Wo-ma Fiscaal Recht Radboud Universiteit Nijmegen NVAO Toets Nieuwe Opleiding

Transcriptie

1 Wo-ma Fiscaal Recht Radboud Universiteit Nijmegen NVAO Toets Nieuwe Opleiding Paneladvies

2 Inhoud 1 Samenvattend advies 3 2 Inleiding en verantwoording Werkwijze panel Opbouw paneladvies 4 3 Beschrijving van de opleiding Algemeen Profiel instelling Profiel opleiding 6 4 Beoordeling per onderwerp Doelstellingen opleiding Programma Inzet van personeel Voorzieningen Interne kwaliteitszorg Condities voor continuïteit 18 5 Overzicht advies 21 Bijlage 1: Samenstelling panel 22 Bijlage 2: Programma locatiebezoek 23 Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten 24 Bijlage 4: Lijst met afkortingen 25 pagina 2

3 1 Samenvattend advies Het panel dat is gevraagd een advies uit te brengen over de aanvraag voor een nieuwe masteropleiding Fiscaal Recht aan de Radboud Universiteit Nijmegen adviseert positief over deze nieuwe opleiding. De opleiding zal voorzien in een behoefte aan academisch opgeleide fiscaal juristen in de wijde regio Nijmegen. De nauwe betrokkenheid van het beroepenveld bij de opzet van de opleiding wordt door het panel zeer positief beoordeeld. De opzet van de beoogde opleiding is volgens het panel uniek in die zin dat deze leidt tot een combinatie van een opleiding waaraan civiel effect is verbonden met een fiscaal juridische masteropleiding. De afgestudeerden aan deze opleiding beschikken dan over een zeer interessante combinatie van fiscale deskundigheid met het civiele effect van een juridische opleiding. De doelstellingen van de beoogde masteropleiding sluiten aan bij de eisen die daaraan in het beroepenveld gesteld worden en zijn vergelijkbaar met de doelstellingen van andere masteropleidingen fiscaal recht. Het programma dat wordt aangeboden is degelijk en klassiek van opzet, het bestrijkt alle fiscale onderwerpen. Er wordt gebruik gemaakt van een klassiek en beproefd didactisch concept, dat wordt vormgegeven middels een afwisseling van hoorcolleges gericht op kennisverwerving en werkgroepen gericht op het verwerven van inzicht, toepassen van kennis, communicatie en oordeelsvorming. De opleiding kan gebruik maken van voorzieningen, studiebegeleiding en expertise op het gebied van kwaliteitszorg binnen de Faculteit Rechtsgeleerdheid, die gezien de recente accreditatie van de Nijmeegse juridische opleidingen adequaat zijn. Naar het oordeel van het panel is de continuïteit van de opleiding door de inbedding in de Faculteit voldoende gegarandeerd. Het panel adviseert de NVAO om positief te besluiten ten aanzien van de kwaliteit van de nieuwe opleiding Fiscaal Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen. Den Haag, Namens het panel ter beoordeling van de toets nieuwe opleiding Masteropleiding Fiscaal Recht van de Radboud Universiteit Nijmegen, Prof.dr. J.W.Zwemmer (voorzitter) dr. B.M.van Balen (secretaris) pagina 3

4 2 Inleiding en verantwoording De Radboud Universiteit Nijmegen (RU) heeft het voornemen om met ingang van 1 september 2009 te starten met een nieuwe éénjarige masteropleiding Fiscaal Recht. Aan de Nederlands-Vlaamse Accreditatie Organisatie (NVAO) is gevraagd een beoordeling uit te voeren van de kwaliteit van de opleiding. De RU heeft daartoe in december 2007 een informatiedossier ingediend. Deze rapportage geeft de beoordeling weer van het door de NVAO ingestelde panel voor toetsing van de nieuwe masteropleiding Fiscaal Recht. 2.1 Werkwijze panel Het panel heeft op basis van het Toetsingskader Nieuwe Opleidingen van de NVAO (Toetsingskader 22 mei 2003, Staatscourant 2003, 120) de aanvraag getoetst en beoordeeld. De leden van het panel hebben het informatiedossier van de Masteropleiding Fiscaal Recht voorafgaand aan een voorbereidende bijeenkomst ontvangen en bestudeerd. Op 25 augustus 2008 heeft het panel in een voorbereidende bijeenkomst het dossier besproken en de eerste bevindingen uitgewisseld. Het heeft tijdens deze bijeenkomst enkele vragen geformuleerd die voorafgaand aan het bezoek aan de Radboud Universiteit Nijmegen zijn gesteld. Het programma van het werkbezoek op 13 november 2008 is opgenomen als bijlage bij dit rapport (Bijlage 2 Programma Site visit). Omdat geen sprake is van een bestaande variant heeft het panel niet met studenten en alumni kunnen spreken. Het panel is in staat geweest om voldoende informatie te verzamelen. Aansluitend op het werkbezoek heeft het panel in een besloten bijeenkomst alle informatie gewogen. In de eindafweging heeft het panel oordelen geformuleerd per facet en per onderwerp en is een samenvattend advies geformuleerd. In enkele gevallen heeft het panel aanbevelingen aan de opleiding geformuleerd. Vervolgens is door de secretaris een concept toetsingsrapport opgesteld en voorgelegd aan het panel. Na overleg daarover is het toetsingsrapport vastgesteld. 2.2 Opbouw paneladvies De kern van dit toetsingsrapport is hoofdstuk 4, waarin het panel de kwaliteit en het niveau van de voorgedragen opleiding toetst aan de hand van de zes onderwerpen en de negentien facetten die in het Toetsingskader Toets Nieuwe Opleidingen zijn opgenomen. Per onderwerp is eerst de formulering van het facet weergegeven. Vervolgens is bij bevindingen een samenvatting gegeven van de door de instelling aangeleverde informatie. Onder overwegingen geeft het panel overwegingen weer die mede gebaseerd zijn op de aanvullende informatie uit de gesprekken en het ter plekke bestudeerde materiaal. Tot slot trekt het panel op basis van de bevindingen en overwegingen een conclusie waarin het een uitspraak doet over elk facet. Elk onderwerp wordt afgesloten met een samenvattend oordeel over het onderwerp op basis van de oordelen over de facetten. In hoofdstuk 3 is een beschrijving van de opleiding opgenomen, bestaande uit het profiel van de opleiding, de eindkwalificaties en de opbouw van het programma. In hoofdstuk 5 is een samenvattend overzicht opgenomen van de oordelen van het panel. pagina 4

