Overheidsbestedingen: een belangrijk element van een geïntegreerd industrieel beleid

Transcriptie

1 Overheidsbestedingen: een belangrijk element van een geïntegreerd industrieel beleid ACV-CSC METEA, het ACV en IndustriAll Europe dringen sinds geruime tijd aan op het feit de Belgische en Europese overheden (alle niveau samen) meer zouden moeten investeren. Dit onder andere omdat zo goed als alle economen het intussen met ons eens zijn dat de versterking van de vraagzijde belangrijk is, maar ook omdat de onderinvestering 1 die de voorbije jaren gebeurde in onze infrastructuur, een almaar groter probleem wordt voor de internationale competitiviteit van onze economie. De totale overheidsbestellingen in België bedragen ongeveer 19 % van het bruto binnenlands product (bbp). Het overgrote deel daarvan gebeurt niet op federaal, maar wel op lokaal en regionaal niveau. De overheden kopen vanzelfsprekend een gevarieerd aantal goederen en diensten, waaronder ook een groot aandeel van industriële aard. Nood om naast prijs ook rekening te houden met bredere economische impact Dikwijls is prijs daarbij het enige of op z n minst het doorslaggevende argument. An sich lijkt dit logisch, we willen immers allen dat de overheid haar middelen optimaal besteed. Echter, soms kan het ook zinvol en zelfs optimaal zijn dat de overheid niet alleen de prijs in de enge zin bekijkt, maar ook de bredere impact voor de economie, de zij-effecten ( spillovers in economistenjargon), in rekening brengt. Een zij-effect dat de overheid zou kunnen meenemen, is bijvoorbeeld de impact op de lokale tewerkstelling (en dus ook alle sociale zekerheidsbijdragen en belastingen die deze negeert). Een ander zij-effect zou kunnen zijn om innovaties en de internationale concurrentiepositie van ondernemingen (en op die wijze de werkgelegenheid) te versterken. Een veel voorkomend probleem bij innovatieve producten/processen is dikwijls het vinden van 'de eerste klant'. Veel potentiele kopers zeggen immers, dat klinkt interessant en veel belovend, wie zijn uw huidige klanten? Zowel de federale als de regionale regeringen organiseren op regelmatige tijdstippen economische missies (al dan niet samen met de Koning of een ander lid van het koningshuis) ter promotie van onze Belgische bedrijven. De overheidsbestellingen bewust gebruiken als een steuntje in de rug (om die eerste klant/referentie binnen te halen), zou daarbij een interessante aanvulling kunnen zijn. Europees kader zeer streng? Overheidsbestellingen zijn onderworpen aan Europese afspraken. Daartoe is een uitgebreid juridisch Europees kader 2 vastgelegd dat geldt voor alle Europese overheden. Europees kader zegt niet dat men per se voor de laagste prijs moet kiezen 1 Studies van de Centrale Raad voor Bedrijfsleven en van de Nationale Bank bevestigen dat onze overheidsinvesteringen de voorbije decenia amper voldoende waren om de huidige kapitaalstock in stand te houden, en zeer sterk teruggevallen zijn ten opzichte van de rest van Europa. 2 In praktijk valt het Europees kader uiteen in vier delen ; en defensie-uitgaven waarvoor een specifieke regel is voorzien in het oprichtingsverdrag van de EU dat stelt dat deze kunnen georganiseerd worden als verkopen tussen staten (in plaats van een staat die iets aankoopt bij een bedrijf), waardoor daarvoor specifieke afspraken van toepassing zijn.

