HIV/AIDS/SOA SURVEILLANCE RAPPORT

Transcriptie

1 HIV/AIDS/SOA SURVEILLANCE RAPPORT MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID SURINAME november 2005

2

3 VOORWOORD Sinds de registratie van het eerste geval van HIV/AIDS in Suriname in 1983 is er een stijgende trend in de jaarlijks geregistreerde HIV-positieve gevallen en hospitalisaties en sterfte ten gevolge van HIV/AIDS. Momenteel is het niet mogelijk aan te geven in welke mate deze stijging wordt veroorzaakt door verergering van de epidemie in Suriname of door verbetering van de dienstverlening en dataverzameling. Daarvoor zijn meer gegevens nodig. Het voornaamste doel van deze publicatie is om een overzicht te geven van de beschikbare informatie betreffende de HIV/AIDS-epidemie over de afgelopen twintig jaar. In Suriname zijn verschillende organisaties betrokken bij de verzameling van HIV/AIDS/SOA-data en bij de uitvoering van activiteiten gericht op preventie, zorg en behandeling. In mei 2003 werd het Nationaal HIV/AIDS/SOA Surveillance Team opgericht als multidisciplinair forum om de dataverzameling te coördineren en waar nodig te verbeteren. Enkele specifieke taken van het Nationaal HIV/AIDS/SOA Surveillance Team zijn: 1) Fungeren als een platform voor: a) regelmatig overleg met betrekking tot HIV/AIDS/SOA surveillance; b) verbetering van de samenwerking tussen partners; c) plannen en ondernemen van acties voor verbetering van de HIV/AIDS/SOA surveillance 2) Samenstelling en publicatie van een periodiek (jaarlijks) HIV/AIDS/SOA surveillancerapport. Deze uitgave is het eerste HIV/AIDS/SOA surveillancerapport samengesteld door het Surveillance Team. Bij de samenstelling is gebruik gemaakt van het CAREC/PAHO Annual HIV/AIDS Epidemiological Profile Template. Dit eerste rapport presenteert een overzicht van beschikbare data van de periode Het streven is om op jaarbasis een surveillancerapport samen te stellen van het daaraan voorafgaande jaar, waardoor de gemeenschap tijdig kan beschikken over actuele informatie met betrekking tot HIV/AIDS/SOA. Het HIV/AIDS/SOA Surveillance Team dankt een ieder die een bijdrage heeft geleverd aan de samenstelling van dit rapport. Onze hoop en verwachting is dat de informatie in dit document gebruikt zal worden om duidelijke richting te geven aan de strijd tegen HIV/AIDS/SOA in Suriname, voor strategische planning en optimale besteding van financiën en menskracht. Drs. M. Mohan-Algoe National Health Information System Ministerie van Volkgezondheid in Suriname November 2005

4

5 INHOUDSOPGAVE Blz. Lijst van afkortingen... 6 Lijst van figuren... 7 Lijst van tabellen... 7 S u r i n a m e H I V / A I D S Q u ick R e f e r e n c e S h e e t I n l e i d i n g H I V / A I D S g e v a l l e n HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd HIV/AIDS-transmissiecategorieën HIV/AIDS en etniciteit HIV/AIDS en bloeddonoren HIV/AIDS en tuberculose Speciale studies Resistentie en serotypering HIV-seroprevalentiestudies A I D S - s t e r f t e e n d i a g n o s e s AIDS-sterfte AIDS-hospitalisatie Anti-retrovirale behandeling (ARV) Seksueel Overdraagbare A andoeningen (SOA) Gedragsstudies Conclusie en aanbevelingen V o o r m e e r i n f o r m a t i e Documenten Contactpersonen Het secretariaat van het HIV/AIDS/SOA Surveillance Team B i j l a g e n Bijlage 1: Demografische data per district Bijlage 2: De bevolking van Suriname naar geslacht en leeftijd volgens CBB Bijlage 2: MICS 2000 resultaten met betrekking tot HIV/AIDS... 31

6 6 Lijst van afkortingen AIDS ARV BOG CAREC CCSW CSSW CSW DD HIV KAPB LH MH MICS MSM NHIS PAHO PCR RGD RKZ SOA STI TBC Acquired Immuno Deficiency Syndrome Anti Retro Viral Therapy Bureau voor Openbare Gezondheidszorg Caribbean Epidemiology Center Commerciële club-sekswerkers Commerciële straat-sekswerkers Commerciële sekswerkers Dienst Dermatologie Human Immuno-deficiency Virus Knowledge, Attitude, Practice and Behavior 's Lands Hospitaal Militair Hospitaal Multiple Indicator Cluster Survey Men who have sex with men National Health Information System Pan American Health Organization Polymerase Chain Reaction Regionale Gezondheids Dienst Rooms Katholiek Ziekenhuis Seksueel Overdraagbare Aandoening Sexually Transmitted Infections Tuberculose

7 7 Lijst van figuren en tabellen F i g u r e n Figuur 1: Aantal jaarlijkse HIV-testen naar geslacht Figuur 2: Nieuw geregistreerde HIV/AIDS-gevallen naar geslacht Figuur 3: Cumulatief aantal nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd, Figuur 4: Cumulatief aantal nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd, Figuur 5: HIV-test aanvragen naar etnische groep Figuur 6: AIDS-sterfte naar geslacht Figuur 7: AIDS-sterfte naar leeftijd Figuur 8: AIDS-sterfte naar etnische groep, Figuur 9: AIDS-sterfte naar woondistrict Figuur 10: AIDS-hospitalisatie naar leeftijdsgroep Figuur 11: AIDS-hospitalisatie naar etnische groep Figuur 12: Aantal nieuw geregistreerde ARV-patiënten naar leeftijdsgroep Tabellen Tabel 1: Nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht Tabel 2: Nieuwe gevallen van HIV/AIDS onder kinderen jonger dan 5 jaar Tabel 3: HIV-positieve bloeddonaties in de periode Tabel 4: HIV/AIDS en tuberculose Tabel 5: HIV-screening van zwangeren bij de Medische Zending Tabel 6: AIDS-sterfte naar geslacht en leeftijd en de rangorde op de lijst van 10 voornaamste doodsoorzaken in Suriname Tabel 7: AIDS-sterfte naar geslacht en leeftijdsgroep Tabel 8: AIDS-hospitalisatie naar geslacht Tabel 9: Aantal personen onder ARV-behandeling Tabel 10: Syndromale SOA, Dienst Dermatologie Tabel 11: Syndromale SOA, Sentinel Surveillance BOG Tabel 12: Syndromale SOA, Medische Zending Tabel 13: HIV/AIDS/SOA-gedragsstudies

