het museum museale ruimtes ingericht. Hierin wordt een deel van de collectie van het museum permanent tentoongesteld. Ook werkt het museum samen met drie andere musea voor het project Blauwdruk dat als doel heeft nieuw publiek te bereiken en blijvend te binden. Museumeducatie in ontwikkeling : een onderzoek naar de mogelijkheden van constructivistisch leren in het museum / E.M. van der Ham - van der Linden. Utrecht : [s.n.], [2005]. - Herz. dr p. : tab., fig. - Met bijl. en lit.opg. - In opdr. van IVLOS, het Instituut 5 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

6 voor Lerarenopleiding, Onderwijsontwikkeling en Studievaardigheden Dit onderzoek wil een brug slaan tussen onderwijsvernieuwingen en de educatieve praktijk in musea. Het doel van dit onderzoek is een checklist opstellen die door de afdeling communicatie gebruikt kan worden bij het ontwikkelen van educatief materiaal. Objectgeschiedenis voor kids : pilotproject van Zeeuws Museum / Y. Lebbink In: Kunstzone. - Vol.7(2008)5(mei34-36) Het Zeeuws Museum heeft leerkrachten uit het basisonderwijs betrokken bij de totstandkoming van nieuwe educatieve programma's. Er is een project bedacht waarbij leerkrachten worden gedetacheerd door de basisscholen als tijdelijke educatieve museummedewerkers. Doel van het project is om met elkaar een collectie te verzamelen en die te tonen op basisscholen. De ontwikkelde didactiekmethode voor dit experimentele en innoverende project is gestoeld op de meervoudige intelligentie van Gardner en de leerstijlentheorie van Kolb. Een beschrijving van het project van ontwikkelproces tot klassesituatie. KINDERPRESENTATIES Hoe leuk en leerzaam samengaan : uniek en authentiek karakter van musea van belang bij educatie / A. Elffers In: Boekman. - Vol.15(2003)56(jun.39-45) Anno 2003 organiseren veel musea speciale kinderactiviteiten, uit zowel ideologische als economische motieven. Maar met alleen een educatieve ruimte zijn ze er nog niet. Kinderen willen in een museum niet alleen aan knoppen zitten, maar ook écht voorwerpen zien. Hoeveel apostélen zijn er eigenlijk? / M. de Vreede In: Kunstzone. - Vol.6(2007)6(jun.29-31) Op 14 september 2006 opende Museum Catharijneconvent in Utrecht opnieuw zijn deuren na een ingrijpende verbouwing. Wat het museum zoal doet op het gebied van educatie, wordt in dit artikel besproken. Zo is er voor het eerst een permanente tentoonstelling voor kinderen en jongeren 'Feest!, weet wat je viert'. De tentoonstelling kan behalve in familieverband ook in schoolverband bezocht worden door onder andere het basisonderwijs en het vmbo. Praten over verleiden : een onderzoek naar meningsverandering en het leerproces bij middelbare scholieren in het educatieve programma 'De Verleiding' van het Museum voor Communicatie / J. Bouman [et al.]. - [S.l.] : [s.n.], p. Abstract van een onderzoek. Het besproken onderzoek had de volgende vraagstellingen: In hoeverre heeft de expositie 'De Verleiding' invloed op de meningsvorming en argumentatie van vmbo- en havo/vwo-leerlingen met betrekking tot het thema 'verleiden'? en Hoe verloopt het leerproces van vmbo- en havo/vwo-leerlingen tijdens een bezoek aan de expositie 'De Verleiding'? 'De Verleiding' is een interactieve tentoonstelling die het Museum voor Communicatie in 2006 opende. De tentoonstelling is bedoeld voor de klassen twee, drie en vier van het voortgezet onderwijs. Het doel van het programma is dat leerlingen bewust gemaakt worden van het verleidingsproces en zich een mening vormen over dit thema. Onderwerpen die zoal aan bod komen zijn plastische chirurgie, loverboys, versieren, kleding, lichaamstaal en internet-daten. Leerlingen geven hun mening over de onderwerpen. Tijdens het museumbezoek wordt rekening gehouden met de leerstijl van een leerling, waarbij wordt uitgegaan van de theorie van Kolb. Het ideale museumkind bestaat niet : musea: for kids only / R. Waale In: Museumvisie. - Vol.26(2002)3(okt.30-31) Musea ondernemen allerlei activiteiten om kinderen en jongeren binnen de muren te krijgen. Verschillende manieren worden beschreven. Desalniettemin is het imago dat een museum bij kinderen heeft 'saai'. De auteur pleit ervoor kinderen serieus te nemen en ze niet weg te stoppen op een zolder. Zij moeten net als volwassenen door de collectie kunnen lopen en dingen kunnen bekijken en onderzoeken. Ik, jij, wij : elf verhalen over identiteit : kijkwijzer bestemd voor het voortgezet onderwijs / J. van Overeem. - Den Haag : Gemeentemuseum Den Haag, p. : ill. Elf leerlingen van de 3e klas van een vmbo school in Den Haag stelden een tentoonstelling samen uit werk van het Haags Gemeentemuseum. Eerst schreven zij een verhaal naar aanleiding van het thema 'identiteit'. Daaruit wordt duidelijk wie zij zijn en wat zij belangrijk vinden. Daarna maakten zij hierover een schilderij. Toen mochten ze uit de depots van het museum schilderijen en/of voorwerpen kiezen die naar hun idee goed bij hun eigen verha- 6 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

7 len pasten. Dit werd, samen met hun eigen beeldend werk, een tentoonstelling in het Volksbuurtmuseum. Voor leerlingen die de tentoonstelling bezochten, werd een kijkwijzer gemaakt. Inleving in plaats van voorlichting : een geslaagd kindermuseum is ook een feest voor volwassenen / M. Staffhorst In: Museumvisie. - Vol.26(2002)3(okt.18-21,70) Het Joods Historisch Museum ontving de Museumprijs van het Prins Bernhard Cultuurfonds voor 'In Mokum staat een huis', een presentatie voor kinderen. Op de tentoonstelling krijgt de bezoeker van iedere leeftijd spelenderwijs inzicht in de religie, cultuur en geschiedenis van joden in Nederland. Naast de informatie die wordt geboden, kunnen de kinderen diverse activiteiten ondernemen zoals matzes bakken en hun naam in het Hebreeuws schrijven. Ook andere presentaties voor kinderen passeren de revue, zoals de tentoonstelling 'Paleisgeheimen' over de Ashanti in Ghana (kindermuseum van het Tropenmuseum), tentoonstellingen in het Wereldmuseum en in de Kinderkunsthal in Rotterdam en projecten voor kinderen in het Rijksmuseum en het Stedelijk Museum te Amsterdam. JHM Kindermuseum / L. Huijsmans In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.10(2007)47(mei 19-20) Het Joods Historisch Museum in Amsterdam heeft sinds december 2006 zijn eigen Kindermuseum om kinderen te laten zien dat de Joodse cultuur springlevend is. Minder geschikt voor jeugdige kijkers? : 6- tot 12- jarigen als doelgroep voor oorlogsmusea en herinneringscentra / C. Reinewald In: Museumvisie. - Vol.28(2004)1(mrt/apr.44-47) Verslag van een symposium over een mogelijk kindermuseum in Westerbork. Het informeren van 6- tot 12- jarige bezoekers over de Tweede Wereldoorlog is voor musea en herinneringscentra een uiterst complexe aangelegenheid omdat de materie niet zo geschikt is voor kinderen. Diverse voorbeelden van binnen- en buitenlandse musea die programma's hebben ontwikkeld over dit onderwerp passeren de revue. Speel en wees creatief : Wonderkamers in het Haags Gemeentemuseum / M. de Vreede In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.8(2005) 40(dec.12-17) Het Haags Gemeentemuseum lijkt met de tentoonstelling 'Wonderkamers' erin geslaagd om bij leerlingen van het voortgezet onderwijs het beeld te doorbreken dat een museum saai is. De wondersleutel tot pubers: een onderzoek naar het aantrekken van jongeren door musea / J. Olgers. [S.l.] : [s.n.], p. : ill., tab., fig. - Bachelorscriptie Universiteit van Amsterdam, Algemene Cultuurwetenschappen. - Met lit.opg. en bijl. In hoeverre is het mogelijk om bij jongeren tussen de jaar belangstelling te ontwikkelen voor museumbezoek? Deze vraag staat centraal in deze scriptie. Als uitgangspunt is de tentoonstelling 'De Wonderkamers' genomen in het Gemeentemuseum in Den Haag. Deze vaste tentoonstelling is volgens een nieuw concept ontwikkeld en is speciaal bedoeld om jongeren tussen de 13 en 18 jaar te trekken. Zappen in de 'Wonderkamers' in het Gemeentemuseum Den Haag / M. van de Wall In: Oud nieuws. - Vol.(2007)2(11-13) Verslag van een bezoek aan 'de Wonderkamers' van het Gemeentemuseum Den Haag. Deze permanente tentoonstelling in de kelder van het museum is speciaal voor de relatief moeilijk te bereiken jeugd van 12 tot 18 jaar. Door het interactieve karakter van Wonderkamers, kunnen de jongeren zelf uitzoeken wat er valt te leren en ondertussen ook nog ontdekken wat ze zelf mooi of lelijk vinden. PERSOONLIJKE BEGELEIDING EN EVENEMENTEN Bonnefantenmuseum overspoeld door jong talent / M. de Vreede In: Kunstzone. - Vol.7(2008)4(apr.39-41) Artikel over het evenement M2LIVE, MuseumMarathon voor jongeren in het Bonnefantenmuseum in Maastricht. Tijdens dit evenement spelen jongeren de hoofdrol in het museum. Gedurende de gehele dag en nacht vinden live optredens plaats. 's Middags zwaaien jongeren van 7 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

