SLOTRAPPORTAGES GGZ INSTELLINGEN Projectgelden terugdringen Dwang en Drang 2012

Transcriptie

1 SLOTRAPPORTAGES GGZ INSTELLINGEN Projectgelden terugdringen Dwang en Drang 2012 Rapport met verslag van slotrapportages terugdringen dwang en drang 2012, uitgevoerd door Linda van den Bos (Projectenwerk), in opdracht van en in samenwerking met Hamp Harmsen, projectleider Dwang en Drang, GGZ Nederland. november

2 Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Inleiding Respons 4 Hoofdstuk 2 Doelstellingen GGZ instellingen 6 Hoofdstuk 3 Registratie van dwang en drang 3.1. Afdelingen Structurele terugkoppeling Terugkoppeling: doelgroep en 11 frequentie 3.4. Koppeling Planning&Control cyclus Effect van terugkoppeling Zichtbaarheid van cijfers Knelpunten bij registratie 16 Hoofdstuk 4 Cijfers en trends 4.1. Aanwezigheid separeer- en 18 afzonderingsruimtes 4.2. Trend dwangtoepassingen 21 Hoofdstuk 5 Langdurige separatie 26 Hoofdstuk 6 Succesfactoren en knelpunten 6.1. Succesfactoren Knelpunten 30 Hoofdstuk 7 Meetinstrumenten 7.1. Meten is weten Knelpunten 32 Hoofdstuk 8 Nog te bereiken? 33 Bijlagen 1 Overzicht instellingen 35 2 Rapportageformat slotrapportage

3 HOOFDSTUK 1. INLEIDING Van 2006 tot 2012 zijn door het ministerie van VWS projectgelden beschikbaar gesteld voor het terugdringen van dwang en drang in GGZ instellingen in Nederland. Vele instellingen in Nederland hebben hier gebruik van gemaakt. Jaar Aantal instellingen wat projectgelden heeft ontvangen Een van de voorwaarden verbonden aan ontvangst van deze projectgelden is dat de instelling twee maal per jaar inhoudelijk verantwoording aflegt aan GGZ Nederland middels het inleveren van een tussen- of slotrapportage. Deze halfjaarlijkse rapportages zijn steeds verwerkt in een overkoepelend verslag was het laatste jaar waarvoor instellingen, die zorg bieden aan ernstig psychiatrisch patiënten, projectgelden voor het terugdringen van dwang en drang konden aanvragen. Hier hebben 61 instellingen gebruik van gemaakt (waaronder een aantal instellingen met meerdere locaties/onderdelen; zie 1.1. Respons). In dit verslag zijn de hoofdlijnen van de slotrapportages 2012 van deze instellingen verwerkt. Het doel is om inzicht te verschaffen in de stand van zaken in GGZ-instellingen in Nederland, met betrekking tot ontwikkelingen op het gebied van het verder terugdringen van dwangtoepassingen. Evenals voor het projectjaar 2011 werd ook voor 2012 aan instellingen een grotendeels gestandaardiseerd format met evaluatievragen (een combinatie van gesloten en open vragen) aangeboden. Wel worden er ieder half jaar andere accenten gelegd. De ingevulde formulieren leveren veel informatie op om een beeld te schetsen. Het vergelijken tussen 2011 en 2012 is beperkt mogelijk, omdat er in rapportages (20%) meer zijn verwerkt; door de relatief kleine aantallen wordt het beeld vertekend. Bij de slotrapportage 2012 hebben 3 instellingen een verkeerd format gebruikt. De rapportages die zijn aangeleverd, zijn over het algemeen uitgebreid en volledig. De instellingen zijn in beweging, er is al veel gerealiseerd en de ambities zijn hoog. Daarnaast worden ook knelpunten benoemd die de voortgang belemmeren. In de rapportages van 2011 is door instellingen uitgebreid verslag gedaan van de succesfactoren en knelpunten die door instellingen ervaren worden. In 2012 is alleen gevraagd naar nieuwe knelpunten en succesfactoren ten opzichte van Een belangrijke graadmeter voor het monitoren van de voortgang in instellingen, als het gaat om reductie van dwang en drang, zijn de doelstellingen die zij zelf opstellen en de mate waarin deze zijn behaald. Voor het projectjaar 2012 hebben alle instellingen diverse doelstellingen opgesteld, die vaak de termijn van een jaar overschrijden. Projecten en hun voortgang zijn eveneens niet altijd te koppelen aan een bepaalde periode of strak binnen een jaar te plaatsen en lopen vaak langer door. 1 Rapport Van beheersen naar voorkomen, Stand van zaken rond het verminderen van separaties in de GGZ in Nederland. November Slotrapportages 2012, 2011 en

4 De meeste instellingen hebben een verruimd voortgangsbericht geschreven, waarin wordt gekeken naar behaalde resultaten in het verleden, reeds gerealiseerde zaken in het jaar 2012 en te verwachten resultaten in de nabije toekomst. Aangezien het in dit verslag gaat om de algemene en meest recente stand van zaken in de instellingen en de te herkennen trends, is bij de analyse van kwalitatieve gegevens geen rekening gehouden met de eindtermijn van Kwantitatieve gegevens verwerkt voor het hele kalenderjaar De inhoudelijke focus lag in 2012 op de fase voorafgaand aan klinische opname en behandeling (preventie, FACT) en op de meest intensieve cliënten die veelvuldig en/of langdurig diverse vrijheidsbeperkende interventies ondergaan, met de nadruk op separaties. Grote instellingen hebben vaak meerdere locaties, waarbij er (grote) verschillen tussen de diverse locaties waarneembaar zijn. Twee instellingen hebben een slotrapportages per locatie aangeleverd, waardoor er geen overallbeeld van de gehele instelling werd geschetst. Het gaat hierbij om de Parnassia Bavo Groep; zij hebben vier tussenrapportages voor vier zorgbedrijven aangeleverd. Ook het Erasmus Medisch Centrum heeft twee afzonderlijke rapportages aangeleverd, zowel voor het aanbod psychiatrie als de kinderkliniek. De afzonderlijke rapportages zijn ook afzonderlijk verwerkt. Dit rapport is verdeeld in een aantal hoofdstukken. In de inleiding staan de responsgegevens vermeld, alsmede een aantal opmerkingen bij de gegevensverwerking. In hoofdstuk twee wordt weergegeven of de instellingen hun doelstellingen hebben behaald, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen hoofd- en subdoelstellingen. Hoofdstuk drie schetst een beeld van de wijze van registratie en terugkoppeling van gegevens van vrijheidsbeperkende interventies, gevolgd door kwantitatieve gegevens en cijfermatige trends in hoofdstuk 4. Hoofdstuk 5 is gewijd aan langdurige separatie en in hoofdstuk 6 worden succesfactoren en knelpunten benoemd die van invloed zijn op het verminderen van dwang en drang. Het zevende hoofdstuk gaat over succesvol ingezette meetinstrumenten en het laatste hoofdstuk geeft aan waar instellingen denken dat nog winst valt te behalen als het gaat om het verder terugdringen van dwang en drang. Bij alle onderdelen is ook de betreffende vraagstelling opgenomen. Het geheel is aangevuld met enkele bijlagen. Ter aanvulling is in dit verslag terug gekeken op voorgaande rapportages en waar mogelijk zijn trends weergegeven. Daarnaast is, daar waar zinvol en wenselijk, een uitsplitsing gemaakt per categorie door bv de psychiatrische afdelingen van algemene ziekenhuizen (PAAZ-afdelingen), psychiatrische universiteitsklinieken (PUK) en instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie apart te beschrijven Respons Er zijn 61 instellingen in Nederland die van het Ministerie van VWS (en uitgevoerd door GGZ Nederland) in 2012 projectgelden hebben ontvangen voor het terugdringen van dwang en drang in de psychiatrie. Alle instellingen (waarvan twee instellingen meer rapportages, behorend bij een locatie, ingeleverd hebben) hebben een slotrapportage aangeleverd (100%). Centrum Mailiebaan Verslavingszorg (Victas vanaf 2013) heeft wel een slotrapportage ingeleverd; deze bevat geen inhoudelijke gegevens, omdat de activiteiten pas recent (na het einde van de subsidieperiode) gestart zijn. Dit rapport wordt daarom niet meegenomen in dit verslag. Er zijn 64 rapportages aangeleverd die afzonderlijk verwerkt zijn. 4