8 8 SURINAME HIV/AIDS QUICK REFERENCE SHEET 2003 HIV-positief geteste personen (cumulatief) 2495 Vrouwen 1157 Mannen 1338 HIV-positief geteste personen in Vrouwen 196 Mannen 175 AIDS-hospitalisaties (cumulatief) 557 Vrouwen 234 Mannen 320 Onbekend 3 AIDS-hospitalisaties in Vrouwen 112 Mannen 151 Onbekend 1 Gecertificeerde AIDS-sterfte (cumulatief) 745 Vrouwen 272 Mannen 473 AIDS-sterfte Vrouwen 45 Mannen 100 HIV-seroprevalentie onder zwangeren bij de MZ % HIV-seroprevalentie onder zwangeren in het LH ,4 % HIV-seroprevalentie onder tuberculose patiënten % HIV-seroprevalentie onder commerciële club-sekswerkers ,5 % HIV-seroprevalentie onder commerciële straat-sekswerkers % HIV-seroprevalentie onder vrouwelijke commerciële sekswerkers in de goudvelden en hun clienten % HIV-seroprevalentie onder commerciële straat-sekswerkers ,1 % HIV-seroprevalentie onder mannen die seks hebben met mannen 1998* 18 % Geschat HIV-prevalentiecijfer onder volwassenen (15-49 jaar) 2001-UNAIDS Geschat HIV prevalentie cijfer onder volwassenen (15-49 jaar) 2003-UNAIDS * Inclusief mannelijke commerciële sekswerkers (MCSW) 1,3 % 1,7 %

9 9 INLEIDING De Republiek Suriname ligt aan de noordkust van Zuid-Amerika en grenst in het oosten aan Frans Guyana, in het westen aan Guyana, in het zuiden aan Brazilië en in het noorden aan de Atlantische Oceaan. Administratief is Suriname onderverdeeld in tien districten. Ongeveer 70 procent van de bevolking woont in de urbane gebieden, ongeveer 20 procent in rurale gebieden en de resterende 10 procent in het binnenland. Nederlands is de officiële taal. Volgens de 2003 Census bestaat de Surinaamse bevolking uit personen, waarvan vrouwen (49%) en mannen (51%) 1. De bevolking van Suriname heeft een multi-etnische samenstelling met meer dan 16 verschillende subgroepen met eigen talen en etniciteiten. De drie grootste etnische groepen zijn de Creolen (35%), Hindostanen (34%) en Javanen (16%). Overige groepen zijn de Marrons (10%), Inheemsen (2%), Chinezen (2%), Libanezen en anderen (1%). In de afgelopen jaren is er een groeiende arbeidsmigratie, in het bijzonder uit Brazilië, Haïti, Guyana en China. Deze nieuwe migranten werken vooral in respectievelijk de goudsector, landbouw, visserij en wegen- en huizenbouw. Suriname staat op de lijst van de Wereldbank gerangschikt als het zeventiende rijkste land ter wereld, gegeven de natuurlijke rijkdommen. Tegelijkertijd is Suriname, na Haïti en Guyana het derde armste land van de achtentwintig landen in de Caribische regio, uitgaande van het inkomen per hoofd van de bevolking. De situatie van de Surinaamse economie heeft zich in de laatste twintig jaar gekenmerkt door sterk verminderde deviezeninkomsten, als gevolg van dalende inkomsten uit export en Nederlandse ontwikkelingshulp. Het tekort aan deviezen, gecombineerd met achteruitgang in de productiesectoren, heeft uiteindelijk geresulteerd in grote inflatie en snelle devaluatie van de Surinaamse gulden. Bedroeg de wisselkoers voor de Amerikaanse dollar in 1980 nog 1,80 Surinaamse guldens, in het jaar 2000 devalueerde deze naar een dieptepunt van 3000 Surinaamse guldens voor één Amerikaanse dollar. In 2001 daalde de wisselkoers naar Surinaamse guldens voor één Amerikaanse dollar, waarna deze weer steeg naar in Het eerste HIV/AIDS-geval in Suriname werd geregistreerd in De HIV-positieve gevallen, -hospitalisaties en -sterfte vertonen sindsdien een stijgende trend. De beschikbare data zijn echter nog onvoldoende specifiek en consistent om een gedetailleerde beschrijving te kunnen geven van de ontwikkeling van de epidemie in het algemeen en in specifieke subgroepen. In Suriname zijn verschillende organisaties betrokken bij de verzameling van HIV/AIDS/SOAdata, en bij de uitvoering van activiteiten gericht op preventie, zorg en behandeling. In mei 2003 werd het HIV/AIDS/SOA Surveillance Team opgericht als instrument om de dataverzameling te coördineren en waar nodig te verbeteren. In de komende jaren zal gestreefd worden naar optimalisering van de dataverzameling met betrekking tot HIV/AIDS en het presenteren van deze data in jaarlijkse surveillancerapporten. 1 General Bureau of Statistics (2003). Suriname Census 2003, Preliminary Report. 2 General Bureau of Statistics (2003). Statistical Yearbook Suriname 2003.