5 3 Beschrijving van de opleiding 3.1 Algemeen Land Instelling Opleiding Niveau Oriëntatie Graad Locatie(s) Variant Sector Nederland Radboud Universiteit Nijmegen Fiscaal Recht master wo Master of Arts Nijmegen voltijds Rechten 3.2 Profiel instelling De Radboud Universiteit Nijmegen werd in 1923 opgericht als Katholieke Universiteit Nijmegen. Op 1september 2004 is de naam van de universiteit veranderd in Radboud Universiteit Nijmegen. De universiteit en het Universitair Medisch Centrum St Radboud tellen zo'n tienduizend medewerkers en ruim studenten. De Radboud Universiteit Nijmegen heeft 21 onderzoeksinstituten en biedt inmiddels 107 opleidingen aan (40 bacheloropleidingen en 67 masteropleidingen), verdeeld over negen faculteiten: Filosofie Theologie Religiewetenschappen Letteren Rechtsgeleerdheid Managementwetenschappen Sociale Wetenschappen Medische Wetenschappen Natuurwetenschappen, Wiskunde en Informatica. De Radboud Universiteit Nijmegen is een klassieke, brede universiteit waar kwaliteit volgens internationale standaarden voorop staat. Binnen deze universiteit zijn vier wetenschapsdomeinen vertegenwoordigd: alfa, bèta, gamma en medisch. Alle vier zijn ze verankerd in en betrokken bij de samenleving. Medewerkers onderhouden banden met docenten, onderzoekers en studenten van andere universiteiten en met maatschappelijke organisaties in binnen- en buitenland. De Radboud Universiteit Nijmegen is een studentgerichte onderzoeksuniversiteit. De universiteit is een instelling waar uitwisseling en overdracht van kennis centraal staan en wetenschappers communiceren met collega's over de hele wereld. Kenmerkend zijn de onderlinge samenwerking en de vele dwarsverbanden. Het onderwijs vindt vooral plaats in kleine groepen, waarin studenten en docenten persoonlijk en intensief contact met elkaar hebben. pagina 5

6 3.3 Profiel opleiding Nieuwe opleiding voor de instelling De Radboud Universiteit Nijmegen heeft een aanvraag ingediend om een nieuwe masteropleiding voor de instelling in te richten. De RU biedt reeds de opleidingen Nederlands Recht, Notarieel recht, Internationaal en Europees Recht en de onderzoeksmaster Onderneming en Recht aan. Volgens de informatie van de instelling worden deze opleidingen goed gewaardeerd door studenten en is de beoordeling van de opleiding door onderwijsvisitatiecommissies positief. Vanuit deze positie heeft de instelling het voornemen om met ingang van 1 september 2009 een masteropleiding Fiscaal Recht aan te bieden, ingebed in de Nijmeegse rechtentraditie en voortbouwend op de expertise van de instelling op het terrein van het belastingrecht, het ondernemingsrecht en het notariële recht. De instelling meldt tevens dat er grote behoefte is aan academisch opgeleide fiscaal juristen. Naast de instroom van reguliere studenten uit de WO bachelor van de RU en andere Nederlandse universiteiten, richt de instelling zich op een doorstroom van studenten uit het hbo naar de masteropleiding Fiscaal Recht. Het is de bedoeling deze doorstroomroute mogelijk te maken door de masteropleiding vooraf te laten gaan door een schakelprogramma. De RU biedt geen bacheloropleiding fiscaal recht aan. De masteropleiding is bedoeld als doorstroommaster voor studenten met een bacheloropleiding Nederlands recht, Notarieel recht of Internationaal en Europees recht. Het is beleid aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de RU dat geen student de opleiding afrondt zonder civiel effect, dat zal ook voor de afgestudeerden aan de masteropleiding Fiscaal Recht gelden. Doelstellingen De masteropleiding beoogt, volgens de omschrijving in de aanvraag, studenten een academische scholing te geven op het terrein van het belastingrecht, hetgeen afgestudeerden toegang biedt tot de beroepsopleiding van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB), de beroepsgroep van academisch geschoolde belastingadviseurs. De opleiding zou er toe moeten leiden dat de afgestudeerden beschikken over grondige generalistische kennis en inzicht op de belangrijkste terreinen van het belastingrecht. Zij zouden daarnaast moeten beschikken over inzicht in het belastingrecht op een academisch denkniveau, dat hen in staat stelt om de kennis te plaatsen binnen structuren en systemen in de belastingheffing op basis van de ratio achter de regelgeving. De afgestudeerden zouden over de vaardigheden moeten beschikken om deze kennis en dit inzicht toe te passen in het belastingrecht op een academisch denkniveau. De afgestudeerden beschikken volgens de aanvraag over de vaardigheden om deze kennis en dit inzicht toe te passen op concrete vraagstukken, om vragen op fiscaal gebied te beantwoorden en daarover een advies uit te brengen. De afgestudeerden zouden een zelfstandig onafhankelijk oordeel moeten kunnen vormen over fiscale vraagstukken in hun maatschappelijke context. De afgestudeerden zouden in staat moeten zijn om conclusies en oplossingen aan vakgenoten en leken over te brengen. Bovendien zijn zij in staat om zich zelfstandig verder in hun vakgebied te ontwikkelen. Deze doelstellingen zijn door de opleiding verder uitgewerkt in algemene en specifieke eindtermen van de opleiding. pagina 6

7 Programma Het beoogde programma bevat volgens de aanvraag de volgende onderdelen: studiepunten - Balanslezen verdiept, fiscaal 4 - Belastingrecht blok I 7 - Belastingrecht blok II 7 - Omzetbelasting 7 - Belastingen van het rechtsverkeer 3 - Successierecht 5 - Formeel belastingrecht 5 - Europees belastingrecht 5 - Internationaal belastingrecht 5 - Masterthese Tijdens het eerste semester zal de nadruk liggen op de directe belastingen te weten de inkomsten- en vennootschapsbelasting, welke het dichtst aansluiten bij de maatschappelijke realiteit van de studenten, alsmede de vakken Balanslezen verdiept, Belastingen van rechtsverkeer en Omzetbelasting. In het tweede semester zijn naast successierecht de vakken opgenomen die een meer diepgaande kennis van het belastingrecht vereisen zoals Formeel belastingrecht, Europees en Internationaal belastingrecht. Als geïntegreerd slotstuk van de opleiding is de masterthese aan het eind van dit semester opgenomen. Alle vakken zullen worden gegeven door middel van een combinatie van hoor- en werkcolleges. Studieomvang Het programma bestaat uit twee semesters, ieder met een omvang van 30 studiepunten en heeft dus een omvang van 60 ECTS studiepunten. pagina 7

