Alleen de kreten zijn overgenomen,
|
|
- Saskia Leona de clercq
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Terug naar Joke Smit (2) Alleen de kreten zijn overgenomen, niet de analyse Marja Vuijsje laat zien waarom Smit juist koos voor de Partij van de Arbeid om haar feministische programma te helpen verwezenlijken. Later in haar leven raakte Smit teleurgesteld in de partij en vertrouwde ze eerder op feministische vrouwen van cda- en vvd-huize dan op de mannen van de PvdA. marja vuijsje Dertig jaar geleden overleed Joke Smit. Achtenveertig was ze toen ze behalve haar kinderen ook haar getrouwen uit het sociaal-democratische deel van de feministische beweging verweesd achterliet. Een van hen was Hedy d Ancona. Hoe moet dat met mij; met de vrouwenbeweging zonder Jokes nimmer aflatende ideeënbron, haar plannetjes, haar kritische kijk op de mannelijke structuren en op de mannelijke kopstukken van de partij waar ze zelf deel van uitmaakte, schreef ze op 22 september 1981 in de Volkskrant. Zowel in de vrouwenbeweging als in de PvdA hadden Smit en d Ancona tussen 1967 en 1981 een duo gevormd. Hun doel was ervoor te zorgen dat de linkse roep om eerlijke verdeling van kennis, macht en inkomen ook zou gaan gelden voor vrouwen. Meestal was het Joke Smit Over de auteur Marja Vuijsje is schrijfster en journaliste Noten zie pagina 44 die in goed geschreven stukken ontvouwde wat er moest gebeuren en wierp Hedy d Ancona haar spreekvaardigheid en haar contactuele eigenschappen in de strijd om die plannen te verkopen, zowel aan andere feministen als aan de partijtop van de PvdA. Hun samenwerking was begonnen nadat Joke Smit in 1967 het artikel schreef dat de geschiedenis in zou gaan als hét startsein voor de tweede feministische golf in Nederland: Het onbehagen bij de vrouw. In het literaire tijdschrift de Gids zette Smit uiteen waarom steeds meer vrouwen zich tekort gedaan voelden in het nieuwe tijdperk van toenemende welvaart. Volgens haar was dat omdat de individuele vrijheid die door en voor velen werd opgeëist niet van toepassing was verklaard op vrouwen. Vooral Nederlandse vrouwen kampten met geschreven en ongeschreven regels waardoor mensen die als meisje waren geboren, werden behandeld als (potentiële) moeders en huisvrouwen, niet als zelfstandige personen met eigen 39 foto onbekend hollandse hoogte
2 40 ambities. Omdat het gezin werd beschouwd als de ideale eindbestemming van elke vrouw werd het doorgaans verspilling gevonden meisjes te laten doorleren. Door de enorme onderwijsachterstand die ze daardoor opliepen, waren ze meestal aangewezen op banen die in het verlengde lagen van het huishoudelijke werk dat ze vanzelf al deden. Het was een vicieuze cirkel die leidde tot de instandhouding van een historisch gegroeide apartheid tussen de seksen: de meeste mannen hadden een huishoudster, de meeste vrouwen waren huishoudster. In Smits analyse was er nauwelijks onderscheid tussen fabrieksmeisjes, onderwijzeressen en vrouwelijke studenten aan de universiteit: zodra ze zwanger waren konden ze een actieve rol in het openbare leven vergeten. Ook onder de weinige vrouwen die hoogopgeleid waren, maakte het vormen van een gezin meestal een einde aan al hun professionele aspiraties. Werkende moeders werden beschouwd als ontaarde moeders en het waren de uitzonderingen die hun schouders ophaalden over dat ingesleten idee. Smits stuk sloot aan op de opvattingen van Simone de Beauvoir, die in haar boek Le Deuxième Sexe stelde dat meisjes niet als vrouw worden geboren maar tot vrouw worden gemaakt. Ook Smits ideeën waren gebaseerd op de aanname dat nurture doorslaggevender is dan nature. In de Gids pleitte ze voor maatregelen die ertoe zouden leiden dat vrouwen en mannen evenveel kans zouden krijgen op goede opleidingen en interessant werk buitenshuis, maar ook voor wat kort daarna roldoorbrekende opvoeding ging heten. Alle onderwerpen waarvoor feministen in de jaren zestig en zeventig in touw kwamen, werden behandeld in dat artikel uit november Van vrije abortus en anticonceptie tot en met gelijk loon en goedkope kinderopvang, van betere onderwijskansen voor meisjes en vrouwen tot en met arbeidstijdverkorting en het afschaffen van kostwinnersvoordelen in de belastingwetgeving. Joke Smit zou blijven hameren op arbeidstijdverkorting als voorwaarde om ouderschap en werk buitenshuis te combineren. De maatschappij die haar voor ogen stond was een ontspannen verzorgingsstaat waarin het er niet toe deed of je als man of als vrouw was geboren en waarin vaders en moeders evenveel voor hun kinderen zorgden. Het was een perspectief dat aansloeg. Op Het onbehagen bij de vrouw kreeg Smit zoveel reacties van mensen (m/v) die Joke Smit hamerde op arbeidstijdverkorting als voorwaarde om ouderschap en werk buitenshuis te combineren iets wilden doen om tot gelijkheid tussen de seksen te komen, dat ze besloot een vereniging op te richten. Het was haar eerste plannetje waarvoor ze PvdA-politica Hedy d Ancona warm kreeg, en Man Vrouw Maatschappij was de eerste actiegroep van de tweede feministische golf in Nederland. In de jaren daarna werd Joke Smit een boegbeeld van feministische vrouwen die er samen met feministische mannen voor wilden zorgen dat politieke partijen, vakbonden, onderwijsen overheidsinstellingen het tegengaan van sekse-apartheid tot een van hun belangrijkste taken zouden rekenen. Anders dan veel andere toenmalige feministen geloofde Joke Smit in samenwerking met mannen én in de parlementaire democratie als middel om haar doel te bereiken. Haar analyses waren vaak radicaal, maar ze was geen revolutionair. Ze riep niet op tot het saboteren van mannen, huwelijk, gezin en kapitalisme, maar tot een lange mars door de instituties. En tot het creëren van een paar feministische organisaties om die mars zo snel mogelijk ten einde te brengen. De institutie die zijzelf ging bestormen was de PvdA. Kort na verschijning van Het onbehagen bij de vrouw was ze lid geworden. Gedeeltelijk omdat ze vond dat haar egalitaire ideeën nog het meeste thuishoorden bij de sociaal-democratie,