10 10 1. HIV/AIDS-GEVALLEN HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd Volgens de CAREC definitie is een HIV-geval een persoon met tenminste twee positieve screeningtests voor HIV-antilichamen. De laboratorium confirmatie kan ook verkregen worden door cultivering of isolatie van het virus middels PCR (Polymerase Chain Reaction). Aangezien kinderen nog tot achttien maanden de antilichamen van de moeder kunnen meedragen, kan een definitieve positieve diagnose voor kinderen jonger dan achttien maanden ook middels PCR geschieden. Deze technologie is in Suriname nog niet beschikbaar. In Suriname kan momenteel een positieve diagnose pas gesteld worden als het kind achttien maanden of ouder is, middels de antilichamentest. Informatie over HIV-gevallen wordt verkregen uit laboratorium testuitslagen. Een klinische diagnose wordt geclassificeerd als suspect totdat laboratoriumconfirmatie is verkregen. Verschillende laboratoria zijn betrokken bij HIV-testen. Het laboratorium van de Dienst Dermatologie/NAP fungeert als nationaal referentielaboratorium voor HIV-testen. Momenteel sturen de overige laboratoria alle positieve testuitslagen naar het referentielaboratorium voor confirmatie. Hierdoor is de informatie met betrekking tot positieve testuitslagen redelijk betrouwbaar. De cijfers met betrekking tot aantallen en verdeling van HIV-positieve gevallen moeten geplaatst worden tegen de achtergrond van het HIV-testgedrag van de afgelopen 21 jaar. Zoals aangegeven in onderstaande figuur is het jaarlijks aantal uitgevoerde HIV-testen gestadig gestegen in de afgelopen jaren en zijn er wijzigingen opgetreden in de man-vrouwverdeling van het aantal geteste personen. Tussen 1997 en 2003 steeg het aandeel van vrouwen van 53 procent naar 70 procent. De snellere proportionele stijging van het aantal vrouwen dat getest wordt, is mede het gevolg van de toename in het screenen van zwangeren. In 2002 en 2003 werden respectievelijk en personen getest op HIV. F i g u u r 1 : Aantal jaarlijkse HIV-testen naar geslacht Aantal Bron: NAP / Dienst Dermatologie, 2004 Mannen Vrouwen Jaar

11 11 Het eerste geval van HIV/AIDS in Suriname werd geregistreerd in In 1988 was het aantal nieuwe gevallen gestegen tot 24. In 1993 werden er 73 nieuwe gevallen geregistreerd en in 2003 waren er 371 nieuwe gevallen. Het cumulatieve aantal positieve testuitslagen tussen 1983 en 2003 bedraagt F i g u u r 2 : Nieuwe geregistreerde HIV/AIDS-gevallen naar geslacht Aantal Man Vrouw Totaal Jaar Bron: NAP/Dienst Dermatologie 2004 Tot en met 2002 waren er geen significante verschillen in de man-vrouwverhoudingen bij de nieuwe HIV/AIDS-gevallen. In 2003 waren er voor het eerst meer vrouwen dan mannen HIV-positief. Deze stijgende trend onder vrouwen is zichtbaar in het totale Caribisch gebied 3. Tussen 1983 en 2002 steeg het aandeel van met HIV/AIDS besmette vrouwen ten opzichte van het aantal besmette mannen in het Caribisch gebied. Betrof in 1983 nog één op de vier besmettingen een vrouw, in 2002 was dat al opgelopen naar twee op de vier besmettingen. Man Vrouw Totaal Ter vergelijking: In Nederland zijn 3 1/2 maal zoveel mannen als vrouwen besmet T a b e l 1 : Nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht Bron: NAP/Dienst Dermatologie CAREC (2004). Status and trends. Analysis of the Caribbean HIV/AIDS epidemic Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (2003) HIV en AIDS in Nederland; Report /2003.

12 12 Bij indeling naar leeftijdsgroep blijkt dat sinds de aanvang van de HIV/AIDS-epidemie in Suriname ongeveer zestig tot tachtig procent van de HIV-positieven in de leeftijdscategorie van jaar is, waarbij de vrouwen gemiddeld jonger zijn dan de mannen. F i g u u r 3 : Cumulatief aantal nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd, Aantal < >50 Man Vrouw Leeftijd Bron: NAP/BOG 1992 Figuur 4 geeft een wijziging aan in het verloop van de epidemie in de afgelopen tien jaar. Opvallend is dat in de afgelopen jaren het aandeel van vrouwen in de leeftijdsgroep relatief sterker is gegroeid vergeleken met de periode In de afgelopen drie jaren is hun aandeel zelfs groter dan dat van de mannen. De relatief snellere stijging van het aantal jonge vrouwen in de nieuwe HIV-positieve gevallen is een wereldwijde trend. Volgens CAREC is de incidentie van HIV onder vrouwen in de leeftijdsgroep jaar drie tot zesmaal hoger dan mannen in dezelfde leeftijdsgroep. 5 F i g u u r 4 : Cumulatief aantal nieuwe HIV/AIDS-gevallen naar geslacht en leeftijd Aantal < >50 Man Vrouw Leeftijd Bron: NAP/Dienst Dermatologie CAREC (2004). Status and trends. Analysis of the Caribbean HIV/AIDS epidemic

