Samenvatting Aan de hand van een voorbeeld zullen de verschillende stappen in de restauratie van een schilderij aan bod komen.

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Samenvatting Aan de hand van een voorbeeld zullen de verschillende stappen in de restauratie van een schilderij aan bod komen."

Transcriptie

1

2 60 Wat zul je leren? Dat originele, maar beschadigde materialen in een schilderij kunnen worden verstevigd, bv. het fixeren van loskomende verfschilfers Dat de leesbaarheid van een schilderij kan worden verbeterd door de vergeelde vernis te vervangen door een nieuwe en door lacunes op te vullen en te retoucheren Dat een restaurator enkel materialen en technieken mag gebruiken die op elk moment weer kunnen worden verwijderd of ongedaan gemaakt, zonder het originele schilderij schade toe te brengen (reversibel). Samenvatting Aan de hand van een voorbeeld zullen de verschillende stappen in de restauratie van een schilderij aan bod komen. Inhoudstafel 1. Inleiding Stap 1: Vooronderzoek Identificatie en documentatie Materiaaltechnische studie Stap 2: Toestand vóór de restauratie Stap 3: Behandelingsvoorstel Stap 4: De behandeling Restauratie-ethiek 72

3 61 1. Inleiding Niettegenstaande de mens geneigd is waardevolle objecten met de nodige zorg te omringen denken we maar aan onze musea kunnen we niet vermijden dat kunstwerken afbraakprocessen ondergaan. Het bewaren van kunst is daarom een eeuwigdurende strijd tegen het verval. Gelukkig kan degradatie worden vertraagd door de objecten in ideale omstandigheden te bewaren. Maar, er worden tentoonstellingen gehouden, kunstwerken vervoerd, verkocht, opgeslagen, gemanipuleerd, opgehangen, afgehaakt, ingepakt, uitgepakt, etc. Al deze handelingen kunnen schade veroorzaken. Sterker nog, ze veroorzaken schade! Soms is deze schade onmiddellijk zichtbaar: bijvoorbeeld een scheur in een schilderij op doek. Vaak wordt de schade pas na enige tijd vastgesteld: bijvoorbeeld craquelurevorming, opstuwing van de verflaag of afschilfering. Vaak wordt er veel belang gehecht aan zo n beschadigd schilderij en wensen we dit werk in de mate van het mogelijke te herstellen. Dit is de taak van de restaurator. Binnen de ethische en esthetische beperkingen die hem (of haar) worden opgelegd, zal hij het werk zoveel mogelijk naar de oorspronkelijke staat trachten terug te brengen. Resterende, originele materialen zal hij zo goed mogelijk conserveren zodat verdere schade wordt beperkt. Aan de hand van het paneelschilderij De wonderbaarlijke genezing van Elisabeth Peeters zullen enkele belangrijke stappen in het restauratieproces worden getoond. Onderstaande foto s illustreren de toestand van het schilderij vóór en na restauratie. In de toestand vóór restauratie zien we dat de verflaag lacunes bevat en verdonkerd is. De restauratie van een schilderij verloopt gewoonlijk in vier stappen. In dit hoofdstuk zullen we deze vier stappen toelichten. Afbeelding 20a : voor restauratie Afbeelding 20a: na restauratie

4 62 Intermezzo: internationaal geaccepteerde definities van de termen conservatie, restauratie en reconstructie Preventieve of passieve conservatie hebben is in het vorige hoofdstuk al aan bod gekomen. Het is het geheel van maatregelen en handelingen dat erop gericht is een optimale omgeving voor de bewaring van de voorwerpen te scheppen en te handhaven. Doel van de preventieve conservering is het verval zoveel mogelijk te verhinderen of te vertragen, zonder aan het object te raken. Concreet tracht men de volgende invloeden te beheersen: klimaatomstandigheden (temperatuur, vochtigheid en licht) omgevingsfactoren (insecten, schimmels) veiligheid (brandveiligheid, bescherming tegen vandalisme) Curatieve of actieve conservatie omvat alle handelingen aan het voorwerp die de uiterlijke verschijning nauwelijks doet veranderen, maar die wel de schade of het verval zoveel mogelijk vertragen. Voorbeelden van curatieve conservering zijn: doden van houtwormen in het paneel en de lijst fixeren van loskomende verfschilfers met behulp van kleefstof verwijderen van de vuile laag aan voor- en achterzijde om biologische degradatie te vermijden Een restauratie is het geheel van handelingen waarmee het uitzicht van een beschadigd kunstwerk wordt verbeterd. Meestal tracht men een toestand te verkrijgen die de originele afbeelding benadert, met respect voor de natuurlijke veroudering (bv. craquelures) en/of historische toevoegingen (bv. wapenschilden, vijgenbladen). Het vaststellen van de restauratiekeuze is meestal een consensus tussen de uitvoerende restaurator, de klant, de kunsthistoricus en de conservatiewetenschapper. Voorbeelden van restauratie-ingrepen zijn: Verwijderen van de vergeelde vernislaag en vervangen door een nieuwe Verwijderen van storende overschilderingen Retoucheren van lacunes zodat ze minder of niet zichtbaar worden Reconstructie gaat nog een stap verder dan restauratie. De reconstructie omvat alle handelingen waarmee een verloren gegaan onderdeel van een kunstwerk wordt bijgemaakt. Voorbeelden van reconstructies zijn Het bijschilderen van een verloren gegaan deel van de verflaag Het vervaardigen van een reconstruerende kopie 2. Stap 1: Vooronderzoek Museumconservatoren, kunsthandelaren en verzamelaars, kortom alle personen die regelmatig omgaan met kunstwerken, kennen het belang van de identificatie van kunstwerken. Je kan inderdaad maar beter weten met welk schilderij je te maken hebt, waar het vandaan komt, hoe oud het is en uit welke materialen het schilderij is opgebouwd om uit die informatie nuttige gegevens af te leiden voor een goed behoud. Je kan nu eenmaal met een origineel 15de-eeuws paneel geen risico s nemen! Deze stap bestaat in het identificeren, documenteren en materiaal-technisch beschrijven van het werk Identificatie en documentatie De identificatie van een kunstwerk omvat gegevens over de auteur of uitvoerders, de ontstaansdatum, de gebruikte materialen (bijvoorbeeld olieverf op doek), de afmetingen, de bewaarplaats, de bewaaromstandigheden, inscripties en merktekens, gegevens over de (huidige en vorige) eigenaar, maar ook gegevens over de schrijver van het identificatierapport en de datum waarop het geschreven is. Een restaurator zal zich eerst grondig informeren

5 63 vooraleer hij het werk onder handen neemt. Onderstaand voorbeeld illustreert welke informatie een restaurator zoal verzamelt. Intermezzo: identificatie van De wonderbaarlijke genezing van Elisabeth Peeters Het schilderij is naar alle waarschijnlijkheid een ex-voto uit de eerste helft van de 17de eeuw (1633 of onmiddellijk erna). Ex-voto s zijn voorwerpen die als dank aan God of een heilige worden aangeboden, nadat een gunst werd verkregen. Ex-voto s worden gewoonlijk tot de volkskunst gecatalogiseerd. In dit geval vertelt het opschrift het volgende: Elisabeth Peeters met eene lamme handt gheboren, ende genezen door de olie van onzelievrouwe inde cluys Het kind zou in 1633 zijn genezen met behulp van de olie uit de lamp die voor het bruine madonnabeeld in de Kluizekerk te Lier zou hebben gebrand. Identikit opgesteld op 15 september 2004 Naam kunstenaar Onbekend Voorstelling Wonderbaarlijke genezing van Elisabeth Peeters Materiaal Olieverf op paneel Datering 1633 of iets later Inventarisnummer 317 Afmetingen (H B D) Schilderij: 39.4 cm 32.6 cm 1 cm Lijst: 68 cm 57 cm 8 cm Inscripties Elisabeth Peeters met eene lamme handt gheboren, ende genezen door de olie van onzelievrouwe inde cluys Plaats van bewaring Reserve van het Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly Herkomst Dominicanen Lier en sinds 1994 opgenomen in het Stedelijk museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroly Voorkant van het schilderij na restauratie Achterkant van het schilderij na restauratie 2.2. Materiaaltechnische studie Een schilderij is opgebouwd uit een breed gamma aan materialen en vaak speelt deze combinatie een cruciale rol in het degradatieproces. De restaurator tracht de samenstellende materialen zo goed mogelijk te kennen omdat dit hem toelaat om een betere diagnose te stellen. In deze studie concentreert hij zich in eerste instantie op de aanwezige materialen en niet zozeer op de degradatie. Hiervoor gebruikt hij een vergrootglas en/of een microscoop. Het herkennen van houtsoorten van panelen, spieramen, lijsten