8 12 tot 18 jaar de scepter en 's avonds jongeren vanaf 18 jaar. Kids als gids / M. Kruijff In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.8(2005)37(apr.7-9) Het Fries Museum en het Muiderslot werken sinds enkele jaren met juniorgidsen. Dit zijn leerlingen uit groep zeven en acht die bezoekers de musea door de ogen van een kind laten bekijken. Inmiddels zijn er meer instellingen geïnteresseerd in werken met juniorgidsen. Herinneringscentrum Kamp Westerbork heeft ook besloten om vanaf volgend schooljaar kinderen op te gaan leiden tot gids. de ckv'ers graag interactieve kunst zien, die hun een 'andere wereld' toont. Zo ontstond het idee voor de tentoonstelling 'Neverland' en werden kunstenaars benaderd die zich bezighouden met nieuwe media. De tentoonstelling werd gevormd door diverse interactieve installaties en er kwam een catalogus bij. Met uitleg van de kunstenaars en gastvrouwen of -heren werd de bezoeker iets over de kunstwerken verteld. Deze gastvrouwen of -heren waren de jongeren zelf of suppoosten. Er werd onderzoek gedaan naar de bevindingen van de bezoekers. Het publiek was over het algemeen redelijk enthousiast. De ckv-jongeren zelf waren niet extreem positief. Het is dus de vraag of het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem deze koers moet voortzetten. Kunst en cocktails : de rol van genoegen in het Nederlandse kunstmuseum / N. Huirne. - [S.l.] : [s.n.], p. - Met lit.opg. - Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht, Taal- en Cultuurstudies Onderzocht wordt in hoeverre er, onder invloed van de huidige ontwikkelingen in het cultuurbeleid en de maatschappij, in kunstmusea een verschuiving aan te wijzen is in hun taak- en doelstellingen van studie en educatie naar genoegen. Uitgangspunt vormt de actuele discussie in de Nederlandse museumwereld over het al dan niet thuishoren van activiteiten en evenementen in musea. Passen het organiseren van activiteiten en evenementen binnen de taak- en doelstellingen van musea? Hoort pret in het museum thuis? Kunst voor twee / A. Geurts, F. Donker, H. Loeffen In: Praxisbulletin. - Vol.23(2006)6(feb.19-23) Verslag van een project over kunst en cultuur waarbij kinderen van groep 3 en groep 8 van de St. Josephschool in Maarheeze samen aan een project werkten. Kinderen van groep 8 gaven kinderen van groep 3 een rondleiding in een echt museum en gaven uitleg over kunstenaars en kunststromingen. De groepen maakten samen kunst en richtten samen een eigen museum in. Tot slot gingen ze met elkaar op zoek naar kunst en cultuur in de eigen omgeving. De lessen van 'Neverland' : CKV'ers betrokken bij opzet tentoonstelling / A. Vangronsveld In: Museumvisie. - Vol.28(2004)2(jul/aug.39-41) Het Museum voor Moderne Kunst te Arnhem betrok jongeren bij het bedenken en realiseren van de tentoonstelling. Tijdens brainstormsessies werd vastgesteld dat Een museum zonder (m)uren : museale activiteiten buiten de normale openingsuren / H. Henrichs In: Museumpeil. Vol.(2003)20(najaar7-9) Musea proberen een nieuw publiek aan te trekken en ondernemen daartoe allerlei activiteiten: zij treden buiten de muren en openingstijden. Een pleidooi om hierbij niet het zicht te verliezen op hun bijzondere taak: het beheren van waardevolle dingen en deze objecten op een prettige manier onder de aandacht brengen. Activiteiten als de museumnacht kunnen weliswaar een bijdrage leveren aan het dynamiseren van het museum, maar de museale objecten moeten uitgangspunt zijn. Populistische knieval of succesvolle strategie? : de zegetocht van de Museumnacht / H. Siebenga In: Museumvisie. Vol.27(2003)2(jul.20-23) Sinds 2000 wordt in Amsterdam de Museumnacht georganiseerd, waar vorig jaar ca bezoekers op af kwamen. In november 2003 doen 35 instellingen mee. Ook in Rotterdam en Utrecht worden inmiddels museumnachten georganiseerd met de bedoeling een jong publiek binnen te halen. Er is kritiek omdat er activiteiten (bv. dj's en vj's) worden gepresenteerd die niets met de collectie te maken hebben. Kleinschalig onderzoek heeft uitgewezen dat een klein percentage van de museumnachtbezoekers nog eens terugkeert. Fundamenteler onderzoek naar het effect van de museumnachten is nodig. Verslag expertmeeting/rondetafelgesprek 'Rondleiden in musea' / Nederlandse Museumvereniging. - Amsterdam: Nederlandse Museumvereniging, p. - Met bijl. over o.a. arbeidsrechtelijke aspecten van rondleiden 8 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

9 Op 6 december 2007 organiseerde de sectie Publiek & Presentatie van de Nederlandse Museumvereniging in Museum Boijmans van Beuningen een rondetafelgesprek over de rol en positie van rondleiders binnen een museum. Het doel van de discussiemiddag was het uitwisselen van ervaringen en te horen hoe andere musea omgaan met rondleiders. Een verslag. INZET VAN DIVERSE KUNSTDISCIPLINES Dansen met Charlie Brown : rust of rumoer: experimenten met kunsteducatie / C. Reinewald In: Museumvisie. - Vol.29(2005)2(zomer35-37) In het Van Abbemuseum in Eindhoven vond een studiedag plaats, waarbij de aanwezigen zich bezonnen op nieuwe vormen van museumeducatie. Relatief jonge uitingen van beeldende kunst zoals performance, installatie en video vragen om een andere educatieve benadering dan oudere vormen. In workshops werd onderzocht welke mogelijkheden andere disciplines als dans en theater te bieden hebben. Bij de tentoonstelling van werk van Charlie Brown werd dus gedanst, gefilmd en theater gespeeld. het Rembrandt 400-jaar en Gedichtendag 2006 op 26 januari 2006 Bevat twintig gedichten speciaal geschreven door hedendaagse dichters (zoals Anna Enquist, Judith Herzberg, Rutger Kopland en Driek van Wissen) bij de tentoonstelling 'Alle schilderijen van Rembrandt in het Rijksmuseum', 26 januari - 19 februari In hun gedichten geven dichters antwoord op de vragen: Wat wilde de schilder vastleggen? Wat denken de geportretteerden? Welke gedachten roept het beeld na zoveel eeuwen op? Dichten blijkt een intense manier van kijken en is daarom een goed alternatief voor uitleggen waarom je een schilderij mooi of lelijk vindt. Toekomstbeeld [dvd] : dans in een handomdraai : een museumproject met kinderen / E. van Duivenbode, W. Schermer. - Amsterdam : Kunstenaars&CO, min. Deze dvd geeft een impressie van een BIK (beroepskunstenaars in de klas)-project. Kunstenaar Erik van Duijvenbode werkte samen met leerlingen van groep 8 van de SBO de Prinsenhof in Apeldoorn. Dans, muziek en beeldende vorming en de Aziatische collectie van het Rijksmuseum staan centraal. Levende geschiedenis naar waarde geschat / D. Stijkel In: Museumpeil. Vol.(2003)20(najaar16-19) Elk mens, elke bezoeker van een museum heeft zijn eigen, onbewuste, favoriete wijze van opnemen van nieuwe kennis en informatie. De een wil feiten, cijfers en modellen zien, de ander wil een sfeer proeven etc. Wanneer een museum gebruik maakt van een breed scala aan presentatiemiddelen komt het tegemoet aan de individuele verschillen tussen de bezoekers. Levende geschiedenis is één van de methoden om informatie over te brengen. Het kan bovendien een succesvol onderdeel zijn van het culturele ondernemerschap van vooral cultuurhistorische musea en inspelen op de huidige 'beleveniseconomie'. Voorwaarde is echter gedegen historisch onderzoek en een verantwoorde presentatie door professionele acteurs of zeer geoefende amateurs. Levende geschiedenis biedt tevens mogelijkheden voor samenwerking met de plaatselijke historische vereniging en met theatergezelschappen. Lyrisch van Rembrandt : twintig nieuwe gedichten naar de oude meester / R. de Leeuw (auteur van voorwoord), J. Baeke... [et al.]. Amsterdam : Rijksmuseum [etc.], p. : ill. I.s.m. Poetry International t.g.v. Een wielrenner in het museum : cross-overs laten leerlingen kunst persoonlijker beleven / I. Vermeulen In: Bulletin Cultuur en School. Vol.11(2008)53(jul. 9-11) Twee voorbeelden van multidisciplinaire projecten die ontwikkeld werden voor het onderwijs. Het eerste voorbeeld 'Dancing with the Arts' werd ontwikkeld door het museum Kröller-Müller Museum en Introdans. Leerlingen van het voortgezet onderwijs gebruiken beeldende kunst als inspiratiebron voor de danskunst. Het tweede voorbeeld betreft een samenwerkingsverband van Het Nijmeegs Museum Het Valkhof en de theatergroep Kwatta. Zij ontwikkelden een project voor leerlingen van groep 5 tot 8 over de vraag: wat is nu eigenlijk kunst? Zien wat je voelt : lees- en verteltekst / J. van Overeem. - Den Haag : Gemeentemuseum Den Haag, Ongepag. : ill. Beschrijving van een museumles met als thema gevoelens. Kleuters praten over bang zijn en blij zijn en kijken naar een viertal speciaal voor hen uitgekozen schilderijen van de kunstenaar Constant. Kinderen voeren zelf een schimmenspel op en in het museumatelier tekenen zij terwijl ze luisteren naar muziek- 9 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