13 13 Een opvallend verschijnsel in de Surinaamse epidemie is het relatief hoog percentage nieuwe HIVpositief geteste personen die ouder dan vijftig jaar zijn. In de periode was dit gemiddeld 13 procent. Ter vergelijking: in Trinidad was gemiddeld 9 procent 6 van de nieuwe HIVpositief geteste personen ouder dan 50 jaar. In Nederland was dit per 1 augustus ,4 procent. 7 Tabel 2 geeft een overzicht van het aantal HIV-positieve kinderen in de leeftijdsgroep 0-4 jaar over de periode De stijging in het aantal geregistreerde kinderen dat geboren wordt met HIV kan mede veroorzaakt zijn door verhoogde screening van zwangeren en zuigelingen in de afgelopen jaren. T a b e l 2 : Nieuwe gevallen van HIV onder kinderen jonger dan 5 jaar < 5 jr Man Vrouw Totaal Bron: NAP/Dienst Dermatologie HIV/AIDS-transmissiecategorieën Met betrekking tot de wijze waarop het HIV-virus wordt overgebracht (transmissiecategorieën) zijn er geen betrouwbare data beschikbaar over de totale periode De beschikbare data geven de indruk dat heterosexueel contact de meest voorkomende transmissiewijze is. In 1997 veranderde het aanvraagformulier en werden er zes categorieën ingevoerd, namelijk beurs, zwangerschap, medische indicatie, verzekering, walk-in en onbekend. Een overzicht van de reden voor testaanvraag geeft aan dat in 1995 de meerderheid van de testen (61%) werd uitgevoerd op medische indicatie. In 1998 daalde dit percentage naar 37 procent en in 2002 werd 22 procent getest op medische indicatie.cumulatief werd in de periode ongeveer 15 procent van de testen uitgevoerd op medische indicatie. Ongeveer 5 procent werd getest vanwege zwangerschap. Bij het grootste deel (73%) van de testen werd op het aanvraagformulier de reden voor de test niet ingevuld. In 2003 kwam er verbetering in de invulling van de aanvraagformulieren, waarbij het percentage niet volledig ingevulde formulieren sterk daalde naar 0,04 procent. In 2003 waren de voornaamste redenen voor testaanvraag medische indicatie (46%) en zwangerschap (41%) HIV/AIDS en etniciteit Zoals aangegeven in figuur 5 vormden de Creolen de grootste etnische groep van geteste personen gedurende de afgelopen twintig jaar. Vergeleken met 1998 en 2000 steeg het jaarlijks aantal geteste Marrons vanaf 2002, terwijl de percentages Hindostanen en Javanen ongeveer hetzelfde bleven. De absolute en relatieve stijging van Marrons is mede veroorzaakt door de verhoogde screening van zwangeren door de Medische Zending sinds CAREC (2004). Status and trends. Analysis of the Caribbean HIV/AIDS epidemic Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (2003). HIV en AIDS in Nederland.

14 14 F i g u u r 5 : HIV-testaanvragen naar etnische groep Percentage 100% 90% 80% 16% 2% 8% 1% 4% 7% 11% 2% 1% 8% 9% 3% 6% 9% 2% 17% 70% 17% 17% 18% 60% 23% 50% 9% 14% 25% 40% 30% 20% 46% 45% 37% 44% 10% 0% Anders Onbekend Javaan Indiaan Hindostaan Marron Creool Jaar Bron: NAP/Dienst Dermatologie 2004 De Creolen en Marrons waren ook de meest voorkomende etnische groepen onder de HIV-positieve personen in de afgelopen jaren. In totaal vormden de Creolen en Marrons ongeveer 70 procent van de geregistreerde HIV-positieve personen in Dit is een reflectie van het testgedrag. Conclusies met betrekking tot etnische verdeling zouden slechts op basis van een populatiesurvey getrokken kunnen worden.

15 HIV/AIDS en bloeddonoren In verschillende gebieden in de wereld vormde bloedtransfusie een belangrijke bron van besmetting aan het begin van HIV/AIDS-epidemie. Als gevolg hiervan is het monitoren en bevorderen van veilig bloed een belangrijk onderdeel geworden van de strijd tegen HIV/AIDS. Het beleid van de Bloedbank in Suriname is om middels een focus op vaste donoren, en screenen van elke donor, te zorgen voor optimale veiligheid van de bloedvoorraad. T a b e l 3 : HIV(+) bloeddonaties in de periode Bloeddonaties Aantal HIV(+) % HIV(+) 0,13 0,08 0,10 0,11 0,21 0,08 0,13 0,00 0,09 0,06 Bron: Bloedbank, Rode Kruis 2004 Van de zes positieve donaties in 2002 kwam één van een actieve donor, één van een niet-actieve (lapsed) donor en vier van nieuwe donoren (first time donors). In 2003 waren alle vier positieve donaties van first time donors. In 2003 werd de database van de bloedbank aangepast waardoor het mogelijk werd om het verloop van de verschillende categorieën donoren bij te houden. Uit de data blijkt dat de donaties in 2003 afkomstig waren van donoren. Met vier HIV-positieve donoren was de HIV-seroprevalentie onder donoren dus 0,16 procent in Aangezien van de voorgaande jaren geen data beschikbaar zijn met betrekking tot het aantal donoren, is het niet mogelijk de prevalentie van deze jaren te berekenen. 1.5 HIV/AIDS en tuberculose In 2003 werden er in totaal 111 nieuwe tuberculosegevallen geregistreerd door het Nationaal Tuberculose Programma, waarvan 20 personen HIV-positief getest werden. T a b e l 4 : HIV/AIDS en tuberculose Nieuwe TB gevallen Aantal HIV+ Percentage HIV+ Jaar Man Vrouw Totaal Man Vrouw Totaal Totaal ,4 % ,3 % ,0 % ,0 % Bron: BOG, Nationaal Tuberculose Programma, 2004