6 64 of andere constructieve delen van het schilderij gebeurt door middel van vergelijking van stalen uit verschillende houtsoorten. Onderstaand voorbeeld toont aan dat een visueel onderzoek al heel wat resultaten kan opleveren. Intermezzo: materiaaltechnische studie van Elisabeth Peeters a) Drager: De originele drager bestaat uit twee eikenhouten planken, een smalle plank links in het paneel van 10.6 cm breed en een tweede plank rechts van 20 cm breed. Het originele paneel werd wel rechts en links d.m.v. een lat met 1.6 cm verbreed. Het doubleerpaneel is even breed als het originele paneel met zijn verbreding en bestaat eveneens uit twee eikenhouten planken. De smalle plank rechts in het paneel is 6.2 cm breed; de andere plank is 26.4 cm breed. De twee aan elkaar gekleefde panelen hebben een totale dikte van ca. 1 cm. Naast de latten om het schilderij te verbreden, werden nog vier andere inpasstukken teruggevonden. Dit is duidelijk waarneembaar aan de zijkanten van het paneel. Het doubleerpaneel bevat aan de achterzijde moeilijk waarneembare mechanische zaagsporen. Mechanisch zagen werd pas vanaf de 19de eeuw toegepast. b) Grondlaag en verflaag Het werk is met olieverf geschilderd en bestaat uit een beperkt gamma aan kleuren: wit, aardekleuren, geel en rood. Sommige inpasstukken en de voeg tussen de twee planken veroorzaken een reliëfverschil in de verflaag. c) Vernislaag Het UV-onderzoek wees uit dat een vernislaag aanwezig is. Dit was te zien aan de groene schijn op het moment dat het werk aan een UV-bron werd blootgesteld 3. Stap 2: Toestand vóór restauratie De schrijver van een onderzoeksrapport zal na het bestuderen van door de kunstenaar gebruikte materialen een beschrijving geven van de toestand van het object. Na enkele eeuwen mag je niet meer verwachten dat een kunstwerk puntgaaf opduikt. De tijd heeft zijn werk gedaan. Het oppervlak vertoont patina. Eigenlijk is patina niet meer dan een vorm van vervuiling en slijtage, maar het maakt deel uit van de charme van oude kunstwerken. Slechts wanneer de leesbaarheid van de voorstelling in het gedrang komt

7 65 spreekt men over vervuiling of vergeling van vernislagen. De toestand van het schilderij wordt in een conditierapport omschreven. De toestandsbeschrijving is een belangrijk tijdsdocument dat de materiële gezondheid of ziekte van een werk weergeeft op een bepaald moment. Men kan er later op terugvallen om de evolutie van die toestand te controleren. Wanneer schilderijen in bruikleen worden gegeven voor een tentoonstelling wordt er steeds een conditierapport opgemaakt door de bruikleengever. De tentoonstellingsmakers zullen, na het uitpakken van het kunstwerk, het geheel controleren aan de hand van dit rapport. Bij het terugsturen naar de eigenaar wordt dezelfde procedure gevolgd. Conservatoren-restauratoren stellen eveneens een conditierapport op vóór ze een diagnose stellen, een behandelingsvoorstel formuleren en een prijsofferte overmaken aan de opdrachtgever. Intermezzo: conditierapport van Elisabeth Peeters Dit rapport geeft een overzicht van de toestand van het schilderij zoals die in oktober 2003 visueel werd vastgesteld. a) Drager De oorspronkelijke drager was behoorlijk aangetast, maar deze heeft men in een vroegere ingreep behandeld. De drager bevindt zich momenteel in een goede toestand. Wat wel opvalt is dat de twee aan elkaar gekleefde panelen krom staan. Dit betekent dat het kromtrekken na het aanbrengen van het doubleerpaneel is opgetreden. b) Verflaag: afschilfering, overschildering en craquelurepatroon De verflaag vertoont vooral aan de rechterzijde van het paneelschilderij afschilfering waardoor het houten paneel zichtbaar wordt. Sommige lacunes grenzen aan lacunes die in het verleden reeds werden opgevuld. Op plaatsen waar lacunes in een vroegere ingreep werden opgevuld, vertoont de verflaag slijtage. De lacunes zijn in dit detail duidelijk zichtbaar. De Madonna met Kind bevat een fijn netwerk aan barstjes. De randen van de barsten schilferen af, waardoor er kleine zwarte gaatjes ontstaan. Naar alle waarschijnlijkheid bevindt zich onder de ex-voto een egaal zwarte verflaag en is het deze laag die door de afschilfering zichtbaar wordt. Uit de studie naar het craquelurepatroon is gebleken dat dit patroon zich voornamelijk in het gezicht en het witte kleed van de Madonna en van het Kind bevinden, alsook in het linkerhand van Elisabeth. Bij de baby zien we een craquelurepatroon zonder zwarte eilandjes. Het is mogelijk dat hier het reeds bestaande craquelurepatroon zich in de overschildering heeft doorgezet. De rest van het schilderij bevat quasi geen craquelurepatroon. Hieruit kunnen we besluiten dat de gecraqueleerde verflaag in een latere fase werd overschilderd, een overschildering die tot nog toe geen of weinig barsten bevat. De witte stippen en strepen in de kroon van Madonna en die van het Kind zijn dus overschilderd, net zoals de rode mantel, de rode strikken en de sluier van de Madonna, de gele lucht, de wolken

8 66 en de tekst. De originele flauwgele tekst werd met een dikkere, lichtgele verf overschilderd. Ook de baby werd grondig herschilderd. De gezichten en het witte kleed vertonen een opvallend craquelurepatroon. De gele lucht, de sluier, de rode mantel en enkele stippen en strepen in de kronen bevatten deze craquelures niet. Hieruit kan men besluiten dat het om latere overschilderingen gaat. Het gezicht van de baby en grote delen van het kapje en het kleed bevatten geen craquelures of een craquelurepatroon dat met die van de Madonna verschilt. Ook hier werd er grotendeels overschilderd. De linkerhand zou origineel kunnen zijn. Bovendien is de schilderstijl van de baby typisch 19de eeuws, terwijl de Madonna eerder 17de eeuws aandoet. Naast deze kwalitatief hoogstaande overschildering werden in het witte kleed van de Madonna en in de bovenste strik ook slordige overschilderingen aangetroffen. Deze retouches zijn bovenop de originele verflaag geplaatst. Madonna tijdens restauratie. De overschilderingen zijn met een pijl aangeduid. c) Vernislaag De afsluitlaag is vergeeld en verstoort de leesbaarheid van het geheel. De witte gebieden zoals het kapje van de baby is hierdoor niet meer spierwit maar eerder beige geworden.

9 67 d) Lijst De houten lijst is bedekt met oppervlaktevuil. Verder ontbreken er meerdere profielen, wat de symmetrie van de lijst doorbreekt. 4. Stap 3: Behandelingsvoorstel De restaurator kan barsten en opengesprongen voegen in panelen opnieuw verlijmen. Scheuren in het doek en vervormingen van het schildersdoek kunnen worden weggewerkt. Kleine lacunes in grond- en verflagen worden opgevuld en geretoucheerd. Vaak kunnen deze correct worden ingeschilderd omdat de verf rondom de lacune voldoende informatie bevat omtrent de kleur, compositie en borstelstructuur van de verdwenen verflaag. Vergeelde vernislagen kunnen worden verwijderd en vervangen door nieuwe protectielagen. Dit alles moet gebeuren met het nodige respect voor de originele materie. Wanneer grote delen in een schilderij ontbreken, dan kunnen deze ook worden bijgeschilderd. Maar daar wringt het schoentje! Hier begint de restauratie een klein beetje op vervalsing te lijken; men suggereert aan de toeschouwer dat het schilderij intact is, maar eigenlijk is dit een illusie. Soms kan dit verholpen worden door een lacune op te vullen met een neutrale toon, of met een retoucheersysteem dat van dichtbij herkenbaar is, maar op een afstand behoorlijk integreert. In ieder geval moeten alle toegevoegde stoffen en constructiedelen makkelijk kunnen worden verwijderd, zonder dat het originele, resterende materiaal hierbij schade oploopt. Dit is een gebod voor elke conservator-restaurator. Een restauratie-ingreep mag nooit aanleiding geven tot verdere degradatie of een latere behandeling bemoeilijken. De conservator-restaurator zal zijn ingrepen en bevindingen ook uitgebreid documenteren en archiveren. Stap drie omvat het opstellen en presenteren van een behandelingsvoorstel. De restaurator formuleert daarin nauwkeurig hoe en waarom hij de geconstateerde schade denkt te behandelen: welke materialen hij gaat toepassen, welke onderdelen eventueel aangevuld of vervangen worden, hoeveel (tijd) de behandeling gaat kosten en wat het te verwachten eindresultaat zal zijn. Op grond van dit behandelingsvoorstel geeft de opdrachtgever zijn definitieve toestemming voor de behandeling. Intermezzo: behandelingsvoorstel voor Elisabeth Peeters a) Drager De drager bevond zich in een goede toestand, waardoor deze niet moet worden behandeld. Toch dient dit paneelschilderij onder strikte omstandigheden te worden bewaard, want het paneel is in het verleden reeds kromgetrokken. Dit heeft in het verleden al tot heel wat spanningen in de verflaag geleid. b) Verflaag Om verdere opstuwing en afschilfering te voorkomen, dient de volledige verflaag met was/hars te worden gefixeerd. Bovendien dienen oppervlaktevuil en storende retouches te worden verwijderd. Vervolgens zullen de lacunes worden opgevuld en geretoucheerd waardoor opnieuw een homogeen beeld ontstaat.