3 gedeeltelijk uit pragmatische overwegingen. Links Nederland was in een winning mood en van alle linkse partijen maakte de PvdA de meeste kans op invloedrijke regeringsdeelname. Later schreef ze daarover: Wie iets wil veranderen kan niet zonder politiek. Wie meer wil dan geweten spelen heeft een grote partij nodig. Bij de PvdA moest ik wezen: die was tegen ongelijkheid en kwam op voor de underdogs. 1 In Smits ogen waren vrouwen de underdog waarvoor moderne sociaal-democraten het moesten opnemen. Bij de PvdA liep lang niet iedereen warm voor dat idee. Elitair was het woord dat regelmatig opdook. Nog heel wat partijgenoten vonden het feminisme meer iets voor dames uit de hogere middenklasse dan voor de arbeidersvrouwen voor wie socialisten traditioneel in de bres sprongen. Vooral het idee dat vrouwen tot meer zelfverwerkelijking zouden komen als ze zouden gaan werken, kreeg dat vernietigende predicaat elitair. Volgens socialistische critici stonden arbeidersvrouwen liever achter hun mannen en achter het aanrecht dan aan de lopende band. Overigens was het een reactie die Joke had kunnen verwachten. In een lezing die ze in het voorjaar van 1967 had gehouden voor de Rotterdamse nivon had ze er al aan gerefereerd dat de animositeit tussen socialisten en feministen die ontstond ten tijde van de eerste feministische golf nog steeds doorwerkte: Als er in het streven naar de emancipatie van de vrouw twee groeperingen te onderscheiden zijn ( ) dan komt dat doordat beide partijen voor één van beide typen vrouwen vochten: de arbeidersbeweging concentreerde zich op lotsverbetering voor de overbelaste arbeidersvrouw en dat impliceerde: haar terugbrengen in het gezin; de feministen vochten voor de onafhankelijkheid van het burgermeisje, en dat betekende: opname van deze vrouwen in het arbeidsproces. Het was een tegenstelling die Smit met goede argumenten dacht te slechten. Haar perspectief voor ongeschoolde vrouwen was niet de lopende band maar een opleiding waarmee ze interessanter werk konden krijgen dan het routinewerk dat ze thuis ook al deden. Dankzij de groeiende welvaart en beter onderwijs waren hun mannen al aan het doorstromen naar betere functies dan het spreekwoordelijke lopendebandwerk. Voor arbeidersvrouwen leek het haar een aantrekkelijker toekomstbeeld zelf een baan te hebben dan hun dagen al dan Volgens socialistische critici stonden arbeidersvrouwen liever achter het aanrecht dan aan de lopende band niet gedrenkt in goedkope sherry te slijten in een van de treurige nieuwbouwwijken die toentertijd verrezen. Joke Smit voelde zich niet alleen verwant met feministen van eerdere golven, maar ook met de sociaal-democratische voorman Henri Polak ( ). Polak was haar grote voorbeeld bij haar streven naar volksverheffing. Net zoals hij van de arbeiders zelfbewuste socialisten met belangstelling voor kunst en wetenschap wilde maken, rekende Smit onderwijs, (culturele) vorming en scholing tot de core business van het feminisme. Bij haar pogingen de PvdA te veranderen in een feministische partij speelden Smits opvattingen over onderwijs een belangrijke rol. Zo was ze betrokken bij de campagne Marie wordt wijzer, waarin meisjes werden opgeroepen door te leren. En voor de toenmalige Commissie Vormings- en Ontwikkelingswerk schreef ze de nota De moeder van Marie kan méér. Daarin pleitte ze voor aangepast tweedekansonderwijs voor vrouwen. De oprichting van moedermavo s, speciale scholen waar volwassen vrouwen alsnog een diploma konden halen, beschouwde zij als een van de belangrijkste wapenfeiten van de emancipatiebeweging. In haar streven het onderwijs voor vrouwen van alle standen en alle leeftijden toegankelijk 41
4 42 te maken voelde Smit zich regelmatig gedwarsboomd door mannelijke kopstukken in haar partij, onder wie Jos van Kemenade. De man die als minister van onderwijs in het kabinet-den Uyl verantwoordelijk was voor het mede door haar bepleite volwassenenonderwijs, wekte haar blijvende woede toen hij opmerkte dat hij liever iets deed voor Jan in de Jordaan dan voor Marie uit Wassenaar. Smit vond het onbegrijpelijk dat iemand die was gepokt en gemazeld in het gelijkheidsdenken weigerde in te zien dat onderwijsachterstanden minstens evenveel waren gekoppeld aan sekse als aan klasse. Hoewel Smit vaak boos was op hoge heren in de PvdA, waren er in haar partij ook mannen die zij als verlicht beschouwde. Jeroen de Wildt haar mvm-maatje en tevens haar laatste partner was een van hen, maar ook het toenmalige Tweede Kamerlid Aad Kosto rekende ze daartoe. In hetzelfde nummer van Socialisme en Democratie uit september 1974 waarin Joke Smit een voorzet gaf voor de toenmalige discussie over een nieuw PvdA-beginselprogramma, schreef Kosto een stuk onder de kop In beginsel een vrouwenprogramma. Het bleef niet onopgemerkt. In de jaren zeventig werden er door Joke Smit en de