16 Speciale studies Resistentie en serotypering In 2002 verrichtte CAREC in samenwerking met de Universiteit van Londen een HIV-Moleculaire Survey in tien lidlanden. Suriname maakte ook deel uit van deze studie. De studie heeft uitgewezen dat: in Suriname nog geen indicaties gevonden zijn voor de aanwezigheid van circulerende HIVresistente stammen tegen ARV medicamenten; HIV I Subtype B het meest voorkomt in Suriname, evenals in de overige CAREC lidlanden HIV seroprevalentie studies Aanvullende bronnen van informatie over de HIV/AIDS-epidemie zijn de HIVseroprevalentiestudies onder subgroepen. Sinds het begin van de epidemie zijn studies uitgevoerd onder zwangeren en andere speciale groepen waaronder commerciële sekswerkers (CSW), mannen die seks hebben met mannen (MSM) en cliënten van de SOA-kliniek van de Dienst Dermatologie. S e r o p r e v a l e n t i e s t u d i e s o n d e r z w a n g e r e n Bij vergelijking van de verschillende studies die onder zwangeren verricht zijn, werd de hoogste seroprevalentie gevonden onder een groep cliënten van het s Lands Hospitaal. Aangezien dit echter geen aselecte steekproef was, kunnen hier verder geen conclusies uit getrokken worden. In de periode zijn de volgende HIV-seroprevalentiestudies onder zwangeren uitgevoerd: Jaar Prenatale polikliniek(en) Clienten (n) HIV+ HIV prevalentie 1990 Landelijk * ,3 % 1998 s Lands Hospitaal (LH)* ,4 % 1998 Roomskatholiek Ziekenhuis (RKZ)* ,0 % 1999 Roomskatholiek Ziekenhuis (RKZ)* ,0 % 1999 Militair Hospitaal (MH)* ,75 % 1999 Medische Zending ** ,8 % * Bron: NAP/Dienst Dermatologie, 2003 ** Bron: Medische Zending, 2003 In 2001 introduceerde de Medische Zending het screenen van zwangeren op haar poliklinieken. In het eerste jaar werden 332 zwangere vrouwen getest. In totaal werden twee vrouwen (0,6%) HIV-positief bevonden, waarvan één woonachtig in de regio Oost Suriname en één in Boven Suriname. In 2002 werden in totaal 804 zwangere vrouwen getest door de Medische Zending, van wie één procent positief bleek.

17 17 T a b e l 5 : HIV-screening van zwangeren bij de Medische Zending Regio Oost- Suriname Bron: Medische Zending, 2004 # # % # # % # # % Getest HIV+ HIV+ Getest HIV+ HIV+ Getest HIV+ HIV ,1 % ,2 % ,0 % Brokopondo ,0 % ,9 % ,1 % Boven- Suriname West- Suriname Centraal Suriname ,6 % ,5 % ,0 % ,0 % ,0 % ,0 % 6 0 0,0 % ,7 % ,3 % Totaal ,6 % ,0 % ,0 % O v e r i g e s e r o p r e v a l e n t i e s t u d i e s In de periode werden de volgende HIV-seroprevalentiestudies uitgevoerd: Jaar Populatie Bezoekers SOA-poli Dienst Dermatologie. Geregistreerde commerciële clubsekswerkers (CCSW) Bezoekers SOA-poli Dienst Dermatologie Geregistreerde commerciële clubsekswerkers (CCSW) Geregistreerde commerciële clubsekswerkers (CCSW) Bezoekers SOA-poli Dienst Dermatologie Aantal geteste personen Aantal HIV + HIV prevalentie ,0 % ,0 % ,6 % ,0 % ,5 % ,03 % 1992 Gevangenen in Santo Boma ,0 % Geregistreerde commerciële straatsekswerkers (CSSW) Mannen die seks hebben met mannen (MSM) Bron: NAP/Dienst Dermatologie, ,2 % ,0 % 1999 Militairen ,4 % Bij de verschillende studies onder specifieke groepen werd de hoogste HIV-prevalentie gevonden onder commerciële straat-sekswerkers en mannen die seks hebben met mannen.

18 18 2. AIDS-STERFTE EN DIAGNOSES 2.1 AIDS-sterfte De afdeling Epidemiologie/Biostatistiek van het Bureau voor Openbare Gezondheidszorg (BOG) coördineert de verzameling en verwerking van mortaliteitsdata. Sterftecijfers ontleent de afdeling aan de overlijdenscertificaten die vanuit het hele land opgestuurd worden naar deze afdeling. In Suriname is er onder de medici weinig tot geen terughoudendheid om als doodsoorzaak AIDS te vermelden, omdat op het overlijdenscertificaat de naam van de overledene niet vermeld staat. Dit in tegenstelling tot de Engels-sprekende Caribische landen. Hierdoor is er in Suriname geen specifieke onderrapportage van AIDS-sterfte. Voor de periode 1995 t/m 1999 was sprake van onderrapportage door het lage aantal overlijdenscertificaten dat de afdeling bereikte (58 % in 1995). Door de inzet van de mortaliteitswerkgroep is het percentage daarna gestegen naar gemiddeld 85 procent voor 2001 en 96 procent voor Als gevolg hiervan zijn in Suriname de AIDS-sterftecijfers vrij betrouwbaar, zeker indien de onderrapportage van de overlijdenscertificaten wordt gecorrigeerd. F i g u u r 6 : AIDS-sterfte naar geslacht Aantal Man Vrouw Jaar Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie / Biostatistiek, 2004 In korte tijd is HIV/AIDS een van de belangrijkste doodsoorzaken geworden in Suriname. In 1997 bezette HIV/AIDS nog de tiende plaats op de ranglijst van de tien voornaamste doodsoorzaken in Suriname. In 1999 steeg het naar de achtste plaats. In 2000 en 2001 was het reeds de zesde voornaamste doodsoorzaak. Respectievelijk stierven in deze jaren 117 en 132 personen ten gevolge van HIV/AIDS. Ook in 2002 en 2003 bleef HIV/AIDS op de zesde plaats van voornaamste doodsoorzaken. De HIV/AIDS-sterfte als percentage van de totale sterfte steeg echter wel naar meer dan vijf procent. Vergeleken met voorgaande jaren vertonen de voorlopige sterftecijfers voor 2003 een lichte daling, met name bij de vrouwen.