10 68 c) Vernislaag De aanwezige afsluitlaag is sterk vergeeld en dient door een nieuwe protectielaag te worden vervangen. De voorkeur gaat uit naar een Damarvernis opgelost in White Spirit dat door middel van een spuitpistool wordt aangebracht. Een dergelijke vernis kan namelijk met zachte oplosmiddelen makkelijk worden opgelost. d) Lijst De houten lijst dient eerst te worden afgestoft en vervolgens met een snel verdampend solvent zoals 2-methyl heptaan (iso-octaan) te worden gereinigd. Een dergelijk solvent is aangeraden omdat het niet de tijd heeft om in het hout te dringen en deze te doen zwellen. Losse delen dienen te worden gefixeerd, terwijl storende, ontbrekende delen moeten worden bijgemaakt en bijgetint. De afgebroken bladversiering in het rechter kapiteel stoort niet en kan ongemoeid worden gelaten. Om het originele aspect van de lijst te benaderen, zal het geheel opnieuw worden geboend. De roest op de schroeven, originele lijstveren en het ophangsysteem zal met tanine worden gestabiliseerd. Om verdere oxidatie te voorkomen, zullen deze metalen onderdelen met het polymeer Paraloïd B72 worden ingestreken. 5. Stap 4: De behandeling Nadat de opdrachtgever het behandelingsvoorstel heeft goedgekeurd, kan de restaurator met de behandeling starten. Hij houdt een logboek bij van alle handelingen die hij op het schilderij en de lijst uitvoert. Onderstaand voorbeeld geeft een overzicht van de opeenvolgende handelingen die op het schilderij zijn uitgevoerd. Het gebeurt dat men tijdens de restauratie beschadigingen ontdekt die tijdens het opstellen van het conditierapport niet werden waargenomen. In dergelijke gevallen wijkt de behandeling af van het voorstel. Intermezzo: verslag van de behandeling uitgevoerd op het schilderij Noodfixatie Wat Hoe Product Waarom Met behulp van een kleefstof werden in het museum loskomende schilfers gefixeerd. Met behulp van een fijn penseel werden loszittende en opstaande verfschilfers terug aan de drager verlijmd. Lijmresten op de verflaag werden onmiddellijk met een vochtig wattenstokje verwijderd. Polyvinylacetaat (PVA) verdund in water Er werd steeds met gedeïoniseerd water gereinigd. Losse verfschilfers en opstaande lacuneranden maakte een transport van het schilderij naar de restauratiestudio zonder verdere schade onmogelijk. Daarom werd een eerste (beperkte) fixatie uitgevoerd. Een veilig transport van het werk werd hierdoor mogelijk. Schilderij uit de lijst halen Wat Na aankomst van het schilderij in de restauratiestudio werd het paneelschilderij uit zijn lijst gehaald. Hoe Op een tafelblad werd eerst een melinexfolie geplaatst. Vervolgens werd het schilderij in de lijst met de voorkant naar beneden op de folie gelegd. De lijstveren werden losgedraaid en het paneel verwijderd. Product Geen Waarom Op deze manier kunnen schilderij en lijst onafhankelijk van elkaar worden gerestaureerd.

11 69 Oppervlaktereiniging Wat Het vuil dat zich op de vernislaag bevond werd verwijderd. Hoe Met behulp van watten gedrenkt in een zwakke basische oplossing werd het gehele vernisoppervlak gereinigd. Product 5 ml ammoniakoplossing (12 vol%) verdund met 95 ml gedeïoniseerd water Waarom De vuile laag moet eerst worden verwijderd vooraleer loskomende schilfers kunnen worden gefixeerd. Het is niet de bedoeling dat het vuil ook wordt gefixeerd. Bovendien verdonkert de vuile laag het schilderij. Fixeren van loskomende schilfers Wat Het gehele oppervlak werd preventief met een was/hars mengsel gefixeerd. Hoe De verflaag werd eerst met vellen zijdepapier bedekt. Daarna werd een mengsel van was en hars tot ca. 60 C opgewarmd. Het vloeibaar geworden mengsel werd op het zijdepapier aangebracht. Dit mengsel zal zich doorheen het papier via elke craquelure in en onder de verflaag dringen zodat loskomende schilfers gefixeerd worden. Na afkoeling kan het zijdepapier gemakkelijk worden verwijderd. Product Mengsel van was, hars en paraffine Waarom In het verleden is reeds heel wat verf door afschilfering verloren gegaan en dit proces zou zich ongetwijfeld in de toekomst hebben doorgezet. Fixatie is daarom noodzakelijk. Verwijderen van overtollig was/hars mengsel Wat Overtollige was/hars resten die zich bovenop de vernislaag bevonden werden met een solvent verwijderd. Hoe Met behulp van watten gedrenkt in White Spirit werd het gehele oppervlak gereinigd. De restanten lossen op en worden door de watten geabsorbeerd. De vernislaag blijft tijdens deze handeling intact. Product White Spirit Waarom Na de was/harsfixatie blijven er steeds storende resten van dit mengsel op het oppervlak achter. Verwijderen van de vernislaag Wat De vergeelde vernis wordt met behulp van solventen opgelost en verwijderd. Hoe Met behulp van een mengsel aan solventen en wattenstokjes werd de vernis zone per zone verwijderd. De grenzen tussen de zones volgen de belangrijkste compositielijnen in het werk. Om het contact van de verflaag met het solvent zoveel mogelijk te reduceren, werd er steeds met White Spirit nagereinigd. De vernislaag fluoresceert in UV-licht, waardoor dergelijk licht de mogelijkheid biedt om de voortgang van het verwijderingsproces correct in te schatten. Product Een mengsel van 50 ml tolueen, 65 ml isopropanol en 15 ml water White Spirit Waarom De vergeelde vernis stoort het beeld en dient door een nieuwe vernislaag te worden vervangen. Verwijderen van de storende overschilderingen Wat Aan de onderkant van het witte kleed van de Madonna bevonden zich storende overschilderingen. Deze werden met behulp van solventen en een scalpel verwijderd. Hoe Met behulp van watten gedrenkt in een solvent werd de overschildering weker gemaakt zodat ze gemakkelijk met een scalpel kunnen worden weggeschraapt. Product Mengsel van 60 ml isopropanol en 40 ml ammoniak (12 vol%) Waarom De originele verflaag onder de overschildering is schildertechnisch van een veel betere kwaliteit. Aanbrengen van een tussenvernis Wat Er werd een nieuwe vernislaag aangebracht op de verflaag en in de lacunes.

12 70 Hoe Product Waarom Met behulp van een brede kwast werd een vernis opgelost in een solvent op het volledige oppervlak aangebracht,. eerst zone per zone en daarna nogmaals over het geheel. Damarvernis opgelost in White Spirit De tussenvernis vormt een barrière tussen de originele materialen in het schilderij en het toevoegsel aangebracht door de restaurator. Op deze manier kunnen de toevoegingen bij een volgende restauratiebeurt gemakkelijk worden verwijderd, zonder het origineel te beschadigen. Deze vernislaag beschermt de verflaag tegen allerhande handelingen die in de volgende stappen worden ondernomen. Opvullen van de lacunes met een kaolien/lijm pasta Wat De lacunes worden met een mastiek opgevuld. Hoe Met behulp van een paletmes werd de lacune met een witte mastiek opgevuld. Het overtollige werd met een nat wattenstaafje verwijderd. Product Mastiek van kaolienpoeder met lijm Gedeïoniseerd water Waarom Een vulling is noodzakelijk om de lacune terug op gelijke hoogte te brengen met de verflaag. Retoucheren van de vullingen Wat De witte vullingen werden geretoucheerd. Hoe Een eerste grondtoon werd in acrylverf met een penseel aangebracht. Na droging vormt deze verflaag een dunne vlies die de zuigende vulling afsluit. De grondtonen worden met een mengsel van damar, white spirit en pigmenten bijgewerkt, zodat ze veel minder zichtbaar worden. Product Acrylverf Damar, White Spirit en moderne pigmenten Waarom Door de witte vullingen te kleuren zullen de lacunes geen storende werking op het beeld hebben. Aanbrengen van een eindvernis Wat Ten slotte werd over het geheel een eindvernis aangebracht. Hoe Met behulp van een spuitpistool werd een vernis opgelost in een solvent op het schilderij aangebracht. De vullingen en retouches bevinden zich tussen twee vernislagen. De vernis kan niet met een kwast worden aangebracht omdat de retouches zouden uitlopen. Product Damarvernis opgelost in White Spirit Waarom De slotvernis beschermt het schilderij tegen schadelijke factoren uit de omgeving. Het schilderij op de volgende pagina bevat enkele lacunes. Druk deze pagina in kleur af en tracht met aquarel de lacunes op te vullen.