8 4 Beoordeling per onderwerp In dit hoofdstuk toetst het panel de aanvraag aan de hand van de zes onderwerpen en negentien facetten uit het toetsingskader. Per facet is telkens de letterlijke omschrijving ervan uit het toetsingskader overgenomen. Daarna volgen eveneens per facet een summiere samenvatting van de informatie verstrekt door de instelling, en de overwegingen en het oordeel van het panel. Tot slot geeft het panel per onderwerp een samenvattend oordeel. 4.1 Doelstellingen opleiding Voor de beschrijving van de doelstellingen wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk Domeinspecifieke eisen (facet 1.1) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het betreffende domein (vakgebied/discipline en/of beroepspraktijk). De aanvrager omschrijft in de documentatie dat de beoogde eindkwalificaties mede ontleend zijn aan de door het relevante beroepenveld (Nederlandse Orde van Belastingadviseurs) opgestelde beroepsprofielen en/of beroepscompetenties. In de bijlage bij de accreditatieaanvraag zijn deze beroepsprofielen en competenties opgenomen. Er is door de aanvrager gekozen voor een generieke opleiding fiscaal recht waarin de belangrijkste belastingmiddelen en onderdelen van het belastingrecht aan de orde komen. Er is niet gekozen voor een gespecialiseerde opleiding, omdat een dergelijke opleiding alleen als vervolg kan dienen op een afgeronde reguliere bachelor/masteropleiding fiscaal recht. Het panel heeft zich op basis van de aanvraag en de aanvullende documentatie, die naar aanleiding van vragen van het panel door de aanvrager verstrekt is, een goed beeld kunnen vormen van de doelstellingen en eindtermen van de beoogde opleiding. Daarnaast heeft de opleiding met vertegenwoordigers van het werkveld gesproken over de eisen die het werkveld stelt aan afgestudeerden van een opleiding fiscaal recht. Naar het oordeel van het panel komen de beoogde doelstellingen en eindtermen van de masteropleiding fiscaal recht zodanig overeen met de doelstellingen en eindtermen van reeds geaccrediteerde opleidingen aan Nederlandse universiteiten, dat gesteld kan worden dat de aanvraag voldoet aan de criteria bij dit facet. De vergelijking met een master-namasteropleiding Fiscaal Recht in Vlaanderen kan de beoogde opleiding eveneens doorstaan. Naar het oordeel van het panel sluiten de beoogde eindkwalificaties van de opleiding aan bij de eisen die door (buitenlandse) vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een opleiding in het fiscaal recht. Het panel beoordeelt het facet 1.1 Domeinspecifieke eisen als voldoende. pagina 8

9 4.1.2 Master (facet 1.2) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij algemene, internationaal geaccepteerde beschrijvingen van de kwalificaties van een master. De aanvrager heeft de eindtermen van de opleiding beschreven volgens het kader van de Dublindescriptoren, zodat daarin de niveaus kennis en inzicht, toepassen van kennis en inzicht, oordeelsvorming, communicatie en leervermogen terug te vinden zijn. Als instroomeisen gelden een academische bacheloropleiding op het terrein van recht, waarvan elementaire basisvakken op het gebied van economie en belastingrecht deel uitmaken. Kennis en inzicht De aanvrager omschrijft dat de afgestudeerden dienen te beschikken over grondige generalistische kennis en inzicht op de belangrijkste terreinen van het belastingrecht en dat zij dienen te beschikken over inzicht op academisch denkniveau, zodat zij in staat zijn kennis te plaatsen binnen de ratio van het rechtssysteem. Toepassen kennis en inzicht De aanvrager omschrijft dat de afgestudeerden in staat zullen zijn om deze kennis en dit inzicht toe te passen op het oplossen van concrete vraagstukken en daarover advies uit te brengen. Oordeelsvorming De afgestudeerden kunnen volgens de omschrijving in de aanvraag zelfstandig een oordeel vormen over fiscale vraagstukken in maatschappelijke context, waarbij zij in staat moeten zijn dit oordeel te onderbouwen met een dragende motivering. Communicatie De afgestudeerden zijn in staat om conclusies en oplossingen voorzien van overwegingen aan vakgenoten en leken over te brengen. Leervaardigheden De afgestudeerden zijn na hun afstuderen in staat zich zelfstandig verder te ontwikkelen. Het panel heeft de eindtermen van de opleiding bestudeerd en geconstateerd dat het niveau dat in de eindtermen omschreven is duidt op het niveau dat verwacht kan worden van een academische masteropleiding. De omschrijving van de eindtermen sluit voldoende aan bij de Dublindescriptoren. - Kennis en inzicht: voldoende - Toepassen kennis en inzicht: voldoende - Oordeelsvorming: voldoende - Communicatie: voldoende - Leervaardigheden: voldoende Het panel beoordeelt het facet 1.2 Master als voldoende Oriëntatie wo (facet 1.3) De beoogde eindkwalificaties van de opleiding sluiten aan bij de volgende beschrijvingen van een master in wo: De beoogde eindkwalificaties zijn mede ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, de internationale wetenschapsbeoefening en voor daarvoor in aanmerking komende opleidingen de relevante praktijk in het toekomstige beroepenveld. pagina 9