5 De instellingen geven aan het volgende aanbod te verzorgen: Tabel 1. Aanbod instellingen n % Psychiatrie % Forensische psychiatrie % Kinder/jeugdpsychiatrie % PAAZ % PUK 6 9 % Een totaaloverzicht van de instellingen staat vermeld in bijlage 1. Wat opvalt in deze laatste rapportage is dat er 9 wijzigingen zijn in de lijst van contactpersonen (14%) en 12 wijzigingen in de lijst van eindverantwoordelijke personen (18%). Dit heeft mogelijk te maken met de aanwezigheid van een projectleider gedurende de subsidieperiode. De slotrapportages zijn in 2013 ingeleverd (buiten de subsidieperiode). 5

6 V R A A G HOOFDSTUK 2. DOELSTELLINGEN GGZ-INSTELLINGEN Aan iedere instelling is gevraagd om de doelstellingen, zoals aangegeven in het projectplan behorend bij de aanvraag voor projectgelden 2012, te beschrijven en aan te geven in welke mate deze zijn behaald. 1 Wat is de hoofddoelstelling van het project in 2012? (overnemen uit projectplan) 2 Is deze hoofddoelstelling al behaald? [ ] Ja [ ] Nee. Welke onderdelen zijn wel behaald: Welke onderdelen zijn niet behaald: 3 Wat zijn de subdoelstellingen van het project in 2012? (overnemen uit projectplan) 4 Zijn alle subdoelstellingen behaald? Geef per subdoelstelling aan of deze behaald is of niet en beschrijf de stand van zaken. [ ] Ja [ ] Nee. Welke onderdelen zijn wel behaald: Welke onderdelen zijn niet behaald: Er is duidelijk onderscheid gemaakt tussen de hoofddoelstelling (in de meeste gevallen een kwantitatieve doelstelling (reductie van dwang en drang in maat en getal)) en subdoelstellingen. Hoofddoelstelling Alle 64 instellingen hebben een hoofddoelstelling geformuleerd; 35 instellingen (55%) geven aan dat zij deze hoofddoelstelling reeds behaald hebben. Dat is ruim 20% meer dan bij de tussenrapportages, waar 21 (33%) instellingen de hoofddoelstelling al hadden behaald. Bij 29 instellingen (45%) is dit nog niet het geval. De doelstellingen zijn ook niet altijd gericht op het kalenderjaar waarvoor projectgelden zijn ontvangen, maar lopen vaak langer door of zijn gericht op een langere projectperiode als geheel. In dat geval wordt door instellingen aangegeven dat de doelstellingen (nog) niet behaald zijn. Opgemerkt moet worden dat het kwantitatieve deel van de hoofddoelstelling vaak voor een groot deel wel behaald is. Als een instelling aangeeft een reductie van 15% na te streven, terwijl in de praktijk in % gehaald is, dan is dit als nee gescoord, terwijl er wel goed resultaat geboekt is. Bij het differentiëren naar aanbod van de instellingen, valt op dat de PAAZ-afdelingen in de meeste gevallen de hoofddoelstelling hebben behaald. Tabel 2. Doelstelling per aanbod* n Behaald? % Psychiatrie % Forensische psychiatrie % Kinder/jeugdpsychiatrie % PAAZ % PUK % *Er is sprake van overlap, omdat een instelling zowel (forensische) psychiatrie als kinder- en jeugdpsychiatrie kan aanbieden. 6

7 Als een instelling de hoofddoelstelling niet heeft behaald, werd gevraagd naar de onderdelen die wel en niet behaald zijn. In tegenstelling tot voorgaande rapportages heeft het merendeel van de instellingen hier antwoord op gegeven (n=24; 83%); de andere 5 instellingen hebben dit deel van de vraag open gelaten. 16 instellingen gaven aan dat een deel van de beoogde reductie wel behaald is (bijvoorbeeld de separatieduur), maar een ander deel niet (bijvoorbeeld reductie in aantallen). De overige gegeven antwoorden zijn wisselend van inhoud en worden daarom niet verder uitgewerkt. Veelal waren de hoofddoelstellingen ambitieus en meervoudig geformuleerd (meerdere onderdelen; een combinatie van kwantitatief en kwalitatief) en niet altijd even SMART. Het merendeel van de instellingen (n=52, 81%) heeft een hoofddoelstelling die (onder andere) gericht is op het reduceren van dwang en drang. Bij 34 instellingen is er sprake van een meetbare doelstelling, uitgedrukt in een percentage. Er zit veel variatie en deze meetbare hoofddoelstelling. De percentages variëren van 5-50% reductie en ook wordt er onderscheid gemaakt in de aard van de vrijheidsbeperkende interventie en de periode waarover de hoofddoelstelling bereikt dient te worden. Differentiatie naar verschillende afdelingen wordt ook aangegeven. Het merendeel van de hoofddoelstellingen is gericht op reductie van separatie (in aantal en/of duur, n=30). Daarbij noemen 4 instellingen dat zij separeervrij willen zijn. Daarnaast hebben 22 instellingen een meer kwalitatieve hoofddoelstelling (in 5 gevallen gecombineerd met een kwantitatieve hoofddoelstelling) aangegeven. Deze zijn wisselend van inhoud en gericht op het verbeteren van de kwaliteit van zorg, preventie, samenwerking en/of inzet van interventies. Instellingen die aangesloten zijn bij het Expertisenetwerk kinder- en jeugdpsychiatrie (EKJP; voorheen K7) hebben naast de eigen instellingsdoelstellingen, veelal ook de gezamenlijke EKJP doelstellingen weergegeven. Deze zijn niet meegenomen in de totaaltelling van de (sub)doelstellingen. Subdoelstellingen Door alle 64 instellingen zijn aanvullende subdoelstellingen geformuleerd, die in een enkel geval afweken (qua aantal en inhoud) van de genoemde subdoelstellingen bij de tussenrapportage In totaal zijn er 542 subdoelstellingen opgesteld. In 2010 waren dit er 268; in en bij de tussenrapportage Instellingen hebben tussen de 1 en 32 subdoelstellingen aangegeven (met een gemiddelde van 8 subdoelstellingen per instelling). Vrijwel alle subdoelstellingen zijn kwalitatief van aard en moeilijk meetbaar. Aan instellingen is daarom zelf gevraagd om aan te geven of de subdoelstelling (al) behaald is. Het antwoord deels werd ook vaak gegeven. Daar waar niet duidelijk was of een subdoelstelling behaald is, is niet duidelijk gescoord. Tweederde van het aantal subdoelstellingen is behaald. Tabel 3. behaalde subdoelstellingen, aantallen n % Subdoelstelling behaald % Subdoelstelling deels behaald % Subdoelstelling niet behaald % Niet duidelijk of niet bekend 4 1 % Totaal % Vele instellingen hebben uitgebreid toelichting gegeven op de subdoelstellingen, de wijze waarop er mee wordt omgegaan en de stand van zaken met betrekking tot realisatie. Ten 7