10 fragmenten van de componist Sjostakowitch. Lessuggesties voor na de museumles worden gegeven als ook een lijst met prentenboeken over bang zijn. VERHALEN VERZAMELEN Investeren in nieuwe bezoekers : het museum in de buurt / E. Rensman In: Oud nieuws. - Vol.(2004)2(14) Het Amsterdams Historisch Museum trekt met behulp van de tentoonstelling Oost de buurten in. Men hoopt op deze manier een grotere en meer gedifferentieerde museumpopulatie te krijgen. De tentoonstelling laat de geschiedenis van Oost Amsterdam zien aan de hand van verhalen en attributen door, van en met bewoners uit Oost verzameld. Op de bijbehorende website, worden ook na de tentoonstelling nog verhalen geplaatst. Op termijn wordt de site onderdeel van de collectie. Mijn favorieten : een onderzoek naar en een project met inspraak van bezoekers / A. van Dulmen Krumpelman. - [S.l.] : [s.n.], p. : ill. - Afstudeerscriptie Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten, Faculteit Museologie, Reinwardt Academie, studierichting publieksbegeleiding. - Met bijl. en lit.opg. In hoeverre is het gewenst om de museumbezoeker invloed te geven op de ontwikkeling van tentoonstellingen voor moderne kunst? Welke ervaringen hebben musea voor moderne kunst hiermee en op welke manier(en) zou dit het beste vorm gegeven kunnen worden? Deze vragen zijn onderzocht in deze scriptie. Persoonlijke verhalen in Ons' Lieve Heer op Solder : onderzoek naar interactieve publieksbegeleiding in Museum Amstelkring, Ons' Lieve Heer op Solder / W. Oud, R. Oostdam. - Amsterdam : SCO-Kohnstamm Instituut, p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - ISBN Onderzoek waarin de ontwikkeling van een uitvoerbare en effectieve aanpak voor het verzamelen en toepassen van persoonlijke verhalen in een museale context centraal staat. Het onderzoek betreft in de eerste plaats Museum Amstelkring zelf, en in de tweede plaats gaat het om bruikbare gegevens voor het gehele museale veld. VERBREDING VAN HET PUBLIEK Blauwdruk: musea buiten de muren / P. Hagenaars In: de Cultuurbarbaar. - Vol.15(2005)1(mrt.11-13) In 2002 is het project 'Blauwdruk' van start gegaan, een museaal initiatief op het terrein van sociale cohesie. Vier musea werken er aan mee: Zcala (voormalig Volksbuurtmuseum) Den Haag, het Natuurmuseum Brabant uit Tilburg, het Amsterdams Historisch Museum en Museum Jan Cunen uit Oss. Binnen dit project willen de vier musea de mogelijkheden verkennen om nieuwe doelgroepen aan zich te binden. Samenwerking met maatschappelijke en culturele instellingen en tussen de musea onderling vormt een essentieel onderdeel van het project. 'Blauwdruk' wordt gecoördineerd door de Nederlandse Museumvereniging en gemonitord door Cultuurnetwerk Nederland. Blauwdruk : musea zoeken nieuwe rol in de samenleving / M. van der Putten In: Oud nieuws. Vol.(2003)4(8-9) Blauwdruk is een experimenteel project waarin vier musea nieuwe publieksgroepen blijvend aan zich willen binden. Kenmerkend zijn de allianties die deze musea aangaan met maatschappelijke organisaties als scholen en welzijnsinstellingen in hun omgeving. In voortdurende dialoog met elkaar, ondersteund door de Nederlandse Museumvereniging en Cultuurnetwerk Nederland, hoopt men sjablonen te ontwikkelen voor nieuwe werkvormen die het publiek voorop stellen. Blauwdruk : Nederlandse musea en social inclusion / P. Hagenaars, M. de Vreede. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. Artikel met een terugblik op het project Blauwdruk, waarin vier Nederlandse musea hebben geëxperimenteerd met het betrekken van nieuwe doelgroepen en doelstellingen op het gebied van sociale cohesie. Blauwdruk : vier musea en social inclusion / M. de Vreede (redacteur). - Amsterdam : Museumvereniging, p. : ill., tab. - Met lit.opg. - ISBN Het Amsterdams Historisch Museum, Museum Jan Cunen in Oss, het Natuurmuseum Brabant in Tilburg en Zcala in Den Haag hebben gedurende drie jaar de mogelijkheden verkend nieuwe doelgroepen aan zich te binden. De Museumvereniging zorgde voor onderlinge afstemming 10 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

11 en samenhang en Cultuurnetwerk Nederland heeft de verschillende social inclusion-projecten gevolgd. De opgedane kennis en ervaring zijn gebundeld in deze publicatie die model kan staan voor andere initiatieven op dit gebied. Inspraak beleid Museum Moderne Kunst In: Museumvisie. - Vol.31(2007)1(lente9) Het publiek van het Museum voor Moderne Kunst in Arnhem - van leerlingen voortgezet onderwijs tot gepensioneerden - discussieerde onder leiding van het hoofd educatie over hun wensen ten aanzien van het nieuwe tentoonstellingsmateriaal. Met de informatie uit deze publieksessie gaan vier ontwikkelaars aan de slag om educatief materiaal te maken dat zich speciaal richt op ouders die met kinderen het museum bezoeken. Museum is cultureel pretpark op niveau / Y. van Eekelen In: Uitleg/Gele Katern. - Vol.18(2002)5(27mrt.44-47) Een interview met directeur Wim van Krimpen van het Haags Gemeentemuseum over de vernieuwing van het museum. Het museum krijgt een jongerenmuseum, een museumschool en een Eschermuseum. Van Krimpen wil graag een breed publiek bereiken, ook jongeren. Een schets van zijn beleid. Ontbijten met de directeur : educatiebeleid voor Museum de Fundatie Zwolle / P. Hagenaars... [et al.].- Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : tab., graf., fig. - Met bijl. en lit.opg. - ISBN Begin 2005 opent een nieuw museum voor moderne en hedendaagse kunst in Zwolle: Museum de Fundatie, locatie Blijmarkt. Omdat het museum benieuwd is naar de verwachtingen van jongeren en scholen heeft het Cultuurnetwerk Nederland gevraagd een behoefteonderzoek uit te voeren. Het is de bedoeling dat de ideeën en wensen die hier uit voortvloeien opgenomen worden in het educatiebeleid. Daarnaast besteedt het onderzoek aandacht aan samenwerking tussen het museum en culturele organisaties in Zwolle en omgeving. Voorkom een flop! : volkenkunde test vooraf zijn tentoonstellingen / A. van de Sande, J. Leyer In: Museumvisie. Vol.28(2004)2(jul/aug.42-43) Het Rijksmuseum voor Volkenkunde onderzocht samen met onderzoeksbureau Motivaction welk tentoonstellingsonderwerp potentiële bezoekers interessant zouden vinden. Eerst werd kwalitatief onderzoek gedaan, vervolgens kwantitatief en tot slot werden journalisten bevraagd. Alle respondenten kregen vijf tentoonstellingsonderwerpen toegelicht en mochten daarin een rangorde bepalen. Het onderwerp dat het hoogst scoorde ('Australië') wordt in het najaar van 2005 geprogrammeerd. Een zcala aan bereik : methodieken voor intercultureel publieksbereik en talentontwikkeling / K. Noordam. - Den Haag : Zcala, p. : ill. - Met lit.opg. - ISBN Publicatie over het Volksbuurtmuseum (VBM) Den Haag, een multicultureel podium met theaterwerkplaats, expositieruimte en educatieprojecten. Bevat een uiteenzetting van wat het VBM zich 10 jaar geleden voornam te bewerkstelligen op de terreinen van etno-marketing, doelgroepbenadering en het scouten en coachen van nieuw talent, naast het bevorderen van cultuurdeelname en cultuureducatie in de wijk en in de stad. De publicatie brengt met name de werkwijze en methodieken in kaart die het VBM hiertoe heeft ontwikkeld en gehanteerd. Het theater van het VBM biedt programmering voor jongeren van het vmbo tot vwo. Dit samen met doelgroepbenadering, uitgangspunten van cultuureducatie en samenwerking met docenten wordt in hoofdstuk acht besproken. Vanaf het seizoen 2004/2005 gaat het VBM verder onder de naam Zcala. NIEUWKOMERS Cultuureducatie dicht kloof tussen school en echte leven : handleiding interculturele museale leerroutes / Y. van der Ree In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.5(2002)23(jun ) Zestig procent van de leerlingen in Nederland volgt een opleiding in het vmbo. Zij vormen de grootste groep toekomstige bezoekers van de culturele instellingen. Althans, dat zouden ze kunnen zijn, als de instellingen erin slagen hen binnen te halen. Om culturele instellingen en scholen te ondersteunen bij het verleiden van de (allochtone) vmbo-leerlingen is de Handleiding Interculturele Museale Leerroutes ontwikkeld. Handleiding voor het maken van interactieve kijktochten / A. de Jong, V. van Oost. - Amsterdam : NMV, p. : ill. - Met bijl. 11 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