haren een paar belangrijke overwinningen geboekt. Mede onder druk van Man Vrouw Maatschappij en de Rooie Vrouwen werden feministische standpunten over het herverdelen van betaald en onbetaald werk tussen mannen en vrouwen opgenomen in het nieuwe beginselprogramma dat eind jaren zeventig werd vastgesteld. Eerder al waren in het kabinet- Den Uyl een paar besluiten genomen die direct bij Joke Smit vandaan kwamen. Een daarvan was de instelling van de Emancipatie Kommissie, waarin Smit zelf zitting nam. De Emancipatie Kommissie ging de overheid adviseren over een nieuw te voeren beleid: het emancipatiebeleid. Ook was het grotendeels aan de PvdA te danken dat er in 1977 een staatssecretaris voor emancipatiezaken kwam, een post die zijzelf graag had willen innemen als de PvdA in de regering was gekomen. Als er één partij is die heeft meegewerkt aan het opzetten van de door Smit gewenste feministische instituties dan was het de PvdA wel. Desondanks was ze aan het eind van haar leven vooral teleurgesteld in haar partij. Ze was al terminaal ziek toen Hedy d Ancona haar voor de laatste maal opzocht om haar te interviewen Het was grotendeels aan de PvdA te danken dat er in 1977 een staatssecretaris voor emancipatiezaken kwam voor het maandblad Opzij. Het werd een gesprek over de dreigende teloorgang van de tweede feministische golf en over Smits analyse dat de PvdA was blijven steken in oud-socialisme. In het nieuw-socialisme waarvoor zij pleitte, stond het opheffen van sekse-ongelijkheid centraal. Het irriteerde haar dat het feminisme bij de PvdA werd beschouwd als een van de vele maatschappelijke bewegingen waarop doelgroepenbeleid moest worden losgelaten. Alleen al om ervoor te zorgen dat de economie werd ingericht op buitenshuis werkende moeders en verzorgende vaders waren ingrijpende veranderingen nodig, niet hier en daar wat kleine vrouwenprojecten. Onder meer in Socialisme & Democratie schreef Joke Smit veel artikelen om aan te geven welke kant het op moest met de PvdA. Ze waren bedoeld om duidelijk te maken hoe dat eigenlijk moest, het herverdelen van kennis, macht en inkomen tussen mannen en vrouwen. De meeste van haar stukken werden interessant genoemd en werden vervolgens terzijde gelegd. Als je de balans opmaakt zie je dat alleen de kreten zijn overgenomen, en niet de analyse, zei ze in 1981 tegen Hedy d Ancona. 2 En: De mannenbond van de PvdA wordt tegenwoordig niet bevolkt door socialisten maar door klassenstrijders, en dat zijn hoge mannen, die om hun eigen machts-
5 In 2011 vindt bijna niemand meer dat sekseverschillen eerder het gevolg zijn van nurture dan van nature positie veilig te stellen, zorgelijk doen over lage mannen. Dus je hebt daar Ollie B. van Kemenade, Ollie B. van Dam, Ollie B. van der Doef, ga zo maar door. Ook over Den Uyl had ze weinig goeds te vertellen. Hedy d Ancona wees haar op een rede waarin hij had gezegd dat de vrouwenbeweging volgens hem de meest duurzame uitdrukking was van veranderingsgezindheid en zelfs de meest duurzame kracht. Smit vond het schijnheilige praat. Want: Het blijft bij hoed af, diepe zucht en vrome wensen. Wat haar misschien het meeste dwars zat was dat de PvdA-leiding niets deed met het plan dat haar het meest na aan het hart lag: invoering van een 5-urige werkdag. Bij het tienjarig bestaan van de actiegroep Man Vrouw Maatschappij was ze begonnen daarvoor te ijveren. Net zoals de socialisten in vroegere dagen de zegeningen van een 8-urendag op een affiche hadden gezet, kwam zij met tien voordelen van een 5-urendag. Alleen een zo drastische arbeidstijdverkorting zou de door haar gewenste ontspannen en op seksegelijkheid gebaseerde verzorgingsmaatschappij dichterbij brengen, een maatschappij waarin de zorg voor anderen net zo hoog zou worden gewaardeerd als economische nuttigheid. Behalve onder sociaal-democraten was ze bezig geweest voor de 5-urendag te ijveren onder vrouwen van andere politieke partijen. Veertien jaar na Het Onbehagen vertrouwde ze eerder op feministische vrouwen van cda- en vvd-huize dan op de mannen van de PvdA. Onder meer om de 5-urendag een grotere kans van slagen te geven kwam ze zelfs met een pleidooi voor oprichting van een Vrouwenpartij. Overigens was dat een plan voor de lange termijn. Als je nu begint heb je nog tien à vijftien jaar nodig, denk ik, want als je de zaak niet stevig opzet krijg je geen twintig Kamerzetels en zo moet het. Het idee van een vrouwenpartij was Smits enige plannetje dat Hedy d Ancona niet zag zitten. In 1981 waren er berhaupt weinig mensen die nog warm liepen voor nieuwe feministische initiatieven. De tweede feministische golf begon alweer weg te ebben. En ook de sociaal-democratie begon aan een lange winter. De jaren van vooruitgangsoptimisme, links levensgevoel en alles-moet-anders waren voorbij. Een paar maanden voor haar dood schreef Joke Smit de liedtekst Er is een land waar vrouwen willen wonen. Daarin schetste zij haar toekomstfantasie. Nederland moest een land worden waar steeds opnieuw wordt nagegaan wie zwak zijn en wie sterk. Waar allen zorgen voor wie hulp behoeven. En t brood verdienen met maar vijf uur werk. Haar gedicht is doordrenkt van de gedachte dat ook mannen gelukkiger zullen zijn in een land waar dienstbaarheid niet toevalt aan één sekse en niet vanzelf een man de leiding houdt. Het eindigt dan ook met een couplet over een land waar mensen willen wonen: Het land van de saamhorigheid. Inmiddels ligt de tijd van grootse vergezichten over een andere maatschappij ver achter ons. De samenleving waarin we terecht zijn gekomen lijkt weinig op de ontspannen verzorgingsstaat die Joke Smit voor ogen had. Ook raakte het idee uit de mode dat ongelijkheden tussen mannen en vrouwen veroorzaakt worden door handhaving van ingesleten tradities. In 2011 is er bijna niemand meer die vindt dat sekseverschillen eerder het gevolg zijn van nurture dan van nature. Dertig jaar na de dood van Joke Smit wordt het publieke debat over de positie van vrouwen in Nederland gedomineerd door discussies over de afwezigheid van vrouwen in topfuncties. Terwijl ze hun onderwijsachterstand glansrijk hebben ingehaald, zijn er nog steeds maar weinig vrouwen op hoge posten. Spraakmakende 43