10 Een wo-master heeft de kwalificaties om zelfstandig wetenschappelijk onderzoek te verrichten of multi- en interdisciplinaire vraagstukken op te lossen in een beroepspraktijk waarvoor een wo-opleiding vereist is of dienstig is. De aanvraag omschrijft dat de beoogde eindkwalificaties van de opleiding zijn ontleend aan eisen vanuit de wetenschappelijke discipline, de internationale wetenschapsbeoefening en de relevante praktijk in het toekomstige beroepenveld. Vanuit de wetenschappelijke discipline kan volgens de aanvraag worden opgemerkt dat alle relevante fiscaalrechtelijke vakken in het curriculum zijn opgenomen, zodat studenten dienaangaande een brede scholing genieten. Vanuit de internationale wetenschapsbeoefening kan gewezen worden op de vakken Internationaal belastingrecht en Europees belastingrecht die in het curriculum zijn opgenomen. Naar het oordeel van het panel tonen de voorgelegde stukken overtuigend aan dat de doelstellingen van de opleiding voldoen aan de eisen van de wetenschappelijke discipline. Afgestudeerden zijn zelfstandig in staat zich na het afstuderen verder te ontwikkelen. De afgestudeerden hebben de kwalificaties om multi- en interdisciplinaire vraagstukken op te lossen in de beroepspraktijk. Het gesprek met vertegenwoordigers van het beroepenveld heeft het panel er nogmaals van overtuigd dat een wetenschappelijke opleiding op masterniveau voor fiscaal juristen zeer wenselijk is. Het panel beoordeelt het facet 1.3 Oriëntatie wo als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 1 Doelstellingen opleiding Het panel concludeert dat de doelstellingen van de masteropleiding Fiscaal Recht voldoen aan de in het toetsingskader nieuwe opleidingen gestelde eisen. De doelstellingen sluiten aan bij de eisen die door vakgenoten en de beroepspraktijk gesteld worden aan een masteropleiding Fiscaal Recht. De eindkwalificaties sluiten aan bij Dublin-descriptoren voor een wetenschappelijke masteropleiding. De beoogde eindkwalificaties zijn ontleend aan eisen van de wetenschappelijke discipline en de beroepspraktijk van fiscalisten. 4.2 Programma Voor de beschrijving van het programma wordt verwezen naar het voorgaande hoofdstuk Eisen wo (facet 2.1) Het beoogde programma sluit aan bij de volgende criteria voor het programma van een wo-opleiding Kennisontwikkeling door studenten vindt plaats in interactie tussen het onderwijs en het wetenschappelijk onderzoek binnen relevante disciplines. Het programma sluit aan bij ontwikkelingen in de relevante wetenschappelijke discipline(s) door aantoonbare verbanden met actuele wetenschappelijke theorieën. Het programma waarborgt de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van wetenschappelijk onderzoek. pagina 10

11 Bij daarvoor in aanmerking komende opleidingen heeft het programma aantoonbare verbanden met de actuele praktijk van de relevante beroepen. Volgens de omschrijving zullen de resultaten van het onderzoek op het vakgebied - dat vooral plaatsvindt in het Nijmeegse onderzoekscentrum Onderneming & Recht - worden ingebed in het onderwijs, waarbij met studenten wetenschappelijke onderzoeksvragen en resultaten zullen worden bediscussieerd. De aanvrager ziet actuele discussies zoals de rol van het Hof van Justitie van de Europese gemeenschappen bij de totstandkoming van het Europese belastingrecht en de criteria op grond waarvan heffingsbevoegdheden op belastinggebied tussen landen moeten worden verdeeld een prominente rol toebedeeld in het onderwijs. Onderzoeksvaardigheden zullen vooral aan de orde komen in de fase waarin de student zijn Masterthese schrijft. Het programma heeft aantoonbare verbanden met de actuele praktijk, doordat bijvoorbeeld een aantal zittingen van de rechtbank Arnhem worden bijgewoond, doordat fiscaal juristen vanuit hun dagelijkse praktijk gastcolleges verzorgen en doordat veel docenten aan de opleiding een deeltijdaanstelling zullen hebben en daardoor moeiteloos hun praktijkervaringen vanuit hun andere werkkring in het onderwijs kunnen incorporeren. Het panel heeft geconstateerd dat er binnen de faculteit Rechtsgeleerdheid van de RU wetenschappelijk onderzoek plaats vindt op het vakgebied van de beoogde masteropleiding en dat het onderwijs verzorgd zal gaan worden docenten die zelf onderzoek verrichten en dat inbrengen in het onderwijs. De ontwikkeling van onderzoeksvaardigheden vindt voornamelijk plaats in de laatste fase van de masteropleiding, dat is gezien de geringe hoeveelheid tijd die de opleiding ter beschikking staat niet onlogisch. De inhoudelijke voorbereiding op de masterthese in het tweede semester is naar het oordeel van het panel voldoende. Mogelijk zou er meer ruimte gecreëerd kunnen worden voor onderzoeksvaardigheden door het onderwijs op jaarbasis te programmeren. Het programma waarborgt naar het oordeel van het panel in ieder geval voldoende de aansluiting op de actuele praktijk van de relevante beroepen Het panel beoordeelt het facet 2.1 Eisen wo als voldoende Relatie tussen doelstelling en programma (facet 2.2) Het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing weerspiegelen de te bereiken eindkwalificaties van de opleiding. De te bereiken eindkwalificaties zijn aantoonbaar vertaald in leerdoelen van (onderdelen van) het beoogde programma. Alle vakken zullen worden gegeven door middel van een combinatie van hoor- en werkcolleges. Om waarborgen te scheppen dat studenten zich de stof eigen maken wordt er bij elk vak een aantal werkgroepen gegeven die gebaseerd zijn op de behandeling van casuïstiek. Daarbij wordt een actieve deelname van studenten verwacht. De hoorcolleges richten zich primair op kennisoverdracht. De combinatie van hoor- en werkcolleges moet leiden tot studenten met een academisch werk- en denkniveau die een aan de praktijk pagina 11