8 opzichte van voorgaande rapportages is er steeds meer verfijning in doelstellingen en activiteiten. Iedere instelling geeft hier op een andere wijze invulling aan. Het is niet eenvoudig hier een goed geaggregeerd beeld van te schetsen. Voor dit verslag, wat algemeen van aard is, wordt dit niet verder uitgewerkt. 8

9 V R A A G HOOFDSTUK 3. REGISTRATIE VAN DWANG EN DRANG Cijfers vormen een belangrijke informatiebron om niet alleen de aard en het aantal dwangtoepassingen in beeld te brengen, maar ook om verbeteracties in gang te zetten en beleid te ontwikkelen. Met de Argus dataset worden vrijheidsbeperkende interventies per instelling geregistreerd. Een voorwaarde voor het verkrijgen van projectgelden in 2012 is het werken met de Argus dataset. De vraagstelling rondom registratie van dwang en drang is daarom ook vereenvoudigd ten opzichte van voorgaande jaren; er is niet meer gevraagd of instellingen gebruik maken van de Argus dataset. In overleg met GGZ Nederland gebruikt 1 instelling het MITS-registratiesysteem (Monitor Informatiesysteem Ter beschikking Stelling) Afdelingen Wel van belang is om te weten of de activiteiten van instellingen zich richten op alle afdelingen of dat er sprake is van geselecteerde afdelingen (projectafdelingen). 54 (84%) instellingen geven aan dat alle afdelingen betrokken zijn bij de activiteiten; in 2011 was dit 78%. 10 instellingen benoemen specifieke afdelingen, zoals afdelingen waar een separeer is, dwang en drang gevoelige afdelingen of specifiek benoemde afdelingen. 5 Richt het project zich op alle afdelingen waar dwangmiddelen worden toegepast? [ ] Ja [ ] Nee Op welke afdelingen is dit wel aan de orde?: Op welke afdelingen is dit niet aan de orde?: Er is een stijgende tendens waarneembaar: bij de slotrapportage 2010 gaf de helft van de instellingen aan dat de activiteiten zich richten op alle afdelingen, bij de slotrapportage 2011 is dat ruim driekwart en bij deze slotrapportage 84% (in de tussenrapportage 89%). Dit beeld is mogelijk vertekend door het gerichter vragen in 2011 en 2012 middels het rapportageformat en door meer ontvangen rapportages in Figuur 1. Projectactiviteiten op alle afdelingen in 2010, 2011 en Projectactiviteiten op alle afdelingen 10 0 TR 2010 SR 2010 TR 2011 SR 2011 TR 2012 SR

10 V R A A G 3.2. Structurele terugkoppeling 6 Vindt er in uw instelling structurele terugkoppeling van gegevens plaats? [ ] Ja [ ] Nee, waarom niet: [ ] Er wordt incidenteel teruggekoppeld 60 Instellingen geven aan dat zij een periodieke terugkoppeling verzorgen (94%). Dit is procentueel gezien ongeveer gelijk aan de uitkomst van de slotrapportages Een incidentele terugkoppeling wordt door 4 instellingen verzorgd. Het aantal instellingen wat een structurele terugkoppeling verzorgt, zoals aangegeven in de afgelopen 6 meetmomenten, staat vermeld in figuur Figuur 2. Structurele terugkoppeling in 2010, 2011 en Structurele terugkoppeling 10 0 TR 2010 SR 2010 TR 2011 SR 2011 TR 2012 SR

11 V R A A G Jaar Half jaar Kwartaal 2 maand Maand Week anders 3.3. Terugkoppeling: doelgroepen en frequentie Bij de 64 instellingen, ongeacht structurele (60) of incidentele (4) terugkoppeling, is gekeken voor welke doelgroepen een terugkoppeling wordt verzorgd. 1 instelling heeft de vraag niet ingevuld. 7 Aan welke doelgroep en met welke frequentie vindt terugkoppeling plaats? Doelgroep: Raad van Bestuur Directie Geneesheer directeur Projectorganisatie Stafafdeling: Cliëntenraad Familieraad M&M-commissie Psychiaters Artsen Management Teamleiders Aandachtsfunctionaris Medewerkers op afdeling Overig: De terugkoppeling naar alle afzonderlijke doelgroepen laat een minimale afwijking (max 4% per doelgroep) zien ten opzichte van voorgaande rapportages. Er wordt een brede terugkoppeling wordt verzorgd aan betrokken doelgroepen (tabel 4). Tabel 4. Doelgroepen (n=64)* n % Raad van Bestuur 59 92% Directie 50 78% Geneesheer-directeur 60 94% Projectorganisatie 57 89% Stafafdeling 37 58% Cliëntenraad 52 81% Familieraad 27 42% M of M commissie 48 75% Psychiaters 61 95% Artsen 51 80% Management 61 95% Teamleiders 55 86% Aandachtsfunctionaris 52 81% Medewerkers op de afdeling 60 94% Overig 10 16% *meerdere antwoorden mogelijk De cijfermatige gegevens worden op verschillende momenten en in een verschillende frequentie teruggekoppeld binnen de instelling. Veelal wordt dit gekoppeld aan bestaande rapportagemomenten en overlegstructuren. 11

12 Tabel 5. Frequentie (n=64)* n % Jaarlijks 34 53% Per half jaar 27 42% Per kwartaal 53 83% Per twee maanden 13 20% Per maand 39 61% Per week 18 28% Anders 20 31% *meerdere antwoorden mogelijk Er is een stijgende trend waarneembaar in de structurele terugkoppeling van cijfermatige gegevens binnen instellingen. Tabel 6 laat de ontwikkeling in aantallen zien gedurende de afgelopen 6 meetmomenten. De percentages laten een ongeveer gelijke trend zien. 60 Figuur 3. Frequentie van terugkoppeling in 2010, 2011 en jaarlijks per half jaar per kwartaal per 2 maanden per maand per week anders 0 TR 2010 SR 2010 TR 2011 SR 2011 TR 2012 SR 2012 De kruistabel die gemaakt kan worden als van alle instellingen de doelgroep en frequentie van terugkoppeling met elkaar in verband wordt gebracht, ziet er als volgt uit: Tabel 6. Totaaloverzicht doelgroep en frequentie (n=64)* Jaar Halfjaar Kwartaal 2 maand Maand Week Anders Raad van Bestuur, Directie Geneesheer-directeur Projectorganisatie Stafafdeling Cliëntenraad Familieraad M of M commissie Psychiaters Artsen Management Teamleiders Aandachtsfunctionaris Medewerkers op de afdeling Overig