6 publicisten zoals Heleen Mees, Elma Drayer en Elsevier-redacteur Marike Stellinga wijten het ontbreken van vrouwen in de hogere regionen van politiek en bedrijfsleven aan de vrouwen zelf. Sinds de jaren zeventig zijn Nederlandse vrouwen massaal gaan werken, maar meestal in parttime banen, en deeltijdwerk leidt zelden tot doorstroming naar de top. Met andere woorden: zolang vrouwen niet evenveel tijd aan buitenshuis werken besteden als mannen houden ze het glazen plafond zelf in stand. In de marge van dat debat wordt af en toe bedacht hoe Joke Smit erover zou denken dat de meeste Nederlandse vrouwen hun moederschap nog steeds minstens zo belangrijk vinden als hun baan. Zou ze het toejuichen dat haar Nederlandse zusters de 5-urendag voor zichzelf al hebben ingevoerd om het werk buitenshuis met een gezin te combineren? Of zou ze knorrig zijn omdat ze er in Het onbehagen bij de vrouw al voor waarschuwde dat parttime werk wordt geassocieerd met klusjes en weinig promotiemogelijkheden biedt? Smits dochter, Elisabeth Kool, is een van de publicisten die er zo nu en dan op wijst dat haar moeder naast gelijkheid op de arbeidsmarkt ook gelijkheid bij het zorgen voor kinderen en andere dierbaren bepleitte. Onder de kop Weg van de roofzucht, op weg naar zorgdragen beschreef ze in de Volkskrant van 27 september 2008 haar ideeën over een duurzame economische orde als alternatief voor de huidige gestreste samenleving die is gebaseerd op winstbejag. Zorgzaamheid was daarin een trefwoord, uitbanning van machismo een voorwaarde: Het hervormen van de mannenrol is daarom het meest duurzame doel denkbaar. Er was een handjevol mensen (m/v) dat enthousiast op het stuk reageerde. Een van hen was Hedy d Ancona. Net zoals andere getrouwen van Joke Smit ziet zij uit naar herleving van het feministische gelijkheidsdenken, een manier van denken die door de sociaal-democratische oermoeder van het Nederlandse tweede golffeminisme in vele nog altijd leesbare artikelen werd verwoord. Van de hand van Marja Vuijsje verscheen in 2008 Joke Smit, biografie van een feministe. Noten 1 Uit: Joke Smit, Is het feminisme ten dode opgeschreven? Opgenomen in Tien over Tijd, tienjarige jubileumuitgave mvm. 2 Uit: t Kan helaas niet zonder vrouwenpartij, interview door Hedy d Ancona, Opzij, 9 e jaargang, nr. 9, september
Dat was een nogal provocerende stellingname, zoals ook zou
Ter inleiding Joke (Johanna Elisabeth) Smit werd op 27 augustus 1933 geboren in Utrecht. Zij zou de oudste zijn van zes kinderen. Haar ouders waren Nederlands-Hervormd en het gezin woonde onder meer in
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines De sociale kwestie.
Onderzoeksvraag: Waardoor ontstonden het liberalisme en het socialisme, en hoe dachten liberalen en socialisten over de sociale kwestie? Kenmerkende aspect: De opkomst van de politiek maatschappelijke
Nadere informatieInhoud. Inleiding 9. Epiloog 428
Inhoud Inleiding 9 1 Een onmisbaar kind 1933-1945 19 2 Een samenstel van stemmingen 1945-1951 59 3 Als vrije mensen 1951-1952 87 4 Een nieuw type huwelijk 1952-1956 112 5 Een literair besef 1956-1967 142
Nadere informatieTIJD OM TE WERKEN Internationale Vrouwendag 8 maart 2014
TIJD OM TE WERKEN Internationale Vrouwendag 8 maart 2014 TIJD OM TE WERKEN Vandaag is het Internationale Vrouwendag. Een dag die ooit begon op 8 maart 1908 met een massale staking van Amerikaanse vrouwen
Nadere informatieGESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT
GESCHIEDENIS LES 2 STAP VOOR STAP VOORUIT Wie zei: Het is mijn taak om dit land goed te besturen. Maar al die ministers moeten zich er niet mee bemoeien. 1. koning Willem I 2. koning Willem II 3. koning
Nadere informatieEmancipatie EMANCIPATIE
WAT GA JE DOEN? Binnenkort geef je samen met een klasgenoot een presentatie in het. bhet onderwerp van je presentatie is: ONDERWERP: Emancipatie Diamantslijptafel Vervaardiger: Metaalbewerkingsbedrijf
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 2. Bronnenboekje. KB-0125-a-12-2-b
Bijlage VMBO-KB 2012 tijdvak 2 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-12-2-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een beschrijving van een politieke stroming (rond 1870): Zij
Nadere informatieIn: Carla Wijers e.a. (Red.), Tussen aanpassing en verzet. Vrouwen voor het voetlicht 1929-1969. Culemborg, Uitgeverij Lemma, 1989, pp. 187-193.
In: Carla Wijers e.a. (Red.), Tussen aanpassing en verzet. Vrouwen voor het voetlicht 1929-1969. Culemborg, Uitgeverij Lemma, 1989, pp. 187-193. A/weke Ribberink Een erflaatster in verzet. Joke Smit en
Nadere informatieTijd van burgers en stoommachines 1800 1900. 8.6 Emancipatie en democratisering. Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd?