12 Handleiding vooral bedoeld voor kleine musea. Het biedt een handvat voor het ontwikkelen van educatief materiaal voor het onderwijs. De rol van erfgoed als bron voor intercultureel leren wordt belicht en er wordt aandacht besteed aan het object als informatiedrager. Inburgeren met schilderijen : Rudi Fuchs over zijn experiment in het Rijksmuseum / A. Lubbers In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.9(2006)42(apr.4-5) Rudi Fuchs, oud-directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, blikt terug op zijn poging om allochtone jongeren te overtuigen van de bijzondere schoonheid van 'Het joodse bruidje'. Marokkanen massaal naar De Nieuwe Kerk : migrantenmarketing Marokko-expositie / B. van der Kruk In: Museumvisie. - Vol.29(2005)4(winter26-27) De tentoonstelling over Marokko in De Nieuwe Kerk in Amsterdam trok ca bezoekers onder wie veel Marokkanen die nog nooit eerder een tentoonstelling in Nederland bezochten. Op welke manier werden deze bezoekers bereikt? Een aantal ervaringen en een paar vuistregels. Behalve volwassenen bezochten ook talloze kinderen de tentoonstelling. Voor alle basisscholen in de vier grote steden werd lesmateriaal ontwikkeld. Zij konden gratis met de bus worden vervoerd en kregen educatieve begeleiding in de Nieuwe Kerk. Basisschoolleerlingen maken kennis met het cultureel erfgoed van het jodendom, christendom en de islam. De gemeenschappelijke stamvader Abraham (in de koran Ibrahim genoemd) speelt daarbij een centrale rol. Op de Verhalenzolder luisteren de leerlingen naar verhalen uit de joodse tenach, de bijbel of de koran. Daarna bestuderen ze de voorwerpen in het museum die erbij horen. Samen leren door participeren : social inclusion in het Wereldmuseum : een good practice / N. Franken. [S.l.] : [s.n.], p. : fig., ill. - Met lit.opg. - Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht, Taal & Cultuurstudies, Specialisatie Cultureel Erfgoed & Educatie De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: Welke culturele aspecten van social inclusion zijn terug te vinden in de ontwikkeling van het onderwijsprogramma horend bij de tentoonstelling 'Focus Marokko' van het Wereldmuseum? Allereerst wordt ingegaan op de geschiedenis van de educatieve rol van musea, en zijn de ontwikkelingen met betrekking tot social inclusion in Engeland en Nederland onder de loep genomen. Vervolgens wordt het theoretisch kader geschetst dat de basis vormt voor de volgende hoofdstukken, waarin de theorie aan de praktijk wordt gekoppeld. Beschreven wordt het Wereldmuseum met de tentoonstelling 'Focus Marokko' en het bijbehorende onderwijsprogramma 'FocusM'. Tot slot komt het participatietraject 'FocusM' voor vmbo-leerlingen aan de orde. Dit traject is opgezet ter bevordering van cultural en social inclusion. Musea van de toekomst / M. Verduijn (samensteller), A. van Mil (samensteller), W. Verbei. Amsterdam : NMV, p. Bundel met verschillende gedachten en visies over de toekomst van het museum, die uit gespreksronden met deskundigen, betrokkenen en belangstellenden naar voren zijn gekomen. Thema's die o.a. aan bod komen zijn: museumbezoek als belevenis, museum en identiteit, samenwerking, trends, ICT en het museum, een divers publiek, het museum van de toekomst: zes scenario's. Welkom, Shalom, Salam Aleikum : metamorfose Bijbels Openluchtmuseum naar Museumpark Orientalis / G. van Ham In: Museumvisie. - Vol.31(2007)1(lente37-39) Doel van het vernieuwde museum is een interculturele dialoog op gang te brengen. Het museum rekent leerlingen tot 14 jaar als kerngroep en betrok bij het ontwikkelen van de lesproducten zowel de Radboud Universiteit als ROC's. Maar ook senioren en andere museumbezoekers moeten het museum blijven bezoeken. Op reis met Abraham/Ibrahim : de verhalenzolder van het Bijbels Museum : docentenhandleiding basisonderwijs / Bijbels Museum. - Amsterdam : Bijbels Museum, dl. (10 p., ongepag.) + reacties uit het gastenboek : ill. - Docentenhandleiding, leerlingenboekje 6-8 jaar en leerlingenboekje 9-12 jaar Een wijkgerichte benadering : cultureel erfgoed minderheden in Rotterdam / P. van de Laar In: Levend erfgoed. - Vol.2(2005)2(25-28) Het Historisch Museum Rotterdam wil meer aandacht besteden aan cultuuruitingen en het erfgoed van nieuwkomers in de stad. Hierover is een symposium gehouden 12 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

13 op 21 februari Concrete aanbevelingen met betrekking tot een aanpak voor de inventarisering en selectie van cultureel erfgoed zijn geformuleerd. Duidelijk was dat het museum zich moet presenteren in de wijken en de activiteiten laagdrempelig en publieksvriendelijk moeten zijn. TAALONTWIKKELING Dam: hee; Rokin: aah : evaluatie museum- en taalproject NT2 / D. Stam In: Museumvisie. - Vol.31(2007)3(herfst47) Tijdens een studiemiddag keken drie Amsterdamse musea terug op de eerste resultaten van hun project Stad en Taal. Centraal stonden de vragen hoe musea culturele participatie en taalverwerving voor nieuwkomers kunnen stimuleren en hoe ze ontmoetingsplekken kunnen worden voor bezoekers met diverse culturele achtergronden. De eerste ervaringen die met het project Stad en Taal werden opgedaan zijn positief. Evaluatie kind & opvoeding : stageverslag / S.B.S. Droge. - [S.l.] : [s.n.], p. : tab., ill, graf. - Met bijl. en lit.opg. - Stageverslag Universiteit van Amsterdam, duale master Nederlands als tweede taal 'Kind & Opvoeding' is een programma van het Amsterdams Historisch Museum waarbij het opvoeden van kinderen in heden en verleden centraal staat. Het programma gaat uit van een wisselwerking tussen het museum, de collectie en cursisten Nederlands als tweede taal (NT2). In dit stageverslag wordt het programma 'Kind en Opvoeding' geëvalueerd. De probleemstelling luidt: worden de doelstellingen die het museum heeft gesteld bij het programma Kind & Opvoeding ook daadwerkelijk bereikt tijdens de uitvoering van het programma? Museumlessen voor cursisten NT2: herkenning en verbazing / B. Ros In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.9(2006)41(feb.9-11) Erfgoed blijkt een succesvol middel om Nederland dichterbij te brengen voor allochtonen. Diverse ROC's werken dan ook samen met musea om taalcursisten kennis te laten maken met de Nederlandse geschiedenis. Stad en taal : bezet en bevrijd : lespakket / M.A. Remmelink (concept en samenstelling). - Amsterdam : Verzetsmuseum, p. + kaartjesspel en lesdoelen-kaartjes 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Verzetsmuseum is één van die musea. Het programma bestaat uit een voorbereidende les, een museumbezoek en een verwerkingsles. Stad en taal : Focus op Amsterdam / M. Ernst (samensteller), W. Beukenhorst (samensteller), M. van der Lippe (samensteller). - Amsterdam : Amsterdams Historisch Museum, dl. : ill. 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Amsterdams Historisch Museum is één van die musea. Het programma bestaat uit een voorbereidende les, een museumbezoek en een verwerkingsles. De inhoud van Focus op Amsterdam is gebaseerd op vier thema's, die gekoppeld zijn aan vier afbeeldingen uit het museum. De thema's zijn: wonen, werken, vervoer en vrije tijd. Stad en taal : Kind & Opvoeding / M. Ernst (samensteller), W. Beukenhorst (samensteller), Z. Boucetta (samensteller). - Amsterdam : Amsterdams Historisch Museum, dl. : ill. 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Amsterdams Historisch Museum is één van die musea. Het programma bestaat uit een voorbereidende les, een museumbezoek en een verwerkingsles. De rode draad binnen het programma 'Kind & Opvoeding' wordt gevormd door vijf thema's: liefde, opleiding, geloof, familie en gezondheid. Stad en taal : Mijn Mokum / M. Ernst (samensteller), W. Beukenhorst (samensteller), M. van der Lippe (samensteller). - Amsterdam : Amsterdams Historisch Museum, dl. : ill. 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Amsterdams Historisch Museum is één van die musea. Het programma bestaat uit een voorbereidende les, een museumbezoek 13 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