13 V R A A G Deze tabel geeft veel hogere aantallen aan dan de tabellen 4 en 5, omdat instellingen op meerdere momenten aan meerdere doelgroepen rapporteren. De intensiteit van terugkoppelen wordt duidelijk in deze matrix. Alhoewel de aantallen en verschillen klein zijn, vinden de meeste terugkoppelingen per kwartaal en per maand plaats; in voorgaande rapportages werd dit ook geconstateerd (blauwe cirkels). Wat dit keer ter aanvulling opvalt is een stijging (± 20%) van jaarlijkse terugkoppeling aan Raad van Bestuur en directie (en een daling bij de halfjaarlijkse terugkoppeling) en een stijging van de optie anders (groene cirkels). Dit laatste kan mogelijk verklaard worden door een toename van digitale managementinformatiesytemen, waarbij de informatie direct beschikbaar is en opgevraagd kan worden; 7 instellingen hebben dat in de rapportages ook specifiek benoemd. Daarnaast is er een daling (±20%) te zien bij de terugkoppeling per half jaar en per 2 maanden (rode cirkels) Koppeling Planning & Control cyclus 8 Is er sprake van een koppeling van gegevens van dwangtoepassingen aan de P&C-cyclus van uw organisatie? [ ] Ja, op welke wijze: [ ] Nee, waarom niet: Structurele terugkoppeling van gegevens van vrijheidsbeperkende interventies is geen op zichzelf staand iets. Als dit verankerd is aan de Planning&Control cyclus van de organisatie is er sprake van borging. 53 (83%) instellingen geven aan dat er sprake is van een koppeling aan de P&C-cyclus van de organisatie (een lichte stijging t.o.v. voorgaande meetmomenten), bij 10 (16%) instellingen is dat (nog) niet het geval. Bij 1 instelling was het antwoord onduidelijk. Op de vraag naar de wijze waarop de koppeling met de P&C-cyclus is georganiseerd, is heel wisselend antwoord gegeven: Tabel 7. Wijze van koppeling aan P&C-cyclus (n=53)* n In jaarplannen, halfjaarlijkse of kwartaalgesprekken en de daaruit volgende verbeterplannen 36 Verspreiding van rapporten met Argus cijfers, terugkoppeling 12 Opname in kwaliteitssysteem (NIAZ, HKZ, audits, PDCA-cyclus) 8 Opname in werkoverleg 14 Via commissie MofM, VMS 9 Onderdeel van stuurinformatie, opname in dashboard 5 Opname in Balanced Score Card 2 Bespreekpunt in overleg met verzekeraar 1 *meerdere antwoorden mogelijk Van de 10 instellingen die aangaven dat er nog geen sprake was van een koppeling van aan de Planning en Controlcyclus zijn 5 een PAAZ-afdeling. Zij geven aan dat dwang en drang te weinig voorkomt of dat zij verbonden zijn aan de P&C-cyclus van het ziekenhuis. 13

14 V R A A G 3.5. Effect van terugkoppeling 9 Kunt u iets zeggen over het effect van terugkoppelen van deze gegevens? Men is in de instellingen wel overtuigd van het (positieve) effect van het terugkoppelen van gegevens. Deze vraag is door 63 van de 64 (98%) instellingen beantwoord; wederom een stijging ten opzichte van voorgaande meetmomenten. Er is 107 keer (door 55 instellingen) een positief effect genoemd en 8 keer (6 instellingen) zijn andere geluiden weergegeven. Tabel 8. Effect van terugkoppelen van (Argus-)gegevens (n=63)* n Bewustwording, aandacht, het blijft leven, inzicht 43 Op basis van cijfers wordt gestuurd en worden verbeterplannen gemaakt 36 Positief effect op medewerkers: enthousiasme, motivatie 9 Cultuurverandering 4 Leereffect, blinde vlekken worden zichtbaar 2 Gebruik maken van elkaars kennis en expertise 2 Verfijning registratie 3 Het levert een bijdrage aan borging in de instelling 2 Het heeft een positief effect op alle afdelingen van het ziekenhuis (PAAZ) 1 Zorgt ervoor dat psychiaters op de hoogte zijn van procedures 1 Druk van buitenaf heeft positief effect 1 Aantallen dwangregistraties zijn klein ( we roepen ieder kwartaal: 0! ) 5 Effect niet overal duidelijk; verschilt per afdeling, wens voor meer structuur 2 Terugkoppeling is lastig, omdat het gaat om specifieke situaties 1 *meerdere antwoorden mogelijk Van de 8 items die als negatief effect van terugkoppelen worden benoemd, zijn er 6 afkomstig van PAAZ-afdelingen. Tijdens de interne audit werd het dwang en drang project expliciet benoemd als succesvol project en een voorbeeld van hoe beleid geborgd moet worden middels de PDCA-cyclus. (GGZ-instelling) 14

15 V R A A G 3.6. Zichtbaarheid van cijfers Het zichtbaar tonen van de cijfers van dwang en drang binnen de instelling kan bijdragen aan bewustwording en aandacht. 10 Worden de cijfers van het aantal en de aard van dwangtoepassingen binnen uw organisatie openlijk zichtbaar gemaakt? [ ] Ja, op welke wijze: [ ] Nee, waarom niet: Deze vraag was bedoeld om inzage te krijgen in de wijze waarop cijfers binnen de instelling openlijk worden gepresenteerd. De antwoorden zijn echter breder geformuleerd en weergegeven in tabel 8. Alle 65 instellingen hebben deze vraag beantwoord. 5 instellingen gaven aan dat de cijfers van dwangtoepassingen (nog) niet zichtbaar worden gemaakt. Dit is minder dan in voorgaande rapportages. De reden voor het (nog) niet zichtbaar maken van cijfers is dat het te weinig voorkomt (PAAZ 3x) of omdat gegevens nog onvoldoende uniform zijn. Cijfers van dwangtoepassingen worden op velerlei manieren zichtbaar gemaakt binnen de organisatie. In veel instellingen wordt het standaard meegenomen in de dagelijkse overleggen, werkbesprekingen, intervisies en functioneringsgesprekken. Tabel 9. Wijze waarop cijfers zichtbaar worden gemaakt (n=61)* n Terugkoppeling in kwartaalrapporten, jaardocumenten, managementinformatie 32 Cijfers en grafieken in een verslag, bespreking hiervan in diverse overleggen 31 Openlijk vindbaar voor betrokkenen in de systemen (op de server, in bestanden in pc) 13 Publicatie op Intranet (waarvan 2 in ontwikkeling) 11 Via een MofM-melding of commissie 7 In personeelsblad 4 Presentatie gegeven 2 Terugkoppeling aan cliëntenraad 3 Ophangen op centrale plaats (bv verpleegpost) 1 In functioneringsgesprekken 1 Benchmark GGNet 2 *meerdere antwoorden mogelijk Bij alle genoemde elementen is er sprake van stabilisatie of lichte stijging van enkele procenten. Wat opvalt ten opzichte van de slotrapportages 2011 is de verdubbeling van de terugkoppeling van cijfers in kwartaalrapporten, jaardocumenten en managementinformatie. 15