12 gerelateerd vraagstuk in een theoretisch kader kunnen plaatsen en dit op een gestructureerde wijze kunnen uitwerken. In de masterthese die mondeling verdedigd moet worden komen diverse belastingrechtelijke vakken op een integratieve wijze samen. In het programma is een belangrijke plaats ingeruimd voor kennisoverdracht hetgeen aansluit bij het beroep van fiscaal jurist. Daarnaast worden tijdens de opleiding voortdurend dwarsverbanden gelegd tussen de verschillende belastingen aan de hand van een gemeenschappelijke thematiek. Het panel stelt vast dat de opzet van het programma het didactisch concept volgt dat gebruikelijk is binnen de Faculteit Rechtsgeleerdheid. De opleiding is naar het oordeel van het panel vrij traditioneel van opzet. Het programma sluit qua inhoud volledig aan op de doelstellingen van het programma. Het programma biedt de studenten de gelegenheid de eindtermen te behalen. De wijze van toetsen is naar het oordeel van het panel eenvormig, maar adequaat. Het panel beoordeelt het facet 2.2 Relatie tussen doelstelling en programma als voldoende Samenhang programma (facet 2.3) Het beoogde programma is inhoudelijk samenhangend. De aanvrager heeft er voor gekozen om gezien het korte tijdsbestek van één jaar, een generieke academische opleiding te bieden en de hoofdthema s van het belastingrecht te behandelen. Vanuit een pragmatische achtergrond biedt het programma nog geen keuzeruimte of keuzevakken. In de toekomst als er meer studenten verwacht worden zal de mogelijkheid om keuzevakken aan te bieden opnieuw worden bezien. Het programma is zodanig opgebouwd dat de algemene oriënterende vakken in het eerste semester worden gegeven en de meer integratieve vakken in het tweede semester. In de masterthese komt zoals eerder gesteld, de integratie van alle vakken tot stand. De aanvrager beschrijft dat in de uitvoering van het onderwijs de samenhang tussen de verschillende belastingen duidelijk onder de aandacht gebracht zal worden. De studenten moeten dwarsverbanden kunnen zien en oog krijgen voor het feit dat belastingen met elkaar samenhangen en soms op elkaar inwerken. Het panel is van oordeel dat door het programma dat aangeboden zal gaan worden de hele fiscaliteit in principe is afgedekt. Het generieke karakter van de opleiding en de geringe mogelijkheid tot specialisatie is naar het oordeel van het panel een juiste keuze voor een masteropleiding in deze setting. De aanvrager heeft een duidelijke en interessante keuze gemaakt voor een masteropleiding Fiscaal recht in een combinatie met het verkrijgen van civiel effect. Het panel is van oordeel dat het beoogde programma inhoudelijk samenhangend is. Het panel beoordeelt het facet 2.3 Samenhang programma als voldoende. pagina 12

13 4.2.4 Studielast (facet 2.4) Het beoogde programma is studeerbaar doordat factoren die betrekking hebben op dat programma en die de studievoortgang belemmeren zoveel mogelijk worden weggenomen. De aanvraag beschrijft dat de studielast evenredig over het gehele jaar verdeeld is met een studielast van 28studiepuntenin het eerste semester en 32studiepuntenin het tweede semester. Er is door de aanvrager op gelet dat er binnen het programma geen overbodige overlap van vakken is. De tentamens zijn steeds gepland aan het einde van een semester met een herkansing in juli/augustus. Het panel heeft geconstateerd dat de cursussen evenwichtig over het studiejaar gepland zijn. Het heeft in de programmering geen mogelijke struikelblokken aangetroffen. Het panel heeft daarbij geconstateerd dat de opleiding onder het regime van het facultaire kwaliteitszorg zal vallen. Dit systeem biedt naar het oordeel van het panel voldoende waarborgen dat eventueel optredende belemmeringen in de studievoortgang zullen worden weggenomen. Het panel beoordeelt het facet 2.4 Studielast als voldoende Instroom (facet 2.5) Het beoogde programma sluit qua vorm en inhoud aan bij de kwalificaties van de instromende studenten: wo-master: bachelor en eventueel (inhoudelijke) selectie. Potentiële studenten zullen, zo verwacht de aanvrager, afkomstig zijn van de Radboud Universiteit Nijmegen, met een bacheloropleiding Nederlands recht, Notarieel recht of Europees & internationaal recht. Reguliere studenten kunnen ook afkomstig zijn van andere universiteiten. De aanvrager denkt ook aan instroom vanuit het hbo en aan oudere studenten, die al beroepservaring in de fiscale praktijk hebben opgedaan en deze willen voortzetten met een academische scholing op fiscaal gebied. Instroom wordt ook verwacht van hbo en wo economiestudenten. Voor reguliere studenten geldt als instroomvoorwaarde een basisscholing fiscaal recht van 5 studiepunten. Economiestudenten dienen op grond van de vereisten van de NOB te voldoen aan de voorwaarde dat zij voor 9 studiepunten aan privaatrechtelijk onderwijs hebben gevolgd. Studenten die instromen met een hbo-opleiding dienen een schakelprogramma te volgen van 80 studiepunten. Het panel constateert dat er van de studenten die vanuit het hbo instromen een zwaar schakelprogramma vereist wordt. Dit schakelprogramma is al beproefd binnen de faculteit. De omvang van het schakelprogramma is te rechtvaardigen in het licht van het civiel effect dat de faculteit voor al haar studenten wil bereiken. Het beoogde programma sluit naar het oordeel van het panel aan bij de kwalificaties van de instromende studenten. pagina 13

14 Het panel beoordeelt het facet 2.5 Instroom als voldoende Duur (facet 2.6) De opleiding voldoet aan formele eisen m.b.t. de omvang van het curriculum: wo-master met minimaal 60 studiepunten, afhankelijk van de opleiding De opleiding voldoet aan de wettelijke vereisten van minimaal 60 studiepunten voor een éénjarige masteropleiding. De beoogde opleiding voldoet aan het criterium voor dit facet. Het panel beoordeelt het facet 2.6 Duur als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 2 Programma Het panel constateert dat het programma van de beoogde masteropleiding Fiscaal recht voldoet aan de criteria die daaraan gesteld worden volgens het toetsingskader nieuwe opleidingen. Naar het oordeel van het panel vindt kennisontwikkeling door studenten plaats in interactie tussen onderwijs en wetenschappelijk onderzoek in het fiscaal recht. Het programma waarborgt in voldoende mate de ontwikkeling van vaardigheden op het gebied van wetenschappelijk onderzoek en het heeft aantoonbare verbanden met de actuele praktijk van het beroep van fiscaal jurist. Naar het oordeel van het panel worden de eindkwalificaties van de opleiding weerspiegeld in het beoogde programma, het didactisch concept, de werkvormen en de wijze van toetsing. Het beoogde programma is naar het oordeel van het panel inhoudelijk samenhangend, de studielast is evenwichtig over het jaar verspreid en het sluit aan bij de kwalificaties van instromende studenten. Het programma voldoet aan de formele eisen m.b.t. de omvang van het curriculum. 4.3 Inzet van personeel Eisen wo (facet 3.1) De opleiding sluit aan bij de volgende criteria voor de inzet van personeel van een woopleiding: Het onderwijs zal voor een belangrijk deel worden verzorgd door onderzoekers die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het vakgebied. In de aanvraag wordt beschreven dat de universiteit hecht aan een expliciet wetenschappelijke achtergrond van haar docenten. Uitgangspunt voor het onderwijs in de beoogde opleiding zal zijn dat een groot deel van de docenten gepromoveerd is of anderszins zelfstandig wetenschappelijk onderzoek doet. Als bijlage bij de aanvraag heeft het panel de c.v. s van de docenten voor de beoogde opleiding ontvangen. pagina 14