13 71

14 72 6. Restauratie-ethiek Een voorwerp dat stuk is behoort gemaakt te worden, dat geldt ook bij kunstwerken. Dan stelt zich echter wel een probleem. Beschadigde originele materie blijft beschadigd, op welke manier je ook ingrijpt. Het enige dat een conservator-restaurator kan doen is de agressie van de beschadiging milderen en zorgen dat er in de toekomst geen verdere degradatie optreedt. Met andere woorden, hij kan de leesbaarheid van het kunstwerk verbeteren, maar het kunstwerk kan niet hernieuwd worden. Zou je een beschadigd schilderij wel teveel bijschilderen, pleeg je vervalsing. Dat mag nooit de bedoeling zijn van een restauratie-ingreep. In onderstaand voorbeeld zie je een origineel 17de eeuws olieverfschilderij op paneel met vele lacunes. Het origineel werd gereinigd en de verflaag gefixeerd. Om een beeld te suggereren van de oorspronkelijke schildering werd er een kopie gemaakt. Tijdens deze reconstructie heeft de schilder van de kopie meerdere problemen gehad. Zo wist hij niet hoe de achtergrond er precies uitzag en wist hij ook niet wat de vrouw vasthoudt in haar linkerhand. Afbeelding 21: origineel werk Kopie naar het origineel Indien jij de restaurator van dit werk zou zijn, zou jij het schilderij dan volledig retoucheren? Argumenteer je antwoord.

ChromArt. Conservatie & Restauratie / Onderzoek & Behandeling van gepolychromeerde objecten. Restauratie:

ChromArt. Conservatie & Restauratie / Onderzoek & Behandeling van gepolychromeerde objecten. Restauratie: ChromArt Conservatie & Restauratie / Onderzoek & Behandeling van gepolychromeerde objecten Restauratie: Bekroning draagstok (Processievaandel: Eendracht fanfaren Campenhout, 1876 ) Dossiernr.: 2015/R-02

Nadere informatie

Restauratie-Atelier Nabuurs

Restauratie-Atelier Nabuurs Beschrijving van de voortgang van de restauratie van het schilderij van Cornelis van der Ven met als titel: Maaiers In opdracht van: Uitvoering van de restauratie door: Restauratie-Atelier Nabuurs Cornelia

Nadere informatie

Restauratie-Atelier Nabuurs

Restauratie-Atelier Nabuurs Beschrijving van de voortgang van de restauratie van het schilderij van Cornelis van der Ven met als titel: Motto Zomer In opdracht van: Uitvoering van de restauratie door: Restauratie-Atelier Nabuurs

Nadere informatie

Slecht/matig/redelijk/goed

Slecht/matig/redelijk/goed Keramiek- en glasrestauratie CONDITIEBESCHRIJVING EN BEHANDELINGSVOORSTEL ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Object: Bucchero Drinkschaal Inv. nummer: 17072 Opdrachtgever: Allard Piersson Museum Contact persoon:

Nadere informatie

Stichting Gevelmözaiek Martinushof De heer A.M. Smeets Pacellilaan 36 5935 AR Steyl cc. Gemeente Venlo/Dhr. Denessen 1. Gegevens klant en object Gegevens Offertenummer Opdrachtgever Telefoon / mobiel Email

Nadere informatie

CONDITIEBESCHRIJVING

CONDITIEBESCHRIJVING Drs. Maud Schermer Karel Doormanlaan 220 3572 NZ Utrecht 06 10 79 48 75 maud_schermer@hotmail.com www.schermer-restauratie.nl Porselein Aardewerk Glas Steen Emaille CONDITIEBESCHRIJVING Administratieve

Nadere informatie

door Pieter van der Werff geschilderd in 1710 (80 x 60 cm)

door Pieter van der Werff geschilderd in 1710 (80 x 60 cm) Restauratieverslag - Portret van Vincent Paets door Pieter van der Werff geschilderd in 1710 (80 x 60 cm) Restauratie Nr 998 - Restauratie atelier F van Leeuwen In opdracht van: N,N, Restauratie atelier

Nadere informatie

Een uitgebreid kunsthistorisch onderzoek van dit schilderij werd al uitgevoerd door Harry De

Een uitgebreid kunsthistorisch onderzoek van dit schilderij werd al uitgevoerd door Harry De Begijnhofkrant nr. 44 (2014) 12-14 DE RESTAURATIEBEHANDELING VAN HET SCHILDERIJ DE TRIOMF VAN DE HEILIGE KERK Geslaagde restauratie voorbeeld van vruchtbare samenwerking Verboven M. Naar aanleiding van

Nadere informatie

Betoverende schilderijen met hart

Betoverende schilderijen met hart Een ideaal cadeau voor Valentijnsdag of Moederdag. In een paar zeer eenvoudige stappen kun je een kunstwerk creëren. Je moeder of vriendin heeft zeker veel plezier van dit geschenk. Natuurlijk kun je het

Nadere informatie

van verschillende fasen en hun relevantie voor een eventuele lastenboek een verkennende studie uitgevoerd naar de aanwezigheid

van verschillende fasen en hun relevantie voor een eventuele lastenboek een verkennende studie uitgevoerd naar de aanwezigheid 3.3. Restauratie van beelden 3.3.1. Vooronderzoek Bij de hierna vermelde gepolychromeerde beelden werd, cfr. het lastenboek een verkennende studie uitgevoerd naar de aanwezigheid van verschillende fasen

Nadere informatie

Marteldood van de H. Stefanus Steniging van de H. Stefanus Kruisafneming. Schilderijen aanwezig in de St.-Stefanuskerk te Hoeselt

Marteldood van de H. Stefanus Steniging van de H. Stefanus Kruisafneming. Schilderijen aanwezig in de St.-Stefanuskerk te Hoeselt Rescon Petrus Vanlessen Nieuwe baan 59 3730 Hoeselt Tel: 012/21.06.36 G.S.M. 0486/24.03.73 Restauratieatelier Schilderijen H.R. Tongeren:086962 B.T.W..:730.480.076 REG.:730.480.076.10.28.00 Huidige toestandsbeschrijving

Nadere informatie

Aquarelverf wordt gemaakt van in water opgeloste Arabische gom, waarin de pigmenten zeer fijn gewreven zijn. Hoe fijner het pigment, hoe

Aquarelverf wordt gemaakt van in water opgeloste Arabische gom, waarin de pigmenten zeer fijn gewreven zijn. Hoe fijner het pigment, hoe Aquarelverf 36 36 Aquarelverf wordt gemaakt van in water opgeloste Arabische gom, waarin de pigmenten zeer fijn gewreven zijn. Hoe fijner het pigment, hoe transparanter de kleur. In principe kan met aquarelverf

Nadere informatie

De restauratie van het schilderij Torenstraat María J. Diez

De restauratie van het schilderij Torenstraat María J. Diez De restauratie van het schilderij Torenstraat María J. Diez In een hoek van het vorige gebouw van de Vereniging Oud Enkhuizen hing een schilderij waarop men tenauwernood de Zuidertoren aan het einde van

Nadere informatie

Acryl hoogglans wordt aangeboden als prijsalternatief voor de gepolierde hoogglans lakdeuren.

Acryl hoogglans wordt aangeboden als prijsalternatief voor de gepolierde hoogglans lakdeuren. MATERIALEN VOOR FRONTEN ACRYL Eigenschappen acryl Acryl hoogglans wordt aangeboden als prijsalternatief voor de gepolierde hoogglans lakdeuren. Acryl hoogglans is een kunststof en kan enkel als vlakke

Nadere informatie

REMBRANDT, PORTRET VAN DE PREDIKANT ELEAZAR SWALM/US

REMBRANDT, PORTRET VAN DE PREDIKANT ELEAZAR SWALM/US N S T T U U T I N S T I T U U T C 0 L L E C T 1 E C 0 L L E C T I E REMBRANDT, PORTRET VAN DE PREDIKANT ELEAZAR SWALM/US Bredius nr 213 Koninklijk Museum voor, inv. nr 705 In opdracht van: Onderzoekers:

Nadere informatie

FICHE 8: EEN METALEN VOORWERP SCHOONMAKEN CORROSIE BEHANDELEN

FICHE 8: EEN METALEN VOORWERP SCHOONMAKEN CORROSIE BEHANDELEN FICHE 8: EEN METALEN VOORWERP SCHOONMAKEN CORROSIE BEHANDELEN Corrosie -belangrijkste oorzaak van verwering bij metalen voorwerpen Corrosie is een verandering veroorzaakt door een chemische reactie tussen

Nadere informatie

hout Zo kunt u zelf Overzicht producten Stappenplannen

hout Zo kunt u zelf Overzicht producten Stappenplannen hout Zo kunt u zelf houtproblemen Productinformatie oplossen Overzicht producten Stappenplannen Houtvuller Heeft u een beschadigde deur of een verrot kozijn? In deze folder vindt u hulp om de meest voorkomende

Nadere informatie

Applicatiemethoden voor Avery zelfklevende films uitgebracht: 20/09/2001

Applicatiemethoden voor Avery zelfklevende films uitgebracht: 20/09/2001 Applicatiemethoden voor Avery zelfklevende films uitgebracht: 20/09/2001 Avery zelfklevende films zijn verkrijgbaar in een groot aantal verschillende kwaliteiten voor even zovele verschillende toepassingen.