16 V R A A G 3.7. Knelpunten bij registratie 11 Welke knelpunten ervaart u bij registratie van dwangtoepassingen? Alle 64 instellingen hebben deze vraag beantwoord, waarvan 8 instellingen (13%) aangeven dat zij geen knelpunten ervaren. Dit is een stijging ten opzichte van voorgaande rapportages. De overige 56 instellingen (87%) hebben een veelheid aan knelpunten benoemd, die zijn geclusterd en weergegeven in tabel 10 (tussen haakjes staan de gegevens van de tussenrapportage 2012). Tabel 10. Knelpunten bij registratie (n=56)* SR TR n Technische knelpunten, gebruiksonvriendelijkheid Handmatige registratie, op papier, eigen Excel (waarvan 2 instellingen 7 8 aangeven dat het door de kleine aantallen wel goed verloopt) Registratie in verschillende systemen 4 5 Technische aspecten 24 (27) Knelpunten ten aanzien van het uitlezen van data en genereren 1 2 stuurinformatie Registratietrouw, onvolledige registratie Gebruikersgebonden 28 Tijdsintensief, hoge werkdruk, administratielast aspecten (30) Onvoldoende kennis en kunde (registratiehandleiding, juridische kennis) 2 1 Definitie- en interpretatieverschillen 13 8 Ontbreken van goede registratie van dwangtoepassingen bij kinderen 4 6 tot 12 jaar Niet alle Argus items kunnen geregistreerd worden in het EPD 3 3 Knelpunten ten aanzien van procedure: invoer, verwerken en output 4 3 Controle op formulieren en invoer nodig 2 0 Knelpunt bij overplaatsing cliënt 0 1 Onderregistratie of registratie-effect 1 3 Kartrekkers nodig 1 1 Personele knelpunten (bezetting, verloop) 1 3 Digitalisering Argus vertraagd door fusie 0 1 Dwangtoepassingen komen weinig voor, waardoor geen routine ontstaat 9 4 Twijfel aan betrouwbaarheid van gegevens 1 1 *meerdere antwoorden mogelijk Inhoudelijke aspecten Procedurele aspecten Overige Goede registratie is volledig afhankelijk van een goede en volledige invoer bij de bron: bij de gebruiker van de systemen. 44% van de instellingen benoemt gebruikersgebonden aspecten als knelpunt, bij het vorige meetmoment was dit nog de helft. Technische knelpunten blijven bestaan. Systemen worden als gebruiksonvriendelijk ervaren en sluiten niet altijd op elkaar aan. Bij 7 instellingen is er nog sprake van handmatige registratie (waarvan 1 instelling dit door de kleine aantallen niet als probleem ervaart). 20 (17) 6 (7) 12 (10) Er ontstaat een hele papierwinkel door de IGZ-normen. Veel regels en eisen wat werk oplevert. Je kunt beter niet separeren. (PAAZ-afdeling) 16

17 De knelpunten kunnen grofweg verdeeld worden over 4 categorieën (zie tabel 10 en figuur 4), die onderling met elkaar samenhangen, maar waarbij alle knelpunten leiden tot eenzelfde zorgpunt, namelijk twijfels aan de betrouwbaarheid van de gegevens. Los van deze specifieke knelpunten geven instellingen aan dat het vergelijken van Argus gegevens over meerdere jaren niet goed mogelijk is, omdat er vele aanpassingen zijn gedaan om de registratie en systematiek te verbeteren. Zo zijn bijvoorbeeld meerdere afdelingen afgelopen jaren gaan registreren en wordt personeel geïnstrueerd ten aanzien van een juiste wijze van registratie. Beide aspecten (kunnen) leiden tot meer registratie, terwijl dit juist niet hoeft te betekenen dat er ook daadwerkelijk meer dwang en drang is toegepast. Bij de landelijke Argus benchmark wordt voor dit aspect gecorrigeerd. Wat wel duidelijk wordt, is dat er al met al vele stappen in de goede richting zijn gezet om de processen rondom registratie te verbeteren. Figuur 4. Knelpunten bij registratie in hoofdgroepen Technisch Gebruikersgebonden Inhoudelijk Procedureel Overig 28 Er vallen twee zaken op ten opzichte van vorige meetmomenten. Er is sprake van steeds meer verfijning op alle punten. Waar voorheen het systeem als geheel als knelpunt werd bestempeld, wordt nu ingezoomd op details hiervan. Dit is ook te zien bij de definitieproblemen. De knelpunten die nu beschreven worden gaan over definitieen interpretatieverschillen op detailniveau en niet meer over de Argus dataset als geheel. Doordat dwang en drang weinig of steeds minder voorkomt, wordt er minder geregistreerd. Daardoor wordt geen routine opgebouwd en zakt routine weg. Dit verhoogt de kans op fouten. Bij de tussenrapportages werd dit door 4 instellingen opgemerkt, nu door 9 instellingen (waarvan 4 een PAAZ afdeling betreft). 17

18 V R A A G HOOFDSTUK 4. CIJFERS EN TRENDS In dit hoofdstuk worden de cijfermatige gegevens weergegeven zoals door de instellingen zijn aangeleverd. Het gaat hier om aantallen separeer- en afzonderingsruimtes en aantallen vrijheidsbeperkende interventies. De vrijheidsbeperkende interventies zijn gevraagd voor de hele kalenderjaren 2011 en Alle instellingen hebben deze vraag beantwoord; de gegevens zijn gebaseerd op informatie uit 64 instellingen Aanwezigheid separeer- en afzonderingsruimtes Om in kaart te brengen of er wijzigingen plaats vinden in de aantallen separeerruimtes en ruimtes voor afzondering en zo ja welke, is aan alle instellingen gevraagd om aan te geven: - Het aantal separeerruimtes in 2011 en 2012; - Het aantal afzonderingsruimtes in 2011 en De vraag naar het aantal andere mogelijkheden/ruimtes voor afzondering is bij deze slotrapportage weggelaten, omdat deze niet de juiste informatie opleverde. Hier werden bij voorgaande rapportages ook ruimtes als een comfortroom en relaxruimte genoemd, terwijl de vraag gericht was op ruimtes die afgesloten kunnen worden. 12 Hoeveel separeer- en afzonderingsruimtes zijn er op de afdelingen waar het project aan de orde was? En hoeveel in de gehele instelling? Binnen de scope van het project: Separeers afzonderingsruimtes In de gehele instelling: Separeers afzonderingsruimtes Hierbij werd door 7 instellingen onderscheid gemaakt tussen projectafdelingen en de gehele instelling. Door 3 andere instellingen werd slechts de helft van de vraag beantwoord: de aantallen van de projectafdelingen werden doorgegeven of de aantallen van de gehele instelling. 1 Instelling heeft de vraag niet beantwoord. Van 60 instellingen zijn de gegevens compleet (94%). In onderstaande 2 grafieken zijn alle aangeleverde en bruikbare gegevens verwerkt. 18