15 Op basis van de c.v. s en de eigen deskundigheid van de panelleden op het betreffende vakgebied heeft het panel kunnen constateren dat een belangrijk deel van het onderwijs verzorgd zal worden door onderzoekers die actief zijn op het vakgebied. Het onderwijs zal naar het oordeel van het panel worden gedragen door erkende wetenschappers op het vakgebied. Het panel beoordeelt het facet 3.1 Eisen wo als voldoende Kwantiteit personeel (facet 3.2) Er wordt voldoende capaciteit vrijgemaakt om de nieuwe opleiding te kunnen starten. Er wordt voldoende capaciteit vrijgemaakt om de nieuwe opleiding te kunnen continueren De formatie van de sectie belastingrecht bestaat uit een voltijdse hoogleraar en 1,0 fte medewerkersruimte. Voor de uitbreiding van het fiscale onderwijs wordt de medewerkersruimte met 2,0 fte vergroot. In de aanvraag wordt een berekening van de benodigde onderwijscapaciteit voor het verzorgen van het programma voor 25 studenten gegeven. Naar het oordeel kan het programma met de begrote onderwijsformatie verzorgd worden. Het panel beoordeelt het facet 3.2 Kwantiteit personeel als voldoende Kwaliteit personeel (facet 3.3) Het in te zetten personeel is gekwalificeerd voor een inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma Inhoud De nog aan te trekken medewerkers zullen geworven worden onder docenten met ervaring in het fiscale academische onderwijs. Didactiek Toetsing van de docenten op hun didactische kwaliteiten vindt plaats door hen een of meer proefcolleges te laten verzorgen. Daarnaast zullen docenten zonder onderwijservaring een docentenopleiding dienen te volgen gericht op de Basis Kwalificatie Onderwijs (BKO), gevolgd door onderwijs gericht op de Uitgebreide Kwalificatie Onderwijs (UKO) Organisatie Er is door de aanvrager voorzien in benutting van de bestaande personele capaciteit voor studiebegeleiding, ondersteuning en informatievoorziening aan studenten. Het panel constateert dat er voldoende inhoudelijke expertise aanwezig is om het beoogde programma te verzorgen. Het constateert tevens dat de werving en selectieprocedures en pagina 15

16 de voorwaarden voor aanstelling van het nieuw aan te trekken personeel het beleid van de Faculteit Rechtsgeleerdheid volgen. De opleidingen aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid zijn door een externe visitatiecommissie beoordeeld en door de NVAO geaccrediteerd. Het panel volgt het oordeel van de visitatiecommissie en de NVAO dat dit beleid aan de maat is. Het panel beoordeelt het facet 3.3 Kwaliteit personeel als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 3 Inzet van personeel Het panel is van oordeel dat de beoogde opleiding voldoet aan de criteria voor het kwaliteitsonderwerp inzet personeel van het toetsingskader nieuwe opleidingen. Het onderwijs zal voor een belangrijk deel verzorgd worden door onderzoekers die een bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het vakgebied. Er wordt voldoende capaciteit vrijgemaakt om de nieuwe opleiding te kunnen starten en te continueren. Het in te zetten personeel is gekwalificeerd voor een inhoudelijke, onderwijskundige en organisatorische realisatie van het programma. 4.4 Voorzieningen Materiële voorzieningen (facet 4.1) De beoogde huisvesting en materiële voorzieningen zijn toereikend om het programma te realiseren. De beoogde opleiding zal gebruik maken van de voorzieningen van de Radboud Universiteit en meer in het bijzonder van de Faculteit Rechtsgeleerdheid. De universiteit beschikt over een studielandschap met ICT-werkplekken die studenten in staat stelt om werkstukken te maken en elektronische fiscale zoekbronnen te raadplegen. De Faculteit beschikt over een bibliotheek, die onderdeel is van de universiteitsbibliotheek. Het panel heeft een rondleiding door de bibliotheek gekregen en een toelichting op de collectie en rubricering. De bibliotheek behoeft, zo wordt in de aanvraag gemeld, aanvulling op het terrein van fiscaal recht. Voor een oordeel over de kwaliteit van de voorzieningen in het algemeen kan het panel verwijzen naar het positieve oordeel van de onderwijsvisitatie en accreditatie van de opleidingen van de Faculteit. Dit oordeel is bevestigd door de rondleiding die het panel heeft gekregen. Het panel kan tevens de observatie van de aanvrager bevestigen dat de bibliotheek aanvulling behoeft wat betreft fiscaal recht. Het panel beoordeelt het facet 4.1 Materiële voorzieningen als voldoende Studiebegeleiding (facet 4.2) pagina 16

17 Er is voorzien in personele capaciteit voor studiebegeleiding en informatievoorziening aan studenten die adequaat zijn met het oog op de studievoortgang. De aanvrager beschrijft dat de basis voor studiebegeleiding en informatievoorzieningen gevonden kan worden in de recente accreditatie van de Nijmeegse juridische opleidingen. Er kan worden geput uit de bestaande personele capaciteit van de faculteit op het terrein van studiebegeleiding. De informatievoorziening richting studenten is met elektronische systemen zoals Blackboard en KISS gewaarborgd. Het panel heeft een demonstratie van de informatie op Blackboard gekregen. Het panel volgt de positieve bevindingen van de onderwijsvisitatie van de opleidingen aan de Faculteit met betrekking tot studiebegeleiding en informatievoorziening. Dit oordeel wordt bevestigd door de informatie die het panel heeft kunnen inzien. Het panel beoordeelt het facet 4.2 Studiebegeleiding als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 4 Voorzieningen Het panel constateert dat de beoogde opleiding voldoet aan de criteria voor het kwaliteitsonderwerp Voorzieningen van het toetsingskader nieuwe opleidingen. Het panel volgt daarmee het positieve oordeel volgend uit de recente accreditatie van de juridische opleidingen aan de RU. 4.5 Interne kwaliteitszorg Systematische aanpak (facet 5.1) Er is voorzien in een systeem van interne kwaliteitszorg, waarbij mede aan de hand van toetsbare streefdoelen en periodieke evaluaties verbetermaatregelen worden getroffen. De RU heeft een beleid voor permanente kwaliteitszorg. Voor de ondersteuning van dit beleid is een Handboek Kwaliteitszorg Onderwijs ontwikkeld. Het systeem voorziet in het nemen van verbetermaatregelen aan de hand van toetsbare streefdoelen en periodieke evaluaties. De kwaliteitszorg voor de beoogde opleiding volgt het beleid van de Faculteit Rechtsgeleerdheid. Het panel wijst voor zijn oordeel over dit criterium eveneens naar de recente accreditatie van de opleidingen aan de faculteit, aangezien de kwaliteitszorg van de beoogde opleiding op facultair niveau uitgevoerd en gemonitord zal worden. Het panel beoordeelt het facet 5.1 Systematische aanpak als voldoende. pagina 17