Nadere informatie

De Kandelaar Conditierapport en Advies voor Conservering & Restauratie

De Kandelaar Conditierapport en Advies voor Conservering & Restauratie De Kandelaar Conditierapport en Advies voor Conservering & Restauratie Object Tegeltableau De Kandelaar van kunstenares Josje Smit (1926-2003) Opdrachtgever Stichting Kandelaar Castricum Datum september

Nadere informatie

Wat zul je leren? Samenvatting Inhoudstafel

Wat zul je leren? Samenvatting Inhoudstafel 34 Wat zul je leren? Dat materialen een verweringsproces ondergaan en dat we dat proces niet kunnen tegenhouden Inzien dat meerdere degradatieprocessen tegelijkertijd kunnen plaatsvinden Hoe je de belangrijkste

Nadere informatie

Howto: Huidskleur in olieverf Auteur: Alb Datum: 29/01/2009

Howto: Huidskleur in olieverf Auteur: Alb Datum: 29/01/2009 Deze buste had ik reeds deels geschilderd met acrylverf als demonstratie op FACTS vorig jaar. Uiteindelijk was ik weer niet tevreden over het resultaat + dat er nog enige beschadigingen waren Reparaties

Nadere informatie

4104 Opdrachtgever: Nederlands Tegelmuseum, Otterlo. Ingeborg Laanbroek, Anniek Manshanden, Michiel Overhoff Datum:

4104 Opdrachtgever: Nederlands Tegelmuseum, Otterlo. Ingeborg Laanbroek, Anniek Manshanden, Michiel Overhoff Datum: Keramiek- en glasrestauratie CONSERVERINGS RESTAURATIEVERSLAG ADMINISTRATIEVE GEGEVENS Object: Tegeltableau Inv. nummer: 4104 Opdrachtgever: Nederlands Tegelmuseum, Otterlo Contact persoon: Johan Kamermans

Nadere informatie

ESTAURATIE VAN DE ANDERE DRAGER

ESTAURATIE VAN DE ANDERE DRAGER R ESTAURATIE VAN DE ANDERE DRAGER De Pleurant 2 1.ONDERZOEKSRAPPORT HOUTEN BEELD IN POLYCHROMIE Bijbehoren: Geen Signatuur: Geen Datering: Barokperiode 18de eeuw Afmetingen: Hoogte: 40 cm Omtrek hoofd:

Nadere informatie

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op metaal

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op metaal REV:02-18/07/13 RapidRoof Inhoud 1. Voorbereiding 2. Aanbrenging: 3. Aanbrenging: enkel Waterproof 4. Aanbrenging: enkel Anti-Skid 5. Menghandleiding 6. Bijkomende informatie Let op: alle RapidRoof-producten

Nadere informatie

Onderzoek van de drakenfiguur

Onderzoek van de drakenfiguur Onderzoek van de drakenfiguur Voordat een begin gemaakt werd met de behandeling en de restauratie van de loden drakenfiguur zijn eerst alle zichtbare gegevens fotografisch vastgelegd. Om details goed te

Nadere informatie

Archeologie Conserveringstechnieken

Archeologie Conserveringstechnieken Archeologie Conserveringstechnieken Jurgen Galicia - Galicia Technical Diving 01. ALGEMENE REGELS: - het voorwerp onmiddellijk in zout of zoet water leggen - nooit iets laten drogen in de zon - nooit iets

Nadere informatie

Verslag restauratie kerstgroep Johannes den Doperkerk te Mijdrecht 2016

Verslag restauratie kerstgroep Johannes den Doperkerk te Mijdrecht 2016 Verslag restauratie kerstgroep Johannes den Doperkerk te Mijdrecht 2016 Stichting R.K. Erfgoed * Postbus 158 * 2270 AD Voorburg Tel. 070-3876528 * k v.k. 41157246 * E-mail srke@live.nl Geregistreerd ANBI

Nadere informatie

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op asfalt

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op asfalt REV:02-18/07/13 RapidRoof Inhoud 1. Voorbereiding 2. Aanbrenging: 3. Aanbrenging: enkel Waterproof 4. Aanbrenging: enkel Anti-Skid 5. Menghandleiding 6. Bijkomende informatie Let op: alle RapidRoof-producten

Nadere informatie

Handleiding Turtle Case

Handleiding Turtle Case Handleiding Turtle Case Index 2 Handleiding Turtle Case 3 Hoofdstuk 1. Het inpakken van de Turtle Case 3 1.1 Het openen van de Turtle Case 5 1.2 De hoogte van de steunen vaststellen 5 1.2.1. Methode 1

Nadere informatie

Schadebeelden. Schimmel, houtworm, vocht, hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie? Schadebeelden

Schadebeelden. Schimmel, houtworm, vocht, hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie? Schadebeelden Schimmel, houtworm, vocht, hoe herken en voorkom ik schade in mijn collectie? Workshop 2 Zuidwestbrabants Museum Halle zaterdag 26-1-2013 Schadebeelden Rondvraag: welke schadebeelden kennen we reeds? houtrot

Nadere informatie

Montage Handleiding van SignWorld

Montage Handleiding van SignWorld Montage Handleiding van SignWorld 1. De ondergrond reinigen Ook al lijkt de ondergrond schoon, u moet de ondergrond altijd reinigen op de hierna beschreven wijze: Maak de ondergrond schoon met zeepwater

Nadere informatie

voor het plaatsen van Lincrusta

voor het plaatsen van Lincrusta Verwerkingsvoorschriften voor het plaatsen van Lincrusta Verwerkingsvoorschriften voor het plaatsen van Lincrusta Om een perfect resultaat te garanderen, bevelen wij u aan volgende plaatsingsaanwijzing

Nadere informatie

RESTAURATIEVERSLAG. Datum: 31 mei 2016 Opdrachtgever: Museum Het Schip t.a.v. Ton Heijdra Oostzaanstraat WN Amsterdam.

RESTAURATIEVERSLAG. Datum: 31 mei 2016 Opdrachtgever: Museum Het Schip t.a.v. Ton Heijdra Oostzaanstraat WN Amsterdam. Enkzicht Restauratieatelier M.H. Steemers Lochemseweg 9-7244 AA Barchem Tel: 0573-442216 - Fax: 0573-442394 IBAN RaboBank: NL33RABO 0125201338 IBAN ING Bank: NL92INGB0000360077 Handelsregister: 08050552

Nadere informatie

DEUREN & RAMEN BINNEN EN BUITEN VOORBEREIDING & AFWERKING. De Waegenaere NV

DEUREN & RAMEN BINNEN EN BUITEN VOORBEREIDING & AFWERKING. De Waegenaere NV DEUREN & RAMEN BINNEN EN BUITEN VOORBEREIDING & AFWERKING De Waegenaere NV Bieke Voorbereiding van deuren en ramen binnen en buiten met lakverf Op nieuw onbeschilderd hout Oneffenheden of onvoldoende geschaafd

Nadere informatie

Een litteken kan je leven vergallen! Hoe kan je dit vermijden?

Een litteken kan je leven vergallen! Hoe kan je dit vermijden? Een litteken kan je leven vergallen! Hoe kan je dit vermijden? Je hebt een litteken ten gevolge van een ongeval of operatie. Wat kan je eraan doen? Wist je dat heel wat mensen niet tevreden zijn met het

Nadere informatie

OPSTIJGEND VOCHT. Rewah nv. Sinds 1985 uw specialist in de ontwikkeling van producten voor vochtbestrijding

OPSTIJGEND VOCHT. Rewah nv. Sinds 1985 uw specialist in de ontwikkeling van producten voor vochtbestrijding OPSTIJGEND VOCHT Rewah nv Sinds 1985 uw specialist in de ontwikkeling van producten voor vochtbestrijding Diagnose: opstijgend vocht! - Vlekvorming - Geurhinder - Vochtig pleisterwerk - Schimmels - Zoutuitbloeiingen

Nadere informatie

PROMAPAINT -SC3 en PROMAPAINT -SC4 Vezelvrije brandwerende verven

PROMAPAINT -SC3 en PROMAPAINT -SC4 Vezelvrije brandwerende verven PROMAPAINT -SC3 en PROMAPAINT -SC4 Vezelvrije brandwerende verven Fire Protection PROMAPAINT -SC3 en PROMAPAINT -SC4 Vezelvrije brandwerende verven Promat International NV is de specialist op het vlak

Nadere informatie

FAVORIT is ons kookgerei van de bovenste plank. Het werd streng getest om na te gaan of ze voldoen aan onze strenge kwaliteitsen duurzaamheidsnormen.