14 en een verwerkingsles. In 'Mijn Mokum' maken de deelnemers kennis met de geschiedenis van de stad. Stad en taal : mooi meegenomen / M. van Campen (ontwikkelaar en projectcoördinator). - Amsterdam : Tropenmuseum, p. + werkbladen + 6 foto's 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Tropenmuseum is één van die musea. De programma's bestaan uit voorbereidende lessen, een museumbezoek en een afsluitende opdracht. Aan de hand van de thema's kleding en wonen leren de cursisten over verschillende materiaalsoorten en het verschil tussen gebruiksvoorwerpen en siervoorwerpen. Verhalen uit verschillende culturen komen aan de orde. Stad en taal : Ontmoet kunst / A. Reinders (redacteur), M. van Gastel, R. Hulshoff Pol. - Amsterdam : Stedelijk Museum, p. + lesmateriaal (25 p.) : ill. 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Het Stedelijk Museum is één van die musea. De programma's bestaan uit voorbereidende lessen, een museumbezoek en een afsluitende opdracht. De musea willen een brug slaan tussen de cursisten, de stad Amsterdam en kunst en cultuur. 'Stad en Taal' is een project waarbinnen het Stedelijk Museum onderzoekt hoe het een ontmoetingsplaats kan zijn voor mensen met internationale wortels. Cursisten, taaldocenten, kunstenaars, studenten, wetenschappers en museummedewerkers werkten samen aan het programma 'Ontmoet kunst' tijdens een proefjaar. Ook is het onderzoek naar cultuurparticipatie én taalverwerving, dat wordt gedaan in samenwerking met de Universiteit van Amsterdam en de Vrije Universiteit, opgenomen. De publicatie heeft een dubbelfunctie: een werkboek voor cursisten NT2 en een inzicht in de verschillende achtergronden van het project. Stad en taal : verhalen vertellen met Foam / Foam_Fotografiemuseum Amsterdam. - Amsterdam : Foam, p. + bijlagen (6 foto's, woordkaartjes, werkboekje) 'Stad en Taal' is de overkoepelende naam waaronder verschillende Amsterdamse musea speciale programma's aanbieden voor cursisten 'Nederlands als tweede taal' (NT2) en inburgeringstrajecten. Foam, het fotografiemuseum in Amsterdam is één van die musea. De programma's bestaan uit voorbereidende lessen, een museumbezoek en een afsluitende opdracht. In 'verhalen vertellen met Foam' vertellen cursisten hun verhaal bij foto's uit het museum. Stad en Taal : verslag van de proefmiddag : 20 juni 2007 Stedelijk Museum CS / D. Stam... [et al.]. [S.l.] : [s.n.], p. : tab., ill., fig. Aan het project Stad en Taal, geïnitieerd door de Gemeente Amsterdam, nemen het Verzetsmuseum Amsterdam, het Amsterdams Historisch Museum en het Stedelijk Museum CS deel. De musea willen met het project een brug slaan tussen cursisten NT2 (Nederlands als tweede taal), de stad Amsterdam en kunst en cultuur. Tijdens een proefmiddag werd een indruk gegeven van de museumprogramma's die speciaal voor het project Stad en Taal gemaakt zijn. Een verslag. CKV Boijmans en de buren : CKV en vmbo in Rotterdam / A-M. Raukema In: Tsjip/Letteren. - Vol.12(2002)3(okt.7-10) Een inventarisatie van educatieve activiteiten op het gebied van ckv van het Museum Boijmans, de Kunsthal en de samenwerking met Rotterdamse culturele instellingen. Wat voor ckv-activiteiten organiseren de musea speciaal gericht op vmbo-leerlingen? CKV voor het vmbo : kijkwijzer / J. van Overeem. - Den Haag : Gemeentemuseum Den Haag, p. : ill. Vmbo-leerlingen kiezen een kunstwerk uit één van de drie collecties van het Gemeentemuseum Den Haag: beeldende kunst, toegepaste kunst of muziek. Vervolgens beantwoorden de leerlingen vragen over het uitgekozen kunstwerk. Erfgoed en ckv : tijd voor een nieuwe kennismaking / L. Smit In: Kunstzone. - Vol.6(2007)1(jan.12-15) Kunst- en erfgoededucatie verschillen helemaal niet zo sterk van elkaar zoals vaak wordt aangenomen. Tentoonstellingen en educatieve projecten van erfgoedinstellingen zijn vaak vakoverstijgend en lenen zich uitstekend als invulling van met name de onderwijsdoelen van ckv. Een beschrijving van een voorbeeld uit de culturele praktijk van het Historisch Museum Rotterdam, waar 14 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

15 leerlingen door middel van verhalen en discussies over ouderwetse lingerie en moderne schoonheidsidealen ondertussen bezig zijn met communiceren, reflecteren en het formuleren van een toekomstvisie. G.R.A.S. project : VMBO project Amsterdamse musea / D. Ott de Vries-Jonkers (coördinator). - Amsterdam : Van Gogh Museum, Versch.dl. + videoband + dvd (kopie van videoband) - Projectplan update 2003 en 2004, werkbladen, arrangementen getiteld Museum@work en Trendwatcher, docentenhandleiding bij Museum@work en folders In 2000 is het samenwerkingsproject gestart tussen het Van Gogh Museum, het Rijksmuseum, het Amsterdams Historisch Museum en het Stedelijk Museum. Het samenwerkingsverband heeft de naam G.R.A.S. gekregen en verwijst naar de eerste letters van de deelnemende vier musea. Tijdens de beleidsperiode willen de vier musea een aanbod creëren voor een tot nu toe onderbelichte groep: leerlingen van het vmbo. In augustus 2001 is deze intentie uitgewerkt in een projectplan, waarvan zowel in 2003 en 2004 een update is geschreven. Musea staan samen sterk / S. van der Linden In: Kunstzone. - Vol.3(2004)11(nov.6-9) Een omschrijving van het G.R.A.S.-project, dat voor het vmbo is ontwikkeld. G.R.A.S. verwijst naar de eerste letters van de vier deelnemende Amsterdamse musea: Van Gogh Museum, het Rijksmuseum, het Amsterdams Historisch Museum en het Stedelijk Museum. Oog in oog met De Nachtwacht : G.R.A.S.-project lokt vmbo-scholieren het museum in / K. Kreukels In: Contrast. - Vol.11(2004) 23(10dec.26-28) In 2000 startte het G.R.A.S.-project. Dit G.R.A.S.- project is het educatieve samenwerkingsproject van het Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Amsterdams Historisch Museum en het Stedelijk Museum. Met dit project willen de vier grote Amsterdamse musea vmbo-leerlingen actief kennis laten maken met hun cultuurschatten. Inmiddels hebben bijna tweehonderd klassen uit heel Nederland deelgenomen aan deze pilot. Het lijkt erop dat G.R.A.S. erin is geslaagd de museumdrempel voor vmbo'ers te verlagen. Een praktijkverslag. GSM 1e klas / M. Helstone... [et al.]. - Oss : Museum Jan Cunen, p. : ill. Verslag van het kunsteducatieproject 'GSM 1e klas', een samenwerkingsproject van het Museum Jan Cunen en het Hooghuis Lyceum, school voor vmbo, te Oss. Hierin vormde het kruisbestuiven van beeldende kunst en vormgeving, dans en film de rode draad. Tussen de start van het project en de succesvolle afsluiting lag een proces van acht weken waarin de leerlingen zich intensief met kunst bezig hielden. Deze evaluatie beoogt inzicht te geven in het verloop van dit proces, het succes en de mislukkingen ervan. Leren beschouwen als dromer, denker, beslisser en doener : vanuit de leerstijlen de leerlingen inzicht geven in hun leerproces en zodoende betrokkenheid creëren / E. Hoogstraat In: All'Art. - Vol.1(2002)6(jun.3-6) Kijken naar kunst is een belangrijk onderdeel van de ckv-les. Het is daarbij belangrijk dat de leerling zelf leert kijken, en niet teveel vanuit de geschoolde 'kunstblik' van de docent. Een beschrijving van een beschouwingsmodel beeldend, te gebruiken bij museumbezoek. Portret van de Gouden Eeuw : burgerlijke cultuur in de 17de eeuw / C. Licher. - Amsterdam : Amsterdams Historisch Museum, Versch.pag. : ill. - In samenw. met het Amsterdams Historisch Museum, het Spinozalyceum Amsterdam en het ILO. - Het project bestaat uit een docentenhandleiding, een antwoordmodel en leerlingenmateriaal Het project heeft tot doel beeldende kunst een plaats te geven in de maatschappij van Nederland in de Gouden Eeuw. Door gericht te kijken naar de portretkunst in de 17de eeuw zijn diverse categorieën van opdrachtgevers te onderscheiden en welke invloed deze eigenlijk hadden op het kunstwerk. Het lesmateriaal richt zich op het ckv2-subdomein Burgerlijke cultuur van Nederland in de 17 de eeuw. Proeflokaal voor populair theater : CKV in het Theater Instituut / J. van Gemert In: All'Art. - Vol.1(2002)1(jan.16-19) Een schets van de educatieve activiteiten van het Theatermuseum/Theaterinstituut Nederland in Amsterdam. Een aantal ckv-projecten wordt beschreven. 15 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