19 19 T a b e l 6 : AIDS-sterfte naar geslacht en leeftijd en de rangorde op de lijst van tien voornaamste doodsoorzaken in Suriname Aantal AIDS-sterfgevallen Alle leeftijden Percentage van de Jaar Man Vrouw Totaal totale sterfte Rangorde ,0 % ,1 % ,5 % ,1 % ,0 % ,3 % ,9 % 5 Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, 2005 Proportioneel stierven meer mannen dan vrouwen ten gevolge van HIV/AIDS in de afgelopen jaren (1,75:1 in 2000 en 1,6:1 in 2002). Dit geldt ook voor 2003 (2,2:1). T a b e l 7 : AIDS-sterfte naar geslacht en leeftijdsgroep Leeftijd Man Vrouw Totaal Man Vrouw Totaal Man Vrouw Totaal Man Vrouw Totaal >= Onbekend Totaal Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, 2005 Volgens de voorlopige cijfers stierven in mannen en 45 vrouwen ten gevolge van HIV/AIDS. Bij zowel mannen als vrouwen kwamen in de afgelopen jaren de meeste sterfgevallen voor in de leeftijdsgroep jaar.

20 20 F i g u u r 7 : AIDS-sterfte naar leeftijd Aantal Aantal >= Leeftijdsgroep Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie / Biostatistiek, 2003 Wat betreft etniciteit kwam in de meeste HIV/AIDS-sterfte voor bij Creolen en Marrons. F i g u u r 8 : AIDS-sterfte naar etnische groep Aantal Creool Marron Hindoestaan Javaan Chinees Indiaan Gemengd Overige Onbekend Etnische groepen Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie / Biostatistiek, 2005

21 21 De meeste sterfgevallen deden zich voor in de districten Paramaribo en Wanica. Proportioneel was het district Sipaliwini oververtegenwoordigd in 2000 en F i g u u r 9 : AIDS-sterfte naar woondistrict Aantal Paramaribo Wanica Para Saramacca Commewijne Nickerie Coronie Marowijne Brokopondo Sipaliwini Onbekend Districten Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, AIDS-hospitalisatie In Suriname bestaat er nog geen systeem voor centrale rapportage van AIDS-diagnoses. De afdeling Epidemiologie/Biostatistiek van het BOG coördineert een actieve surveillance in de vijf ziekenhuizen in Suriname en heeft daardoor een registratie van alle met AIDS opgenomen patiënten. Suspecte gevallen worden bevestigd middels een HIV-test. De ziekenhuissurveillance is gestart in De surveillancegegevens worden zoveel mogelijk wekelijks door de infectieverpleegkundigen van de ziekenhuizen aan de afdeling Epidemiologie gerapporteerd. Door deze surveillance beschikt de afdeling sedert 2001 over data van AIDS-patiënten die opgenomen zijn geweest in een ziekenhuis. Tabel 8: A I D S - h o s p i t a l i s a t i e n a a r g e s l a c h t Gehospitaliseerde gevallen AIDS in 2001 Gehospitaliseerde gevallen AIDS in 2002 Gehospitaliseerde gevallen AIDS in 2003 Man Vrouw Onbekend Totaal Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, 2004

22 22 F i g u u r 1 0 : AIDS-hospitalisatie naar leeftijdsgroep Aantal > Leeftijd Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, 2004 Evenals bij HIV-gevallen en AIDS-sterfte was de AIDS-hospitalisatie het hoogst in de leeftijdsgroep jaar. In 2000 en 2001 was er een lichte stijging in de leeftijdsgroep van 55 en ouder. Het aantal hospitalisaties onder mannen was hoger dan onder de vrouwen in de leeftijdsgroep ouder dan 55 jaar. De meest frequent voorkomende etnische groepen waren Creolen en Marrons. F i g u u r 1 1 : AIDS-hospitalisatie naar etnische groep Aantal Creool Marron Hindostaan Indiaan Javaan Onbekend Overige Gemengd Etnische Groep Bron: Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek: ZH-surveillance, BOG Wat betreft woonplaats was het grootste deel van gehospitaliseerden woonachting in Paramaribo, gevolgd door Wanica, Para en Sipaliwini Anti-retrovirale behandeling (ARV) Een aanvullende databron met betrekking tot AIDS-gevallen is het bestand van de patiënten onder anti-retrovirale behandeling. Het ARV Noodfonds werd opgericht in 2002 en fungeert als coördinatiepunt voor de HIV/AIDS-zorg en -behandeling. Per 31 december 2002 waren in totaal 37 patiënten onder behandeling en in 2003 werden in totaal 110 nieuwe personen geregistreerd.

23 23 Van deze 147 waren op 31 december 2003 nog 91 onder behandeling en waren de overige 56 daarmee gestopt. T a b e l 9 : Aantal personen onder ARV-behandeling Jaar Nieuwe registraties Overleden Lost in follow-up (LIF) Bron: ARV database HIV/AIDS Behandelarengroep, 2004 # personen onder ARV behandeling 31 december Totaal In 2002 varieerden de leeftijden nog tussen 29 en 65 jaar, terwijl in 2003 de oudste persoon onder behandeling 70 jaar oud was en de jongste 19. F i g u u r 1 2 : Aantal nieuw geregistreerde ARV-patiënten naar leeftijdsgroep Aantal > Leeftijdsgroep Bron: ARV database HIV/AIDS Behandelarengroep, Seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) Binnen de context van het monitoren van de HIV/AIDS-epidemie, kunnen de trends met betrekking tot seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA) belangrijke informatie verschaffen over gedragspatronen en andere relevante factoren die van invloed kunnen zijn op de HIV/AIDSepidemie, zoals seksualiteit en toegang tot zorg, Een belangrijke bron voor SOA data is de Dienst Dermatologie van het Ministerie van Volksgezondheid. Naar schatting wordt ongeveer 20 procent van alle SOA behandeld door de SOA kliniek van de Dienst Dermatologie. De trends waargenomen onder cliënten van deze kliniek geven aan dat gonorroe de meest voorkomende SOA is. In 1995 bedroeg het aantal SOA-consulten 7750 en de screening van commerciële club-seks werkers 3220, respectievelijk 48 procent en 20 procent van het totaal aantal consulten van de Dermatologische Dienst. In dit jaar betrof het bij meer dan 50 procent van de consulten gonorroe. Meer dan 70 procent van de gonorroepatiënten waren in de leeftijdsgroep jaar. Sinds 2000 onderhoudt de Dienst Dermatologie ook de syndromale rapportage van SOA.