Onderzoeksvraag: Hoe werd de politiek gedemocratiseerd? Kenmerkende aspecten: * Voortschrijdende democratisering, met deelname van steeds meer mannen en vrouwen aan het politiek proces. * De opkomst van
Nadere informatieJanusz Korczak. door Renée van Eeken
Janusz Korczak door Renée van Eeken Hoofdstukken 1. Inleiding 2. Wie was Janusz Korczak? 3. Zijn levensverhaal 4. Janusz Korzcak in deze tijd 5. Waarom ik hem gekozen heb 6. Nawoord 7. Bronvermelding 1
Nadere informatieInleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,
Nadere informatieHandboek Politiek. Derde Kamer der Staten-Generaal
Handboek Politiek Derde Kamer der Staten-Generaal Hallo Kamerlid van de Derde Kamer der Staten-Generaal, Gefeliciteerd! Deze week ben jij een politicus. Je gaat samen met je klasgenoten discussiëren over
Nadere informatieSamenvatting Geschiedenis Module 5
Samenvatting Geschiedenis Module 5 Samenvatting door een scholier 1332 woorden 26 maart 2006 10 1 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Geschiedenis module 5 Hoofdstuk 1 1918, Troelstra wilde een revolutie
Nadere informatieZaken voor mannen. Verhalen van mannen met epilepsie
Zaken voor mannen Verhalen van mannen met epilepsie Introductie Niet alle mannen vinden het prettig om over hun gezondheid te praten. Ieder mens is anders. Elke man met epilepsie ervaart zijn epilepsie
Nadere informatieAfstand ter adoptie. Astrid Werdmuller
Afstand ter adoptie Astrid Werdmuller 1 Disclosure belangen Astrid Werdmuller en Annette van Hulst (Potentiële) belangenverstrengeling: geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven:
Nadere informatieInleiding Ik ga onderzoeken wat het begrip huisvrouw betekende / betekent. Dit ga ik doen voor vier periodes:
Werkstuk door een scholier 2627 woorden 21 april 2001 7 43 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Ik ga onderzoeken wat het begrip huisvrouw betekende / betekent. Dit ga ik doen voor vier periodes:
Nadere informatieJuryrapport. Joke Smit-prijs 2009
Juryrapport Joke Smit-prijs 2009 Tweejaarlijkse prijs van de regering voor het leveren van een fundamentele bijdrage aan de verbetering van de positie van vrouwen in Nederland De jury Joke Smit-prijs 2009
Nadere informatieCongrestoespraak Lodewijk Asscher PvdA-congres, 3 november 2012. -GESPROKEN WOORD GELDT-
Congrestoespraak Lodewijk Asscher PvdA-congres, 3 november 2012. -GESPROKEN WOORD GELDT- Dames en Heren, Partijgenoten, Ik sta hier beduusd voor u. Het is een bijzondere tijd geweest. Als ik in terugkijk
Nadere informatieDank u wel kolonel Lambrichts, mevrouw Sybilla Dekker, Generaal, geachte aanwezigen,
Spreekpunten staatssecretaris De Vries van Defensie ter gelegenheid van de eerste deeltijdopleiding Middelbare Defensie Vorming te Den Haag. Let op: Alleen gesproken woord geldt! Dank u wel kolonel Lambrichts,
Nadere informatieKIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING
CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.
Nadere informatieBeginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren
Beginselen van de politieke partijen die in 2006 in de Tweede Kamer vertegenwoordigd waren Partij van de Arbeid (PvdA) Volkspartij voor Vrijheid en Democratie (VVD) Christen-democratisch Appèl (CDA) Democraten
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2006
Examen VMBO-GL en TL 2006 tijdvak 1 woensdag 31 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE GL EN TL Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 37 vragen. Voor dit examen zijn maximaal
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,
Nadere informatie2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw
2,1: Nederlands-Indië, 19 e eeuw 1830 1870: Javaanse boer werkt voor Nederlandse staat: - cultuurstelsel - Herendiensten van verliespost naar wingewest Vanaf 1870: modern imperialisme particuliere bedrijven
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. geschiedenis en staatsinrichting CSE KB. tijdvak 1. Bronnenboekje. KB-0125-a-17-1-b
Bijlage VMBO-KB 2017 tijdvak 1 geschiedenis en staatsinrichting CSE KB Bronnenboekje KB-0125-a-17-1-b Staatsinrichting van Nederland bron 1 Een omschrijving van de eerste politieke partij: De kleine luyden
Nadere informatieGeschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl)
Geschiedenis (nieuwe stijl) en geschiedenis en staatsinrichting (oude stijl) Examen VWO Vragenboekje Voorbereidend Wetenschappelijk Onderwijs Tijdvak 2 Woensdag 18 juni 9.00 12.00 uur 20 03 Voor dit examen
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag
Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep
Nadere informatieTWEEDE FEMINISTISCHE GOLF: EEN HISTORISCH ONDERZOEK
VROUWENEMANCIPATIE Naam :............... TWEEDE FEMINISTISCHE GOLF: EEN HISTORISCH ONDERZOEK Klas: Nr. : Datum : Vak: geschiedenis SCORE: / De zogenaamde eerste feministische golf speelde zich af aan het
Nadere informatieV Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013. Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf
V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013 Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf Herdenking Dr. P.H. (Pieter) Kooijmans (1933-2013) Op 13 februari jongstleden
Nadere informatieProbleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het.
ONTMOET HUMANITAS Probleem? Geen probleem. Met de vaardigheden die Humanitas je aanreikt, verander je je leven. Helemaal zelf. En het mooie is: iedereen kan het. Zonder uitzondering. Lukt het je niet alleen,
Nadere informatiePAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER. Interviewernummer : INTCODE. Module INTIMITEIT. (bij de vragenlijst volwassene lente 2002)
PAGINA BESTEMD VOOR DE INTERVIEWER Interviewernummer : INTCODE WZARCH INDID Module INTIMITEIT (bij de vragenlijst volwassene lente 2002) Personen geboren vóór 1986. Betreft persoonnummer : P09PLINE (zie
Nadere informatieVan verzorgingsstaat naar
1. Van verzorgingsstaat naar participatiesamenleving Het is onmiskenbaar dat mensen in onze huidige netwerk- en informatie-samenleving mondiger en zelfstandiger zijn dan vroeger. Gecombineerd met de noodzaak
Nadere informatieDe vrouwen waren we even vergeten
Opgave 3 Mens en werk tekst 11 De vrouwen waren we even vergeten 5 10 15 20 25 Koud konden we in 1976 spreken van een verzorgingsstaat of de afbraak ervan begon alweer. Ironisch genoeg legde de vrouwenemancipatie
Nadere informatieBurgers en Stoommachines. Tot 1:20
Burgers en Stoommachines Tot 1:20 Wat gaan we leren? 1. Welke gevolgen de technische uitvindingen hadden. 2. Wat er in de grondwet van 1848 stond. 3. Welke groepen minder rechten hadden dan andere groepen.