16 Pupils' pupils : een ckv3-examenproject / Y. Lebbink In: Kunstzone. Vol.5(2006)10(okt.28-30) Beeldend werk uit het depot van het Zeeuws museum is in schooljaar de aanleiding geweest voor de examencollectie beeldende vormgeving van de leerlingen van 6 vwo van de Christelijk Scholengemeenschap Walcheren (CSW). Door elke leerling werd op één werk uit eind negentiende eeuw of de gehele twintigste eeuw beeldend commentaar geleverd. Rotterdam, Bekijk 't... : CKV1 programma bij de tentoonstelling Rotterdammers / Wereldmuseum Rotterdam. Afdeling Educatieve Programma's. - Rotterdam : Wereldmuseum, dl. (ongepag.) + tentoonstellingsboekje : ill. Het Wereldmuseum in Rotterdam heeft een project ontwikkeld voor ckv1-leerlingen: Rotterdam, Bekijk 't. Bij binnenkomst in het museum ontvangen de leerlingen de map Rotterdam, Bekijk 't. Zij worden uitgedaagd om in de rol van antropoloog, journalist of ontwerper te kruipen. Nadat zij hun keuze hebben bepaald, vullen zij hun map aan met de bijbehorende opdracht en bezoeken de tentoonstelling Rotterdammers. Als journalist schrijven zij een recensie over de tentoonstelling, als ontwerper bedenken ze een nieuw ontwerp voor het onderdeel Trends en als antropoloog observeren zij een van de 10 migrantenfamilies en maken hiervan een verslag. Het materiaal is zo geschreven, dat leerlingen er zelfstandig mee aan de slag kunnen. De multimediale tentoonstelling Rotterdammers laat zien hoe de stad Rotterdam veranderde onder invloed van 20ste eeuwse migratiestromen. In een beeldverhaal zijn de stad en haar bewoners neergezet. Tien Rotterdamse families vertellen over hun levens en geven zo een indringend beeld van multicultureel Rotterdam. Een Surinaamse verpleegster, een Chinese restauranthouder en een Bosnische econoom bijvoorbeeld, vertellen waarom ze naar Rotterdam zijn gekomen en wat de stad voor hen is gaan betekenen. Samenwerking Amsterdamse musea : een positieve museumervaring voor vmbo-leerlingen / K. Kievit In: Oud nieuws. - Vol.5(2002)2(5) Het Rijksmuseum, het Van Gogh Museum, het Stedelijk Museum en het Amsterdams Historisch Museum werken aan een educatief aanbod voor vmbo-leerlingen. Samen ontwikkelen zij arrangementen om deze groep leerlingen het museum in te lokken. Doel: leerlingen een positieve museumervaring meegeven. Talking to you! : art for you(th) : Museum Boijmans van Beuningen / H. Hagenaars, D. Vos de Wael. Rotterdam : NAi, Ongepag. : ill. - ISBN Beeldende kunstgids voor jongeren met de collectie van Museum Boijmans van Beuningen te Rotterdam als basis. Bevat tien hoofdstukken met elk een thema. Ieder thema begint met een bijdrage van een jonge Rotterdamse kunstenaar. Daarna volgt een compilatie van verhalen van schrijvers en afbeeldingen uit de kunstcollectie van Boijmans. Bedoeld voor ckv-leerlingen van vmbo tot gymnasium. Tijdreis door Nederlands oudste museum / A. Warringa In: Uitleg/Gele Katern. - Vol.19(2003)4(12mrt.28-29) Het Teylers museum, een museum voor kunst en wetenschap, is voor het eerst in zijn geschiedenis vernieuwd. Vanaf 1980 is de overheid bezig met een masterplan om het museum te restaureren en te voorzien van een nieuwe vleugel. Het plan is nu voltooid. Een computerspel is ontwikkeld dat erg in trek is bij jonge bezoekers. Er zijn plannen om het spel te gebruiken voor een ckvopdracht voor middelbare scholieren. VMBO / R. Brand... [et al.] In: Kunstzone. - Vol.3(2004)11(nov.1-16). - Themanummer Themanummer over succesvolle vmbo-projecten. Inhoud: Mov(i)e Up, filmeducatie op cd-rom; 'Best wel lachen... voor een museum' : projecten die vmboleerlingen interesseren voor beeldende kunst; Musea staan samen sterk; De vmbo-leerling bij Singer Laren; Kunst en cultuur in het vmbo; : fotograaf maakt website met vmbo-leerlingen. Vmbo'ers in het museum : het G.R.A.S.-educatieproject in Amsterdam / A. van Veldhuizen In: Museumvisie. - Vol.28(2004)4(winter30-33) In dit samenwerkingsproject ontwikkelden vier Amsterdamse musea (Van Gogh Museum, Rijksmuseum, Amsterdams Historisch Museum en Stedelijk Museum) zogeheten arrangementen voor vmbo-leerlingen. Ieder arrangement heeft een inleidende en een verwerkingsles op school. Halverwege vindt een bezoek aan een van de vier musea plaats. Er zijn niet alleen schriftelijke, maar 16 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