19 Figuur 5. Ruimtes voor separatie & afzondering projectafdelingen (n=61) Separeers Afzonderingsruimtes Figuur 6. Ruimtes voor separatie &* afzondering gehele instelling (n=60) Separeers Afzonderingsruimtes 19

20 57 instellingen gaven aan dat er in 2011 gezamenlijk 452 separeerruimtes in de gehele instelling waren en 390 in 2012 (tweede grafiek, figuur 7). Een daling van bijna 14%. In de slotrapportage van 2011 werd een daling van 20% geconstateerd. Deze gegevens zijn slecht vergelijkbaar met die van de tussenrapportage 2012 (daar gaven 47 instellingen aan dat zij gezamenlijk 436 separeerruimtes hadden; een daling van 12%) en die van deze slotrapportage. 15 Instellingen hebben in 2012 minder separeerruimtes dan in 2011 (in de slotrapportage 2011 waren dit er 22). Geen enkele instelling meldt een stijging van het aantal separeerruimtes. 3 instellingen geven aan dat zij geen separeerruimtes hebben. Het aantal afzonderingsruimtes (waarvan 1 BVK) is ook gedaald (6%); bij de tussenrapportages werd een daling van 15% geconstateerd. 17 instellingen gaven aan dat zij geen afzonderingsruimtes hebben. NB. Het is niet goed mogelijk om deze aantallen te vergelijken met de aangeleverde gegevens in voorgaande rapportages, omdat nu van meer instellingen de aantallen separeer- en afzonderingsruimtes worden aangeleverd (49 instellingen in 2011 en 60 instellingen in 2012). Ter vergelijk: Volgens gegevens uit de slotrapportages 2011 telden 49 instellingen gezamenlijk 481 separeers in 2010 en 386 in 2011; een daling van 20%. Dit jaar tellen 60 instellingen gezamenlijk 390 separeers. Hieruit kan opgemaakt worden dat de daling heeft doorgezet. Om een beeld te schetsen van de verdeling van de aanwezige separeer- en afzonderingsruimtes over de instellingen, is in tabel 11 het aantal ruimtes per aanbod naar doelgroep weergegeven. Tabel 11. Verdeling aantal separeer- en afzonderingsruimtes n=60)* n= separeerruimtes afzonderingsruimtes % % GGZ instellingen % % Instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie* % Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis (PAAZ) ** 3** - Psychiatrische Universiteits Klinieken (PUK) Overig *GGZ instellingen die ook kinder- en jeugdpsychiatrie aanbieden, zijn meegenomen onder GGZ instellingen. **waarvan 1 BVK. 20

21 V R A A G 4.2. Trend dwangtoepassingen Aan de instellingen is gevraagd de volgende gegevens aan te leveren (zie voor de volledige vragenlijst bijlage 2): 13 Geef het aantal vrijheidsbeperkende interventies aan voor de afdelingen waar het project aan de orde was en voor de gehele instelling in 2011 en Geef aan of er sprake is van een toe- of afname. Project: Afname/toename % Separaties Aantal gestart Duur ( uren) Afzonderingen Aantal gestart Duur (uren) Fixaties Aantal gestart Duur (uren) Dwangmedicatie Aantal Vocht & voeding Aantal 14 Geef een toelichting op en verklaring voor de veranderingen (toe- of afname) in 2012 ten opzichte van * Vermeld hier de gegevens van de eerste 9 maanden van 2012 (niet extrapoleren). Gehele instelling: Afname/toename % Separaties Aantal gestart Duur (uren) Afzonderingen Aantal gestart Duur (uren) Fixaties Aantal gestart Duur (uren) Dwangmedicatie Aantal Vocht & voeding Aantal Per item is de respons wisselend (zie tabel 12). Ook zijn er een aantal aspecten die van invloed zijn op de betrouwbaarheid en vergelijkbaarheid van de gegevens. Ten opzichte van voorgaande rapportages worden nu meer, complete en meer vergelijkbare gegevens aangeleverd. De instellingen hebben zelf wel kanttekeningen geplaatst bij de betrouwbaarheid van de gegevens, wat voornamelijk te maken heeft met het niet goed kunnen vergelijken met voorgaande jaren, omdat er diverse aanpassingen in de registratie zijn doorgevoerd. De aantallen zelf zijn in dit verslag ook minder van belang, betrouwbare cijfers worden immers gegenereerd door het Argus casusregister. Wel van belang zijn de trends op het gebied van aantallen vrijheidsbeperkende interventies die door de instellingen worden geregistreerd en ervaren. 21

22 Tabel 12. Trends (n=64) Respons (n) Trend n % TR 2012 Aantal gestarte separaties 60 (94% van totaal) Daling % 45 % Stijging % 45 % Gelijk 1 2 % 2 % 0 of n.v.t. 1 2 % 2 % Niet bekend 4 6 % 6 % Duur separaties in uren 58 (91% van totaal) Daling % 53 % Stijging % 31 % Gelijk 0 0 % 0 % 0 of n.v.t. 0 0 % 0 % Niet bekend 6 9 % 16 % Aantal gestarte afzonderingen 51 (80% van totaal) Daling % 20 % Stijging % 39 % Gelijk 0 0 % 0 % 0 of n.v.t % 22 % Niet bekend % 19 % Duur afzonderingen in uren 46 (72% van totaal) Daling % 30 % Stijging % 23 % Gelijk 0 0 % 2 % 0 of n.v.t % 9 % Niet bekend % 36 % Aantal gestarte fixaties 55 (86% van totaal) Daling % 31 % Stijging % 34 % Gelijk 2 3 % 0 % 0 of n.v.t % 17 % Niet bekend 9 14 % 17 % Duur fixaties in uren 45 (70% van totaal) Daling % 25 % Stijging % 31 % Gelijk 0 0 % 0 % 0 of n.v.t % 13 % Niet bekend % 31 % Dwangmedicatie 56 (88% van totaal) Daling % 30 % Stijging % 47 % Gelijk 2 3 % 0 % 0 of n.v.t. 3 5 % 5 % Niet bekend 8 13 % 19 % Vocht en voeding 54 (84% van totaal) Daling 6 9 % 14 % Stijging % 11 % Gelijk 2 3 % 0 % 0 of n.v.t % 39 % Niet bekend % 36 % De aantallen vermeld in kolom n zijn de instellingen die zowel van 2011 als 2012 gegevens hebben aangeleverd. Daarnaast zijn er een aantal instellingen (opgenomen onder niet bekend ) die wel gegevens van 2012 hebben aangeleverd, maar niet van 2011, of andersom. Deze gegevens zijn verder niet verwerkt, omdat hiermee geen trend aangegeven kan worden. Als er gekeken wordt naar separaties en afzonderingen, dan zijn er bij deze slotrapportage meer instellingen die een dalende lijn laten zien, bij zowel het aantal als de duur, ten opzichte van de tussenrapportage Deze dalende trend was ook zichtbaar bij de rapportages van