24 24 T a b e l 1 0 : Syndromale SOA Dienst Dermatologie Jaar Genitale ulcus Genitale afscheiding 1998 NA NA NA NA NA NA Bron: Dienst Dermatologie, 2004 De afdeling Epidemiologie van het BOG verzamelt sinds 1998 SOA-data als deel van de sentinelsurveillance (telefonade) van deze afdeling. De dataverzameling van de sentinel surveillance van de afdeling Epidemiologie van het BOG is syndromaal, onderverdeeld in genitale ulcus, vaginale en urethrale afscheiding. Wekelijks worden data verzameld van de 40 sentinelsites (RGD en particuliere poliklinieken in de kustvlakte). T a b e l 1 1 : Syndromale SOA sentinelsurveillance Jaar Genitale ulcus Genitale afscheiding Bron: BOG, Afdeling Epidemiologie/Biostatistiek, 2004 In 1998 werd de syndromale benadering voor SOA-casemanagement geïntroduceerd bij de Medische Zending. Zij rapporteert eveneens apart nog de genitale wratten. T a b e l 1 2 : Syndromale SOA Medische Zending Jaar Genitale ulcus Genitale afscheiding Genitale wratten 1998 NA 454* NA Bron: Medische Zending, 2004 * In 1998 werd alleen de genitale afscheiding bij mannen geregistreerd.

25 25 4. GEDRAGSSTUDIES Met uitzondering van een aantal incidentele KAPB-onderzoekingen onder verschillende doelgroepen, is er nog geen systematisch onderzoek gedaan naar de gedragsaspecten van HIV/AIDS en SOA in Suriname. In de loop der jaren hebben verschillende instanties KAPB-surveys gedaan op kleine schaal met betrekking tot seksualiteit en andere relevante gedragsfactoren. Vanwege de verschillen in steekproefbepaling en onderzoeksmethoden is het echter niet mogelijk de resultaten van deze studies te relateren, waardoor de bruikbaarheid zeer beperkt is. T a b e l 1 3 : HIV/AIDS/SOA-gedragsstudies Jaar Organisatie/auteur Populatie Titel/ Aanvullende informatie 1990 NAP Terborg, J. Geregistreerde commerciële club sekswerkers N=154 AIDS and prostitution study part NAP Terborg, J. Mannelijke cliënten Dermatologie SOA kliniek N=128 AIDS and prostitution- Study part O Caroll, C. et.al. Commerciële straat-sekswerkers N=67 Needs Assessment Study among street-based female commercial sex workers in Paramaribo, Suriname Qualitative study 1998 Anton de Kom University of Suriname Mannen die seks hebben met mannen N= 144 AIDS and Behavior Change KABP study 1999 Medische Zending Terborg, J. Indianen and Marrons N=235 Sexual behavior and Sexually Transmitted Diseases among Saramaka and Njduka Maroons in the Hinterland of Suriname Survey + focus group onderzoek 2001 Ministerie van Sociale Zaken en UNICEF N= 4555 vrouwen tussen jaar Suriname Multiple Indicator Cluster Survey 2000

26 26 5. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN De beschikbare HIV/AIDS-data geven aan dat er een stijgende trend is in de geregistreerde aantallen HIV-positieven, AIDS-hospitalisaties en HIV/AIDS-sterfte. Groepen met relatief hoge HIV-prevalenties zijn MSM, CSW, TB-patiënten en jonge volwassenen (20-44 jr.). Zoals eerder aangegeven kan slechts bevolkingsonderzoek aangeven in hoeverre er verschillen zijn in het voorkomen van HIV/AIDS onder de verschillende etnische groepen. Bij de uitvoering van bevolkingsonderzoek is het van belang te voldoen aan de ethische voorwaarden waaronder confidentialiteit, afwezigheid van dwang en de beschikbaarheid van begeleiding en behandeling voor personen die HIV-positief testen. Gebaseerd op de beschikbare data en ontwikkelde rekenmodellen is naar schatting van UNAIDS de adulte (15-49 jaar) prevalentie 1,3 procent voor 2001 en 1,7 procent voor De hoge prevalentie van HIV/AIDS onder kwetsbare groepen, gecombineerd met de geschatte adulte prevalentie van boven 1 procent plaatst Suriname in de categorie landen met een algemene epidemie, hetgeen inhoudt dat de epidemie niet meer beperkt is tot specifieke groepen, maar zich verspreid heeft naar alle groepen binnen de samenleving. Vooralsnog is het niet mogelijk vast te stellen in hoeverre de vastgestelde trends gerelateerd zijn aan verbeterde diensten, effectievere dataverzameling, een uitbreidende epidemie of een combinatie van deze en andere factoren. Teneinde een effectieve respons tegen de HIV/AIDSepidemie te ontwikkelen, is het van belang verder onderzoek te doen naar de factoren, inclusief sociaal-culturele praktijken en gedragingen, die bijdragen aan de huidige trends. Verder is het van belang dat ernaar gestreefd wordt de surveillance van HIV/AIDS-gevallen te verbeteren, in overeenstemming met de third generation guidelines ontwikkeld door CAREC. Aanbevolen wordt om bij versterking van HIV/AIDS-datasystemen bijzondere aandacht te geven aan verbetering van de dataverzameling met betrekking tot zwangeren, gedragsstudies en onderzoek met betrekking tot HIV/AIDS gerelateerde ziekte en aandoeningen. De datasystemen moeten erop gericht zijn om nationaal relevante en betrouwbare gegevens te genereren die gebruikt kunnen worden als basis voor de ontwikkeling en monitoring van HIV/AIDS-interventies.