17 vooral ook praktische opdrachten gemaakt. Het project wordt in ieder geval tot en met 2006 voortgezet. Zicht op CKV in het vmbo : achtergronden, literatuur, lesmethoden en websites / R. Brand (auteur van inleiding); M-J. Kommers (hoofdredacteur). Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. In het inleidende artikel 'CKV-vmbo: successtory of doemverhaal' worden de ingrediënten beschreven die ckv-vmbo een succes kunnen maken. Enkele ingrediënten die de revue passeren zijn ckv-bonnen, leerlingen, docenten, culturele instellingen en hun aanbod. Naast dit artikel zijn overzichten van tijdschriftartikelen, lesmethoden en andere publicaties over ckv-vmbo opgenomen, die in het studiecentrum van Cultuurnetwerk Nederland aanwezig zijn. Overige onderdelen zijn een selectie van ckv-projecten uit het projectloket cultuur en een selectie van relevante websites. KLEUTERS EN SENIOREN Dag van de cultuureducatie 2008 : dinsdag 10 juni 2008, Musis Sacrum Arnhem / Congreskrant.nl (verslaglegger). Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : ill. - In samenw. met CANON Cultuurcel Verslag van de Dag van de cultuureducatie die gehouden werd op 10 juni 2008 in Musis Sacrum in Arnhem. Centraal op deze dag stond cultuureducatie voor peuters en kleuters. Het programma bestond uit keynotes van Luk Depondt (medeoprichter Centrum voor Ervaringsgericht Onderwijs in Leuven), Annemieke Huisingh (onderzoeker en adviseur cultuureducatie) en Pieter Mols (cultureel ondernemer) die werden aangevuld met luister-, discussie- en belevingssessies Speciaal voor senioren : Ot en Sien-educatie voor ouderen in Nationaal Onderwijsmuseum / S. Noordoven In: Museumvisie. - Vol.29(2005)3(herfst39-40) Er zijn nog weinig educatieve programma's speciaal voor ouderen. Het Nationaal Onderwijsmuseum maakte een programma speciaal voor bewoners van zorgcentra en verpleeghuizen. Dit was zo'n succes dat het museum er voor zorgt permanent een project voor ouderen in het aanbod te hebben. De toekomst verzilvert! : de CMV'er als intermediair tussen ouderen en musea / M. Peters. - Den Haag : Haagse Hogeschool, p. : tab., graf. ill. - Met bijl. en lit.opg. - Afstudeerscriptie Haagse Hogeschool, opleiding Culturele en Maatschappelijke Vorming Hoe kan de CMV'er binnen musea de cultuurdeelname van ouderen bevorderen? Deze vraag staat centraal in deze scriptie. Een CMV'er is iemand die Culturele en Maatschappelijke Vorming heeft gestudeerd. Doel van deze opleiding is het ondersteunen van mensen bij de vorming van hun sociale en culturele leven. Zijn musea bang voor kleuters? / Museumeducatie.nl. - [S.l] : Museumeducatie.nl, [4 p.] Museumeducatie.nl heeft door middel van een enquête een kort onderzoek gedaan naar het aanbod educatieve programma's voor kleuters in de Nederlandse/Vlaamse musea. Een kort overzicht van de resultaten. NIEUWE MEDIA Educatie en innovatie / C. Reinewald [et al.] In: Museumvisie. - Vol.31(2007)1(lente28-35) Steeds meer musea maken gebruik van interactieve installaties bij hun presentaties. Ook erfgoedinstellingen zoals het Legermuseum, Muiderslot, Zuiderzeemuseum en Catharijneconvent hebben interactieve spelen laten ontwikkelen die een bijdrage leveren aan educatie en plezier. Drie artikelen over games in een musea. Met tips en praktijkvoorbeelden. Educatieve programma's : cultureel erfgoed via internet de klas in / E. Wiessner In: Museumpeil. Vol.(2004)21(voorjaar38-40) Het succes van educatieve programma's binnen musea en andere erfgoedinstellingen is vaak afhankelijk van een intensief contact tussen het onderwijs en de instelling. Scholen dienen op de hoogte te zijn van dit educatieve aanbod. Als ze niet weten wat er allemaal te doen is, komen ze ook niet. De website DatBewarenWe.nl vergemakkelijkt het leggen van de contacten: het is de portal van het cultureel erfgoed voor de drie hoogste klassen van het basisonderwijs. De website biedt verschillende lessen over cultureel erfgoed, die leerlingen klassikaal, in groepjes of zelfstandig kunnen uitvoeren. Bovendien hebben erfgoedinstellingen zelf de mogelijkheid om kosteloos lessen over hun eigen instelling toe te voegen. 17 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

18 Hier gebeurt het : het internet als schakel tussen musea voor beeldende kunst en een jong-volwassen publiek / M. van Schrojenstein Lantman. - Utrecht : [s.n.], Ongepag. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - Scriptie Universiteit Utrecht, Faculteit Letteren, Kunstgeschiedenis, Kunstbeleid en -management Onderzocht is hoe internet een rol zou kunnen spelen bij het bevorderen van museumbezoek onder jonge mensen, onafhankelijk van ouders of school. Inhoud: Waarom het belangrijk is dat jongeren naar een kunstmuseum gaan; Musea op internet. De rol van de Nederlandse overheid; Status quaestionis; Nederlanders en museumbezoek; Jongeren en internetgebruik; Hoe presenteren de Nederlandse kunstmusea zich op internet?; en Hoe kan internet een rol spelen bij het bevorderen van museumbezoek onder jong volwassenen? i-art [cd-rom] : een interactieve tentoonstelling in de maak : rituelen / Gemeentemuseum Den Haag; Koorenhuis, Centrum voor kunst en cultuur. Den Haag : Koorenhuis/Gemeentemuseum, 2002 Lessenserie op basis van een cd-rom en een website bestemd voor het voortgezet onderwijs. Leerlingen combineren naar aanleiding van één van de thema's 'rituelen' of 'identiteit' hun werk in beeld (tekeningen, schilderijen) en woord (verhalen). Hiervoor gebruiken zij een persoonlijke selectie uit de collecties van het Gemeentemuseum Den Haag. Met dit materiaal wordt een tentoonstelling ingericht in een 3D-tentoonstellingsruimte op de website. De lessenserie is bedoeld voor leerlingen vanaf 2 havo/vwo, vanaf 3 vmbo en is uit te voeren in 4 tot 9 lessen. Dit project is vakoverstijgend, waardoor lessen bij verschillende vakken kunnen worden ingedeeld: Nederlands, beeldende vakken, ckv voor het vmbo, ckv1, maatschappijleer, levensbeschouwing en informatiekunde. ICT in museumlan In: Museumpeil. - Vol.(2004)21(voorjaar 3-42). - Themanummer Een themanummer over ICT in museumland: Cultureel erfgoed op websites, het digitaal toegankelijk maken van museumcollecties, collectieregistratie, multimediale rondleidingen en educatieve programma's. In de hand houden : pda-tours in musea: is er een juiste weg? / T. Haan, C. Reinewald In: Museumvisie. - Vol.29(2005)3(herfst64-66) Geleidelijk bieden musea hun publiek de kans met personal digital assistants ofwel handcomputers de tentoonstellingen te bekijken. In de pda's kan in principe allerlei informatie worden opgeslagen inclusief filmfragmenten, geluiden en muziekjes. Om te voorkomen dat de bezoeker uitsluitend op zijn schermpje kijkt in plaats van naar het object, wordt af en toe een 'kijkvraag' gesteld. Musea die pda's beschikbaar stellen zijn onder meer Rijksmuseum Kröller-Müller, Van Gogh Museum, Limburgs Museum en het Gemeentearchief Amsterdam. De kunst van het begeleiden : digitale mogelijkheden voor musea bij het begeleiden van hun bezoekers / M. Wittenberg. - [S.l.] : [s.n.], p. : tab. - Met lit.opg. en bijl. - Afstudeerscriptie Universiteit van Tilburg, Faculteit der Letteren, Bedrijfscommunicatie en digitale media Centrale vraagstelling: Welke digitale media kunnen op welke manier het beste worden ingezet door verschillende typen musea bij het begeleiden van bezoekers? Met aanbevelingen voor museummedewerkers en onderzoekers. Veel digitale media worden vooral didactisch ingezet, terwijl het evocatieve en recreatieve element ook van belang kan zijn bij de bezoeker. Uitbreiding van de website met virtuele rondleidingen, online tentoonstellingen, digitalisering van de collectie, maar ook samenwerking met andere organisaties behoren tot de mogelijkheden. Het leukste museum van Nederland [cd-rom] / Kunst & Kids. - Hilversum : Kunst & Kids, docentenhandleiding (132 p.). - ISBN Een spel voor kinderen vanaf 9 jaar. Door het spel te spelen komen kinderen op een speelse manier in aanraking met kunst. Er zijn in totaal 15 verschillende spellen waar kinderen met de topstukken van een aantal Nederlandse musea in aanraking komen. De bijbehorende docentenhandleiding bevat lessuggesties met extra opdrachten. Musea saai? : het effect van websitevormgeving op de bereidheid van jongeren om een museum te bezoeken / E. van Loon. - [S.l.] : [s.n.], p. : ill., fig., tab.- Met lit.opg. en bijl. - Masterscriptie Universiteit van Tilburg, Faculteit Communicatie en cultuur, Opleiding Communicatie- en informatiewetenschappen Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (Van den Broek et al., 2005) blijkt dat jongeren het minst musea bezoeken. Jongeren zitten steeds vaker achter de computer en maken veel gebruik van internet. 18 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