23 Deze dalende trend is voornamelijk te zien bij GGZ instellingen en PAAZ afdelingen. Tabel 13. Dalende trend separaties en afzonderingen per groep n=63)* n= Daling separaties Daling afzonderingen Aantal duur Aantal duur GGZ instellingen Instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie* Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis (PAAZ) Psychiatrische Universiteits Klinieken (PUK) *GGZ instellingen die ook kinder- en jeugdpsychiatrie aanbieden, zijn meegenomen onder GGZ instellingen. Positieve trend leidt tot meer succes, doordat eerder als onmogelijk ingeschatte resultaten ruim haalbaar bleken. Daardoor ontwikkeling van bewustzijn en cultuur dat het ook anders kan. Een cultuur die zich kenmerkt door betrokkenheid bij de patiënt en de wil het vol te houden. Concrete stappen als het opheffen van separeers en inrichten veilige kamers maakt duidelijk dat het ernst is. (GGZ instelling) Er wordt bewuster en gestructureerder gehandeld rondom mogelijke escalaties. De cijfers laten zien dat er in ieder geval sneller en actiever gedesepareerd wordt. Maar het zegt ook iets over het feit dat er meer aandacht is voor het voorkomen van separatie. Het is en blijft een uiterst redmiddel en als het dan echt noodzakelijk is, dan zo kort mogelijk. (PUK) 23

24 Bij de cijfers die door de instellingen zijn aangeleverd, is ook een toelichting gegeven ter verklaring van de verandering van de cijfers van 2012 ten opzichte van het voorgaande jaar instellingen hebben bij de slotrapportage exact dezelfde verklaring gegeven voor verandering van de cijfers als bij de tussenrapportage. Deze vraag is door 4 instellingen niet beantwoord. Werden er bij de slotrapportage 2011 nog 65 factoren genoemd die een toename van dwang en drang konden verklaren, bij deze slotrapportage zijn dat er 61 (bij de tussenrapportage werden 42 factoren genoemd. De belangrijkste factor voor toename van dwang en drang is de zwaarste cliëntpopulatie die overblijft, de uitschieters. Opvallend is ook dat instellingen aangeven dat doordat andere instellingen separeers sluiten, er een toename van dwangtoepassing is door opnames/gastplaatsingen vanuit andere instellingen. Andere verklarende factoren voor de toename van dwang en drang zijn hieronder weergegeven (tussen haakjes staan de aantallen van de tussenrapportage): Toename dwang en drang door: - cliëntfactoren: uitschieters, zwaardere cliëntpopulatie = 29 (22) - registratie-effect = 12 (9) - reorganisatie en onrust = 4 (3) - verschuiving: dwangmedicatie, afzondering, fixatie om separatie te voorkomen = 4 (3) - personeelsgebrek = 2 (2) - toename gedwongen opnames, toename gastplaatsingen, doordat andere instellingen separeers sluiten = 6 (2) - crisisfunctie van de afdeling = 1 (1) - concentratie van separatie, doordat andere (open) bedden gesloten worden = 1 - discontinuïteit hoofdbehandelaarschap = 1 - disfunctionerend gezinssysteem = 1 Verder geven 4 instellingen dat er sprake is van kleine aantallen, waardoor één intensieve cliënt gelijk een uitschieter wordt. Ten opzichte van de slotrapportage 2011 worden er nu meer dan twee keer zo veel factoren genoemd die de daling van dwang en drang kunnen verklaren (Slotrapportage 2011: 32; deze slotrapportage 70 (tussenrapportage: 64). De daling is voor een belangrijk deel te danken aan bewustwording en cultuurverandering, inzet van diverse interventies en de mogelijkheden die zijn gecreëerd door het dwang en drangproject(-gelden). Daling van dwang en drang door: - Inzet van diverse interventies en alternatieven = 14 (12) - Cultuurverandering, bewustwording, blijvende aandacht = 18 (16) - Dwang en drangprojecten (en continuering ervan), projectgroep, subsidie = 6 (7) - Goede Argusregistratie (al dan niet met terugkoppeling = 6 (6) - Gebouw en ruimte: gebruik comfortroom, chillroom, veilige kamer = 2 (3) - Gestructureerde werkwijze rond dwang en drang = 3 (2) - Sluiting van separeers/afzonderingsruimtes = 4 (2) - Eerder desepareren = 2 (2) - Meer 1-op-1 begeleiding, intensivering = 1 (2) - Meer preventie = 3 (2) - Start ICU = 1 (1) - Nieuw gebouw = 2 (2) - Scholing = 2 24

25 - Cliëntfactoren: minder problematische casuïstiek =1 (1) - Minder agressie =1 (1) - Inzet sleutelfiguren, de driehoek psychiater-manager-aandachtsfunctionaris = 1 (1) - Zorgvuldige evaluatie met cliënt = 1 (1) - Team steunt elkaar = 1 - Communicatie = 1 Bij deze vraag zijn door instellingen ook een aantal overige opmerkingen geplaatst: - Grootste reductie is in het verleden al bereikt; de huidige patiëntencategorie is moeilijk te beïnvloeden. Een klein deel van de patiënten bepaalt de cijfers = 7 (3) - Een veelheid van factoren is van invloed op toe- en afname van dwangtoepassingen: organisatiefactoren, cliëntfactoren, maar ook financiële factoren; - Onvoldoende betrouwbare en vergelijkbare cijfers, veranderingen in registratie = 10 (7) - Dwang en drang komt weinig voor, aantallen zijn klein = 4 (3) Door verschuiving van separatiemogelijkheden, doordat instellingen separeers sluiten en separeerbehoeftige cliënten moeten overplaatsen naar andere klinieken, ontstaan mogelijkheden voor samenwerking. Of in ieder geval het uitwisselen van kennis er ervaring als het gaat om deze doelgroep met ernstige psychiatrische aandoeningen. het zou zeer wenselijk zijn als er meer samenwerking wordt gezocht tussen GGZ-instellingen, zodat de instellingen van elkaar kunnen leren en met elkaar kunnen leren. Dit heeft als voordeel dat de instellingen met elkaar zijn te vergelijken, maar het zal ook zeker een kostenbesparing kunnen opleveren. (GGZ instelling) 7 instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie hebben zich inmiddels verenigd tot het expertisenetwerk kinder- en jeugdpsychiatrie. Zij geven aan dat deze samenwerking ook bedoeld is voor het oplossen van patiënten met complexe casuïstiek, zie citaat: We doen ons uiterste best om minder te separeren. Helaas is dit niet altijd mogelijk. We hebben regelmatig een combinatie van patiënten met complexe problematiek op de afdeling(en), waarbij er naast ernstige psychiatrische problematiek tevens sprake is van verslavingsproblematiek, een cognitieve beperking dan wel een maatschappelijk disfunctioneren. Om dit op te lossen hebben we afspraken gemaakt met vergelijkbare collega instellingen. (instelling voor kinder- en jeugdpsychiatrie) ( (PUK) 25