2 De Europese wetgeving zegt nergens dat overheden absoluut voor de laagste prijs moeten kiezen in hun bestellingen. De Europese wetgeving zegt wél dat de criteria voor de keuze objectief en duidelijk moeten zijn. Volgens de Europese wetgeving zijn aanbestedingen zijn mogelijk op basis van - laagste prijs - OF prijs én andere criteria - OF uitsluitend op andere criteria Daarbij wordt dan toegegelicht dat andere criteria bijvoorbeeld kunnen zijn: - live cycle cost - beste prijs/kwaliteit - sociale voorwaarden - Het is dus duidelijk dat het exacte criterium een keuze is die de overheid zelf kan maken. Europees kader: alle bedrijven op gelijke voet behandelen (of dat is toch de bedoeling ) Deze Europese regels voorzien wél dat - overheden buitenlandse bedrijven niet mogen discrimineren - én zodra de waarde van een overheidsbestelling een bepaalde waarde overschrijdt, deze in het Europese publicatieblad moet worden bekendgemaakt zodat alle Europese bedrijven hiervan op de hoogte kunnen zijn. Als we echter naar de weinige beschikbare cijfers (bron: Europese Commissie, 2011) kijken valt op dat het cliché 'Fransen zijn Fransen, grotere economische chauvinisten bestaan er niet' niet echt bevestigd wordt.. Zeer opvallend in de cijfers is echter dat de Duitse en Nederlandse overheden, twee landen die tegenwoordig sterk gehuldigd worden voor hun 'sterke economische industriële prestaties', schijnbaar kampioen zijn in het bestellen bij hun lokale bedrijven. Bron: Europese Commissie (2011) Een tweede opvallend cijfer betreft het aantal overheidsbestellingen dat in het Europees publicatieblad gepubliceerd werd versus het totale aantal overheidsbestellingen (dus inclusief deze die slechts nationaal bekendgemaakt werden, waardoor het voor buitenlandse bedrijven moeilijker is om op de hoogte te zijn).

3 % overheidsbestellingen dat in het Europees publicatieblad gepubliceerd wordt 2015 België 17,7 % Duitsland 6,0 % Frankrijk 16,0 % Nederland 10,4 % Oostenrijk 11,7 % EU-gemiddelde 17,3 % Bron: Europese Commissie (2016) Opvallend hierbij is dat België in 2015 (laatst beschikbare cijfers) procentueel gezien duidelijk veel meer offerte aanvroeg op Europees niveau dan landen zoals Duitsland, Nederland of ook Oostenrijk Dus hoewel de doelstelling is om alle Europese bedrijven op gelijke voet te behandelen, slagen verschillende lidstaten er blijkbaar toch in om relatief meer bij hun bedrijven te kopen. Toeval of bewuste politieke keuze? Binnen het Europees kader zijn dus ook actieve beleidskeuzes mogelijk! Natuurlijk kan men argumenteren, 'dat is normaal dat Duitsland meer Duits koopt dan wij in België', 'we produceren in België immers niet alles wat de overheid wenst aan te kopen, de Duitse economie daarentegen is veel groter en diverser'. Kijken we echter naar bijvoorbeeld Oostenrijk, dat qua inwoners kleiner is als België en qua economische structuur sterke gelijkenissen vertoont met ons land, lijkt het duidelijk dat ook dit argument duidelijk niet alle verschillen kan verklaren. Zowel uit de cijfers als uit de praktijk 3 blijkt dus dat de keuze van de leverancier van overheidsbestellingen niet alleen een kwestie van Europese regels, maar ook van actieve beleidskeuze is. Ook in België werden reeds verschillende lokale en tijdelijke initiatieven genomen Eerlijkheidshalve moeten we toegeven dat op verschillende plaatsen in ons land reeds verschillende initiatieven genomen werden. Zo hebben de verschillende regio's van ons land een programma rond 'innovatief' aanbesteden, waarbij binnen lijnen specifieke 'innovatieve producten' gekocht kunnen worden. Daarnaast werden 3 In Nederland werd onlangs bij de aanleg van een sluis bijvoorbeeld expliciet de impact op lokale tewerkstelling als criterium meegenomen, in Duitsland en Oostenrijk bestaan er centrale kennis en opleidingscentra voor overheden, in Ierland, Frankrijk, Nederland, Groot-Brittannië bestaan er speciale opleidingen (soms aan de universiteit of georganiseerd door overheid) voor bedrijven: hoe deelnemen aan overheidsopdrachten.