18 4.5.2 Betrekken van medewerkers, studenten, alumni en beroepenveld (facet 5.2) Bij de interne kwaliteitszorg zullen medewerkers, studenten, alumni en het afnemend beroepenveld van de opleiding actief worden betrokken. De aanvraag beschrijft hoe de verschillende actoren bij de kwaliteitszorg van de opleiding betrokken zullen worden. Medewerkers zijn betrokken bij cursusevaluaties, programma-evaluaties, examencommissie, opleidingscommissie en informele contacten Studenten zijn eveneens betrokken bij cursusevaluaties, programma-evaluaties en bij de opleidingscommissie. Studenten zijn ook door middel van de studievereniging betrokken bij kwaliteitszorg Alumni worden vooral betrokken bij programma-evaluaties Het afnemend beroepenveld is vertegenwoordigd in de werkveldcommissie en betrokken bij programma-evaluaties. Het panel heeft met een vertegenwoordiging van het afnemend beroepenveld gesproken en heeft geconstateerd dat er een grote betrokkenheid is bij de opleiding. Het panel constateert tevens dat het kwaliteitszorgsysteem voorziet in betrokkenheid van de stakeholders. Ook voor dit criterium kan het panel het oordeel van de visitatiecommissie c.q. de accreditatie volgen. Het panel beoordeelt het facet 5.2 Betrokkenheid als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 5 Interne kwaliteitszorg Het panel constateert dat de beoogde opleiding voldoet aan de toetscriteria bij het onderwerp Kwaliteitszorg. Er is voorzien in een systeem van interne kwaliteitszorg, waarbij mede aan de hand van streefdoelen en evaluaties verbetermaatregelen worden getroffen. Medewerkers, studenten, alumni en afnemend beroepenveld zullen bij de kwaliteitszorg van de opleiding actief worden betrokken. 4.6 Condities voor continuïteit Afstudeergarantie (facet 6.1) De instelling geeft aan studenten de garantie dat het programma volledig kan worden doorlopen. De Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Radboud Universiteit Nijmegen geeft aan de studenten de garantie dat het programma volledig kan worden doorlopen. Voor studenten die al een werkkring hebben, wordt het volgens de aanvraag mogelijk gemaakt dat zij de masteropleiding in deeltijd volgen over twee kalenderjaren. De faculteit heeft zich tevens garant gesteld voor de begrote exploitatieverliezen van de opleiding over de periode pagina 18

19 Studenten hebben de garantie dat het programma volledig kan worden doorlopen. De garantstelling van de faculteit voorziet daarin. Het panel beoordeelt het facet 6.1 Afstudeergarantie als voldoende Investeringen (facet 6.2) De voorziene investeringen zijn toereikend om de opleiding (inclusief voorzieningen) tot stand te brengen. Er zijn geen substantiële investeringen gepland. Het onderwijs kan binnen de bestaande universitaire infrastructuur worden verzorgd. Wel is een uitbreiding van de personeelsbezetting gepland. Zie daarvoor Daarnaast zijn investeringen gepland in de documentenvoorzieningen voor studenten op het terrein van het belastingrecht. Het panel onderschrijft de noodzaak voor investeringen in de uitbreiding van de documentatie op het gebied van belastingrecht (zie ook ). Het panel is met de aanvrager van oordeel dat er afgezien van personeel en bibliotheek geen substantiële investeringen nodig zijn om de opleiding tot stand te kunnen brengen. Het panel beoordeelt het facet 6.2 Investeringen als voldoende Financiële voorzieningen (facet 6.3) De financiële voorzieningen voor de gecalculeerde negatieve resultaten zijn voldoende voor dekking van de aanloopverliezen. In de meerjarenbegroting van de Faculteit voor de periode is rekening gehouden met een uitbreiding van de formatie ten behoeve van de masteropleiding Fiscaal Recht. Volgens de omschrijving in de aanvraag zijn de financiële voorzieningen voor de gecalculeerde negatieve resultaten voldoende voor de dekking van de aanloopverliezen. Naar het oordeel van het panel zijn de financiële voorzieningen voldoende. De RU is in staat om mogelijke negatieve resultaten van de Faculteit te dragen. Het panel beoordeelt het facet 6.3 Financiële voorzieningen als voldoende Samenvattend oordeel onderwerp 6 Condities voor continuïteit Naar het oordeel van het panel voldoet de aanvraag aan de criteria voor condities voor continuïteit. De beoogde studenten hebben een afstudeergarantie. De voorziene pagina 19

20 investeringen zijn toereikend om de opleiding tot stand te brengen en de financiële voorzieningen zijn toereikend. pagina 20

21 5 Overzicht advies De onderstaande tabel geeft per onderwerp en per facet het oordeel van het panel uit hoofdstuk 4 weer. Onderwerp Oordeel Facet Oordeel 1 Doelstellingen opleiding V 1.1 Domeinspecifieke eisen V 1.2 Master V 1.3 Oriëntatie wo V 2 Programma V 2.1 Eisen wo V 2.2 Relatie doelstellingen programma V 2.3 Samenhang programma V 2.4 Studielast V 2.5 Instroom V 2.6 Duur V 3 Inzet van personeel V 3.1 Eisen wo V 3.2 Kwantiteit V 3.3 Kwaliteit V 4 Voorzieningen V 4.1 Materiële voorzieningen V 4.2 Studiebegeleiding V 5 Interne kwaliteitszorg V 5.1 Systematische aanpak V 6 Condities voor continuïteit 5.2 Betrokkenheid V V 6.1 Afstudeergarantie V 6.2 Investeringen V 6.3 Financiële voorzieningen V V = voldoende O = onvoldoende pagina 21