FAVORIT is ons kookgerei van de bovenste plank. Het werd streng getest om na te gaan of ze voldoen aan onze strenge kwaliteitsen duurzaamheidsnormen. FAVORIT kookgerei FAVORIT is ons kookgerei van de bovenste plank. Het werd streng getest om na te gaan of ze voldoen aan onze strenge kwaliteitsen duurzaamheidsnormen. We garanderen de werking van FAVORIT

Nadere informatie

Belangrijker nog HS PROTECT BOUW beschermt uw relatie met uw klant!

Belangrijker nog HS PROTECT BOUW beschermt uw relatie met uw klant! HS PROTECT BOUW is een luchtdrogende coating ter bescherming van ramen en profielen tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol

Nadere informatie

Peize, 25 september 2010 Chris Herenius Enige tijd geleden kreeg ik monsters van de nieuwe waterverdunbare olieverf, de Talens Cobra olieverf. Op de website http://www.cobra.royal-talens.com/9/home.html

Nadere informatie

Rewah nv OPSTIJGEND VOCHT. Nabehandeling. Hebt u nog vragen? Sinds 1985 uw specialist in de ontwikkeling van producten voor vochtbestrijding

Rewah nv OPSTIJGEND VOCHT. Nabehandeling. Hebt u nog vragen? Sinds 1985 uw specialist in de ontwikkeling van producten voor vochtbestrijding Nabehandeling Wat na het injecteren? Na het injecteren moet het product de tijd krijgen om in te dringen in de poriën van de mortel en de steen, alsook om te polymeriseren, dus uit te harden en de waterafstotende

Nadere informatie

Kunnen we het residu als uitkomst zien van een proces, zonder de noodzaak om het terug te brengen naar zijn oorsprong?

Kunnen we het residu als uitkomst zien van een proces, zonder de noodzaak om het terug te brengen naar zijn oorsprong? Portfolio Dagmar Marent 2019 De principes die ik hanteer en bevraag, zijn die van de schilderkunst. Om iets te zeggen over de schilderkunst, moet ik ook afstand kunnen nemen, dus gebruik ik verschillende

Nadere informatie

Schetsmatige voorbereiding van het schilderij, uitgevoerd met verdunde verf.

Schetsmatige voorbereiding van het schilderij, uitgevoerd met verdunde verf. 91 Aanzet Accenttoetsen Afsluitlaag Alla prima Bijenwas Bindmiddel Colofoniumhars Dasborstel Drager Geconjugeerde dubbele bindingen Glacis Grondlaag Schetsmatige voorbereiding van het schilderij, uitgevoerd

Nadere informatie

Handleiding PVC-trapleuningprofielen. Installatie instructies Afwerking

Handleiding PVC-trapleuningprofielen. Installatie instructies Afwerking Handleiding PVC-trapleuningprofielen Installatie instructies Afwerking Installatie instructies De hoogwaardige PVC-trapleuningprofielen van Rubbermagazijn zijn gemaakt van thermoplastisch materiaal. Hierdoor

Nadere informatie

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op hout

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op hout REV:02-18/07/13 RapidRoof Inhoud 1. Voorbereiding 2. Aanbrenging: 3. Aanbrenging: enkel Waterproof 4. Aanbrenging: enkel Anti-Skid 5. Menghandleiding 6. Bijkomende informatie 7. Waar u op moet letten bij

Nadere informatie

for the artist in you!

for the artist in you! for the artist in you! Zo vanuit de tube De kunstschilder die probleemloos en snel resultaat wil, kiest voor ArtCreation Essentials. Waarom? Omdat ArtCreation Essentials 38 verschillende kleuren acrylverf

Nadere informatie

Belangrijker nog HS PROTECT EPOX beschermt uw relatie met uw klant!

Belangrijker nog HS PROTECT EPOX beschermt uw relatie met uw klant! H S PRO TECT EPO X is een luchtdrogende coating ter bescherming van gepolierde beton en epoxy. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel. H S PRO TECT EPO X beschermt

Nadere informatie

HANDLEIDING BEHANDELING MET LAGE ZUURSTOF (ANOXIE) VAN KLEINE VOORWERPEN

HANDLEIDING BEHANDELING MET LAGE ZUURSTOF (ANOXIE) VAN KLEINE VOORWERPEN HANDLEIDING BEHANDELING MET LAGE ZUURSTOF (ANOXIE) VAN KLEINE VOORWERPEN bron: Agnes BROKERHOF, senior consultant bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed Nederland BENODIGDHEDEN -specifieke plasticfolie die

Nadere informatie

Verwijder de beschermfolie net voor de oplevering en u biedt uw eindklant steeds opnieuw vloeren met dezelfde glans en kwaliteit als in uw showroom.

Verwijder de beschermfolie net voor de oplevering en u biedt uw eindklant steeds opnieuw vloeren met dezelfde glans en kwaliteit als in uw showroom. HS PROTECT FLOOR is een luchtdrogende coating ter bescherming van vloeren tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel.

Nadere informatie

PERSDOSSIER Opstarten van de restauratiewerken van de Grote Markt. 7 mei 2014

PERSDOSSIER Opstarten van de restauratiewerken van de Grote Markt. 7 mei 2014 PERSDOSSIER Opstarten van de restauratiewerken van de Grote Markt 7 mei 2014 Perscontact: Frédéric Pellissier : 0486/94.52.51 - frederic.pellissier@brucity.be Brussel, 7 mei 2014 - Drie jaar na de werken

Nadere informatie

Dit document is bedoeld als een handleiding. Het bedrijf of de persoon die het Zwarthout monteert is verantwoordelijk voor een juiste verwerking.

Dit document is bedoeld als een handleiding. Het bedrijf of de persoon die het Zwarthout monteert is verantwoordelijk voor een juiste verwerking. Verwerkingsvoorschriften Zwarthout Shou-Sugi-Ban Dit document is bedoeld als een handleiding. Het bedrijf of de persoon die het Zwarthout monteert is verantwoordelijk voor een juiste verwerking. Tijdens

Nadere informatie

Omschrijving van de stenen grafkist uit de St. Annakerk te Aldeneik

Omschrijving van de stenen grafkist uit de St. Annakerk te Aldeneik Omschrijving van de stenen grafkist uit de St. Annakerk te Aldeneik Destenengrafkistzoalsdezeindekerk werd aangetroffen. De grafkist was bij het verplaatsen op enkele houten balken geplaatst. De grafkist

Nadere informatie

: Onderzoek verfschade van kookverf op houten gevelbekleding

: Onderzoek verfschade van kookverf op houten gevelbekleding Titel Oorspronkelijke titel Auteur Bron : Onderzoek verfschade van kookverf op houten gevelbekleding : Idem : Verf Advies Centrum : Intern rapport Inleiding De vuren gevelbekleding van een natuur- en milieucentrum

Nadere informatie

MONTAGERICHTLIJNEN AIRBOARD ACOUSTIC

MONTAGERICHTLIJNEN AIRBOARD ACOUSTIC MONTAGERICHTLIJNEN AIRBOARD ACOUSTIC Voorafgaande opmerking: onderstaande informatie is afkomstig van bronnen die wij als betrouwbaar beschouwen. We kunnen niet verantwoordelijk worden gesteld voor de

Nadere informatie

MAkustik MA 04 MONTAGERICHTLIJNEN. Controle van de levering. Gelakte lamellen / panelen. Gefineerde lamellen / panelen. Uitpakken en sorteren

MAkustik MA 04 MONTAGERICHTLIJNEN. Controle van de levering. Gelakte lamellen / panelen. Gefineerde lamellen / panelen. Uitpakken en sorteren MAkustik MA 04 Controle van de levering Niettegenstaande de goederen goed ingepakt worden, is voorzichtigheid geboden bij het lossen van de palletten. De palletten worden steeds als niet stapelbaar voor

Nadere informatie

ONDERHOUDSRICHTLIJNEN. voor een gerust gevoel

ONDERHOUDSRICHTLIJNEN. voor een gerust gevoel ONDERHOUDSRICHTLIJNEN voor een gerust gevoel ONDERHOUDSRICHTLIJNEN Met Sprimoglass koos u voor beglazing van hoge kwaliteit. U koos ook voor een feilloze klantenservice en daarom krijgt u er een gerust

Nadere informatie

Hoe is de Kalei verpakt? Kalei wordt geleverd in papieren zakken van 25 kg droog poeder, niet ingekleurd (NATURA) of in emmers van 16 kg.