Nadere informatieHerdenking Frans Andriessen Maart 2019
Herdenking Frans Andriessen Maart 2019 Als Frans in de Kamer komt, heeft zijn naam bij voorbaat een vertrouwde klank, zo was in 1967 te lezen in een blad van de Katholieke Volkspartij, de KVP. Het scheelde
Nadere informatie'Gratis' mantelzorg (m/v)
'Gratis' mantelzorg (m/v) Presentatie Eelco Wierda bij NVR-expertmeeting 'Gendersensitief beleid bij gemeenten' 11 juni 2015 Vorig jaar ben ik mij vanuit Atria als Kenniscentrum voor Emancipatie verder
Nadere informatieEr was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen.
Een klein gesprekje met God Er was eens een Kleine Ziel die tegen God zei: Ik weet wie ik ben, ik ben het licht net als alle andere zielen. God lachte breed. Dat is waar!, zei God. Jij bent ook het licht.
Nadere informatieKarin de Galan. Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach.
Karin de Galan Karin de Galan (1967) is sinds 1991 trainer en coach. Ze heeft zich gespecialiseerd in het trainen van trainers en richtte in 2007 de galan school voor training op. Eerder werkte ze als
Nadere informatieHet nieuwe Program van Uitgangspunten van het CDA wordt in mei op het congres een feit. Duidelijk staat daarin vermeld dat het
Jongma-Roelants Stellingen 1. 'Solidariteit' binnen zorg en arbeid kan slechts in beperkte mate worden afgedwongen door de overheid. Zo blijkt ook dat mensen minder profijt van de overheid willen trekken
Nadere informatieDesiree Piar 0824864 CMD 1B Docent : James boekbinder Project : vrijwilligers 55+ Doelgroeponderzoeksverslag
Doelgroeponderzoeksverslag Interviews Naam: Sharlene Piar Arends leeftijd: 59 Hoe zou jij een tienermoeder helpen als jij een vrijwilliger was? En waarmee zou je een tienermoeder mee helpen? Advies geven
Nadere informatieDe emotionele bankrekening
De emotionele bankrekening Een uiterst praktische, nuttige manier om dit hele idee van proactiviteit en de cirkel van invloed te begrijpen en toe te passen is via de metafoor van de emotionele bankrekening.
Nadere informatieJe beste vriendin is een blad
Opgave 1 Vrouwenbladen tekst 1 Je beste vriendin is een blad 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 Door Jean-Pierre Geelen Er wordt neergekeken op wat vrouwenbladen hun lezeressen voorschotelen. Ten onrechte, vindt
Nadere informatieArgumentenkaart Deeltijdwerken 3. Samenleving. Wat zijn de voor- en nadelen voor de samenleving als vrouwen meer gaan werken?
Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken Wat zijn de - en nadelen de samenleving als meer gaan werken? Argumenten Deeltijdwerken
Nadere informatie't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.
't gummybeertje le journal D' Hoge School redactie: Tom & Senne 24-10-08 jaargang 3 nr. 7 http://zevensprong.org frankieweyns@hotmail.com Het aapje en de sleutels Er was eens een man en die had de sleutels
Nadere informatie't Kan helaas niet zonder vrouwen partij
't Kan helaas niet zonder vrouwen partij Een interview door Hedy d'ancona* Het is best gek om Joke te gaan interviewen. We kennen elkaar al zó lang. Of kennen... We hadden eigenlijk door al die jaren heen
Nadere informatiegermaans volk), een sterke Franse groepering. Ze verkochten haar aan de Engelsen die haar beschuldigden van ketterij (het niet-geloven van de kerk).
Jeanne d'arc Aan het begin van de 15de eeuw slaagden de Fransen er eindelijk in om de Engelsen uit hun land te verdrijven. De strijd begon met een vrouw die later een nationale heldin werd, van de meest
Nadere informatieDe tijd die ik nooit meer
De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.
Nadere informatieVermoord? vroeg Evi angstig. Ongetwijfeld. Maar de directeur... Vermoord, herhaalden we beslist. Daarna hebben ze zijn lichaam ondergedompeld in een
2 Juf Kol Tijdens de pauze kwamen we samen in de fietsenstalling. Meester Rob naar z n opoe? Helemaal naar de andere kant van de wereld? Op z n oude fiets? Zonder muts! Alsof we hem zouden vergeten! Onzin!
Nadere informatieF r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot
Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie
Nadere informatieEerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.
Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar
Nadere informatieDE MOEDERMAVO 2.0. Initiatiefvoorstel GroenLinks Amsterdam; Fenna Ulichki 7 maart 2014.
DE MOEDERMAVO 2.0 Initiatiefvoorstel GroenLinks Amsterdam; Fenna Ulichki 7 maart 2014. Inleiding Eind 2011 heeft de Amsterdamse Gemeenteraad het beleidsplan Vrouwenemancipatie in Amsterdam: Naar economische
Nadere informatieLatijn: iets voor jou?
: n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de
Nadere informatieWerkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw
Werkstuk Geschiedenis Nederland in de 19e eeuw Werkstuk door een scholier 2435 woorden 22 januari 2005 6 108 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inhoud: Hoofdvragen: 1: Wat veranderde er in de 19e Eeuw met
Nadere informatienarratieve zorg Elder empowering the elderly
narratieve zorg Elder empowering the elderly huisbezoek 1: KENNISMAKING - 2 - KENNISMAKING - huisbezoek 1- a kennismaking huisbezoek 1: KENNISMAKING a vertrouwelijkheid individueel in teamverband naar
Nadere informatiePresentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis
Presentatie Tranzo Zorgsalon 29 november 2012 Christine Kliphuis Geachte dames en heren, Zelfredzaamheid is een mooi en positief begrip. Immers, elk kind wil dingen zelf leren doen, jezelf kunnen redden
Nadere informatieSpreekbeurt Dag. Oglaya Doua
Spreekbeurt Dag Oglaya Doua Ik werd wakker voordat m n wekker afging. Het was de dag van mijn spreekbeurt. Met m n ogen wijd open lag ik in bed, mezelf afvragend waarom ik in hemelsnaam bananen als onderwerp
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2006 tijdvak 2 dinsdag 20 juni 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 36 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 52 punten
Nadere informatieExamen VWO. Nederlands. tijdvak 2 dinsdag 23 juni 13.30-16.30 uur. Bij dit examen hoort een bijlage.