4 er door verschillende organisaties 'standaard' lastenboeken uitgewerkt die overheden moeten helpen om situaties van sociale dumping proberen uit te sluiten, werden op verschillende plaatsen in Wallonië interessante oplossingen bedacht zoals bijvoorbeeld Renowat, werd er in Brussel een kenniscentra opgericht om abnormale prijzen (lees: sociale dumping of fraude) te detecteren of bestaat er sinds kort in Vlaanderen een kenniscentrum opgericht. Dikwijls blijft het jammer genoeg echter beperkt tot lokale (tijdelijke) initiatieven. ACV-CSC METEA kaart deze problematiek aan Daarom heeft ACV-CSC METEA, in overleg met collega's binnen het ACV, een oplijsting gemaakt van mogelijke instrumenten die overheden kunnen gebruiken of ontwikkelen opdat hun bestellingen onze lokale bedrijven sterken in hun internationale concurrentie, om zo de tewerkstelling een steuntje in de rug te geven. Daarnaast werd op initiatief van ACV-CSC METEA ook overleg opgestart met o.a. Agoria en de andere vakbonden om gezamenlijk de overheden in ons land te sensibiliseren over hoe hun bestellingen deel kunnen uitmalen van een geïntegreerd industrieel beleid. Ook de Europese Commissie verandert het geweer van schouder? De Europese Commissie lanceerde begin oktober een nieuw initiatief waarin zij het strategische belang van overheidsbestellingen erkent en een aantal initiatieven lanceert om overheden te helpen om hun bestellingen beter ten goede te laten komen aan de Europese economie. Maar ook bedrijven hebben hun verantwoordelijkheid Het zou echter fout zijn om alle verantwoordelijkheid hier bij de overheid te leggen. Ook de bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen! Een overheidsbestelling bestaat immers altijd uit verschillende delen. Er is het formele gedeelte van 'de overheid die aan de wereld laat weten dat ze een bepaald goed/dienst wil kopen', vervolgens 'dienen bedrijven hun offertes in', dan 'maakt de overheid een keuze op basis van vooraf vastgelegde criteria', en tot slot wordt het goed/de dienst geleverd. Echter, voorafgaand hieraan worden binnen de overheid enerzijds vastgelegd welke goederen/diensten men wil aankopen, alsook welke technische criteria men daarbij belangrijk vindt (bijvoorbeeld productie moet optie A of B hebben). Anderzijds legt men daarbij vast hoe men dit alles zal beoordelen en welk belang (weging coëfficiënt) men al de verschillende criteria (technische, financiële, eventueel de meerwaarde voor de lokale economie ) zal geven. Het spreekt voor zich dat als een overheid bij de opstelling van haar criteria niet op de hoogte is dat bepaalde goederen/diensten in België gemaakt worden, welke innovaties er in België gebeuren; welke opties de Belgische producten onderscheiden van de buitenlandse, of welke de meerwaarde is/kan zijn voor de Belgische industrie, men daar ook geen rekening mee kan houden bij het opstellen van de selectiecriteria Het is de taak van bedrijven om te zorgen dat hun potentiële klanten goed op de hoogte zijn van wat zij aanbieden. Wij pleiten daarbij vanzelfsprekend niet voor smeergeld of andere constructies, maar wél dat bedrijven niet alle verantwoordelijkheid bij de overheid mogen leggen en dat zij de nodige middelen moeten investeren in de Belgische markt en dat hun commerciële diensten, marketingafdelingen en hun vertegenwoordigers actief hun normale en correcte rol moeten spelen in het promoten van hun diensten/producten!

5 Conclusie Samengevat zijn we er van overtuigd dat België (en bij uitbreiding de EU) nood heeft aan een versterking van de overheidsinvesteringen, zowel als ondersteuning van de vraag als voor de verbetering van onze infrastructuur (wat een zéér belangrijk onderdeel is van onze internationale competitiviteit). Belangrijk daarbij is echter ook dat de overheden in ons land (net als hun buitenlandse collega's) zich bewust worden van de impact en meerwaarde die hun bestedingen kunnen hebben voor het versterken van de internationale competitiviteit van onze industrie en dus onze tewerkstelling! In dat opzicht is het vanzelfsprekend fundamenteel dat bedrijven hun normale proactieve commerciële werk doen. De finale beslissing is echter geen louter administratieve beslissing die te vatten is in enkele regeltjes, maar een belangrijke politieke keuze.