Hoe is de Kalei verpakt? Kalei wordt geleverd in papieren zakken van 25 kg droog poeder, niet ingekleurd (NATURA) of in emmers van 16 kg. Hoe is de Kalei verpakt? Kalei wordt geleverd in papieren zakken van 25 kg droog poeder, niet ingekleurd (NATURA) of in emmers van 16 kg. Hoe zijn de pigmenten verpakt? Hoeveel pigment voeg ik toe? De

Nadere informatie

Handleiding Pure & Original Classico Façade

Handleiding Pure & Original Classico Façade Handleiding Pure & Original Classico Façade Inhoud Algemene informatie over Pure & Original Classico Façade...1 Gebruikersinformatie voor Pure & Original Classico Façade...1 Benodigde materialen...1 Pure

Nadere informatie

Installatie voorschriften Rigid Core XL. Ga voor meer informatie naar:

Installatie voorschriften Rigid Core XL. Ga voor meer informatie naar: Installatie voorschriften Rigid Core XL Ga voor meer informatie naar: www.rigidcorexl.nl Voor u begint / Voorbereidingen: Lees alle instructies voor u start met de installatie. Bij een onjuiste installatie

Nadere informatie

Recent gebruik ik nu Perlfix of L-gips waar je gipsplaten mee vastkleeft. Voordeel is dat dit materiaal sterker is dan gewoon gips.

Recent gebruik ik nu Perlfix of L-gips waar je gipsplaten mee vastkleeft. Voordeel is dat dit materiaal sterker is dan gewoon gips. Bergen en rotsen Over bergen en rotsen bouwen in model zijn tal van mogelijkheden.. Onze werkwijze is de volgende: voor bergen die wat groot zijn van omvang wordt eerst een frame gemaakt van latjes en

Nadere informatie

Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande

Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande Drie schilderijen in de consistorie te Oudelande Sinds jaar en dag hangen er in de consistorie van de kerk te Oudelande drie schilderijen, twee panelen en een doek. De panelen stellen een gezicht op Oudelande

Nadere informatie

Vintage look Landhuis-stijl Shabby Chic

Vintage look Landhuis-stijl Shabby Chic Vintage look Landhuis-stijl Shabby Chic Vintage-technieken Chalky finish geeft modellen en accessoires betoverende usedlooks en ultra-matte fluweelzachte oppervlakken. Haal nu heel eenvoudig uw lievelings-stijl

Nadere informatie

INVENTARISEREN: HOE EN WAAROM

INVENTARISEREN: HOE EN WAAROM INVENTARISEREN: HOE EN WAAROM Waarom inventariseren? Beheer Wettelijke verplichting Conservatie / restauratie Calamiteiten Bruiklenen Tentoonstellingen Onderzoek Herbestemming Ontsluiting Meerwaarde van

Nadere informatie

Kalkverf. Kalkverf biedt steeds een bijzondere meerwaarde!

Kalkverf. Kalkverf biedt steeds een bijzondere meerwaarde! Kalkverf Premium Quality Kalkverf van Stoopen & Meeûs is een kalkmatte, decoratieve verf die binnen, maar ook buiten kan toegepast worden. Binnen zijn er vele decoratieve schilder- en spateltechnieken

Nadere informatie

Project Zeeuws Behout. Restauratieverslag van een vroeg 20 e eeuwse bascule, Museum Stoomtrein Goes-Borsele te Goes. Houtwerk.

Project Zeeuws Behout. Restauratieverslag van een vroeg 20 e eeuwse bascule, Museum Stoomtrein Goes-Borsele te Goes. Houtwerk. Project Zeeuws Behout Restauratieverslag van een vroeg 20 e eeuwse bascule, Museum Stoomtrein Goes-Borsele te Goes. Houtwerk Van alle voorwerpen welke ingebracht zijn bij het project Zeeuws Behout was

Nadere informatie

Overzichtsfolder muurverven binnen. Voor elke binnenmuur de gepaste verf.

Overzichtsfolder muurverven binnen. Voor elke binnenmuur de gepaste verf. Overzichtsfolder muurverven binnen. Voor elke binnenmuur de gepaste verf. Top-verflijn absolute uitblinker Opti-verflijn vaste waarde Initio-verflijn betrouwbare basis Jouw garantie op de hoogste kwaliteit

Nadere informatie

houtsoorten tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel.

houtsoorten tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel. HS PROTECT WOOD is een luchtdrogende coating ter bescherming van verschillende houtsoorten tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool,

Nadere informatie

Onderhoudsinstructies

Onderhoudsinstructies Uw Solidfloor heeft verzorging en bescherming nodig! Regelmatig onderhoud verlengt de levensduur. Regelmatig stofzuigen of met een zachte bezem vegen beperkt het risico van krassen. Gebruik een deurmat

Nadere informatie

Striping van de fietsen van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus

Striping van de fietsen van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus Striping van de fietsen van de geïntegreerde politie, gestructureerd op twee niveaus Normatieve technische benadering De materiële uitrusting die we hierna beschrijven valt onder de noemer striping van

Nadere informatie

MAkustik MA 20 Fine MONTAGERICHTLIJNEN. Controle van de levering

MAkustik MA 20 Fine MONTAGERICHTLIJNEN. Controle van de levering MAkustik MA 20 Fine Controle van de levering Niettegenstaande de goederen goed ingepakt worden, is voorzichtigheid geboden bij het lossen van de palletten. De palletten worden steeds als niet stapelbaar

Nadere informatie

BRUIKLEENOVEREENKOMST

BRUIKLEENOVEREENKOMST BRUIKLEENOVEREENKOMST en De ondergetekenden: Nationaal Archief gevestigd aan Prins Willem-Alexanderhof 20 te Den Haag vertegenwoordigd door directeur Collectie & Publiek hierna te noemen: Nationaal Archief

Nadere informatie

Reinigings- en onderhoudshandleiding voor industrieel geoliede parketvloeren; conform DIN 18356

Reinigings- en onderhoudshandleiding voor industrieel geoliede parketvloeren; conform DIN 18356 Reinigings- en onderhoudshandleiding voor industrieel geoliede parketvloeren; conform DIN 18356 Geoliede oppervlakken zetten de individuele structuren van de verschillende houtsoorten extra in de verf.

Nadere informatie

Icopal Universal Spraybond Dé ideale combinatie met Icopal Universal, ook bij lagere temperaturen NIEUW

Icopal Universal Spraybond Dé ideale combinatie met Icopal Universal, ook bij lagere temperaturen NIEUW Dé ideale combinatie met Icopal Universal, ook bij lagere temperaturen NIEUW De voordelen en kenmerken Eenvoudig en snel te verwerken Hittebestendig Zeer krachtige aanvangshechting Zeer krachtige eindsterkte

Nadere informatie

SCHILTZ norms. n1150 LCI.SL. www.schiltz-norms.be

SCHILTZ norms. n1150 LCI.SL. www.schiltz-norms.be VILTSTIFT MET VlOEIBARE kleurstof LCI.SL 1 Viltstift met onuitwisbare lakverf die schrijft op ongeveer alle propere materialen: metaal, glas, hout, rubber, karton. De verf geeft weinig geur af, zonder

Nadere informatie

26/05/2010. Materiaal Gebruik Bewaring

26/05/2010. Materiaal Gebruik Bewaring Behoud en beheer van figurentheaterelementen. Hoe garandeer ik mijn figuren, rekwisieten, decors en documenten een lang leven? Op een lang leven voorbereid? Materiaal Gebruik Bewaring 1 Eigenschappen van

Nadere informatie

32, 15 7, 50 16, 25. voorjaars voordeel! actie 20,25. vanaf. Rembrandt softpastels SPECIALE ACTIE 30 + 6 GRATIS! Talens fixatief universeel

32, 15 7, 50 16, 25. voorjaars voordeel! actie 20,25. vanaf. Rembrandt softpastels SPECIALE ACTIE 30 + 6 GRATIS! Talens fixatief universeel voorjaars voordeel! Een folder boordevol aanbiedingen Rembrandt softpastels SPECIALE ACTIE 30 + 6 GRATIS! Set van 30 + 6 halve pastels. actie 32, 15 vanaf 7, 50 Talens fixatief universeel Verbetert de

Nadere informatie

Werkwijzer EKODUR Alles voor het Meesterwerk

Werkwijzer EKODUR Alles voor het Meesterwerk : Algemene beschrijving omtrent het gebruik van RIGO Verffabriek EKODUR producten. Een goede voorbereiding is een absolute must voor een perfect resultaat. Vandaar deze handleiding voor het gebruik van

Nadere informatie

Sigma Flexidur 4825 Houtrenovatie systemen

Sigma Flexidur 4825 Houtrenovatie systemen INLEIDING Voor het effectief en duurzaam herstellen van aangetast hout heeft Sigma Coatings het Sigma Flexidur Houtrenovatie systeem. De Sigma Flexidur houtreparatieproducten zijn gebaseerd op tweecomponenten

Nadere informatie

Kunnen we het residu als uitkomst zien van een proces, zonder de noodzaak om het terug te brengen naar zijn oorsprong?