27 27 6. VOOR MEER INFORMATIE 6.1. Documenten - Doodsoorzaken in Suriname W. Punwasi, Epidemiology & Biostatistics, BOG, oktober Doodsoorzaken in Suriname 2002 W. Punwasi, Epidemiology & Biostatistics, BOG, december Doodsoorzaken in Suriname 2001 W. Punwasi, Epidemiology/Biostatistics, BOG, november Epidemiologie data R. Ori, Epidemiologie/Biostatistiek, BOG, december Epidemiologie data 2003 R. Ori, Epidemiologie/Biostatistiek, BOG, december Rapportages van Nationaal AIDS Programma (NAP) L. Sabajo, Dienst Dermatologie - Rapportages van Nationaal Tuberculose Programma (NTP) R. Mahabier, BOG - 4th Global Report: Report on the global AIDS epidemic, UNAIDS Suriname Multiple Indicator Cluster Survey 2000, March 2001 Government of Suriname & UNICEF - Suriname Census 2003 Preliminary Report Suriname in Cijfers no /03 - ABS, september Demografische data Suriname 2001 en 2002 M. Murli, Civil Registry CBB, januari 2004

28 Contactpersonen De leden van het HIV/AIDS/SOA Surveillance Team, tevens de samenstellers van het HIV/AIDS/SOA Surveillance Rapport : 1 Drs. Maltie Mohan- Algoe Ministerie van Volksgezondheid Coördinator National Health Information System, tevens voorzitter Nationale HIV/AIDS/SOA Surveillance Team 2 Drs. Leslie Sabajo Ministerie van Volksgezondheid Hoofd Dienst Dermatologie 3 Dhr. Mahesh Algoe Ministerie van Volksgezondheid Dienst Dermatologie Hoofd HIV Referentie Laboratorium 4 Dhr. Winston Roseval Ministerie van Volksgezondheid Coördinator Nationaal AIDS Programma 5 Drs. Widya Punwasi Bureau Openbare Gezondheidszorg Hoofd afdeling Epidemiologie/ Biostatistiek 6 Bureau Openbare Gezondheidszorg Program manager National Tuberculosis Program 7 Drs. Marjolein Jubitana Stg. Regionale Gezondheidsdienst Coördinator RGD HIS 8 Drs. Edward van Eer Stg. Medische Zending Primary Health Care Suriname Algemeen Directeur 9 Drs. Ingrid Krishnadath ADEK Universiteit van Suriname Docent Medische Faculteit 10 Dr. Sonja Caffe CAREC/PAHO Suriname CAREC Epidemioloog Het secretariaat van het HIV/AIDS/SOA Surveillance Team: MINISTERIE van VOLKSGEZONDHEID in SURINAME National Health Information System Henck Arronstraat 64, Paramaribo, Suriname Tel : ext. 245 /Fax : nhis_moh_suriname@yahoo.com

29 29 B ii jj ll aa gg ee 11 :: DD ee m B m oo gg rr aa ff ii ss cc hh ee dd aa tt aa SS uu rr ii nn aa m m ee pp ee rr dd ii ss tt rr ii cc tt : Paramaribo 2: Wanica 3: Para 4: Brokopondo 5: Commewijne 6: Saramacca 7: Coronie 8: Nickerie 9: Marowijne 10: Sipaliwini Inwoners per district Districten Urbane districten 1. Paramaribo Oppervlakte (km2) per district Bevolkingsdichtheid (inh/km2) Para Commewijne Wanica Rurale districten 4: Marowijne Saramacca Coronie Nickerie Brokopondo Districten binnenland 10. Sipaliwini Totaal Bron: Suriname Census 2003 Preliminary Report: Suriname in cijfers no /03-ABS 0.2

30 30 Bijlage 2: De bevolking van Suriname naar geslacht en leeftijd volgens CBB (2002) Leeftijdsgroep Vrouw Man Totaal < Totale bevolking Bron: Demografische data Suriname 2001 en Centraal Bureau voor Burgerzaken (CBB) Ministerie van Binnenlandse Zaken, 2004 B e v o l kingspyramide S u r iname mannen vrouwen

31 31 Bijlage 3: MICS 2000 resultaten met betrekking tot HIV/AIDS Indicator 2000 (By Residence) 2000 (By education level) National: 35.6% National: 35.6% Knowledge of all 3 ways of preventing HIV/AIDS - transmission Urban: 43.9% None: 6.0% Rural: 31.5% Primary level: 22.4% Interior: 16.4% Secondary+level: 46.4% Missing/DK: 34.6% National: 35.3% National: 31.3% Knowledge of all 3 misconceptions about HIV/AIDS Knowledge of all 3 ways of mother to child transmission (MTCT) of HIV Urban: 46.1% None: 30.2% Rural: 28.5% Primary level: 28.5% Interior: 13.2% Secondary+level: 32.8% Missing/DK: 38.4% National: 31.3% National: 31.3% Urban: 31.6% None: 30.2% Rural: 33.1% Primary level: 28.5% Interior: 26.6% Secondary+ level: 32.8% Missing/DK: 38.4% National: 49.3% National: 49.3% Discriminatory attitude to people with HIV/AIDS Knowledge of all 3 ways & identify all 3 misconceptions of preventing HIV/AIDS - transmission Urban: 59.9% None: 26.5% Rural: 41.7% Primary Level: 27.5% Interior: 30.0% Secondary+level: 64.0% Missing/DK: 35.4% National: 20.2% National: 20.2% Urban: 27.0% None: 1.9% Rural: 15.2% Primary Level: 9.2% Interior: 7.8% Secondary+level: 28.3% Missing/DK: 16.5% National: 56.1% National: 56.1% Women who know where to be tested for HIV Urban: 66.4% None: 18.6% Rural: 51.0% Primary Level: 39.0% Interior: 32.3% Secondary+level: 70.3% Missing/DK: 42.7% Bron: MICS 2000 Tabellen 31 t/m 35

32