22 Bijlage 1: Samenstelling panel Voorzitter Prof.dr. J.W. Zwemmer, was van gewoon hoogleraar belastingrecht aan de Universiteit van Amsterdam, sinds 1 november 2006 met emeritaat. Hij heeft veel bestuursfuncties bekleed, waaronder decaan van de Faculteit Rechtsgeleerdheid, lid van de Raad van Toezicht AMC/UvA, interim decaan Faculteit Economie/Econometrie, interim rector magnificus. Op dit moment is hij interim decaan van het Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam. Hij is lid van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. Panellid Prof.dr. A. Spruyt, is gewoon hoogleraar belastingrecht aan de Vrije Universiteit Brussel Faculteit Recht en Criminologie. Hij verzorgt er sinds 1985 onderwijs op het gebied van Algemeen Belastingrecht en Registratie- en Successierechten. Daarnaast was hij assessor bij de afdeling wetgeving van de Belgische Raad van State. Zijn onderzoek spitst zich toe op onderwerpen van algemeen belastingrecht en inkomstenbelasting voor natuurlijke personen. Panellid Prof.dr. F. Vanistendael studeerde rechten, filosofie, notariaat en economie aan de universiteiten van Leuven, Chicago en Yale. Van 1971 tot 2007 doceerde hij belastingrecht aan de KULeuven. Hij was daarnaast advocaat aan de balie van Brussel van 1975 tot en met Hij was adviseur bij de minister van financiën ( ) en de staatssecretaris van financiën ( ), lid van de Hoge Raad van Financiën ( ), Koninklijk Commissaris voor de hervorming van de Fiscaliteit in , voorzitter van de Hoge Raad voor het Bedrijfsrevisoraat ( ), en lid van de Ruding Commissie voor de fiscale harmonisering in de Europese Gemeenschap ( ). Secretaris Dr. Barbara van Balen consultant onderwijs en onderzoek Procescoördinator Drs. Ed Lansink beleidsmedewerker NVAO pagina 22

23 Bijlage 2: Programma locatiebezoek Het panel heeft een bezoek gebracht aan de locatie op 13 november 2008 voor de toetsing van de nieuwe opleiding Fiscaal recht van de Radboud Universiteit Nijmegen. Locatie: Thomas van Aquinostraat 6 te Nijmegen, kamer Programma: 11.00u 11.30u Ontvangst (door prof.mr. G.T.K. Meussen en mevr. mr.drs. M.L.A.J. Olthuis) Gelegenheid voor het NVAO-panel om aanvullende informatie te bestuderen u u Sessie 1 gesprek met leden van het faculteitsbestuur: - prof. mr. C.J.H. Jansen, decaan, - mr. J. Dammingh, vice-decaan onderwijs, - drs. A.P.G.M. Peters, directeur u u Sessie 2 gesprek met leden van het docententeam: - prof. mr. G.T.K. Meussen, hoogleraar Fiscaal recht, leerstoelhouder en verantwoordelijk voor de opleiding - prof. mr. R.E.C.M. Niessen, Advocaat-Generaal bij de Hoge Raad der Nederlanden, - prof. mr. F.W.J.M. Schols, hoogleraar Privaatrecht, in het bijzonder Notarieel recht, 12.45u u Lunch (besloten) 13.30u u Sessie 3 gesprek met vertegenwoordigers werkveld: - de heer T. Gerritsen, Deloitte Belastingadviseurs B.V., - de heer Kersten, Mazars Paardekooper Hoffmann N.V., - mr. P.J.M. Perquin, BDO Belastingadviseurs, - mr. C.G. Dijkstra, Visser & Visser belastingadviseurs, tevens docent fiscaal recht Radboud Universiteit 14.00u u Sessie 4 gesprek met vertegenwoordigers kwaliteitszorg: - mevrouw mr. L.J.T.M. Hermans (hoofd in- en externe betrekkingen) - mevrouw mr. drs. M.L.A.J. Olthuis (kwaliteitszorg) 14.30u u Kort bezoek aan de bibliotheek van de rechtenfaculteit: - drs. M.N. Severens (hoofd bibliotheek rechtenfaculteit) 15.00u 16.00u Paneloverleg (besloten): voorlopige oordeelsvorming pagina 23

24 Bijlage 3: Overzicht van bestudeerde documenten Informatiedossier opleiding/instelling Accreditatieaanvraag voor de masteropleiding Fiscaal Recht van de Faculteit der Rechtsgeleerheid Radboud Universiteit Nijmegen November 2007 Domeinspecifieke referentiekader (NOB); overzicht van het beleid van beoordeling van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs van oktober De uitstroom van jonge fiscalisten uit het hoger onderwijs. Djoerd de Graaf, Peter Berkhout. SEO Economisch Onderzoek. Amsterdam mei In opdracht van de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs (NOB). Correspondentie met de Nederlandse Orde van Belastingadviseurs inzake de eisen die de NOB stelt aan een masteropleiding Fiscaal Recht. Brief van de Faculteit Economie en Management van de Hogeschool Arnhem en Nijmegen waarmee instemming wordt betuigd met het voornemen een masteropleiding Fiscaal Recht te starten. Publicatieoverzicht betrokken docenten Systematische uitwerking van de eindkwalificaties Documenten beschikbaar gesteld tijdens locatiebezoek Overzicht van het hbo-schakelprogramma Onderwijs en Examenreglement Afstudeerregeling Stageregeling Voorbeelden van tentamenvragen Resultaten van onderwijsevaluaties pagina 24

25 Bijlage 4: Lijst met afkortingen ba etcs HAN hbo ma NOB NVAO RU wo bachelor European Credit Transfer System Hogeschool Arnhem en Nijmegen hoger beroepsonderwijs master Nederlandse Orde van Belastingadviseurs Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie Radboud Universiteit Nijmegen wetenschappelijk onderwijs pagina 25

26 Het paneladvies is tot stand gekomen in opdracht van de NVAO met het oog op toetsing van de nieuwe opleiding wo-master Fiscaal Recht van Radboud Universiteit Nijmegen. Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie (NVAO) Parkstraat 28 Postbus CD DEN HAAG T F E info@nvao.net W Aanvraagnummer #2598 pagina 26