Kunnen we het residu als uitkomst zien van een proces, zonder de noodzaak om het terug te brengen naar zijn oorsprong? De principes die ik hanteer en bevraag, zijn die van de schilderkunst. Om iets te zeggen over de schilderkunst, moet ik ook afstand kunnen nemen, dus gebruik ik verschillende media. Ik licht specifieke

Nadere informatie

Handleiding Pure & Original Kalei Calx

Handleiding Pure & Original Kalei Calx Handleiding Kalei Calx Inhoud Algemene informatie over Kalei Calx...1 Gebruikersinformatie voor Kalei Calx...1 Benodigde materialen...1 aanbrengen...3 Reinigen producten...3 Droogtijd en overschilderbaar...3

Nadere informatie

Clean Galena. Emissievrije reiniging van natuursteenoppervlakken. tollis

Clean Galena. Emissievrije reiniging van natuursteenoppervlakken. tollis Clean Galena Emissievrije reiniging van natuursteenoppervlakken tollis Reiniging zonder aantasting van de ondergrond met Clean Galena 2 tollis Meestal worden gebouwen om esthetische of technische redenen

Nadere informatie

Keramiekmuseum Princessehof Leeuwarden Verwervingsprocedure

Keramiekmuseum Princessehof Leeuwarden Verwervingsprocedure 1. Verwerving Deze procedure is opgezet aan de hand van SPECTRUM-N: Standaard voor collectiemanagement in musea, versie 1.0 (2008). Omschrijving Het beheren en documenteren van de overwegingen bij potentiële

Nadere informatie

Methodiek I van de kunstwetenschap b. nabespreking oefening 1

Methodiek I van de kunstwetenschap b. nabespreking oefening 1 Methodiek I van de kunstwetenschap b nabespreking oefening 1 Toelichting bij de gebruikte criteria Tekststructuur en opbouw: logische tekststructuur? onderlinge samenhang tussen tekstonderdelen en zinnen

Nadere informatie

RESTAURATIE RAPPORT. Marion BOSC Crynssenstraat 53-3 Schilderijen restauratie.

RESTAURATIE RAPPORT. Marion BOSC Crynssenstraat 53-3 Schilderijen restauratie. Marion BOSC Crynssenstraat 53-3 Schilderijen restauratie 1058 XV Amsterdam T 020 675 64 24 M 06 24 71 48 49 marionbosc@hotmail.com Datum : augustus 2010 RESTAURATIE RAPPORT Cliënt : Museum Catharijneconvent,

Nadere informatie

Kleurkeuze van de Stuc?

Kleurkeuze van de Stuc? Wat is het verbruik van Stuc? Het verbruik wordt bepaald door de ondergrond en de gebruikte techniek. Voor gladde ondergrond 1 laag en dan nat in nat afwerken: < 1 mm laagdikte : +- 1 kg/m² verbruik Voor

Nadere informatie

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op beton

REV:02-18/07/13. RapidRoof Waterproof Anti-Skid Specificaties op beton REV:02-18/07/13 RapidRoof Inhoud 1. Voorbereiding 2. Aanbrenging: 3. Aanbrenging: enkel Waterproof 4. Aanbrenging: enkel Anti-Skid 5. Menghandleiding 6. Bijkomende informatie 7. Waar u op moet letten bij

Nadere informatie

Het object is stabiel en zal stabiel blijven in de huidige omgevingsomstandigheden. Het object vereist geen restauratie

Het object is stabiel en zal stabiel blijven in de huidige omgevingsomstandigheden. Het object vereist geen restauratie BEWARINGSTOESTAND goed redelijk matig slecht Het object is stabiel en zal stabiel blijven in de huidige omgevingsomstandigheden. Het object vereist geen restauratie Het object is stabiel en zal stabiel

Nadere informatie

Plaatsingsvoorschriften DELTA -THENE: Afdichting in de spouwmuur Conform EN 14967:2006

Plaatsingsvoorschriften DELTA -THENE: Afdichting in de spouwmuur Conform EN 14967:2006 Plaatsingsvoorschriften DELTA -THENE: Afdichting in de spouwmuur Conform EN 14967:2006 Algemene informatie: Het product is CE-gecertificeerd: prestatieverklaring op www.doerken.be. De folie beantwoordt

Nadere informatie

Schilderen van muren en plafonds

Schilderen van muren en plafonds Schilderen van muren en plafonds Inleiding: Schilderwerk aan muren en plafonds met natuurverf wijkt eigenlijk niet zo veel af van hetzelfde werk met synthetische verven. De voorbereiding is en blijft belangrijk

Nadere informatie

OMSCHRIJVING 2K houtreparatiepasta op basis van urethaan-acrylaat, binnen en buiten toepasbaar.

OMSCHRIJVING 2K houtreparatiepasta op basis van urethaan-acrylaat, binnen en buiten toepasbaar. W360 ALGEMEEN 2K Houtreparatiepasta OMSCHRIJVING 2K houtreparatiepasta op basis van urethaan-acrylaat, binnen en buiten toepasbaar. TOEPASSING Handige 2in1 koker Uitstekende hechting Perfect schuurbaar

Nadere informatie

De bouwonderdelen bij dit nummer

De bouwonderdelen bij dit nummer De bouwonderdelen bij dit nummer Bij deze aflevering ontvangt u houten latten voor de verschansingen en onderdelen voor het dekbeslag. Gevormde houten onderdelen 0 roosterelementen, 33 mm lang rondhout

Nadere informatie

Paulo op bezoek in de klas

Paulo op bezoek in de klas Kunst voor peuters en kleuters Dit materiaal is bestemd voor leerkrachten van groep 0, 1 en 2. Met de informatie en lessuggesties kunt in de klas aan de slag met beeldende kunst. Het kijken naar en praten

Nadere informatie

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5

Inleiding op het lespakket. Blz. 3. Het verhaal van Musa Blz. 4. Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Musa Inhoud Inleiding op het lespakket. Blz. 3 Het verhaal van Musa Blz. 4 Even voorstellen, Inleiding op Musa in de klas. Blz. 5 Het koffertje ontdekken. Blz. 6 en 7 Inhoud koffertje. Blz. 8 en 9 2 Inleiding

Nadere informatie

Kennismaking met schilderijen

Kennismaking met schilderijen Kennismaking met schilderijen I. Materiaal & Techniek II. Klimaat & Veroudering III. Hanteren & Inpakken IV. Inlijsten & Ophangen V. Conditie & Onderhoud Kennismaking met schilderijen I. Materiaal & Techniek

Nadere informatie

constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel.

constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of borstel. HS PROTECT SANI is een luchtdrogende coating ter bescherming van uw sanitair tijdens constructiewerken, transport en opslag. De coating kan eenvoudig worden aangebracht met een spuitpistool, verfrol of

Nadere informatie

Problemen met de afdrukkwaliteit

Problemen met de afdrukkwaliteit Problemen met de afdrukkwaliteit In dit onderwerp wordt het volgende besproken: Diagnose stellen van afdrukkwaliteitsproblemen op pagina 4-24 Steeds terugkerende defecten op pagina 4-29 Uw printer is ontworpen

Nadere informatie

OMSCHRIJVING Dit systeem beschrijft hoe het dek van een houten jacht behandeld kan worden met een twee componenten polyester dd verfsysteem.

OMSCHRIJVING Dit systeem beschrijft hoe het dek van een houten jacht behandeld kan worden met een twee componenten polyester dd verfsysteem. pagina 1 van 5 OMSCHRIJVING Dit systeem beschrijft hoe het dek van een houten jacht behandeld kan worden met een twee componenten polyester dd verfsysteem. TOEPASSING EN GEBRUIKSDOEL Dit systeem kan direct

Nadere informatie

Binnendeuren en kozijnen Verwerkings- en onderhoudsvoorschriften

Binnendeuren en kozijnen Verwerkings- en onderhoudsvoorschriften 1 INLEIDING... 2 2 ONTVANGST/OPSLAG OP DE BOUWPLAATS... 2 3 TRANSPORT... 2 4 PLAATSINGSVOORWAARDEN OP DE BOUWPLAATS... 2 5 VERWERKINGSVOORSCHRIFTEN... 2 5.1 BASISDEUREN... 2 5.1.1 Sparingen... 2 5.1.2

Nadere informatie

EUROPEAN FEDERATION OF MUSEUM & TOURIST RAILWAYS FÉDÉRATION EUROPÉENNE DES CHEMINS DE FER TOURISTIQUES ET HISTORIQUES

EUROPEAN FEDERATION OF MUSEUM & TOURIST RAILWAYS FÉDÉRATION EUROPÉENNE DES CHEMINS DE FER TOURISTIQUES ET HISTORIQUES EUROPEAN FEDERATION OF MUSEUM & TOURIST RAILWAYS FÉDÉRATION EUROPÉENNE DES CHEMINS DE FER TOURISTIQUES ET HISTORIQUES EUROPÄISCHE FÖDERATION DER MUSEUMS- UND TOURISTIKBAHNEN EUROPESE FEDERATIE VAN MUSEUM-

Nadere informatie