26 V R A A G HOOFDSTUK 5. LANGDURIGE SEPARATIE Om de meest separeer-intensieve cliëntengroep in beeld te brengen, is gevraagd naar het aantal cliënten wat in 2012 gesepareerd is geweest en hoe lang deze cliënten gedurende 2012 gesepareerd zijn geweest. Deze vraagstelling is iets gewijzigd/vereenvoudigd ten opzichte van de tussenrapportages 2012, waarbij de vraagstelling gekoppeld was aan de normen voor consultatie zoals opgesteld door de IGZ. Vele instellingen gaven aan dat deze vraag lastig te beantwoorden was, vanwege de dubbele definitie ; de vraag werd incompleet beantwoord en de antwoorden waren mogelijk onbetrouwbaar. Daarom is er voor gekozen om de vraag te vereenvoudigen met als doel het globaal in kaart te brengen van de groep meest intensieve cliënten (gerelateerd aan separatie); hoe groot is deze groep en waar bevindt zich deze? 15 Geef het totaal aantal cliënten in 2012 aan dat is gesepareerd binnen de afdelingen waar het project aan de orde was 16 Geef aan hoeveel cliënten meer dan 84 uur gesepareerd zijn geweest in heel Duur Het aantal cliënten dat in 2012 meer dan 84 uur gesepareerd is geweest. Het aantal cliënten dat in 2012 meer dan 252 uur gesepareerd is geweest. Het aantal cliënten dat in 2012 meer dan 504 uur gesepareerd is geweest. Het aantal cliënten dat in 2012 meer dan 1092 uur gesepareerd is geweest. Aantal cliënten Alle 64 instellingen hebben deze vraag beantwoord; 2 instellingen geven aan dat er binnen de instelling geen separeer aanwezig is en 3 instellingen hebben het antwoord 0 gegeven. De overige 59 instellingen geven aan dat zij gezamenlijk 5721 cliënten gesepareerd hebben in Bij de slotrapportage 2011 gaven 49 instellingen aan dat zij gezamenlijk 4779 cliënten gesepareerd hebben in Vergelijken is niet mogelijk, omdat het aantal instellingen verschilt. Wat wel opvalt is de stijging ten opzichte van het aantal gesepareerde cliënten wat in de tussenrapportage vermeld werd, namelijk 3053 cliënten in de eerste negen maanden van 2012 (een stijging van 87% in een kwartaal). Vervolgens is gevraagd naar de duur van separaties van de cliënten. Doordat 3 instellingen een oud format gebruikt hebben, kloppen de totaaltellingen niet. Bij het goed beantwoorden van de vraag telt het aantal cliënten per duur-groep op tot het totaal aantal vermeldde cliënten bij vraag 15. Dit is nu niet het geval. Met de verstrekte gegevens kan echter wel een beeld geschetst worden van langdurige separaties. Tabel 14. Langdurige separaties (n=59) Aantal cliënten in 2012 wat: n Meer dan 84 uur gesepareerd 1115 Meer dan 252 uur gesepareerd 345 Meer dan 504 uur gesepareerd 132 Meer dan 1092 uur gesepareerd 36 26

27 V R A A G De verhouding van het aantal cliënten wat minder dan 84 uur in een jaar is gesepareerd ten opzichte van meer dan 84 uur is ongeveer 80%-20%. Doordat cijfers niet geheel compleet en volledig betrouwbaar zijn is dit een indicatie. Van belang om te weten is waar deze cliënten zich bevinden. Onderstaande tabel toont een uitsplitsing per instellingsgroep. Tabel 15. Cliënten die langdurig gesepareerd zijn per groep n=64)* >84 >252 >504 >1092 GGZ instellingen Instellingen voor kinder- en jeugdpsychiatrie* Psychiatrische Afdeling Algemeen Ziekenhuis (PAAZ) Psychiatrische Universiteits Klinieken (PUK) Overig *GGZ instellingen die ook kinder- en jeugdpsychiatrie aanbieden, zijn meegenomen onder GGZ instellingen. Ook is gevraagd naar de inzet van het CCE of een vergelijkbare partij bij langdurige separatie. 17 Heeft u in 2012 gebruik gemaakt van het CCE of een kwalitatief vergelijkbare externe partij bij langdurige separatie? [ ] Ja, bij hoeveel casussen: [ ] Nee Knelpunt bij deze vraag is dat instellingen ook om een andere reden externe consultatie hebben ingeschakeld dan langdurige separatie (bijvoorbeeld langdurige insluiting op eigen kamer of vastgelopen situaties). 5 van de 64 instellingen hebben deze vraag niet beantwoord; van 2 is bekend dat zij niet separeren. 20 instellingen (31%) hebben aangegeven dat zij het CCE of een vergelijkbare partij in 2012 hebben ingeschakeld bij minimaal 53 casussen. 27

28 V R A A G HOOFDSTUK 6. SUCCESFACTOREN EN KNELPUNTEN Bij de rapportages van 2011 is geïnventariseerd welke succesfactoren en knelpunten er binnen instellingen zijn die van invloed zijn op het terugdringen van vrijheidsbeperkende interventies. Bij de tussen- en slotrapportage van 2012 is alleen gevraagd naar andere succesfactoren en knelpunten, aanvullend op de genoemde punten bij de rapportages van Welke succesfactoren, anders dan bij de tussenrapportage 2012, hebben in uw organisatie bijgedragen aan reductie van dwang en drang? Succesfactoren: En welke knelpunten, anders dan bij de tussenrapportage 2012, werken hierbij belemmerend? Knelpunten: In dit verslag zijn de nieuw genoemde factoren uitgewerkt, maar is ook gekeken naar het totaal aan succesfactoren en knelpunten wat in instellingen van invloed is geweest op dwangreductie. Dit is gedaan door het samenvoegen van alle genoemde factoren uit 4 rapportages (TR 2011, SR 2011, TR 2012 en SR 2012) Succesfactoren Door 52 instellingen zijn bij de tussenrapportage 2012 gezamenlijk 172 succesfactoren benoemd. Bij deze slotrapportage hebben 39 van de 64 instellingen (61%) nog aanvullende succesfactoren benoemd. Er zit veel variatie in de genoemde succesfactoren. Het effect van de inzet van de afgelopen jaren lijkt zichtbaar bij de genoemde factoren als we kijken naar borging in de organisatie, bewustwording en cultuuromslag. Kleine zaken die bij deze laatste rapportage opvallen, zijn de inzet van 1-op-1 begeleiding als succesfactor en de positieve spin off van een inspectiebezoek of NIAZ beoordeling. De waarde van een prettige omgeving blijft hoog scoren als succesfactor (en bij het ontbreken er van als knelpunt). Uiteindelijk is het de mix van interventies die het mogelijk maakt dat dwang en drang voorkomen of verminderd kan worden. Het thema leeft en er is een omslag van denken en doen. (GGZ instelling) 28