Examen VWO 2009 tijdvak 2 dinsdag 23 juni 13.30-16.30 uur Nederlands Bij dit examen hoort een bijlage. Dit examen bestaat uit 19 vragen en een samenvattingsopdracht. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieHet is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.
De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.
Nadere informatieFactsheet voor de Initiatiefwet Herziening Partneralimentatie
Expertgroep van de NVR, Nederlandse Vrouwen Raad, september 2015, ec.zelfst.vr@gmail.com Factsheet voor de Initiatiefwet Herziening Partneralimentatie - korte versie over werk en zorg - 1. Inleiding De
Nadere informatieArgumentenkaart Deeltijdwerken. Werknemers. Wat zijn voor mij als vrouwelijke deeltijder de argumenten voor en tegen meer uren per week werken?
Wat zijn mij als vrouwelijke deeler de argumenten en tegen meer uren per week werken? Wat zijn mij als vrouwelijke deeler de argumenten en tegen meer uren per week werken? Wat zijn mij als vrouwelijke
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2018 2019 30 420 Emancipatiebeleid Nr. 301 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ONDERWIJS, CULTUUR EN WETENSCHAP Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieSchrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 <Katelyne>
Schrijver: KAT Coverontwerp: MTH ISBN: 9 789402 123678 Inleiding Timo is een ander mens geworden door zijn grote vriend Tommy. Toch was het niet altijd zo geweest, Timo had Tommy gekregen voor
Nadere informatieSociaal doe-het-zelven
Pieter Hilhorst Jos van der Lans Sociaal doe-het-zelven De idealen en de politieke praktijk Uitgeverij Atlas Contact Amsterdam/Antwerpen Sociaal doe-het-zelven; Hilhorst & van der Lans [PS] 3e proef pag
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieMANIFEST OP DE BRES VOOR ALLEENSTAANDE MOEDERS
OP DE BRES VOOR ALLEENSTAANDE MOEDERS OP DE BRES VOOR ALLEENSTAANDE MOEDERS In april 1992 werd ik moeder van mijn eerste kind. Ik was 21 jaar jong, zonder afgeronde opleiding, vast inkomen en netwerk.
Nadere informatieDe kerker met de vijf sloten. Crista Hendriks
De kerker met de vijf sloten Crista Hendriks Schrijver: Crista Hendriks Coverontwerp: Pluis Tekst & Ontwerp ISBN: 9789402126112 Crista Hendriks 2014-2 - Voor Oscar... zonder jou zou dit verhaal er nooit
Nadere informatieVoorbeeldig onderwijs
m a r i a va n de r hoe v e n Voorbeeldig onderwijs In de politieke arena wordt gedebatteerd over de vraag of het goed gaat met het Nederlandse onderwijs. Getuige het recente Oesorapport zijn we op onderdelen
Nadere informatie1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE.
Werkblad 6.1 Opdracht 3, module 5, les 6 1. Luister naar het gesprek. 2. Lees de zinnen. 3. Welke informatie hoort u? Kruis aan: JA of NEE. 1. Mevrouw Celik maakt een afspraak met de decaan. 2. De afspraak
Nadere informatieE-QUALITY KENNISCENTRUM VOOR EMANCIPATIE, GEZIN EN DIVERSITEIT. Vaderschap 2.0 Opvoedingsondersteuning voor vaders van nu
E-QUALITY KENNISCENTRUM VOOR EMANCIPATIE, GEZIN EN DIVERSITEIT Vaderschap 2.0 Opvoedingsondersteuning voor vaders van nu Vaderschap 2.0 E-Quality 55 UIT DE PRAKTIJK 3.3 Interview met Arno Janssen en Caroline
Nadere informatieActiviteit 01: Je gedachten en gevoelens 7. Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11. Activiteit 03: Acting out 16
Inhoud Activiteit 01: Je gedachten en gevoelens 7 Activiteit 02: De scheiding van je ouders overleven 11 Activiteit 03: Acting out 16 Activiteit 04: Schuld 22 Activiteit 05: Angst 26 Activiteit 06: Verdriet
Nadere informatiemaatschappijwetenschappen pilot havo 2016-I
Opgave 3 Betrokken vaders 13 maximumscore 3 vormingsvraagstuk, met: gebruik van het hoofdconcept vorming 1 gebruik van een kernconcept bij het hoofdconcept vorming 1 vormingsvraagstuk omdat vaderbetrokkenheid
Nadere informatieSpeech na afloop van de laatste plenaire Kamervergadering van 2015 Door de tijdelijke Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib
Speech na afloop van de laatste plenaire Kamervergadering van 2015 Door de tijdelijke Voorzitter van de Tweede Kamer, Khadija Arib Beste collega s, Voordat ik de laatste vergadering van 2015 sluit, wil
Nadere informatieEindexamen maatschappijleer vwo 2003-II
Opgave 1 Armoede en werk 1 Het proefschrift bespreekt de effecten van het door twee achtereenvolgende kabinetten-kok gevoerde werkgelegenheidsbeleid. / De titel van het proefschrift heeft betrekking op
Nadere informatieGESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB
Examen VMBO-KB 2005 tijdvak 1 woensdag 25 mei 9.00 11.00 uur GESCHIEDENIS EN STAATSINRICHTING CSE KB Gebruik het bronnenboekje. Dit examen bestaat uit 35 vragen. Voor dit examen zijn maximaal 50 punten
Nadere informatieJAARPLAN JONGE SOCIALISTEN ARNHEM- NIJMEGEN
JAARPLAN JONGE SOCIALISTEN ARNHEM- NIJMEGEN 2015-2016 Inhoudsopgave Voorwoord (pagina 3) Inleiding (pagina 3) Bestuur Jonge Socialisten Arnhem- Nijmegen 2015-2016 (pagina 4) Portefeuilleverdeling (pagina
Nadere informatieVan meedenken met naar beslissen voor
Van meedenken met naar beslissen voor Morele problemen bij zorgbeslissingen van familieleden en mantelzorgers voor verminderd beslissingsvaardige ouderen in de thuissituatie Een onderzoek i.h.k.v. het
Nadere informatieInkomenspositie van startende ondernemers
M201112 Inkomenspositie van startende ondernemers drs. A. Bruins Zoetermeer, juli 2011 Inkomenspositie van startende ondernemers Enkele jaren na de start met een bedrijf is slechts een kwart van de ondernemers
Nadere informatiewww.schuldinfo.nl Pagina 1
Wijziging beslagvrije voet volgens wetsvoorstel wwb Behandeling wetsvoorstel 6 oktober 2011, Tweede kamer ( ) Het hoofdprincipe, die onafhankelijkheid van ouders, vind ik cruciaal. Je ziet dat wat nu gebeurt,
Nadere informatieBeste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk.