19 In dit onderzoek wordt nagegaan of de vormgeving van museumwebsites effect heeft op de efficiëntie in gebruik en waardering van deze websites door de proefpersonen. Daarnaast worden de effecten van websitevormgeving op de bereidheid om een expositie te bezoeken onderzocht. Museumkunstcomputer / J. van den Brand In: Kunstzone. - Vol.2(2003)6(jun.12-13) In Museum Het Valkhof te Nijmegen kunnen leerlingen uit de groepen 5 t/m 8 van het basisonderwijs aan tien computers in het JuniorLab aan de slag om er als conservator hun ideale -virtuele- tentoonstelling samen te stellen. Terug op school kunnen zij op de site van het museum een recensie over de tentoonstelling lezen: is hij goed of niet? Dit educatieve project is ontwikkeld door Museum Het Valkhof. van spel in de museale sector en in welke vormen het daar voorkomt. Hoofdstuk drie gaat in op de functies van spel in de museale context. Hoofdstuk vier gaat over het gebruik van het spel als 'sugarcoating'. In het laatste hoofdstuk volgt de conclusie. SAMENWERKING MET ONDERWIJS EN WELZIJNSINSTELLINGEN Breekbaar : een typisch Gouds product / M. de Vreede In: Kunstzone. - Vol.7(2008)10(okt.45-47) Een beschrijving van 'Breekbaar', een samenwerkingsproject tussen drie instellingen: de bibliotheek, het archief en het museum in Gouda. Vmbo-leerlingen maken kennis met de geschiedenis van het Goudse culturele erfgoed in het algemeen en het Gouds Plateel (beschilderd aardewerk) in het bijzonder. Museumkunstcomputer [cd-rom]. - Nijmegen : Museum het Valkhof, 2003 Vanaf 12 mei 2003 gaat het educatieve project 'Museumkunstcomputer' in Museum Het Valkhof van start. Aan 10 computers in Het JuniorLab kunnen leerlingen uit groep 5 t/m 8 (8-12 jaar) van het basisonderwijs aan de slag als conservator en hun ideale (virtuele) tentoonstelling in Museum Het Valkhof samenstellen. Aan de orde komen onder andere: selectie van kunstwerken, inrichting van de tentoonstelling (inclusief beveiliging), publiciteitscampagne. Op de website staat informatie over het échte werk van een échte conservator in Museum Het Valkhof. Hoe heeft de conservator de tentoonstelling 'Woody van Amen & Collectie Becht' gemaakt? Waar leent hij zijn schilderijen? Wat voor problemen kwam hij tegen? En wat heeft een perspresentatie met de expositie te maken? No more sugarcoating! : een nieuw recept voor de inzet van educatieve games in de museale sector / F. Burger. - Utrecht : Universiteit Utrecht, p. : tab., ill. - Met lit.opg. en bijl. - Doctoraalscriptie Universiteit Utrecht, Faculteit der Letteren, Taal- en cultuurstudies Onderzoek naar educatieve games in Nederlandse musea. Hoofdstuk één inventariseert de aanwezigheid van games op websites van musea. Er wordt aandacht besteed aan de context waarbinnen het spel wordt aangeboden, evenals de rol van de overheid bij de ontwikkeling van de games. In het tweede hoofdstuk komt aan bod wie er verantwoordelijk is voor de inzet Educatie in het Stedelijk museum : naar een betere afstemming van visie, wensen en aanbod / R. Hulshoff Pol. - Nijmegen : [s.n.], p. : fig., ill. - Met lit.opg. - Doctoraalscriptie Katholieke Universiteit Nijmegen, Vergelijkende Kunstwetenschap Hoe kunnen de educatieve activiteiten van het Stedelijk Museum Amsterdam beter aansluiten bij de wensen van de onderwijsinstellingen? En in hoeverre sluiten recente theoretische uitgangspunten aan bij de praktijk in het Stedelijk? Aanbevelingen voor verbeteringen, die tot doel hebben de bezoekers meer te betrekken bij de beeldende kunstvoorwerpen en meer kennis aan te bieden door ze goed te leren kijken, informatie te geven over de objecten en verbanden te leggen. Inhoud: Achtergrond; Theoretisch kader; Onderzoek naar de wensen in het onderwijs; Educatie in het Stedelijk Museum; Vergelijkende case: educatie in het Museum of Modern Art. Hoe betrek je de jeugd bij het museum / P. de Boer In: Alledaagse dingen. - Vol.10(2004)1(voorjaar 6-9) Met zestien jaar ervaring spreekt Lisette Le Blanc van het Museum Dorestad in Wijk bij Duurstede over haar ervaringen met het onderwijs. Zij stelt dat een museum zich flexibel moet opstellen en het onderwijs goed op de hoogte moet houden van zijn activiteiten. Musea & welzijn : verslag van de expertmeeting 30 januari 2006, Amsterdam / Xina Tekst & Support; Cultuurnetwerk Nederland (coördinator); Amsterdams 19 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE

20 Historisch Museum (coördinator); X-S2 Kennisnetwerk Sociaal beleid (coördinator). - [S.l.] : [s.n.], p. Hoe kunnen musea en het welzijnswerk positief samenwerken? En wat zijn daarbij de succesfactoren en valkuilen? Over deze vragen bogen circa 40 medewerkers uit beide werelden zich op 30 januari 2006 tijdens de expertmeeting 'Musea & welzijn' in het Amsterdams Historisch Museum. Een verslag. Museum zoekt verkering : verslag van de expertmeeting over social inclusion, 14 april 2005, Zcala, Den Haag / Cultuurnetwerk Nederland. - Utrecht : Cultuurnetwerk Nederland, p. : ill. Vier musea experimenteerden enkele jaren in het Blauwdrukproject met het bereiken van nieuwe doelgroepen. Tijdens de expertmeeting werden hun ervaringen met social inclusion gepresenteerd. Deze publicatie doet daarvan verslag. Museum & School: 2e evaluatie door docenten schooljaar 2000/2001 / L. Ranshuysen, A. Elffers. - Rotterdam : Letty Ranshuysen, p. : tab. - Met bijl. Evaluaties van docenten betreffende het derde loopjaar (schooljaar 1999/2000) van het Leidse Museum & Schoolproject zijn vergeleken met de evaluaties in het vierde jaar (schooljaar 2000/2001). Op basis hiervan is aangegeven welke verbeteringen zich hebben voorgedaan en welke nog mogelijk zijn. Deze onderzoeksuitkomsten zijn meegenomen in de in 2002 uitgebrachte eindevaluatie. Museum voor de klas / M. Severijnen In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.9(2006)45(dec.18-20) In een paar jaar tijd is Museum voor de klas in Utrecht uitgegroeid tot een project waaraan dit jaar ruim 9000 leerlingen deelnemen. Het doel van het project is om leerlingen in het primair onderwijs (zowel speciaal als regulier) kennis te laten maken met de Utrechtse musea. Museum voor de klas : evaluatieverslag 2005/2006 / J.W.H. van Muilekom (auteur van inleiding), P. de Haan (auteur van inleiding), M. Geuijen (projectleider). - Utrecht : UCK, Utrechts Centrum voor de Kunsten, p. : ill., graf. Evaluatieverslag van het project 'Museum voor de klas'. Het verslag biedt een overzicht van de betrokken partijen, de aangeboden museumprogramma's, de opzet van een tevredenheidsonderzoek en conclusies en aanbevelingen. 'Museum voor de klas' is een activiteit van het Utrechts Centrum voor de Kunsten (UCK), in samenwerking met de musea van het Utrechtse Museumkwartier, erfgoedinstellingen van Utrecht, de gemeente Utrecht en Utrechtse basisscholen. Museumeducatie op agenda van zowel school als museum / E. Wiessner In: Oud nieuws. Vol.(2006)1(3-4) Aanbevelingen voor musea en scholen over samenwerking. Deze aanbevelingen zijn geformuleerd op een expertmeeting met vertegenwoordigers uit de museumwereld en het onderwijs georganiseerd door Erfgoed Actueel in opdracht van het Ministerie van OCW. Deze expertmeeting vond plaats in juni 2005 in de Museumschool van het Hooghuis Lyceum te Oss. Een rondje musea tijdens de lagere school / A. Geldermans In: Bulletin Cultuur & School. - Vol.6(2003)26(feb.9-11) Alle basisscholen uit Leiden en vijf randgemeenten mogen gratis deelnemen aan Museum & School, een programma van zeven Leidse musea. Hierdoor bezoeken alle leerlingen elk jaar een museum. Het project is zo succesvol dat er her en der in het land navolging ontstaat. Samenwerking musea en primair onderwijs : aanbevelingen / S. Corthals. - [S.l.] : Ministerie van OCW/Directie Cultureel Erfgoed, p. - Met bijl. en lit.opg. Beknopt verslag van een onderzoek naar kansen en knelpunten die voortkomen uit de samenwerking tussen primair onderwijs en musea. Ook zijn de mogelijkheden die de invoering van de canon en de brede school aan deze samenwerking biedt, nader onderzocht. Samenwerking tussen bibliotheken, archieven en musea / D. Scheepstra, DS-consult; Vereniging van Openbare Bibliotheken (redacteur). - Den Haag : Vereniging van Openbare Bibliotheken, p. - In opdr. van de Vereniging van Openbare Bibliotheken - Met bijl. 20 ZCHT OP ONTWIKKELINGEN IN MUSEUMEDUCATIE