Beste Janien, familie, vrienden, allen hier aanwezig, Het is goed om vanavond bijeen te zijn in deze Sint-Joriskerk. We gedenken vanavond Ramón Smits Alvarez. We staan stil bij zijn leven, we staan stil
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatie2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1
2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal
Nadere informatieSamen eenzaam. Frida den Hollander
Samen eenzaam Samen eenzaam Frida den Hollander Tweede editie Schrijver: Frida den Hollander Coverontwerp: Koos den Hollander Correctie: Koos den Hollander ISBN:9789402122442 Inhoud Inleiding 1 Ik ben
Nadere informatieParagraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving?
Antwoorden door een scholier 1490 woorden 7 april 2006 4,6 15 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Paragraaf 2 De hedendaagse arbeids samenleving 2.1 wat is een arbeids samenleving? In 1948
Nadere informatieExamen VMBO-GL en TL 2006
Examen VMBO-GL en TL 2006 tijdvak 1 maandag 29 mei 13.30-15.30 uur NEDERLANDS LEESVAARDIGHEID-SCHRIJFVAARDIGHEID CSE GL EN TL Bij dit examen horen een tekstboekje en een uitwerkbijlage. Beantwoord alle
Nadere informatieDe fout van hun leven
De fout van hun leven Voor Annie Romein-Verschoor, die de hindernissen van de soort heeft overwonnen* Ik ben de redactie van Opzij erkentelijk dat zij een prijs heeft ingesteld om de gedachtenvorming binnen
Nadere informatieELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE
ELSEVIER HULP BIJ STUDIEKEUZE Naam:... Klas:... Stap : Wat Kan ik? Voor welke vakken haal(de) je de hoogste cijfers op school? Aardrijkskunde Algemene natuurwetenschappen Bewegen, sport en maatschappij
Nadere informatieBeroep Man Vrouw M/V Opmerking 1... 2... 3... 4... 5... 6... 7... 8...
1.2 Vul nu de tabel aan en kruis je antwoord aan. Beroep Man Vrouw M/V Opmerking 1.............................................. 2.............................................. 3..............................................
Nadere informatieMaria, de moeder van Jezus
Maria, de moeder van Jezus Kerstoverdenking Rotary 2014 1. Maria in de kerkgeschiedenis 2. Maria in de Bijbel 3. Boodschap 1. Wees gegroet Wees gegroet Maria, vol van genade. De Heer is met u. Gij zijt
Nadere informatieVerhaal: Jozef en Maria
Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele
Nadere informatieGebruik van kinderopvang
Gebruik van kinderopvang Saskia te Riele In zes van de tien gezinnen met kinderen onder de twaalf jaar hebben de ouders hun werk en de zorg voor hun kinderen zodanig georganiseerd dat er geen gebruik hoeft
Nadere informatieCPN. Manifest der Communistische Partij
CPN Manifest der Communistische Partij Een spook waart door Nederland het spook van het communisme. Alle machten van het oude Nederland hebben zich tot een heilige drijfjacht tegen dit spook verbonden,
Nadere informatieDe kunst om met jezelf te leven. Met praktische tips, humoristische verhalen, psychologische inzichten en prachtige afbeeldingen. Hannah Elisa Walsh
De kunst om met jezelf te leven Met praktische tips, humoristische verhalen, psychologische inzichten en prachtige afbeeldingen. Hannah Elisa Walsh 1 Voorwoord. Het idee voor dit boek kwam in mij op terwijl
Nadere informatieHet tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn
Het tweede avontuur van Broer Vos en Broer Konijn Oom Remus bron. Z.n., z.p. ca. 1950 Zie voor verantwoording: http://www.dbnl.org/tekst/remu001twee01_01/colofon.php 2010 dbnl / erven J.C. Harries 2 [Het
Nadere informatiePraktische opdracht Geschiedenis De huisvrouw
Praktische opdracht Geschiedenis De huisvrouw Praktische-opdracht door een scholier 2502 woorden 13 april 2001 7,9 56 keer beoordeeld Vak Geschiedenis Inleiding Dit werkstuk gaat over het meest belangrijke
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het gaat om aanraken vandaag. Aanrakingen die mensen beter maken. Heilzame, helende aanrakingen.
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het gaat om aanraken vandaag. Aanrakingen die mensen beter maken. Heilzame, helende aanrakingen. De verhalen van vandaag uit het evangelie van Marcus
Nadere informatieIk besloot te verder te gaan en de zeven stappen naar het geluk eerst helemaal af te maken. We hadden al:
Niet meer overgeven Vaak is de eerste zin die de klant uitspreekt een aanwijzing voor de hulpvraag. Paula zat nog maar net toen ze zei: ik ben bang om over te geven. Voor deze angst is een mooie naam:
Nadere informatieLater ga ik werken, net als mama, zegt mijn dochter
werk Je moet ze in ons land met een lampje zoeken. Maar ze zijn er wél: vrouwen die de kost verdienen voor hun gezin. Dat kan prima mits je man huisman zijn wil zijn, vertellen deze vier meer dan fulltime
Nadere informatieWij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst.
Hallo, Wij zijn Kai & Charis van de Super Student en wij geven studenten zin in de toekomst. Dat is namelijk helemaal niet zo makkelijk. Veel studenten weten nog niet precies wat ze willen en hoe ze dat
Nadere informatieOpdracht behorend bij les Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis
Opdracht behorend bij les Schrijf een goede betogende brief bij geschiedenis Werk in tweetallen. Hieronder staan steeds drie fragmenten uit de inleiding, het middenstuk en het slot van betogende brieven
Nadere informatie